Friðarverðlaun Nóbels

Nóbelsverðlaunin
Friðarverðlaun
Bókmenntir
Eðlisfræði
Efnafræði
Læknisfræði
Hagfræði

Friðarverðlaun Nóbels eða bara Friðarverðlaunin eru ein af þeim fimm verðlaunum sem sænski iðnjöfurinn Alfred Nobel stofnaði til með auðæfum sínum. Í erfðaskrá sinni kvað hann á um að friðarverðlaunin skyldi veita þeim sem gert hefði mest eða unnið best að bræðralagi þjóða, unnið að afvopnun og dregið úr hernaðarmætti og fyrir að standa fyrir og vinna að friðarráðstefnum.

Friðarverðlaunin eru veitt af norska Stórþinginu, sem kýs sérstaka friðarverðlaunanefnd, sem aftur velur verðlaunaþegann. Hin Nóbelsverðlaunin sjá Svíar um.

Handhafar friðarverðlauna Nóbels

ÁrHandhafiLandÁstæða
1901
Jean Henri DunantSvissFyrir hlut sinn í stofnun Rauða krossins
Frédéric PassyFrakklandFyrir að vera einn af stofnendum Alþjóðaþingmannasambandsins og meginskipuleggjandi Alþjóðlega friðarráðsins.
1902
Élie DucommunSvissHeiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
Charles Albert GobatAðalritari Alþjóðaþingmannasambandsins og heiðursritari Alþjóðlegu friðarskrifstofunnar.
1903
Sir William Randal CremerBretlandÞingmaður á Breska þinginu og stofnandi Alþjóðlega gerðardómssambandsins.
1904
Institut de droit internationalBelgíaFyrir framlag sitt sem óopinber aðili til skilgreininga á meginreglum alþjóðaréttar.
1905
Bertha von SuttnerAusturríki-UngverjalandRóttækur friðarsinni.
1906
Theodore RooseveltBandaríkinFyrir milligöngu sína í gerð friðarsáttmála til að binda enda á stríð Rússlands og Japans.
1907
Ernesto Teodoro MonetaÍtalíaByltingamaður og friðarsinni.
Louis RenaultFrakklandFranskur erindreki og lögfræðingur sem barðist fyrir alþjóðalögum.
1908
Klas Pontus ArnoldsonSvíþjóðRithöfundur og friðarsinni.
Fredrik BajerDanmörkFriðarsinni, kennari, stjórnmálamaður og frumkvöðull að bættum milliríkjasamskiptum.
1909
Auguste Marie François BeernaertBelgía
Paul-Henri-Benjamin d'Estournelles de ConstantFrakklandFranskur diplómati
1910
International Peace BureauSvissStofnsett árið 1891.
1911
Tobias Michael Carel AsserHolland
Alfred Hermann FriedAusturríkiBlaðamaður; Stofnandi Die Friedenswarte.
1912
Elihu RootBandaríkin
1913
Henri La FontaineBelgía
1914Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1915
1916
1917
Alþjóðaráð Rauða krossinsSviss
1918Engin verðlaun voru veitt vegna Fyrri heimsstyrjaldarinnar
1919
Woodrow WilsonBandaríkinForseti Bandaríkjanna og stofnandi Þjóðabandalagsins.
1920
Léon Victor Auguste BourgeoisFrakkland
1921
Hjalmar BrantingSvíþjóð
Christian Lous LangeNoregur
1922
Fridtjof NansenNoregur
1923Engin verðlaun voru veitt
1924
1925
Austen ChamberlainBretland
Charles Gates DawesBandaríkin
1926
Aristide BriandFrakkland
Gustav StresemannÞýskaland
1927
Ferdinand BuissonFrakkland
Ludwig QuiddeÞýskaland
1928Engin verðlaun voru veitt
1929
Frank B. KelloggBandaríkin
1930
Lars Olof Jonathan (Nathan) SöderblomSvíþjóð
1931
Jane AddamsBandaríkin
