Тынычлык буенча Нобель премиясе — тынычлык урнаштыру буенча казанышлар өчен ел саен Ослодагы Нобель комитеты тапшыра торган дәрәҗәле бүләк.
Намзәтләрне теркәү кагыйдәләре
Нобель фонды уставы нигезендә, намзәтләрне түбәндәге затлар тәкъдим итә ала:
- Норвегия Нобель комитетының элеккеге һәм гамәлдәге әгъзалары һәм Нобель институты тарафыннан билгеләнгән киңәшчеләр;
- төрле илләрнең милли парламентлары һәм хөкүмәтләре әгъзалары, шулай ук Парламентара берлек әгъзалары;
- Гаагадагы Халыкара арбитраж мәхкәмәсе әгъзалары;
- тынычлык мәсьәләләре буенча халыкара даими бюро комиссиясе әгъзалары;
- Халыкара хокук институтының әгъзалары һәм ассоциацияләшкән әгъзалары;
- сәяси фәннәр һәм юриспруденция, тарих һәм фәлсәфә өлкәсендәге университетларның профессорлары;
- Тынычлык буенча Нобель премиясе лауреатлары.
Лауреатлар исемлеге
1900-еллар
1910-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
1911 ел | Тобиас Ассер | «Халыкара арбитраж өлкәсендә хезмәт өчен». |
Альфред Герман Фрид | «Интернациональ эшчәнлеге өчен». |
1912 ел | Элиу Рут | «Көнбатыш ярымшарда тынычлык урнаштыру буенча хезмәт өчен» |
1913 ел | Анри Лафонтен | «Европада тынычлык өчен халык көрәшенең чын лидеры буларак». |
1914 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1915 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1916 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1917 ел | Халыкара Кызыл Хач комитеты | «Хәрби әсирләрнең хәлен яхшырту эшчәнлек өчен». |
1918 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1919 ел | Томас Вудро Вильсон | «Хәзерге заман халыкара сәясәтенә кешелекнең нигез канунын керткән өчен». |
1920 ел | Леон Виктор Огюст Буржуа | «Тынычлыкны арбитраж ярдәмендә урнаштыруда тырышлык өчен». |
1920-еллар
1930-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
1931 ел | Джейн Аддамс | «Тынычлык сөюче хатын-кызларның чын делегаты буларак». |
Николас Мюррэй Батлер | «Тынычлык хезмәтендә бетмәс энергия һәм тырышлык өчен». |
1932 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1933 ел | Ральф Норман Энджелл | «Тынычлыкны пропагандалау өчен». |
1934 ел | Артур Һендерсон | «Халыкара коралсызландыру эшен каты яклаган өчен». |
1935 ел | Карл фон Осецкий | «Алманиядә милитаризм белән көрәш өчен». |
1936 ел | Карлос Сааведра Ламас | «1935 елгы Боливия-Парагвай конфликтында тынычлык урнаштыру ролен үтәгән өчен». |
1937 ел | Роберт Сесил | «Милләтләр Лигасы алдында куйган тырышлыклар өчен». |
1938 ел | Качаклар эшләре буенча Нансен халыкара оешмасы | «Авыр хәлдәгеләргә ярдәм кылуда эшчәнлек өчен». |
1939 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде.(2/3) и Нобелевский фонд (1/3). |
1940 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде.(2/3) и Нобелевский фонд (1/3). |
1940-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
1941 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына (1/3). күчерелде. |
1942 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына(1/3). күчерелде |
1943 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына(1/3). күчерелде |
1944 ел | Халыкара Кызыл Хач комитеты (1945 елда тапшырылда.) | «ХКХК үзенең сугыш елларындагы эшчәнлеге белән халыкларның тормышчан кызыксынулары һәм солыхка ихтыяҗларын тиңләштереп, кешелекнең бердәмлегенең төп принципларына мәгънә кайтарды». |
1945 ел | Корделл Халл | «Көнбатыш ярымшарда тынычлык урнаштыруда, сәүдәне ныгытуда һәм БМОны оештыруда булган казанышларын танып, рәхмәт йөзеннән». |
