Цыркон (элемэнт)

Цырко́н (па-лацінску: Zirconium), Zr — хімічны элемэнт IV групы пэрыядычнай сыстэмы; атамны нумар 40. Бліскучы мэтал, падобны на сталь. Асноўныя радовішчы — у Індыі, Аўстраліі, ЗША, Украіне, Казахстане, Бразыліі, Шры Ланцы^[1]. Утрыманьне ў Зямной кары складае 1,3·10^-4 паводле масы. Штогадовая вытворчасьць складае каля 7000 тон^[1]. Цыркон даступны з камэрцыйных крыніц, таму выдзяленьне ў лябараторыі звычайна не патрабуецца^[2]. Упершыню выяўлены нямецкім хімікам Марцінам Кляпротам у 1789 годзе, Ёнс Якаб Бэрцэліюс выдзяліў чысты цыркон у 1824 годзе. Назва цыркон паходзіць ад пэрс. zargun‎‎, што абазначае падобны на золата^[3] ці колеру золата^[1]. Сечыва захопу цеплавых нэўтронаў складае 0,184 барн. На паветры ўстойлівы да карозіі з-за аксіднай стужкі на паверхні. Гарыць у паветры, калі падпальваецца^[1].

Ітар ← Цыркон → Ніоб Ti ↑ Zr ↓ Hf 40Zr Пэрыядычная сыстэма хімічных элемэнтаў
Выгляд
срабрыста-белы
Агульная інфармацыя
Назва, сымбаль, атамны нумар	Цыркон, Zr, 40
Катэгорыя элемэнту	Пераходныя мэталы
Група, пэрыяд, блёк	4, 5, d-блёк
Адносная атамная маса	91,224(2) г·моль−1
Канфігурацыя электронаў	[Kr] 4d2 5s2
Электронаў у абалонцы	2, 8, 18, 10, 2
Фізычныя ўласьцівасьці
Фаза	Цьвёрдае цела
Шчыльнасьць	(0 °C, 101 325 Па) 6,511 г·см−3
Шчыльнасьць вадкасьці пры т. пл.	5,8 г·см−3
Тэмпэратура плаўленьня	2128 K, 1855 °C, ​3371 °F
Тэмпэратура кіпеньня	4682 K, 4409 °C, ​7968 °F
Удзельная цеплыня плаўленьня	20,5 кДж·моль−1
Удзельная цеплыня выпарваньня	591 кДж·моль−1
Цеплаёмістасьць	(25 °C) 25,36 Дж·моль−1·K−1
Насычаная пара
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T/K 2639 2891 3197 3575 4053 4678
Структура крышталічнай краты	hexagonal close-packed
Магнэтызм	парамагнэтык
Электрычны супор	421 (пры 20 °C)Ω·м
Цеплаправоднасьць	(300 K) 22,7 Вт·м−1·K−1
Каэф. цеплавога расшырэньня	(25 °C) 5,7 мкм·м−1·K−1
Хуткасьць гуку (лінейная)	(20 °C) 3800 м/с
Модуль Юнга	88 ГПа
Модуль зруху	33 ГПа
Модуль пругкасьці	91,1 ГПа
Каэфіцыент Пуасона	0,34
Цьвёрдасьць Моаса	5,0
Цьвёрдасьць Вікерса	820—1800 МПа
Цьвёрдасьць Брынэля	638—1880 МПа
Уласьцівасьці атама
Ступені затляненьня	4, 3, 2, 1, −2
Электраадмоўнасьць	1,33
Энэргіі іянізацыі	1-я: 640,1 кДж·моль−1
	2-я: 1267 кДж·моль−1
	3-я: 2236 кДж·моль−1
Атамны радыюс	155 пм
Атамны радыюс (разл.)	160 пм
Кавалентны радыюс	175±7 пм
Радыюс Ван дэр Ваальса	252 пм
Іншыя характарыстыкі
Нумар CAS	7440-67-7
Найбольш стабільныя ізатопы
Асн. артыкул: ізатопы цыркону
іза % пэрыяд паўраспаду распад энэргія (МэВ) прадукты распаду 88Zr syn 83.4 d ε 0,7645 88Y 90Zr 51,45 90Zr - стабільны ізатоп з 50 нэўтронамі 91Zr 11,22 91Zr - стабільны ізатоп з 51 нэўтронамі 92Zr 17,15 92Zr - стабільны ізатоп з 52 нэўтронамі 94Zr 17,38 94Zr - стабільны ізатоп з 54 нэўтронамі 96Zr 2,8 96Zr - стабільны ізатоп з 56 нэўтронамі
п а р

Прымяняецца для легіраваньня сталі; пры вырабе рэактыўных рухавікоў, хірургічнага рыштунку.