Təhlükədə olan ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Təhlükədə olan Dünya İrsinin siyahısı (ing. List of World Heritage Sites in danger) — 1972-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumu (YUNESKO) tərəfindən yayımlanan Ümumdünya İrs Konvensiyasının 11.4-cü maddəsinə uyğun olaraq Dünya İrsi Komitəsi tərəfindən tərtib edilmişdir. Siyahının məqsədi beynəlxalq məlumatlılığı artırmaq və təhdidlərə qarşı tədbirlər görməkdir.[1]
Altı və ya daha çox
Beş ərazi
Dörd ərazi
Üç ərazi
İki ərazi
Bir ərazi
Siyahıya əsasən ümumdünya mədəni və təbii irsin qorunması haqqında Konvensiya çərçivəsində maliyyə yardımının ayrılması ilə Dünya İrs obyektlərinin qorunub saxlanılması üzrə əhəmiyyətli işlərin görülməsi deməkdir.[2]
Obyektin Təhlükədə olan Dünya İrsi Siyahısına daxil edilməzdən əvvəl onun vəziyyətinin qiymətləndirilməsi aparılır və iştirak edən iştirakçı dövlətlə əməkdaşlıqda düzəliş tədbirləri üçün potensial proqram hazırlanır. Yazı haqqında yekun qərar Komitə tərəfindən qəbul edilir. Siyahıdakı əmlaklar üçün komitə tərəfindən Dünya İrsi Fondundan maliyyə dəstəyi ayrıla bilər.[3][4] Mühafizə vəziyyəti hər il nəzərdən keçirilir,[5] komitə sonradan da əlavə tədbirlər tələb edə bilər, obyekt şərtləri ödəmədiyi təqdirdə ya Təhlükədə olan Dünya İrsi Siyahısından və ya Ümumdünya İrsi Siyahısından çıxarılması imkanı nəzərdən keçirilir.[6]
2019-cu ilin iyul ayından etibarən nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan Dünya İrsi siyahısında 53 obyekt (17 təbii, 36 Mədəni) var. YUNESKO-nun məlumatına görə, sadalanan obyektlərin 21-i ərəb dövlətlərində (onlardan 6-sı Suriyada və 5-i Liviyada), 16-sı Afrikada (bunlardan 5-i Konqo Demokratik Respublikasında), 6-sı Latın Amerikası və Karib hövzəsində, 6-sı Asiya və Sakit Okeanda, 4-ü isə Avropa və Şimali Amerikada yerləşir. Nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan təbii obyektlərin əksəriyyəti (12) Afrikada yerləşir.[7][8]
Hal-hazırda siyahıda olan yerlər
| Ad | Şəkil | Yer | Meyarlar | Area | İl | Təhlükə altında | Səbəb | İstinad |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Əbu Mina |  | Abusir, Misir30°50′30″ şm. e. 29°39′50″ ş. u. | Mədəni: (iv) | 182 (450) | 1979 | 2001– | Gildən hazırlanan heykəllər suya məruz qaldıqda dağılması | [9][10] [11] |
| Air və Tenere milli təbiət qoruğu |  | Arlit Departmenti, Niger18°17′ şm. e. 8°00′ ş. u. | Təbii: (vii), (ix), (x) | 7,736,000 (19,120,000) | 1991 | 1992– | Bölgədəki hərbi münaqişə və vətəndaş qarışıqlıqları, həmçinin vəhşi heyvanların və bitki örtüyünün azalması | [12][13] |
| Hələb | .jpg) | Hələb mühafəzəsi,  Suriya36°14′ şm. e. 37°10′ ş. u. | Mədəni: (iii)(iv) | 350 (860) | 1986 | 2013– | Suriyadakı vətəndaş müharibəsi zamanı bölgədəki bir çox tarixi abidələr talan edildi və məhv edildi. | [14] |