1946 ел | Эмили Грин Болч | «Тынычлык өчен күп еллык, тырыш хезмәте өчен». |
Джон Рэлей Мотт | «Миссионерлык эшчәнлеге өчен». |
1947 ел | Җәмгыятькә хезмәт итүче Дуслар Шурасы (Квакерлар), Җәмгыятькә хезмәт итүче Дусларның Америка комитеты (Квакерлар) | «Квакерларның дөнья сугышына каршы протесты йөзеннән». |
1948 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына(1/3). күчерелде |
1949 ел | Джон Бойд Орр | «Аның кешелекне хаҗәттән коткару эшендә генә түгел, ә сыйныфлар, милләтләр һәм расалар арасында тыныч кооперация нигезләрен төзү буенча да казанышларын танып, рәхмәт йөзеннән ». |
1950 ел | Ральф Банч | «Төбәкләр арасында хезмәттәшлекне ныгыту максатыннан Скандинав парламентара берлеген төзегән өчен.». |
1950-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
1951 ел | Леон Жуо | «Тынычлык урнаштыру казанышлары хөрмәтенә». |
1952 ел | Альберт Швейцер | «Миссионерлык эшчәнлеге өчен». |
1953 ел | Джордж Маршалл | «Европа икътисадын сугыштан соң төзәтү буенча «Маршалл планы»ның инициаторы буларак». |
1954 ел | БМО Югары комиссарының качаклар эшләре буенча хезмәте | «Качакларга армый-талмый һәм еш кына кадерсез ярдәм иткәне һәм качакларның хаҗәтләренә хакимиятләрнең игътибарларын юнәлтә алган өчен». |
1955 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1956 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына(1/3). күчерелде |
1957 ел | Лестер Боулс Пирсон | «Сүәеш кризисын үтеп чыгуда хезмәтләре өчен». |
1958 ел | Жорж Пир | «Качакларга ярдәм өчен». |
1959 ел | Филип Ноэль-Бейкер | «Коралсызландыру буенча күренекле белгеч буларак». |
1960 ел | Альберт Джон Лутули | «Кешеләр һәм халыклар арасында гаделлек урнаштыруда тырышлыклар өчен». |
1960-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
1961 ел | Даг Хаммаршельд | «БМОда эшчәнлек өчен». |
1962 ел | Лайнус Карл Полинг | «Атом-төш тәҗрибәләрен тыю турында килешү проекты авторы буларак». |
1963 ел | Халыкара Кызыл Хач комитеты | «Үзенең хезмәт итү дәверенең 100-еллыгы хөрмәтенә». |
Кызыл Хач җәмгыятьләре Лигасы | «ХКХКның 100-еллыгы хөрмәтенә». |
1964 ел | Мартин Лютер Кинг | «Каратәнлеләрнең тигез хокуклары файдасына эшчәнлек өчен». |
1965 ел | БМОның Балалар фонды (ЮНИСЕФ) | «Халыклар арасында туганлык һәм тынычлыкны ныгытуда казанышлары өчен». |
1966 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына күчерелде. |
1967 ел | Премия тапшырылмады. | Акчалар секциянең махсус фондына (2/3) һәм Нобель фондына(1/3). күчерелде |
1968 ел | Рене Кассен | «Кеше хокукларының гомуми декларациясен кабул итүнең 20-еллыгы хөрмәтенә». |
1969 ел | Халыкара хезмәт оешмасы | «Тынычлык инфраструктурасын төзүдә һәм халыклар арасында туганлыкны ныгытуда эшчәнлек өчен». |
1970 ел | Норман Эрнест Борлоуг | «Азык-төлек проблемасын чишүдә хезмәте һәм «яшел инкыйлабны» башкару өчен». |
1970-еллар
1980-еллар
1990-еллар
2000-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
2001 ел | БМО һәм Кофи Аннан | Күпкә оешканрак дөнья төзүгә һәм бар дөньяда тынычлыкны ныгытуга өлеш керткән өчен» |
2002 ел | Джимми Картер | «Бар дөньяда конфликтларны тыныч юл белән чишүдә тырышлыклар һәм кеше хокуклары өчен көрәш өчен». |
2003 ел | Ширин Әбади | «Демократия үсеше һәм кеше хокуклары, бигрәк тә Ирандагы балалар һәм хатын-кызлар хокуклары өчен көрәшкә зур өлеш керткән өчен». |
