Agoitz

Agoitz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Aoiz
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Aoiz

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[4]

• Ahoiz (1001)
• Aggoyz (1016)
• Aoiz (1042)
• Aoz (1111)
• Aoitz (1244)
• Aoyz (1248)
• Haoyç (1257)
• Aoytz (1268)
• Aiois (1272)
• Aoyz (1366)
• Aoiz (1534)
• Aoiz (1767)
• Aoiz (1829)
• Agoitz (1961)
• Agoitz (1990)

Etimologia

Izen horren jatorri etimologikoari dagokionez, -iz atzizkiarekin amaitzen diren euskal toponimoen nomina ugariaren barruan sar daiteke. Julio Caro Baroja bezalako filologoen teoriei jarraituz, horiek berezko izen batetik (herria eraiki zen finkaren jatorrizko jabearena) eta latindar genitibotik eratortzen dira. Alfonso Irigoien filologoa arduratu zen toponimo hori aztertzeaz, eta proposatu zuen Aio izena herriaren izenaren jatorrian ezkutatzen zela. Aio izena erromatar Hispanian erabiltzen zen eta Erdi Arora arte indarrean jarraitu zuen. Irigoienek bere lanetan San Vicente de Alcantararen inskripzio erromatar bat aipatzen du, non Camilius / Arrus / Aionis irakurtzen den, non Aionis Aio izenaren genitiboa den. Aionis -tik Aoiz lortzeko, urrats hauek egin behar dira: bokalarteko -n- galtzen da, euskaraz ohikoa den fenomenoa (Aionis > Aiois), amaiera s z bihurtu da, euskarazko ohiko beste fenomeno bat (Aiois > Aioiz) eta lehenengo i erori da (Aioiz > Aoiz).

Toponimo hau idazteko modua asko aldatu da historian zehar, nahiz eta guztiak Ahoiz jatorrizko horretan oinarritu diren. Horrek Agoitz eta Aoiz formak ekarri ditu. -z eta -tz arteko aldaketa ohikoa da gaztelaniaren eta euskararen artean, Itoitz (Itoiz / Itoitz), Orbaitz (Orbaiz / Orbaitz), Gorritz (Gorriz / Gorritz)... bezalako toponimoetan. Tarteko g da azaltzen zailena, hasieran hiru bokal dituen hitz batean ahoskera errazteko sartu zena, eta hori arraroa da. Lehen h bat zegoen haren ordez.

Armarria

Agoizko armarriak honako blasoi hau du:^[5]

Bandera

Agoizko banderak Agoizko armarria dauka hondo zuri baten gainean.

Goiburua

Agoizko goiburua "Sinpleki, Agoitz" da. Duela gutxi sortutako leloa da, eta merkatari- eta turismo- goiburu bat da.

Agoitz Longida ibarran barruan dago geografikoki, baina, administratiboki, udalerri independente da. Ibar hau Pirinioaurrean kokatua, lurra hautsia eta uhindua da, baina, oro har, ez du goragune handirik. Iparraldea menditsuena da, eta hegoaldea nekazaritzakoa. Ibaien pasabidean zehar, alubioien terraza-maila batzuk mailakatuta daude. Mendilerroen oinean ere higadura-glazis zabalak daude. Irati ibaiak ibarra sortu zuen udalerria.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokapena

Agoitz Zangozako merindadeko hiria da eta Nafarroako hiriburutik 28 kilometrora dago. Itoizko urtegiak izena hartzen du izen bereko pareko herritik, izan ere, udalerriaren iparraldeko lurrak zati handi batean ur azpian gelditu dira.

Klima

Longidak klima azpimediterraneoa dauka. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 13 gradu artekoa da (altueraren arabera aldatzen da), eta prezipitazioak 800 eta 1.000mm bitartekoak (ugariagoak udaberrian eta udazkenean. Urteroko egun euritsuak 80 dira batez beste eta 100 baino gehiago herriko gunerik menditsuenetan.

