Viktor Orbán

Wykształcenie i początki działalności politycznej

Urodził się 31 maja 1963 w Székesfehérvárze, dzieciństwo spędził w miejscowościach Alcsútdoboz i Felcsút^[1]. W 1977 wraz z rodziną przeprowadził się do Székesfehérváru^[2]. W 1987 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Loránda Eötvösa. Napisał pracę magisterską poświęconą ruchowi społecznemu wewnątrz systemu politycznego na przykładzie Polski^[3][4]. W latach 1989–1990 studiował brytyjską filozofię polityczną w Pembroke College na Uniwersytecie Oksfordzkim jako stypendysta fundacji założonej przez George’a Sorosa^[5]. W 1988 znalazł się wśród założycieli Związku Młodych Demokratów (Fidesz). 16 czerwca 1989 w czasie pogrzebu bohaterów powstania węgierskiego z 1956 wygłosił przemówienie na placu Bohaterów w Budapeszcie, w którym zażądał wycofania z Węgier żołnierzy Armii Radzieckiej i przeprowadzenia wolnych wyborów^[6]. Był uczestnikiem rozmów Trójkątnego Stołu.

Działalność parlamentarna i partyjna

W pierwszych wolnych wyborach w 1990 po raz pierwszy uzyskał mandat posła do Zgromadzenia Narodowego. Z powodzeniem ubiegał się o reelekcję w kolejnych wyborach w 1994, 1998, 2002, 2006, 2010, 2014^[7], 2018^[8] i 2022^[9].

W 1993 po raz pierwszy został przewodniczącym Fideszu (wcześniej partia posiadała kolegialne kierownictwo). Ugrupowaniem tym kierował do 2000. Ponownie stanął na jego czele w 2003^[10]. Fidesz pod jego kierownictwem przeszedł ewolucję od ugrupowania liberalnego do partii konserwatywnej.

Premier (1998–2002)

W latach 1998–2002 sprawował funkcję premiera, stojąc na czele centroprawicowego rządu koalicyjnego. Za jego rządów Węgry przystąpiły do NATO, prowadzono również negocjacje nad członkostwem w Unii Europejskiej. Ożywieniu uległy stosunki w ramach Grupy Wyszehradzkiej, jednak na przełomie 2001 i 2002 zostały one praktycznie zamrożone ze względu na spór węgiersko-słowacki o prawa mniejszości węgierskiej oraz dekrety Edvarda Beneša^[11]. Podczas rządów Viktora Orbána dokonano rekonstrukcji zniszczonego w czasie II wojny światowej mostu Marii Walerii łączącego Węgry ze Słowacją, a także budowy nowego gmachu Teatru Narodowego w Budapeszcie. W kwestiach gospodarczych był początkowo zwolennikiem liberalizmu. Sprawując funkcję premiera, doprowadził m.in. do zniesienia czesnego za studia wprowadzonego w pierwszej połowie lat 90. przez koalicję socjalliberalną i ponownie przywróconego przez rząd Ferenca Gyurcsánya w 2006. Był zwolennikiem wspierania przez państwo małych i średnich przedsiębiorstw. Za jego kadencji zmniejszyła się inflacja i bezrobocie oraz nastąpił wzrost płac, przy jednoczesnym pogłębieniu się deficytu budżetowego^[12].

W 1999 jego ugrupowanie wystąpiło z Międzynarodówki Liberalnej i zgłosiło akces do centroprawicowej Europejskiej Partii Ludowej. Sam Viktor Orbán w 1992 został wybrany na wiceprzewodniczącego Międzynarodówki Liberalnej, następnie zasiadał w jej komitecie wykonawczym. W 2002 został wiceprzewodniczącym Europejskiej Partii Ludowej^[13]. Opowiadał się za pogłębianiem integracji europejskiej, rozszerzeniem UE o państwa bałkańskie oraz budową UE na fundamencie wartości chrześcijańskich^[14].

Działalność w opozycji (2002–2010)

W wyborach parlamentarnych w 2002 koalicja Fideszu i Węgierskiego Forum Demokratycznego zdobyła więcej głosów od Węgierskiej Partii Socjalistycznej, jednak rząd utworzyli socjaliści i liberałowie ze Związku Wolnych Demokratów. Po przegranych wyborach z 2002 i z 2006 Viktor Orbán pozostał liderem opozycji parlamentarnej. Stanął na czele ruchu obywatelskiego „Naprzód Węgry, Naprzód Węgrzy”^[15].

Znajdujący się w opozycji Fidesz wygrywał w międzyczasie wybory do Parlamentu Europejskiego w 2004^[16] i w 2009. Poparcie dla partii Viktora Orbána stopniowo rosło, do czego przyczynił się skandal wokół Ferenca Gyurcsánya i kryzys gospodarczy pod rządami lewicy^[17].

Premier (od 2010)

W wyborach w 2010 został oficjalnym kandydatem koalicji Fideszu i Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej na urząd premiera. Koalicja ta zdecydowanie wygrała wybory, zdobywając ponad 2/3 mandatów w Zgromadzeniu Narodowym. 28 kwietnia 2010 prezydent László Sólyom powierzył Viktorowi Orbánowi misję sformowania nowego rządu^[18]. 29 maja 2010 został zaprzysiężony na ten urząd, wcześniej poparło go 261 parlamentarzystów^[19].

