Рымскія лічбы

Ры́мскія лі́чбы — сыстэма зьлічэньня, ужываная антычнымі рымлянамі для запісу натуральных лікаў. Аснову яе складаюць шэраг літараў лацінскай абэцэды:

• I = адзін
• V = пяць
• X = дзесяць
• L = пяцьдзясят
• C = сто (ад лацінскага centum)
• D = пяцьсот
• M = тысяча (ад лацінскага mille)

Іншыя лікі запісваюцца пры дапамозе паўтарэньня гэтых лічбаў. Пры гэтым значэньні лічбаў сумуюцца, акрамя выпадку, калі меншая лічба стаіць перад вялікай. У такім разе меншы лік адымаюць ад вялікага. Гэты прынцып адыманьня выкарыстоўваюць, каб пазьбегнуць чатырохразовага паўтарэньня адной і той жа лічбы.
Прыклады:

II = 2

IV = 4

VIII = 8

IX = 9

XVI = 16

XXXII = 32

LXIV = 64

CXXVIII = 128

CCLVI = 256

DXII = 512

DCLXVI = 666 (пералічаны ўсе літары, акрамя M — г. зв. лік зьвера)

MXXIV = 1024

MCMLXXIV = 1974

Часам прынцып адыманьня ўжываюць больш шырока: адымаць ад вялікай лічбы любую меншую. Гэтак зручна запісваць лікі як 1999 = MIM (1000 + 1000 - 1) замест MCMXCIX.

Выкананьне арытмэтычных апэрацыяў пры дапамозе рымскіх лічбаў — вельмі складана. Рымляне ўжывалі абак.

У наш час рымскія літары ўжываюцца для абазначэньня дат (нумары месяцаў: 25-III-1918, стагодзьдзяў: XX стагодзьдзе), у імёнах (папа Леў X, кароль Карл IX), назвах глаў, разьдзелаў кніг, у дэкаратыўных мэтах (цыфэрблят гадзіньнікаў) і інш.

Юнікод мае адмысловыя сымбалі для прадстаўленьня рымскіх лічбаў, гэта шэраг ад U+2160 да U+2183. Там зьмешчаны знакі I—XII (каб паказваць гадзіны або месяцы) і астатнія лічбы. Напрыклад лік 1644 = MDCXLIV можна запісаць пры дапамозе гэтых асобных знакаў як ⅯⅮⅭⅩⅬⅠⅤ. Аднак, каб ужываць гэтыя сымбалі, патрэбны праграмы, здольныя паказваць юнікодныя сымбалі і шрыфты, якія маюць гэтыя знакі. Таму пажадана ўжываць звычайныя лацінскія літары.