Moa

Ptaki te charakteryzowały się następującymi cechami:

• szczątkowe skrzydła – posiadały jedynie jedną kość kończyny górnej, scapulocoracoid, powstały ze zrostu kości kruczej z łopatką (scapula)^[2]
• bardzo duże rozmiary: wzrost do 3,6 m^[3] (największe znane ptaki poza mamutakami z gatunku Vorombe titan^[4]); samice znacznie większe od samców^[5][2], samce były zwykle o połowę mniejsze, co stanowi ekstremalny przykład dymorfizmu płciowego u ptaków^[2]
• masa do 250 kg^[5]
• bezgrzebieniowce^[6]
• masywne nogi o czterech palcach, z trzema palcami zwróconymi do przodu i jednym niewielkim z tyłu, często jedynie samą ostrogą^[2]
• mała czaszka; sądząc po niewielkich oczodołach, miały słaby wzrok; dziób bardzo krótki^[2]
• pokarm wyłącznie roślinny^[2].

W XIX i XX wieku opisano wiele gatunków moa. Zainteresowanie zachodnich badaczy wzrosło, gdy w 1840 Richard Owen rozpoczął badania nad moa. Przez kolejne 8 lat nazwał 13 gatunków. W późniejszych latach opisywano kolejne gatunki; Walter Rothschild w 1907 w Extinct Birds wymienił ich aż 38. W XX wieku podjęto dalsze prace nad systematyką moa. Do badaczy tamtych czasów należeli między innymi Gilbert Archey, W.R.B. Oliver i Joel Cracraft. Wskutek postępujących badań nad różnorodnością zależną od miejsca występowania, dymorfizmu płciowego (przejawiającego się w wielkości ptaków) i datowanie radiowęglowe zawężano grono gatunków; w 2000 akceptowano ich 11 w 6 rodzajach, w 2006 – 10, w 2011 – 9^[2].

Ich pokrewieństwo z innymi ptakami nie jest dobrze poznane. Badania molekularne zwykle sugerują, że najbliższymi krewnymi moa są kusacze, podczas gdy analizy morfologiczne sugerują bliższe pokrewieństwo z mamutakami (Aepyornithiformes)^[7].

Do rodziny zaliczane są następujące rodzaje i gatunki^[3] (systematyka jest jednak sporna i ciągle podlega modyfikacjom, np. Worthy i Scofield wyróżniają trzy rodziny z sześcioma rodzajami obejmującymi dziewięć gatunków^[7]):

• moa^[6] (Dinornithidae^[5]) – obejmuje największych przedstawicieli rzędu
  • Rodzaj: Dinornis (gr. δεινος deinos „potężny, straszny”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”^[8])
    • Dinornis novaezealandiae
    • Dinornis robustus; syn. Dinornis giganteus, Dinornis struthoides
    • moa muskularny^[6] (Dinornis torosus)
    • Dinornis gazella
    • Dinornis ingens
• moaki^[6] (Emeidae^[5]) – obejmuje mniejsze gatunki
  • Rodzaj Anomalopteryx (gr. ανωμαλος anōmalos „dziwny”, od negatywnego przedrostka αν- an-; ομαλος omalos „równy”; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”^[9])
    • Anomalopteryx didiformis
    • Anomalopteryx parvus
    • Anomalopteryx didiformes
    • Anomalopteryx oweni
    • Anomalopteryx antiquus
  • Rodzaj: Megalapteryx (gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”; rodzaj Apteryx Shaw, 1813, kiwi^[10])
    • moak wyżynny (Megalapteryx didinus)
    • Megalapteryx hectori
    • Megalapteryx benhami
  • Rodzaj: Pachyornis (gr. παχυς pakhus „duży, gruby”; ορνις ornis, ορνιθος ornithos „ptak”^[11])
    • Pachyornis elephantopus
    • Pachyornis australis
    • Pachyornis mappini
    • Pachyornis septentrionalis
    • Pachyornis pygmaeus
    • Pachyornis oweni
  • Rodzaj: Euryapteryx (gr. ευρυς eurus „szeroki”; negatywny przedrostek α- a-; πτερυξ pterux, πτερυγος pterugos „skrzydło”^[12])
    • Euryapteryx geranoides
    • Euryapteryx curtus
    • moak ciężki^[6] (Euryapteryx gravis)
  • Rodzaj: Emeus (stara portugalska nazwa Ema dla żurawia zwyczajnego, później nadana strusiowi i innym ptakom podobnym do strusia^[13])
    • Emeus crassus
    • Emeus huttoni

• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).
• Jakub Polit: Nie ma już moa : ptaki, pamięć historyczna i największa tajemnica Nowej Zelandii. Kraków: Historia Iagiellonica, 2021, s. 186. ISBN 978-83-62261-10-9.