| Bosra |  | Dəra mühafəzəsi, Suriya 32°31′05″ şm. e. 36°28′54″ ş. u. | Mədəni: (i)(iii)(vi) | — | 1980 | 2013– | Suriyadakı vətəndaş müharibəsi zamanı bölgədəki bir çox tarixi abidələr məhv edildi. | [15] |
| Dəməşq |  | Şam, Suriya 33°30′41″ şm. e. 36°18′23″ ş. u. | Mədəni: (i)(ii)(iii)(iv)(vi) | 86 (210) | 1979 | 2013– | Suriyadakı vətəndaş müharibəsi, qiyamçıların atışları və əsasən də minaların atılması binaların bünövrəsini təhlükə altına qoydu. | [16] |
| Şimali Suriyanın qədim kəndləri |  | Suriya 36°20′03″ şm. e. 36°50′39″ ş. u. | Mədəni: (iii)(iv)(v) | 12,290 (30,400) | 2011 | 2013– | Suriya vətəndaş müharibəsi, bəzi üsyançılar tərəfindən tutuldu. İslamçı qruplar tərəfindən isə talan edildi və söküldü. | [17] |
| Kirena |  | Jebel Akdar, Liviya32°49′30″ şm. e. 21°51′30″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (vi) | — | 1982 | 2016– | Liviyada vətəndaş müharibəsi zamanı regionda bir çox tarixi abidələr talan edilmiş və məhv edilmişdir. | [18][19] |
| Leptis-Maqna |  | Əl-Xums, Liviya 32°38′18″ şm. e. 14°17′35″ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iii) | — | 1982 | 2016– | Liviyada vətəndaş müharibəsi zamanı bir çox tarixi abidələr məhv edilmişdir. | [19][20] |
| Sabrata |  | Sabrata, Liviya 32°48′19″ şm. e. 12°29′06″ ş. u. | Mədəni: (iii) | — | 1982 | 2016– | Liviya vətəndaş müharibəsi (2011) | [19][21] |
| Aşşur | .jpg) | Səlahəddin mühafəzəsi, İraq35°27′24″ şm. e. 43°15′45″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv) | 70 (170) | 2003 | 2003– | İraqdakı müharibədən sonra bu sahəni qismən su basması, planlaşdırılmış su anbarının tikilməsinin isə yeni administrasiya tərəfindən dayandırılması., lazımi qorunmanın olmaması. | [22][23] |
| Çan-Çan |  | La Libertad (region), Peru8°06′40″ c. e. 79°04′30″ q. u. | Mədəni: (i), (iii) | 600 (1,500) | 1986 | 1986– | Təbii eroziya | [24][25] |
| Potosi |  |  Boliviya | Mədəni: (ii), (iv), (vi) | 11,810 (29,200) | 1987 | 2014– | Faydalı qazıntılar çıxarılması. | [26] |
| Koro |  | Falkon, Venesuela11°25′ şm. e. 69°40′ q. u. | Mədəni: (iv), (v) | 107 (260) | 1993 | 2005– | 2004-cü ilin noyabrından 2005-ci ilin fevral ayına qədər yağan güclü yağış səbəbindən çox sayda quruluşa ziyan dəydi, həmçinin sahənin dəyərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə biləcək çimərlik yolu və şəhərə giriş qapısı inşa edildi. | [27][28] |
| Krak de Şevalye |  | Hüms mühafəzəsi və Əl-Laziqiyyə mühafəzəsi Governorates, Suriya 34°46′54″ şm. e. 36°15′47″ ş. u. | Mədəni: (ii)(iv) | 9 (22) | 2006 | 2013– | İslamçı qruplar tərəfindən keçirilən Suriya Vətəndaş Müharibəsi, Suriya Ərəb Ordusu və Hizbullah döyüşçüləri tərəfindən geri alındı. | [29] |
| Bamiyan Budda heykəlləri |  | Bamyan vilayəti, Əfqanıstan34°49′55″ şm. e. 67°49′36″ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iii), (iv), (vi) | 159 (390) | 2003 | 2003– | Budda heykəllərinin dağılması təhlükəsi, ərazilərin talan edilməsi və qanunsuz qazıntılar kimi təhlükələr. | [30][31] |