Jatorrizko landaredia asko gutxitu da gizakiaren eragina dela eta, gaur egun 180 hektarea haritz inguru baino ez dira geratzen. Pinuek 441 hektarea hartzen dituzte, gehienak Austriatik ekarritako pinu lariziar birlandatuak dira baina berezko pinuren bat ere gordetzen da. Birlandatutako pinuak, Urrozgoiti, Ulibeiti, Zarikieta eta Rala longidar herrietan izaten dira, batez ere.

Estazio meteorologikoak

Datu klimatikoak (Agoitz, 1993-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.5	22.0	25.0	29.0	35.0	40.0	40.0	40.0	36.0	30.0	23.0	17.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.9	10.5	14.3	16.7	20.9	25.8	28.5	28.6	24.0	19.1	12.3	9.1	18.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	2.2	6.1	9.2	11.5	15.2	19.5	21.8	21.9	17.9	14.0	8.5	5.4	13.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.5	1.7	4.1	6.3	9.5	13.1	15.2	15.3	11.9	8.9	4.7	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-4.0	-3.1	-1.5	0.8	3.3	7.7	10.2	10.1	6.5	2.5	-1.8	-4.0	-4.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	101.3	87.3	83.7	81.1	70.1	54.3	39.4	32.4	65.7	78.7	103.9	91.1	888.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	70.0	44.8	46.8	67.5	50.6	57.8	58.5	90.0	107.0	82.5	45.8	86.5	107.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.1	12.6	12.0	13.6	12.7	8.0	6.2	6.5	8.5	11.7	15.2	14.6	135.6
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.4	2.4	1.6	0.3	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6]

Agoizko auzoen mapa

Alde Zaharra     Barajitoa     Irati     Irigai     Irindegia     Kanpondoa     Landakoabidea     Larraineta     Olaberrizokoa     San Joakin     San Migel

Agoitzek 11 auzo ditu:

• Alde Zaharra
• Barajitoa
• Irati
• Irigai
• Irindegia
• Kanpondoa
• Landakoabidea
• Larraineta
• Olaberrizokoa
• San Joakin
• San Migel

Bertan Brontze Aroko sei tresna leundu aurkitu ziren. Udalerri barruan ere kokaleku arkeologiko bat dago Ralako leizean, Brontze eta Burdin Aroko ebidentziekin. Herriaren kokagune zehatza erromatarren garaian finkatu zela uste da, kristo ondorengo I. mendea eta IV. mendearen artean.

Erdi Aroa

756an Agoitz Buron familiak birfundatu zuen. Harrezkero, Burongo kondearen ardurapean zegoen. 924. urtean, berriz, inbasio musulmanen ondoren, Abd al-Rahman III.a kalifak herria suntsitu zuen.

Historikoki 1042an dokumentatu zen, ondoko Zalurribarko monasterioa Leirekoari Gartzea Santxitz III.a erregeak eman zionean. Longida edukitzearen hiriburu izan zen XI. eta XII. mendeetan. 1058an Leireko monasterioak Longidaren jabetza jaso zuen, Nafarroako erregeak emandako dohaintzaren bitartez. Herria eta bertako jabetza guztiez gain, errota baten jabetza ere eskuratu zuten. Jerusalengo San Joandarren ordenak ere jabetza ugari izan zituen Longidan XIII. mendetik aurrera. Behe Erdi Aroan ibarrak garapen handia izan zuen erromesen bidearen garapenarekin batera. XIX. mendetik XX. mendera Ekain distilategia, zerrategi mekanikoa eta altzarien lantegia izan ziren.

Errege domeinuko hiribildua, zeinean Iruñeko katedraleko priorrari jabetzak baitzituzten XII. mendearen erdialdean, bai eta noblezia-leinuren bat ere, Pedro Ibainitz Letek eta haren emazte Teresa Almoravidek 1335ean Filipe III.a erregeari egindako dohaintzatik ondoriozta daitekeenez. Karlos III.ak, 1391n Gendulain eta Egie herri hustuetakoak bere amaieran sartu zituenak, 1413an eman zion jaurerrian Godofre seme naturalari, baina honek, bost mila liberako zorra ordainduz, Tuterako deanari eskualdatu zion, eta honek, aldi berean, Jerusalemgo San Joan priorrari eman zion. Erregeak 1424an eman zien kaparetasun kolektiboa bertako biztanleei, eta 1479an, Frantzisko Feboren erregeorde Maddalen Valoiskoa printzesak hiribildu onera igo zuen, Gorteetan eserlekua zuena, almirantea, alkatea eta hileko merkatua, han agaramondarrek eta beaumondarrek sinatutako su-etenak zirela eta. San Roman baselizan egin zen bake-ekitaldia, non buruzagi etsai nagusiek ezpatak lurrean iltzatu zituzten, eta herriko armarriari arrazoi tematikoa eman zion, 1494an Katalina eta Joanes Albretekoa erregeek eman zutena. Nafarroako Gerra Zibilean agaramondar kausaren aldekoa izan zen.