Pierwszą zagraniczną wizytę złożył w Warszawie^[20]. W pierwszej połowie 2011 jego rząd koordynował węgierską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. W tym samym roku z inicjatywy rządzącej większości uchwalono nową konstytucję (Magyarország Alaptörvénye), zawierającą preambułę traktującą totalitarny okres okupacji nazistowskiej i władzy komunistycznej (tj. od 19 marca 1944 do 2 maja 1990) jako okres braku niepodległości Węgier^[21]. Ponadto z inicjatywy jego rządu wprowadzono podatek liniowy PIT na poziomie 16%^[22] oraz obniżono podatek CIT dla małych i średnich przedsiębiorców. Od 2011 na Węgrzech zaczął pogłębiać się kryzys gospodarczy, agencja ratingowa Standard & Poor’s obniżyła poziom wiarygodności ratingowej do tzw. poziomu śmieciowego^[23], zaś początkowe negocjacje rządu Viktora Orbána z Międzynarodowym Funduszem Walutowym nie przyniosły sukcesów. Węgierski rząd przeforsował wówczas m.in. podwyższenie podstawowej stawki podatku VAT do 27% (najwyższej stawki w krajach Unii Europejskiej^[24]). W 2016 rating Węgier został podwyższony przez Standard & Poor’s do poziomu BB+^[25].

W styczniu 2012 partie opozycyjne zorganizowały antyrządową manifestację w Budapeszcie (jej liczebność zagraniczne media określiły na dziesiątki tysięcy uczestników^[26][27], zaś według organizatorów miało rzekomo w niej wziąć udział 100 tysięcy osób^[27]), protestując przeciwko wejściu w życie (od 1 stycznia 2012) nowej konstytucji, zarzucając ograniczanie demokracji^[26]. Działania gabinetu Viktora Orbána stały się także przedmiotem krytyki ze strony międzynarodowej prasy (m.in. „Financial Times” i „La Stampa”)^[28]. 21 stycznia 2012 w węgierskiej stolicy odbyła się prorządowa manifestacja, której liczebność oszacowano na ponad 100 tysięcy osób^[29][30][31], zaś według organizatorów miało wziąć w niej udział około 250 tysięcy manifestantów^[32].

W 2014 kierowana przez niego koalicja zwyciężyła w kolejnych wyborach parlamentarnych, uzyskując 2/3 mandatów w Zgromadzeniu Narodowym. 6 czerwca 2014 rozpoczął działalność trzeci rząd Viktora Orbána. Podobny wynik sojusz ten odnotował w następnych wyborach w 2018^[8]. 18 maja 2018 zaprzysiężono czwarty gabinet kierowany przez lidera Fideszu^[33].

W wyborach w 2022 blok Fidesz-KDNP odniósł kolejne zwycięstwo, utrzymując większość konstytucyjną w parlamencie^[9]. 24 maja 2022 urzędowanie rozpoczął piąty gabinet Viktora Orbána^[34].

Polityka prowadzona przez Viktora Orbána po powrocie w 2010 do władzy określana jest przez jego krytyków jako prowadząca do erozji demokracji na Węgrzech i zwracająca ten kraj w kierunku państwa autorytarnego^{[35][36][37][38][39]}. Zdaniem krytyków rządy węgierskiego premiera doprowadziły do rozkładu demokratycznych struktur Węgier, w tym znaczącego ograniczenia niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej^[40]. Rząd oskarżany jest również o podejmowanie działań ograniczających wolność prasy, takich jak przejęcie kontroli nad mediami państwowymi i niemalże wszystkimi mediami prywatnymi (według badania z 2017 90% wszystkich węgierskich mediów kontrolowanych było wówczas przez rząd lub węgierskich właścicieli będących stronnikami Viktora Orbána)^[41].

Żonaty z prawniczką Anikó Lévai^[42]; ma pięcioro dzieci (cztery córki i syna). Jest wiernym Węgierskiego Kościoła Reformowanego^[43]. Występował w klubie piłkarskim FC Felcsút. W 2007 był założycielem klubu piłkarskiego Puskás Akadémia FC (nazwanego na cześć Ferenca Puskása)^[44].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Zasługi – Francja (2004)^[1]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego – Watykan (2004)^[45][1]
• Order 8 Września – Macedonia (2013)^[46]
• Order Republiki Serbii I klasy – Serbia (2022)^[47]

Nagrody i wyróżnienia

W 2001 otrzymał „Freedom Award” przyznaną przez American Enterprise Institute oraz Franz Josef Strauß-Preis od Fundacji Hannsa Seidela^[1]. Tygodnik „Gazeta Polska” przyznał mu tytuł „Człowieka Roku 2013”^[48]. Podczas XXVI edycji Forum Ekonomicznego w Krynicy-Zdroju w 2016 z rąk premier Beaty Szydło odebrał tytuł „Człowieka Roku” 2015^[49][50]. W 2022 otrzymał złoty medal od redakcji azerskiego magazynu „My Azerbaijan”^[51].

• 2003: A történelem főutcáján: Magyarország, 1998–2002.
• 2006: 20 év: beszédek, íràsok, interjúk 1986–2006.
• 2007: Egy az ország (wydanie w języku polskim pt. Ojczyzna jest jedna, 2009).
• 2010: Rengéshullámok: beszédek, írások, 2009–2010.

• Pierwszy rząd Viktora Orbána
• Drugi rząd Viktora Orbána
• Trzeci rząd Viktora Orbána
• Czwarty rząd Viktora Orbána
• Piąty rząd Viktora Orbána

• CV of Viktor Orbán, miniszterelnok.hu [zarchiwizowane 2014-09-04]  (ang.).
• Orbán Viktor, parlament.hu [zarchiwizowane 2016-09-03]  (węg.).
• JózefJ. Debreczeni JózefJ., Viktor Orbán, Warszawa: Akurat, 2015, ISBN 978-83-287-0068-0 .

• GrzegorzG. Górny GrzegorzG., Trybun ludowy i polityczny wizjoner. Kaznodzieje mogliby się uczyć od niego krasomówstwa [online], tvp.pl, 13 kwietnia 2018 [dostęp 2020-11-21] .