Nicholas Murray Butler
1932Engin verðlaun voru veitt
1933
Sir Norman Angell (Ralph Lane)Bretland
1934
Arthur HendersonBretland
1935
Carl von OssietzkyÞýskaland
1936
Carlos Saavedra LamasArgentína
1937
Robert Cecil, vísigreifi af ChelwoodBretland
1938
NansenskrifstofanSviss
1939Engin verðlaun voru veitt vegna Seinni heimsstyrjaldarinnar
1940
1941
1942
1943
1944
Alþjóðaráð Rauða krossinsSviss
1945
Cordell HullBandaríkin
1946
Emily Greene BalchBandaríkin
John Raleigh Mott
1947
Friends Service CouncilBretland
American Friends Service CommitteeBandaríkin
1948Engin verðlaun voru veitt
1949
John Boyd OrrBretland
1950
Ralph BuncheBandaríkin
1951
Léon JouhauxFrakkland
1952
Albert SchweitzerFrakkland
1953
George Catlett MarshallBandaríkin
1954
Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðannaSviss
1955Engin verðlaun voru veitt
1956
1957
Lester Bowles PearsonKanada
1958
Georges PireBelgía
1959
Philip J. Noel-BakerBretland
1960
Albert LutuliSuður-Afríka
1961
Dag Hjalmar Agne Carl HammarskjöldSvíþjóð
1962
Linus Carl PaulingBandaríkinFyrir herferð hans gegn tilraunum með kjarnorkuvopn.
1963
Alþjóðaráð Rauða krossinsSviss
Alþjóðasamband Rauða krossins og Rauða hálfmánans
1964
Martin Luther King, Jr.BandaríkinLeiðtogi í mannréttindabaráttu.
1965
Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF)Sameinuðu þjóðirnarAlþjóðleg hjálparstofnun.
1966Engin verðlaun voru veitt
1967
1968
René CassinFrakkland
1969
AlþjóðavinnumálastofnuninSameinuðu þjóðirnar
1970
Norman E. BorlaugBandaríkin
1971
Willy BrandtVestur-Þýskaland
1972Engin verðlaun voru veitt
1973
Henry A. KissingerBandaríkinFyrir Parísarsáttmálann 1973 sem ætlað var að koma á vopnahléi í Víetnamstríðinu og að fá Bandaríkin til að kalla her sinn heim.
Lê Ðức Thọ (neitaði að veita viðtöku)Norður-Víetnam
1974
Seán MacBrideÍrland
Eisaku SatoJapan
1975Andrej Dmítríjevítsj SakharovSovétríkin
1976
Betty WilliamsBretland / ÍrlandStofnendur Friðarhreyfingar Norður-Írlands.
Mairead Corrigan
1977Amnesty InternationalBretland
1978
Mohamed Anwar Al-SadatEgyptaland
Menachem BeginÍsrael
1979
Móðir TeresaIndland
1980
Adolfo Pérez EsquivelArgentína
1981
Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðannaSameinuðu þjóðirnarAlþjóðleg hjálparstofun stofnsett árið 1951 af Sameinuðu þjóðunum
1982
Alva MyrdalSvíþjóð
Alfonso García RoblesMexíkó
1983
Lech WałęsaPólland
1984
Desmond Mpilo TutuSuður-Afríka
1985
Alþjóðasamtök lækna gegn kjarnorkuváBandaríkin
1986
Elie WieselBandaríkin
1987
Óscar Arias SánchezKosta Ríka
1988
Friðargæslusveitir Sameinuðu þjóðannaSameinuðu þjóðirnar
1989
Tenzin Gyatso, 14. Dalai LamaTíbet
1990
Mikhaíl Sergejevítsj GorbatsjevSovétríkin
1991
Aung San Suu KyiMjanmarFyrir friðsamlega baráttu hennar fyrir lýðræði og mannréttindum.
1992
Rigoberta Menchú TumGvatemala
1993
Nelson MandelaSuður-Afríka
Frederik Willem de Klerk
1994
Yasser ArafatPalestína
Yitzhak RabinÍsrael
Shimon Peres
1995
Joseph RotblatBretland / Pólland