Aro Modernoa

Agoitz Nafarroako konkistaren eszenatoki izan zen, 1512ko abenduan zehazki, Joanes Albretekoa erregearen armada Fernando Katolikoaren aliatua zen Leringo kondeak garaitu zuenean. Urte berean, Xerles Gongorakoa beaumondarrak Nafarroako Erresumaren aldeko jarraitzaile ugari atxilotu zituen Agoiztik hurbil.

Hurrengo hiru mendeetan zehar, hiribilduak bere ezaugarri nagusiei eutsi zien: Gorteetan jarlekudun zen, nolabaiteko garrantzia zuen batez besteko noblezia bat zuen (hortik Girior familiaren kimuren bat nabarmenduko da) eta kontzeju irekiaren bidez gobernatu zen 1757ra arte, non, ziurrenik, horiek eta beste familia boteretsu batzuek lortu zuten Nafarroako Gorteek ordezkatzea Hogeiko Batzarrarekin. Espainiako Ondorengotza Gerran, 1710ean hain zuzen ere, Karlos VI.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoaren armadek mehatxatu zuten Agoitz, bertara iritsi gabe. Baina askoz ere handiagoa izan zen Konbentzioarenan jasandakoa, 1794an arpilatu baitzuten. 1797an, Agoizko agintariek erregu bat bidali zioten Nafarroako Erresumako Aldundiari — baiezko erantzuna eman zuen — dohaintza ordaintzetik libratzeko, Frantziaren aurkako gerra honetan jasan zuenagatik.

Aro Garaikidea

1800. urtearen inguruan, industrializatutako leku bat zen, bi txabusina zituen irin-errota bat, paperezko fabrika bat eta 70 maisu zituen oihalezko beste bat zituena. Oihal arruntezko 60 karako 600 pieza inguru, Erronkarikoak, lantzen zituzten, hiru palmondo zabal. Jurisdikzio zibila alkate batek gauzatzen zuen, erregeordeak hiribilduaren proposamenez izendatzen zuena, eta gobernu ekonomikoak, berriz, sakulatuen artean hautaturiko errejidoreak, hau da, zozketa bidez. Garai horretakoa da Miguel Jose Azantza ministroa, beharbada Espainiako Erresumako bizitza publikoan hiribilduan jaiotako pertsonaiarik garrantzitsuena.Nafarroako beste hainbat herrik bezala, Iberiar Penintsulako Gerran, hiribilduak era guztietako kargak jasan zituen, bai Frantziako agintarienak, bai Nafarroako gerrillarienak, eta antzeko egoera gertatu zen Lehen Karlistaldian. Baina bien artean egin zen iraultza administratibo liberaletik Agoitzek abantaila berezia lortuko zuen. 1820an, zehazki, Espainiako Gorteek lurralde osoa barruti judizialetan banatu zuten, eta Agoitz baten hiriburu bihurtu zuten, Zangozako merindadeari zegokiona. Zalantzarik gabe, ekialdeko hiri zaharraren ordez hiribildu menditarra jartzearen arrazoia hiri horrek alderdi berriaren multzoarekiko duen kokapen geografikoena izan zen. Horren buru gisa, 1863tik aurrera, sortu zirenetik, Jabetza Erregistroa eta, lehenago eta geroago, erakunde jurisdikzional desberdinak izan zituen.

Hirugarren Karlistaldian, 1873an, karlistek Agoitz blokeatu eta 1875eko udan okupatu zuten.