| Şərqi Rennel |  | Rennell və Bellona, Solomon adaları11°40′59″ c. e. 160°10′59″ ş. u. | Təbii: (ix) | 37,000 (91,000) | 1998 | 2013– | Torpaq sahələrinin zədələnməsi və yerli ekosistemə təsiri | [32] |
| Everqleyds Milli Parkı |  | Florida, ABŞ25°19′ şm. e. 80°56′ q. u. | Təbii: (viii), (ix), (x) | 592,920 (1,465,100) | 1979 | 1993–2007, 2010– | Endro qasırğasının vurduğu zərər, kənd təsərrüfatı və şəhər inkişafı nəticəsində suyun axması | [33][34] [35] |
| Panamanın Karib sahilindəki istehkamlar |  | Kolon (əyalət), Panama9°33′14″ şm. e. 79°39′21″ q. u. | Mədəni: (i), (iv) | — | 1980 | 2012– | Ekoloji amillər, texniki xidmətin olmaması və şəhərsalma. | [36][37] |
| [[Qaramba Milli Parkı] |  | Orientale (əyalət), Konqo Demokratik Respublikası4°00′ şm. e. 29°15′ ş. u. | Təbii: (vii), (x) | 500,000 (1,200,000) | 1980 | 1984–1992, 1996– | Şimali Ağ Rinokeros əhalisinin azalması (1984) | [38][39] [40] |
| Hatra |  | Neynəvə mühafəzəsi, İraq 35°35′17″ şm. e. 42°43′06″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv), (vi) | 324 (800) | 1985 | 2015– | Silahlı qruplar hücumu | [41] |
| Əl Xəlil |  |  Fələstin31°31′27″ şm. e. 35°06′32″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iv), (vi) | 20.6 (51) | 2017 | 2017– | [42] | |
| Şehrisabz |  | Qaşqadərya vilayəti, Özbəkistan39°03′ şm. e. 66°50′ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv) | 240 (590) | 2000 | 2016– | Orta əsr məhəllələrdə binaların dağıdılması və davamlı şəhər inkişafı. | [43][44] |
| Vyana |  | Vyana,  Avstriya48°12′ şm. e. 16°22′ ş. u. | Mədəni: (ii)(iv)(vi) | 371 (920) | 2001 | 2017– | Yeni yüksək mərtəbəli layihələr | [45] |
| Zəbid |  | El Hudeyde, Yəmən14°12′ şm. e. 43°19′ ş. u. | Mədəni: (ii), (iv), (vi) | — | 1993 | 2000– | Dövlətin tələbi ilə tarixi binaların vəziyyətinin pisləşməsi. | [46][47] |
| Kaliforniya körfəzi |  | Nayarit, Meksika27°38′ şm. e. 112°33′ q. u. | Təbii: (vii), (ix), (x) | 688,558 (1,701,460) | 2005 | 2019– | Körfəzdə endemik dəniz dalğası | [48][49] |
| Kahuzi-Byeqa Milli Parkı |  | Cənubi Kivu Konqo Demokratik Respublikası 2°30′ c. e. 28°45′ ş. u. | Təbii: (x) | 600,000 (1,500,000) | 1980 | 1997– | Meşələrdə ağacların kəsilməsi, ov, həmçinin müharibələr və mülki çəkişmələr | [50][51] |
| Turkana Gölü Milli Parkları |  |  Keniya3°03′08″ şm. e. 36°30′13″ ş. u. | Təbii: (viii)(x) | 161,485 (399,040) | 1997 | 2018– | Çay daşqınları | [52][53] |
| Liverpul Limanı |  | Liverpul England,  Böyük Britaniya53°24′24″ şm. e. 2°50′40″ q. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | 136 (340) | 2004 | 2012– | Liverpul Suları adı altında tarixi quraqlıq ərazilərinin yenidən qurulması təklif olunur. | [54][55] |
| Manova Qounda Sent-Floris Milli Parkı |  | Bamingui-Bangoran, Mərkəzi Afrika Respublikası9°00′ şm. e. 21°30′ ş. u. | Təbii: (ix), (x) | 1,740,000 (4,300,000) | 1988 | 1997– | Mal-qaranın və brakonyerlikin qanunsuz otarılması | [56][57] |