2004 ел | Вангари Маатаи | «Демократия һәм тынычлык үсеше өчен күп еллык кертем өчен». |
2005 ел | МАГАТЭ һәм Мөхәммәд әл-Бәрадәи | «Атом энергиясенең хәрби максатларда кулланылуын тыю һәм аның тыныч максатларда мөмкин кадәр куркынычсыз шартларда кулланылуын оештыруда тырышлыклар өчен». |
2006 ел | Мөхәммәд Юныс һәм Grameen Bank | «Социаль һәм икътисади үсеш нигезләрен төзү буенча тырышлыклар өчен». |
2007 ел | Альберт Гор и КҮБЭХК | «Кеше эшчәнлеге китереп чыгарган климатик үзгәрешләрнең нәтиҗәлрәен өйрәнгән һәм аларны булдырмас өчен тиешле чараларны эшләп чыгарган өчен». |
2008 ел | Мартти Ахтисаари | «Аның берничә континента өч дистә ел эчендә халыкара конфликтларны чишүгә керткән мөһис тырыш өлеше өчен». |
2009 ел | Барак Обама | «Халыкара дипломатия һәм халыклар арасында хезмәттәшлекне ныгытуда экстраординар тырышлыклар өчен». |
2010-еллар
Ел | Исем | Тема |
---|
2010 ел | Лю Сяобо | «Кытайда кешенең фундаменталь хокуклары өчен озак һәм көчләүсез көрәш өчен» |
2011 ел | Элен Джонсон-Серлиф | "Тынычлык урнаштыру һәм хатын-кызларның иминлеге һәм хокуклары өчен көч кулланмыйча көрәштеләр». |
Лейма Гбови | "Тынычлык урнаштыру һәм хатын-кызларның иминлеге һәм хокуклары өчен көч кулланмыйча көрәштеләр». |
Тавакуль Карман | "Тынычлык урнаштыру һәм хатын-кызларның иминлеге һәм хокуклары өчен көч кулланмыйча көрәштеләр». |
2012 ел | Европа берлеге | «60 ел буена Европада кеше хокукларын яклаган һәм континентны берләштерүдә күп еллык роле өчен» |
2013 ел | Химик коралны тыю буенча оешма | «Химик коралны юк итү буенча киң күләмле эш башкарган өчен» |
2014 ел | Мәләлә Юсәфзәи | «Балаларны һәм яшьләрне кысуга каршы һәм баларның белемгә хокукын яклап көрәшүе өчен» |
Кайлаш Сатьяртхи | «Балаларны һәм яшьләрне кысуга каршы һәм баларның белемгә хокукын яклап көрәшүе өчен» |
2015 ел | Тунистагы милли диалог квартеты | «Туниста плюралистик демократияне төзүдә зур кертем өчен һәм 2011 елгы Ясмин инкыйлабы нәтиҗәләре буенча» |
2016 ел | Хуан Мануэль Сантос | «Илдә ярты гасырдан артык барган ватандашлар сугышын туктатуга керткән көче өчен. Роль: Колумбия президенты» |
2017 ел | Атом-төш коралын тыю буенча халыкара кампания | «Атом-төш коралын һәртөрле куллануның катастрофик нәтиҗәләренә игътибарны юнәлтү буенча керткән көчләре һәм килешүләр юлы белән әлеге төр коралны тыярга омтылышлары өчен» |
2018 ел | Дени Муквеге | «Җенси көчләүне сугышлар һәм кораллы низаглар вакытында корал итеп куллануны тыю тырышлыгы өчен» |
Надия Мурад | «Җенси көчләүне сугышлар һәм кораллы низаглар вакытында корал итеп куллануны тыю тырышлыгы өчен» |
2019 ел | Абий Әхмәт Али | «Эритрея белән Эфиопия арасында чик буе низагын чишү өчен» |
2020 ел | БМО Бөтендөнья азык-төлек программасы | «ачлыкка каршы көрәш һәм конфликтлы төбәкләрдә тынычлыкка ирешү шартларын яхшыртуга өлеш керткән өчен»[1] |
2021 ел | Мария Ресса / Дмитрий Моратов | Филипинда һәм Россиядә сүз иреген яклау буенча кыю көрәшкән өчен[2] |
2022 ел | Алесь Беляцкий / Мемориал / Гражданнар ирекләре үзәге | [3] |
2023 ел | Нәргиз Мөхәммәди | Иранда хатын-кызларны җәберләүгә каршы көрәшүе һәм кеше хокукларын һәм ирекләрен алга сөрүе өчен[4] |
Читтән торып тапшырылган премияләр
Кайбер премияләр читтән торып тапшырылганнар, чөнки лауреатлар я тоткынлыкта булганнар яисә аларның кайбер ирекләре (мәсәлән, күчеш иреге) чикләнгән булган:
Сылтамалар
Калып:Нобель премиясеКалып:Тынычлык буенча Нобель премиясе