Agoitzek nekazal hiri izaten jarraitu zuen batez ere. Zinez, ehungintza-industria nabarmenari buruzko albisteak ez dira falta 1667an, Agoizko pelairuek Erresumako Gorteei eskatu zieten kanpoko ehunak sartzea ez baimentzeko, eta 1783an Agoizko pelairuak eta beste hiribildu batzuen ermandadeak oroigarri bat zuzendu zion Nafarroako Erresumako Aldundiari Aragoira eta Gaztelara esportatutako generoen gaineko muga-zergen aurka. 1750ean Jose Giriorrek erregeari pribilegio jakin batzuk eskatu zizkion Agoitzen ezarri zuen zurraketa-fabrikarako. Eta 1786ko estatistikek 40 ehungile, 22 jornalari eta hainbat lanbidetako 28 artisau lortu zituzten. XIX. mendearen erdialdera, irin-errota, batanak eta paper-fabrika zeudela egiaztatu zen, eta hori guztia Iratiren gainean. Iratik bultzada jasotzen zuten, kaltzetentzako eta beste objektu batzuentzako artilezko hariak ere bazeuden, eta oihal burduntziak egiten ziren. Urtero 600 pieza egiten ziren, 60 haga luze eta 3/4 zabal, eta horietan 3 000 artilezko arroba inguru inbertitzen ziren. Merkataritzari dagokionez, ostiralero eta azokaz azoka egoten zen irailaren 30ean. Eskualdeko herriekin lotzen zuten ferra-bideez gain, Iruñerako errepidea ere iristen zen orduan Agoitzeraino, Uharteko eta Urrozko ordainlekuak zeharkatu ondoren.

Ordurako, Iratiko konpainia sortu zen; 1849an, almadietan egurra jaisten aritzen zen, Irati ibaian eraikitzeko eta erregaia jartzeko, eta horretarako Agoitzen zuen biltegi zabal batean uzten zuen. 1842an, beraz, sozietatea eratua zegoen, ontzi bat pleitatu zuen Irati ontzia nabigagarria zela frogatzeko. Domingo Elizondo enpresari aribearrak, 1910ean 510 lanpostu zituen, zerrategi handi bat, egunero 40 tona egur xurgatzen zituena, 30 tona landare-ikatz eta hainbat azido ekoizten zituen destilategi bat, eta 1908tik aurrera zentral elektriko bat, izen bereko trenbideaz gain.

XX. mendean, 1920ko hamarkadan, irin-fabrika bat zegoen, egunero 14 000 kilo ekoizteko gaitasuna zuena, eta Auritz, Donibane Garazi eta Ariberako lineako automobilen eta Garaioarako zalgurdien eguneroko zerbitzuak zituena. Ehungintza eta papergintza desagertuta zeuden edo gainbehera betean zeuden (1910etik lehenengoa).

2020an, Agoizko industrialdean dagoen Gamesa enpresak, eskualdeko motor ekonomikoetako batek, Agoitzen duen lantegia ixteko asmoa iragarri zuen. Erabaki horrek langileen aurkakotasun handia izan zuen, eta, besteak beste, deslokalizazioa edo laguntzez baliatzea leporatu zioten enpresari, eta, ondoren, ihes egin zuten. Azkenean hitzartutako itxiera 2020ko abuztuan izan zen.^[7] 220 langile inguru kaleratu edo birkokatu zituzten. Azaroan, Gamesak iragarri zuen intalazioak erabiliko zituela errota-palak birziklatzeko planta bat sortzeko.^[8] Bestalde, Nafarroako Gobernuak, enpresa eta langileen arteko bitartekari lanak egin zituenak, enpresa ixteagatik laguntza publikoetan 1,7 milioi euro itzultzeko exijitu zion enpresari 2021eko urtarrilean.^[9]

2023 urteko erroldaren arabera 2970 biztanle zituen Agoitzek.^[10]

XX. mendearen hasieran, Iratiko burdinbidearen etorrerarekin batera, manufakturen industria garrantzitsua garatu zen herrian. Zerrategia, kimikagintzaren sektoreko industria, eta Iberiar Penintsulan elektrizitatearen indarra erabili zuen lehen trenbidea besteak beste.