| Cam minarəsi |  | Qövr vilayəti, Əfqanıstan 34°23′48″ şm. e. 64°30′58″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | 70 (170) | 2002 | 2002– | Qanuni müdafiənin olmaması, mühafizə tədbirinin və ya idarəetmə planının olmaması | [58][59] |
| Kosovadakı orta əsr abidələri |  | Kosovo 42°39′40″ şm. e. 20°15′56″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | 2.88 (7.1) | 2004 | 2006– | Hüquqi müdafiənin və idarəetmənin olmaması, siyasi qeyri-sabitlik və təhlükəsizlik | [60][61] |
| Nimba dağı Təbiət Qoruğu |  |  Qvineya*7°36′ şm. e. 8°23′ q. u. | Təbii: (ix), (x) | 18,000 (44,000) | 1981 | 1992– | Dünya İrsi Saytının bir hissəsində dəmir filizi qazandırması və saytın Qvineya hissəsinə çox sayda qaçqın axını | [62][63] |
| Nan-Madol |  |  Mikroneziya6°50′23″ şm. e. 158°19′51″ ş. u. | Mədəni: (i), (iii), (iv), (vi) | 76.7 (190) | 2016 | 2016– | Mövcud quruluşların aşılmasına və sökülməsinə kömək edən su yollarının çöküntüsünün davam etməsi. | [64][65] |
| Niokolo-Koba Milli Parkı |  |  Seneqal13°00′ şm. e. 12°40′ q. u. | Təbii: (x) | 913,000 (2,260,000) | 1981 | 2007– | Mülkiyyətin deqradasiyası, məməlilərin aşağı sayı, idarəetmə problemləri və təklif olunan bəndin Qambiya çayına təsiri | [66][67] |
| Okapi Vəhşi Təbiət Qoruğu |  | Şərq əyalətləri, Konqo Demokratik Respublikası 2°00′ şm. e. 28°30′ ş. u. | Təbii: (x) | 1,372,625 (3,391,830) | 1996 | 1997– | Ərazidə silahlı qarşıdurma nəticəsində park obyektlərinin talan edilməsi və fillərin öldürülməsi | [68][69] |
| Qədim şəhər (Qüds) | .jpg) | Yerusəlim dairəsi (no nation named by UNESCO)[qeyd 1] 31°46′36″ şm. e. 35°14′03″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (vi) | — | 1981 | 1982– | İdarə olunmayan şəhər inkişafı, turizm səbəbindən qorunma vəziyyətinin ümumi pisləşməsi və texniki xidmətin olmaması. | [70][71][72] |
| Sana |  | Sanaa Qubernatorluğu, Yəmən 15°21′20″ şm. e. 44°12′29″ ş. u. | Mədəni: (iv), (v), (vi) | — | 1986 | 2015– | Yəmən Vətəndaş Müharibəsi | [73] |
| Qədamis |  | Qədamis, Liviya 30°08′00″ şm. e. 9°30′00″ ş. u. | Mədəni: (v) | — | 1986 | 2016– | Liviya vətəndaş müharibəsi (2011) və silahlı qrupların olması talanı | [19][74] |
| Djenne |  | Djenne, Mali13°54′23″ şm. e. 4°33′18″ q. u. | Mədəni: (iii), (iv) | — | 1988 | 2016– | Regionda təhlükəsizliyin olmaması, tarixi şəhərin yox olması, urbanizasiya və eroziya. | [75][76] |
| Battir |  | Battir, Fələstin31°43′11″ şm. e. 35°07′50″ ş. u. | Mədəni: (iv)(v) | 349 (860) | 2014 | 2014– | İsrailin Qərb Sahili maneəsi | [77][78] |
| Şibam |  | Hadramaut mühafəzəsi, Yəmən 15°55′37″ şm. e. 48°37′36″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv), (v) | — | 1982 | 2015– | Silahlı qarşıdurmanın potensial təhlükəsi, mühafizə və idarəetmə problemlərini çətinləşdirir | [73] |