Pugwash-ráðstefnurnarKanada
1996
Carlos Filipe Ximenes BeloAustur-Tímor
José Ramos-Horta
1997
Alþjóðleg herferð fyrir jarðsprengjubanniSviss
Jody WilliamsBandaríkin
1998
John HumeBretland / ÍrlandFyrir framlög þeirra til leitar friðsamlegrar lausnar á deilunni á Norður-Írlandi.
David TrimbleBretland
1999Læknar án landamæraSviss
2000
Kim Dae JungSuður-Kórea
2001
Sameinuðu þjóðirnarSameinuðu þjóðirnarFyrir framlög þeirra til betur skipulagðs og friðsamlegri heims.
Kofi Annan, Photo: Harry Wad
Kofi AnnanGana
2002
Jimmy CarterBandaríkin
2003
Shirin EbadiÍran
2004
Wangari Muta MaathaiKeníaFyrir framlög hennar til sjálfbærrar þróunnar, lýðræði og friðar.
2005
AlþjóðakjarnorkumálastofnuninAusturríkiFyrir framlög þeirra til hindrunar notkunar kjarnorku í hernaði og til tryggingar þess að notkun kjarnorku í friðsamlegum tilgangi sé eins örugg og unnt er.
Mohamed ElBaradeiEgyptaland
2006
Muhammad YunusBangladess
Grameen-banki
2007
Milliríkjanefnd um loftslagsbreytingarSviss
Al GoreBandaríkin
2008
Martti AhtisaariFinnland
2009
Barack ObamaBandaríkin
2010Liu XiaoboKínaFyrir langa og friðsamlega baráttu fyrir grundvallar mannréttindum í Kína.
2011
Ellen Johnson SirleafLíberíaFyrir friðsamlega baráttu fyrir öryggi kvenna og fyrir réttindum kvenna til fullrar þátttöku í friðarumleitunum.
Leymah Gbowee
Tawakkul KarmanJemen
2012
EvrópusambandiðEvrópaFyrir að hafa í meira en sex áratugi stuðlað að friði og sáttum, lýðræði og mannréttindum í Evrópu
2013Stofnunin um bann við efnavopnum (OPCW)AlþjóðlegtFyrir umfangsmikla vinnu í þeim tilgangi að binda enda á notkun efnavopna
2014
Kailash SatyarthiIndlandFyrir baráttu þeirra gegn undirokun gagnvart börnum og unglingum og fyrir rétti allra barna til menntunar
Malala YousafzaiPakistan
2015
Túniski þjóðarsamræðukvartettinnTúnisFyrir framlag sitt til að koma á lýðræði í Túnis í kjölfar byltingarinnar í landinu 2011.
2016
Juan Manuel SantosKólumbíaFyrir friðarviðræður við uppreisnarhópa í Kólumbíu.
2017
ICAN (In­ternati­onal Campaign to Abol­ish Nuc­le­ar Wea­pons)AlþjóðlegtFyrir að koma á sátt­mála 122 ríkja um bann við kjarn­orku­vopn­um.
2018
Denis MukwegeAustur-KongóFyrir baráttu þeirra gegn kyn­ferðis­brot­um í stríði.
Nadia MuradÍrak
2019
Abiy AhmedEþíópíaFyrir að koma á friði milli Eþíópíu og Erítreu.
2020
Matvælaáætlun Sameinuðu þjóðannaAlþjóðleg hjálparstofnun
2021
Maria RessaFilippseyjarFyrir bar­áttu þeirra fyr­ir tján­ing­ar­frelsi í heima­lönd­um þeirra.
Dmítríj MúratovRússland
2022
Ales BjaljatskíHvíta-RússlandFyrir að sýna fram á mik­il­vægi þess að halda gagn­rýni á valda­hafa á lofti og vernda grund­vall­ar­rétt­indi borg­ara.
MemorialRússland
Miðstöð borgaralegs frelsisÚkraína
2023
Narges MohammadiÍranFyrir „baráttu hennar gegn kúgun kvenna í Íran og fyrir mannréttindum og frelsi öllum til handa.“

Tenglar

  • Stefán Jónsson (13. ágúst 2002). „Hverjir hafa fengið friðarverðlaun Nóbels og þá fyrir hvað?“. Vísindavefurinn.