1990eko hamarkadaren amaieran eta 2000ko hamarkadaren hasieran, Agoizko hainbat enpresa itxi zituzten, besteak beste, Solano eta T.Color enpresak. Horrez gain, Cotalsak hainbat pertsona kaleratu zituen krisialdia zela eta. 2008an Gamesak aerosorgailuak ekoizteko lantegi berria eraikiko zuela esan zuen. Horretarako, Agoizko Udalak herriko industrialdea handituko du. Industrialdeak 280 000 metro koadro gehiago izango ditu, eta horietatik 88 000 Gamesaren lantegi berria eraikitzeko erabiliko dira. Horrez gain, bioerregaiak ekoizten dituen beste fabrika bat zabalduko dela aurreikusten da 2009an edo 2010ean.

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak industrialdeen eraikitzea sustatzeko sortutako Nasuvinsa elkarteak, XXI. mendearen hasieran, industrialdea eraiki zuen Agoitzen. Azpiegitura eraikitzeko lanak 2005ean hasi ziren, eta urbanizatzea 2006an bukatu zuten. Industrialdea NA-150 errepidearen ondoan dago, eta sarbide zuzena dauka errepidetik industrialdera. Azalera, guztira: 34 000 m² da eta lursailengoa, 17 955,31 m².

Agoizko udaletxea Hiriko enparantzan dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Angel Martin Unzue da, Euskal Herria Bildu hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udala

Udalaren egoitza eta udaletxea Alde Zaharran dago.

1865ean eraiki zen. Inguruan eraikinik ez duen bi solairuko egitura da. Lehen solairuan, sarrerako atearen gainean, burdinazko belatz bat dago. Gaur egungo kokagunearen aurretik, udaletxea herriko plazan egon zen.

• HELBIDEA: Kale Berria, 22

Egungo banaketa

Agoizko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Angel Martin Unzue da, Euskal Herria Bildu zerrendakoa. Zinegotziak 10 daude:^[11]

• Maite Fernandez Font (Euskal Herria Bildu)
• Joseba Corera Ripodas (Euskal Herria Bildu)
• Aitziber Ugalde Martxueta (Euskal Herria Bildu)
• Jokin Arruti Iribarren (Euskal Herria Bildu)
• Sonia Madurga Arcelus (Euskal Herria Bildu)
• Joaquin Goñi German (Euskal Herria Bildu)
• Gentzane Reta Garralda (Euskal Herria Bildu)
• Marisa Goñi Lakuntza (Euskal Herria Bildu)
• Juan Pablo Itoitz Ibañez (Euskal Herria Bildu)
• Ekhiñe Gomez Laurenz (Euskal Herria Bildu)

Arloak

Agoizko Udalan 11 arlo ditu. Horietako bakoitzaren buruan hautetsi bat dago:^[12]

• Langileria eta Herritarren Babesa (Angel Martin Unzue)
• Garapena, Ondaera eta Ingurunea (Gentzane Reta Garralda)
• Hirigintza eta Etxebizitza (Joaquin Goñi German)
• Gizarte Ondizatea (Maite Fernandez Font)
• Osasuna eta Berdintasuna (Marisa Goñi Lakuntza)
• Kultura eta Jaiak (Joseba Corera Ripodas)
• Euskara eta Gazteria (Ekhiñe Gomez Laurenz)
• Hezkuntza (Sonia Madurga Arcelus)
• Kirola (Jokin Arruti Iribarren)
• Ekonomia eta Ogasuna (Aitziber Ugalde Martxueta)
• Enplegua eta Turismoa (Juan Pablo Itoitz Ibañez)

Alkateak

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

1979tik, Agoitzek 7 alkate izan ditu:

Nafarroako Autobus Konpainiak Agoitz Iruñekin batzen du. Autobus lineek honako ibilbidea egiten du:

• Irunberri - Artieda - Artaxo - Agoitz - Urrotz - Lizoainibar - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea.