| Atsinananın yağışlı meşələri |  | Eastern Madagascar, Madaqaskar14°28′ c. e. 49°42′ ş. u. | Təbii: (ix), (x) | 479,660 (1,185,300) | 2007 | 2010– | Qanunsuz giriş və nəsli kəsilməkdə olan lemurların ovlanması | [79][80] |
| Rio-Platano |  | La Mosquitia, Honduras15°44′40″ şm. e. 84°40′30″ q. u. | Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) | — | 1982 | 1996–2007, 2011– | Balıqçılıq və torpaq işğalı, əsasən qanunun pisləşməsi və narkotik alverçilərinin olması ilə əlaqədardır | [81][82] |
| Akakus dağları |  | Fəzzan, Liviya 24°50′ şm. e. 10°20′ ş. u. | Mədəni: (iii) | — | 1985 | 2016– | Liviya Vətəndaş Müharibəsi, silahlı qrupların talanı | [19][83] |
| Salonqa Milli Parkı |  | Bandundu vilayəti, Konqo Demokratik Respublikası 2° c. e. 21° ş. u. | Təbii: (vii), (ix) | 3,600,000 (8,900,000) | 1984 | 1999– | Mülki qaydanın pozulması | [84][85] [86] |
| Samərra |  | Səlahəddin mühafəzəsi, İraq 34°12′ şm. e. 43°52′ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | 15,058 (37,210) | 2007 | 2007– | İraq müharibəsindən sonra təhlükəsizlik vəziyyəti və ya dövlət nəzarətinin olmaması | [87][88] |
| Selous Ehtiyat Qoruğu |  |  Tanzaniya, | Təbii: (ix), (x) | 5,120,000 (12,700,000) | 1982 | 2014– | Faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və hasilatı, böyük infrastruktur layihələri | [89] |
| Palmira |  | Hüms mühafəzəsi, Suriya 34°33′15″ şm. e. 38°16′00″ ş. u. | Mədəni: (i)(ii)(iv) | 0.36 (0.89) | 1980 | 2013– | Suriya vətəndaş müharibəsi, İslam Dövləti terror təşkilatı (İŞİD) tərəfindən ələ keçirildi. | [90] |
| Timbuktu |  | Timbuktu, Mali 16°46′24″ şm. e. 2°59′58″ q. u. | Mədəni: (ii), (iv), (v) | — | 1988 | 2012– | İslamçı qrupları tərəfindən talan edildi. | [91][92] |
| Askia türbəsi |  | Qao, Mali 16°17′23″ şm. e. 0°02′40″ q. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | 4.24 (10.5) | 2004 | 2012– | İslamçı qrupları tərəfindən zərər gördü. | [92][93] |
| Kasubidə Buqanda Krallarının məzarları |  | Kampala, Uqanda0°19′45″ şm. e. 32°33′12″ ş. u. | Mədəni: (i), (iii), (iv), (vi) | 27 (67) | 2001 | 2010– | 2010-cu ilin martında yanğın nəticəsində məhv olması | [94][95] |
| [Sumatra tropik yağış meşəsi irsi]] |  | Sumatra, İndoneziya02°30′ c. e. 101°30′ ş. u. | Təbii: (vii), (ix), (x) | 2,595,124 (6,412,690) | 2004 | 2011– | Qanunsuz meşəqırma və bu vasitə ilə yol tikintisi planları. | [96][97] |
| Virunqa Milli Parkı |  | Şimali Kivu and Şərq əyalətləri, Konqo Demokratik Respublikası0°55′ şm. e. 29°10′ ş. u. | Təbii: (vii), (viii), (x) | 800,000 (2,000,000) | 1979 | 1994– | Ruanda vətəndaş müharibəsi səbəbindən qaçqın axını nəticəsində meşələrin qırılması. | [98][99] |
Daha əvvəl sadalanan yerlər
Daha əvvəl təhlükə altında olan kimi siyahıya alınmış bir sıra tikililər və yerlər var ki, daha sonradan təbiətin idarə edilməsi və mühafizəsi qənaət etdikdən sonra siyahıdan çıxarılmışdır. Everqleyds Milli Parkı 1993-2007-ci illərdə və 2010-cu ildən bəri yenidən siyahıya alındı.
