Dydelf wirginijski

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1762 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr nadając mu nazwę Didelphis virginiana^[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Wirginia, Louisiana, Meksyk, Brazylia i Peru”^[1], ograniczone w 1901 przez Joela Asapha Allena do Wirginii, w Stanach Zjednoczonych^{[16][17][18][19][20]}. Nie jest znany żaden holotyp, Kerr w swojej diagnozie opierał się na okazie pochodzącym prawdopodobnie z Wirginii^[20].

Na podstawie analizy filogenetycznej wykorzystującej dane mitochondrialne i jądrowe, D. virginiana jest taksonem bazalnym w stosunku do reszty gatunków w obrębie rodzaju Didelphis^[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki^[19][22]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Etymologia

• Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’^[26].
• virginiana: Kolonia Wirginia (obecnie stan Wirginia), Ameryka Północna (obecnie Stany Zjednoczone) (pierwotnie nazwa odnosiła się do całego wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej między Karoliną a francuską Kanadą)^[27].
• californica: Kalifornia, Stany Zjednoczone^[28].
• pigra: łac. pigrus ‘leniwy, wolny’, od pigreo ‘być leniwym’^[29].
• yucatanensis: półwysep Jukatan, Meksyk–Gwatemala^[30].

Jest to jedyny torbacz szeroko występujący w Ameryce Północnej powyżej Rio Grande. W 1910 został introdukowany w Kalifornii. Obszar jego występowania ulega systematycznemu powiększeniu, notowany jest już nawet w południowej części kanadyjskiej prowincji Ontario^[31]. Zwierzę o dużych możliwościach przystosowawczych, raczej niezagrożone wyginięciem.

Występowanie w zależności od podgatunku^[32][19]:

• D. virginiana virginiana – południowo-zachodnia Kanada (Kolumbia Brytyjska) i zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych, oddzielone od populacji występującej w większości wschodniej połowy Stanów Zjednoczonych, aż po południowo-wschodnią Kanadę (południowe Ontario) i na południe do granicy występowania podgatunku pigra; od lat trzydziestych XX wieku zasięg występowania rozszerza się w kierunku północnym, zwłaszcza na zachodzie, gdzie gatunek ten został introdukowany w latach trzydziestych XX wieku. Introdukowane populacje występują również w miastach stanu Utah.
• D. virginiana californica – większość Meksyku, dociera do południowego Teksasu na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego i prawie do granicy Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Spokojnego oraz na południe do Hondurasu i Nikaragui.
• D. virginiana pigra – Floryda i wybrzeża Zatoki Meksykańskiej.
• D. virginiana yucatanensis – półwysep Jukatan.

Długość ciała (bez ogona) 25–40 cm, długość ogona 27–43 cm; masa ciała 510–790 g^[32][22]. Kształtem ciała przypomina szczura, pysk wydłużony, ogon długi, nagi, chwytny. Futro barwy szarej, czarnej, rudawej, rzadziej białej. Włosy sierści wełniste, długie z białymi zakończeniami. Wzdłuż głowy przechodzą trzy ciemniejsze pasy.

Dydelf wirginijski posiada 50 zębów, więcej niż jakikolwiek inny ssak Ameryki Północnej^[33]. Ponadto tylne kończyny dydelfów wirginijskich wyposażone są w przeciwstawne kciuki, całkowicie pozbawione pazurów.

Dydelf wirginijski jest ssakiem wszystkożernym. Odżywia się bardzo urozmaiconym pokarmem – padliną, dżdżownicami, żabami, ptakami, gadami, drobnymi ssakami, owocami i nasionami^[34].

Prowadzi samotny tryb życia z wyjątkiem okresu rozmnażania, aktywny nocą, dzień spędza w ukryciu. Występuje na terenach leśnych i zakrzewionych, jest zwierzęciem nadrzewnym. Dydelf wirginijski nie jest zwierzęciem terytorialnym, ale poza okresem rozmnażania unika innych przedstawicieli swego gatunku. Dydelf wirginijski ma duże zdolności adaptacyjne, dlatego zwierzę to systematycznie rozszerza obszar swego występowania. Jest też zwierzęciem synantropijnym. Wydaje odgłosy przypominające klekotanie, powarkiwanie i syczenie. W złości zgrzytliwie piszczy^[35].

Ciąża trwa 12–13 dni, samica może w nią zajść do trzech razy w roku^[36]. W jednym miocie rodzi się od 4 do 25 młodych. Samica dydelfa ma tylko 13 sutków – reprodukcyjna „nadwyżka” musi zginąć (nawet 60% młodych osobników). Młode przez okres ok. 50 dni przebywają w torbie matki przyczepione do sutków, po tym okresie – do ok. 70 dnia życia – żywią się pokarmem stałym. Wędrują przyczepione do sierści matki. Dojrzałość płciową osiągają w pierwszym roku życia, samice tracą zdolność reprodukcyjną w wieku 2 lat. Średnio żyją od 3 do 4 lat.

Dydelfy wirginijskie charakteryzuje się najniższym stopniem encefalizacji wśród ssaków, ich mózg jest objętościowo najmniejszy wśród wszystkich torbaczy i ok. pięć razy mniejszy niż należałoby oczekiwać od zwierzęcia tych rozmiarów (np.: w porównaniu do szopa).

Wbrew obiegowej opinii opisywanego dydelfa czarnouchego nie można nazwać szkodnikiem, bowiem nie przenosi chorób którymi mógłby zarazić się człowiek, a także jest prawie całkowicie odporny na wściekliznę. Nie zmienia to faktu, że jako gatunek jest jedynym z dwóch nosicieli ostatecznych groźnego pasożyta Sarcocystis neurona, który potrafi w kilka godzin zdziesiątkować populacje koni, kałanów morskich i innych^[37].

Interesującym faktem jest również sposób obrony przed drapieżnikami. W chwili śmiertelnego zagrożenia, dydelf wirginijski potrafi udawać martwego, przewraca się na grzbiet i wysuwa język a z gruczołów przyodbytniczych wydziela specjalną substancję nadającą mu nieprzyjemny zapach padliny^[38].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[13].

• J.A. Allen. A preliminary study of the North American opossums of the genus Didelphis. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 14, s. 149–195, 1901. (ang.). 
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).