• Orbaizeta - Orbara - Aribe - Garralda - Orotz-Betelu - Artzibar - Agoitz - Urrotz - Lizoainibar - Erantsus - Ibiriku - Egues - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Agoitz sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Lizoainibar eta Urraulgoiti ibarrekin hitz egiten zena.^[14]

Koldo Zuazok, 2010ean, Agoitz atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[15]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da eguesibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Agoizko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Elkarteak

Angiluerreka elkartea Agoizko kultur, gazte, kirol, gastronomia eta olgetarako elkarte bat da. 1986. urtean sortu zen eta bederatzi kultur taldek osatzen dute: Agoizko Dantzari Taldeak, Agoizko Burrunba perkusio taldeak, Angiluerreka Fanfarreak, Irati antzerki taldeak, Angiluerrekako Gaitariek, Angiluerreka Txistulari Taldeak, Mendizale taldeak eta herri-kirol taldeak. Taldeok, guztira, 150 pertsona baino gehiago biltzen dituzte. Elkarte honetatik El Tuto herri aldizkaria ere kaleratzen da, zeina herriko etxe guztietara dohainik heltzen den.

Angiluerreka elkartea hainbat ekimenen eragile da: inauteriak, Angiluerrekak berreskuratuak; Sanisidroetako programazioaren zati handiena (elkarteak, hamahiru urte baino gehiagoan, Jaien Aurreko Astea antolatu du); eta beste zenbait ekitaldi.

Gastronomia

Agoizko azkenburu tipikoa kostrada da. Kanpoaldea bizkotxo baten gainaren gisakoa duen tarta bat da, barrualdean krema daukana. Epel mahairatzen da.^[16]

Jaiak

• Agoizko inauteriak, larunbatean eta asteartean ospatzen dira. Bi pertsonaia nagusi dituzte: Maskarita (gona eta atorra loreduna, buruan lastozko kapela, aurpegia oihal batez estalia) eta Kaskabobo (jantzi koloreduna dute eta aurpegia oihal batez estalia). Herriko neskak Maskarita janzten dira eta jendeari ur lurrindua botatzen diote; mutilak, berriz, Kaskabobo jantzi eta borra astintzen dute jendearen artean. Bestalde, kalejiran ateratzen dute bi lastozko panpinak, Ziriko eta Kapusai, eta astearte arratsaldean, su ematen diote herriko plazan. Kalejiran jendeak puska biltzea egiten du (arrautzak eta txistorra), gero, tortilla egin eta jateko. Inauteri festa hau Francoren diktaduran debekatu egin zuten, harik eta 1986an Angiluerreka elkarteko dantzariek berreskuratu zuten arte, herriko zahar batzuen lekukotzaren bidez.
• San Isidroko jaiak, maiatzaren bigarren asteburuan.
• San Migelgo jaiak, irailaren azken asteburuan.

• San Migel Goiaingeruaren eliza, XV. mendeko kristiau eliza.
• San Roman baseliza, Erdi Aroko kristiau baseliza.
• Auzolako zubia, Irati ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
• Itoizko urtegia, Irati ibaiaren bildutasuna Gorritz eta Agoitz artean.
• Agoizko monasterioa, XI. mendeko kristiau monasterioa.

• Manuel Girior (1708-1788), itsasgizon, militar eta politikari.
• Miguel Jose Azantza (1764-1826), militar eta aristokrata. Espainia Berriko erregeordea.
• Mariano Gartzia Zalba (1809-1869), musikari eta musikagile.
• Soledad Villafranca (1880-1948), propagandista anarkista.
• Miguel Matxinandiarena (1899-1975), zinema ekoizle.
• Francisco Indurain Hernandez (1910-1994), literatura arloko jakitun.
• Jose Iribarren Zugasti (1927-2000), apaiz, idazle, margolari eta poeta.
• Jose Antonio Urbiola Matxinandiarena (1937-), abokatu eta politikari. Napar Buru Batzarreko lehendakari.
• Luis Beroiz (1943-2009), idazle.
• Francisco Iribarren (1960-), enpresaburu eta politikari. Nafarroako Gobernuko Ekonomia sailburua.
• Patxi Eugi (1971-), esku huskako pilotari.
• Iñaki Ardanaz (1984-), aktore.
• Amaia Izar Leatxe (1997-), modelo.
• Antxon Jaso (1997-), futbolari.

• 
  Zubia eta eliza
• 
  Agoizko landaredia
• 
  Auzolako zubia

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Pirinioaurrea
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Agoizko Udalako webgune ofiziala