Ümumdünya İrsi Syahısında yer verildi
Ümumdünya İrsi Siyahısından çıxarıldı
| Ad | Şəkil | Yer | Meyarlar | Area | İl | Təhlükə altında | Səbəb | İstinad |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Anqkor |  |  Kamboca13°26′ şm. e. 103°50′ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iii), (iv) | — | 1992 | 1992–2004 | Kitabə yazıldığı zaman, Kamboca 1980-ci illərdə vətəndaş müharibəsindən sonra BMT-nin nəzarəti altında idi. | [100][101] [102] |
| Baqrati məbədi və Gelati monastırı |  | İmereti, Gürcüstan42°15′44″ şm. e. 42°42′59″ ş. u. | Mədəni: (iv) | 7.87 (19.4) | 1994 | 2010–2017 | Geri dönməz müdaxilələrə səbəb olacaq böyük yenidənqurma layihəsi. Ərazinin sərhədləri 2017-ci ildə dəyişdirildi. Baqrati məbədi yenidən qurulandan sonra Dünya İrsi Yerləri siyahısından çıxarıldı, lakin Gelati monastırı siyahıda qaldı. | [103][104][105] |
| Bahla Qalası |  |  Oman22°58′ şm. e. 57°18′ ş. u. | Mədəni: (iv) | — | 1987 | 1988–2004 | Torpaq strukturlarının deqradasiyası | [106][107] [108][109] |
| Ərqebəm qalası |  | Kirman ostanı, İran29°07′01″ şm. e. 58°22′07″ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv), (v) | — | 2004 | 2004–2013 | 2003-cü il Bam zəlzələsi nəticəsində dəyən ziyandan | [110][111][112] |
| Beliz Bariyer Qoruğ Sistemi |  |  Beliz17°19′ şm. e. 87°32′ q. u. | Təbii: (vii), (ix), (x) | 96,300 (238,000) | 1996 | 2009–2018 | Manqrov ağaclarının kəsilməsi və həddindən artıq inkişaf | [113][114][115] |
| Doğuş Kilisəsi |  | Betlehəm, Fələstin31°42′16″ şm. e. 35°12′27″ ş. u. | Mədəni: (iv), (vi) | 2.98 (7.4) | 2012 | 2012–2019 | Su sızması nəticəsində ziyan | [116][117][118] |
| Butrinti |  |  Albaniya39°45′ şm. e. 20°01′ ş. u. | Mədəni: (iii) | 3,980 (9,800) | 1992 | 1997–2005 | İdarəetmə və konservasiya nəticəsində yaranan ziyanlar | [119][120] [121] |
| Köln kafedralı |  | Şimali Reyn-Vestfaliya,  Almaniya50°56′29″ şm. e. 6°57′29″ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iv) | — | 1996 | 2004–2006 | Hündürmərtəbəli bina planı | [122][123] [124] |
| Komoye Milli Parkı |  | Şablon:Flaqifikasiya/Kot d'İvuar 9°10′ şm. e. 3°40′ q. u. | Təbii: (ix), (x) | 1,150,000 (2,800,000) | 1983 | 2003–2017 | Vətəndaş iğtişaşları və effektiv idarəetmə mexanizmlərinin olmaması | [125][126] |
| Cuc milli parkı |  | Seneqal 16°30′ şm. e. 16°10′ q. u. | Təbii: (vii), (x) | 16,000 (40,000) | 1981 | 1984–1988, 2000–2006 | Aşağı axın bəndinin tikinti planı ilə uzunmüddətli təhlükə (1984) | [39][127] [128][129] [130][131] |
| Drezden Elbe Vadisi |  | Saksoniya, Almaniya 51°03′ şm. e. 13°49′ ş. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv), (v) | 1,930 (4,800) | 2004 | 2006–2009 | Mədəni mənzərənin əsas ərazisindəki Valdşlyosxen körpüsünün inşaat planları. Körpü 2007-ci ilin sonunda tikinti başlandıqdan sonra 2009-cu ildə Dünya İrsi Yerləri siyahısından çıxarıldı | [132][133] |
| Dubrovnik |  |  Xorvatiya42°38′25″ şm. e. 18°06′30″ ş. u. | Mədəni: (i), (iii), (iv) | 97 (240) | 1979 | 1991–1998 | Xorvatiya müharibəsi | [134][135] [136] |
| Lahorda Şalimar bağları |  | Pəncab (Pakistan), Pakistan31°35′25″ şm. e. 74°18′35″ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iii) | — | 1981 | 2000–2012 | Pakistan hökumətinin tələbi ilə bir yol lahiyəsi | [137][138] |
| Qalapaqos adaları |  |  Ekvador0°40′ c. e. 90°30′ q. u. | Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) | 14,066,514 (34,759,110) | 1978 | 2007–2010 | Müxtəlif təhlükələr, yad növlərin gətirilməsi imkanlarının kifayət qədər qarşısının alınması, mühafizə orqanlarının və parkın idarə edilməsi üçün kifayət qədər vəsait ayrılmaması, çox sayda qanunsuz immiqrantın olması, turizmin sürətli nəzarətsiz böyüməsi | [139][140] [141][142] |
| Hampi |  |  Hindistan15°20′06″ şm. e. 76°27′43″ ş. u. | Mədəni: (i), (iii), (iv) | — | 1986 | 1999–2006 | Hampinin qorunan arxeoloji ərazilərində iki kabel asma körpünün qismən qurulması, ərazinin bütövlüyünə və orijinallığına təhlükə yaradır | [143][144] [145] |
| Msxeta |  | Gürcüstan 41°50′32″ şm. e. 44°43′16″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv) | — | 1994 | 2009–2016 | İdarəetmənin və şəhərsalmanın pisləşməsi | [146][147] |
| Hamberston və Santa-Laura Mədəni |  |  Çili20°12′30″ c. e. 69°47′40″ q. u. | Mədəni: (ii), (iii), (iv) | — | 2005 | 2005–2019 | 40 ildir təmirə ehtiyac olmadığı üçün strukturların artıq kövrək olması | [148][149][150] |
| İşkyol Milli Parkı |  | Bizerta,  Tunis37°10′ şm. e. 9°40′ ş. u. | Təbii: (x) | 12,600 (31,000) | 1980 | 1996–2006 | Əraziyə şirin su axını məhdudlaşdıran və gölün, bataqlığın artmasına səbəb olan bəndlərin inşası, köçən quşların sayının azalması | [151][152] [153] |
| İquasu National Parkı |  | Parana ştatı,  Braziliya25°41′ c. e. 54°26′ q. u. | Təbii: (vii), (x) | 170,086 (420,290) | 1986 | 1999–2001 | Qanunsuz açılan yol İquasu çayı üzərindəki bəndlər. | [86][154] [155] |
| Kathmandu Valley |  | Kathmandu Valley,  Nepal27°42′14″ şm. e. 85°18′31″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv), (vi) | 167 (410) | 1979 | 2003–2007 | Partial or substantial loss of the traditional elements of six out of seven monument zones and resulting general loss of authenticity and integrity of the whole property. | [156][157] [158] |
| Los Katíos National Park | .jpg) | Antioquia and Chocó,  Kolumbiya7°40′ şm. e. 77°00′ q. u. | Təbii: (ix), (x) | 72,000 (180,000) | 1994 | 2009–2015 | Deforestation, illegal fishing and hunting. Removed following significant improvements to Park management | [159] |
| Manas Vəhşitəbiət Parkı |  | Assam, Hindistan 26°30′ şm. e. 91°51′ ş. u. | Təbii: (vii), (ix), (x) | 39,100 (97,000) | 1985 | 1992–2011 | Brakonyerlik, parkın infrastrukturuna ziyan vururdu və 1992-ci ildə Bodo qəbiləsinin hücumundan sonra Hindistan kərgadanı bəzi növlərin sayının azalması. | [160][161] [162] |
| Kotorun təbii, mədəni və tarixi rayonu |  | Kotor körfəzi, Kotor  Monteneqro42°29′ şm. e. 18°42′ ş. u. | Mədəni: (i), (ii), (iii), (iv) | — | 1979 | 1979–2003 | 15 aprel 1979-cu ildəki zəlzələdən sonra ziyan | [163][164] [165] |
| Nqoronqoro Qoruma Sahəsi |  | Tanzaniya 3°11′ c. e. 35°32′ ş. u. | Təbii: (iv), (vii), (viii), (ix), (x) | — | 1978 | 1984–1989 | Mühafizə statusunun azalması | [166][167] [168] |
| Plitviçka Gölləri Milli Parkı |  | Xorvatiya 44°53′ şm. e. 15°37′ ş. u. | Təbii: (vii), (viii), (ix) | 19,200 (47,000) | 1979 | 1992–1997 | Xorvatiya İstiqlal Müharibəsi səbəbi | [169][170] [171] |
| Filippin Kordillerasındakı düyü terrasları |  |  Filippin16°55′ şm. e. 121°03′ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv), (v) | 500,000 (1,200,000) | 1995 | 2001–2012 | Sistemli monitorinq proqramının və ya hərtərəfli idarəetmə planının olmaması | [172][173] |
| Abomey Kral sarayları |  | Zu departamenti,  Benin7°11′26″ şm. e. 1°59′36″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv) | 48 (120) | 1985 | 1985–2007 | Uyğun olmayan bərpa səbəbindən ümumi pisləşmə vəziyyəti | [174][175] [176][177] |
| Kilva Kisivani |  | Tanzaniya 8°57′28″ c. e. 39°31′22″ ş. u. | Mədəni: (iii) | — | 1981 | 2004–2014 | Eroziya və ya bitki kimi müxtəlif amillər səbəbiylə ərazidə vəziyyətin davamlı pisləşməsi | [178][179] |
| Ruvenzori dağları Milli Parkı |  | Uqanda 0°13′ şm. e. 29°55′ ş. u. | Təbii: (vii), (ix) | 99,600 (246,000) | 1994 | 1999–2004 | Təhlükəsizlik vəziyyəti və parkın əksər hissəsinə nəzarətin olmaması | [86][180] [181] |
| Sanqay Milli Parkı |  | Ekvador 1°50′ c. e. 78°20′ q. u. | Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) | 271,925 (671,940) | 1983 | 1992–2005 | Böyük brakonyerlik, qanunsuz mal-qaranın otarılması, yolların tikintisi layihəsi | [182][183] [184] |
| Simien Milli Parkı |  | Amhara regionu, Efiopiya13°11′ şm. e. 38°04′ ş. u. | Təbii: (vii), (x) | 22,000 (54,000) | 1978 | 1996–2017 | [185][186] | |
| Srebırna (təbiət qoruğu) |  | Srebarna, Silistra vilayəti,  Bolqarıstan44°06′50″ şm. e. 27°04′40″ ş. u. | Təbii: (x) | 638 (1,580) | 1983 | 1992–2003 | Mövsümi daşqının və kənd təsərrüfatının istifadəsinin qarşısının alınmaması | [187][188] [189] |
| Timbuktu | | Mali 16°46′24″ şm. e. 2°59′58″ q. u. | Mədəni: (ii), (iv), (v) | — | 1988 | 1990–2005 | Qum təhlükəsi | [190][191] [192] |
| Tipasa |  | Tipaza vilayəti,  Əlcəzair36°35′39″ şm. e. 2°26′36″ ş. u. | Mədəni: (iii), (iv) | 52 (130) | 1982 | 2002–2006 | Ərazinin və onun bufer zonasının bütövlüyünə təsir edən qeyri-kafi təmir | [193][194] [195] |
| İçərişəhər ilə Şirvanşahlar sarayı və Qız qalası (Bakı) |  | Bakı,  Azərbaycan40°21′59″ şm. e. 49°50′07″ ş. u. | Mədəni: (iv) | — | 2000 | 2003–2009 | 2000-ci il Bakı zəlzələsi zamanı dəymiş zərər, şəhər inkişafı və təbiətin qorunması üçün qeyri-adekvat səylər | [196] |
| Duz mədəni (Veliçka) |  | Veliçka, Polşa49°58′45″ şm. e. 20°03′50″ ş. u. | Mədəni: (iv) | 969 (2,390) | 1978 | 1989–1998 | Rütubət problemi | [168][197] [198] |
| Yellouston Milli Parkı |  | Vayominq, Montana, və Aydaho, ABŞ 44°30′ şm. e. 110°50′ q. u. | Təbii: (vii), (viii), (ix), (x) | 898,349 (2,219,870) | 1978 | 1995–2003 | Parkın hissələrində kanalizasiya suları və tullantıların çirklənməsi ilə əlaqəli təhlükələr müəyyən edilmişdir | [199][200] [201] |
İstinadlar
Qeydlər
🔥 Top keywords: Hadi RəcəbliNaftalanMəhəmməd FüzuliAna səhifəAytən SəfərovaGöygöl (göl)PlanetXarıbülbülAzərbaycanXüsusi:AxtarAbbasqulu ağa BakıxanovGöygölGünəş sistemiQız qalasıMaşın öyrənməsiGöyçə gölüAvtomobilin tarixiXüsusi:SonDəyişikliklərNurlana Əliyeva (filoloq, 1946)BağlayıcıAzərbaycan əlifbasıTəbii fəlakətHeydər ƏliyevXarıbülbül (simvol)Əkinçi (qəzet)Aprel döyüşləriUlduzAyZərf (qrammatika)Köməkçi nitq hissələriFacebookNizami Gəncəviİkinci Qarabağ müharibəsiAzərbaycandakı ən yüksək dağ zirvələriTəyyarəBakıQərbi AzərbaycanFeilƏdat