Wuhlik
Wuhlik (tež karboneum, z łać. carbonium ze słowa carbo „(drjewowe) wuhlo“) je chemiski element 4. hłowneje skupiny ze symbolom C. Wustupuje w přirodźe w čistej formje ale tež chemisce wjazany. Dla jeho wosebiteje elektronoweje konfiguracije (połpjelnjena L-skorpizna) kmanosć k tworjenju kompleksnych molekulow a wot wšěch chemiskich elementow najwjetšu wšelakorosć na chemiskich wjazbow wobsedźi. Wuhlikowe wjazby tworja molekularny zakład wšeho zemskeho žiwjenja.
| Kajkosće | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Powšitkowne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| mjeno, symbol, rjadowy ličbnik | Wuhlik, C, 6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| serija | Njekow | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| skupina, perioda, blok | 14, 2, p | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| napohlad | čorny (grafit) bjezbarbny (diamant) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| masowy podźěl na zemskej wobalce | 0,09 % | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomarne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| atomowa masa | 12,0107 u | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| atomowy radius (wuličeny) | 70 (67) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| kowalentny radius | 77 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Van-der-Waals-Radius | 170 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| elektronowa konfiguracija | [He]2s22p2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| elektrony na energijowym niwowje | 2,4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| wustupne dźěło | 4,81 eV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. ionizowanska energija | 1086,5 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. ionizowanska energija | 2352,6 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. ionizowanska energija | 4620,5 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4. ionizowanska energija | 6222,2 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Fyzikaliske | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| agregatny staw | kruty | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Modifikacije | 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| kristalowa struktura | G: heksagonalna D: kubisce bokocentrowana | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| hustosć | G: 2,25 g/cm3 D: 3,51 g/cm3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| twjerdosć po Mohs | G: 0,5 D: 10 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| magnetizm | diamagnetiski | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| škrějny dypk | D: 3820 K (D: 3550 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| warjenski dypk | G: (Subl.) D: 5100 K (4800 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| molarny wolumen | 5,29 · 10-6 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| wuparna ćopłota | sublimacija: 715 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| škrějna ćopłota | kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| parowy ćišć | 1 Pa při 2710 K | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| zwukowa spěšnosć | D: 18350 m/s | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| specifiska ćopłotna kapacita | G: 709 J/(kg K)[1] D: 427 J/(kg · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| elektriska wodźiwosć | G: 3 · 106 S/m D: 1 · 10-4 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ćopłotna wodźiwosć | G: 119–165 W/(m · K) D: 900–1300 W/(m · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Chemiske | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| oksydaciske stawy | 2, 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| oksidy (baziskosć) | CO2; CO (tróšku kisały) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| normalny potencial | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| elektronowa negatiwnosć | 2,55 (Pauling-Skala) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| izotopy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| NMR-kajkosće | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Njestrašnostne pokazy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Markěrowanje jako strašna maćizna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| R- a S-sady | R: Předłoha:R-sady | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| S: Předłoha:S-sady | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Po móžnosći a jeli je zwučeny, so SI-jednoty wužiwaja. Jeli nic druhe zapisowany, płaća mjenowane daty při standardnych wuměnjenjach. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wažne wjazby
Oksidaj
Wuhlik wustupuje w dwěmaj oksidomaj, při tym ma rozdźělnu hódnosć.
- CO (wuhlikowy monoksid) je jara jědojty za ludźi a wjele zwěrjatow a nastanje přez njedospołne spalenje. Wuhlik je w tutej wjazbje dwuhódnotny.
- CO2 (wuhlikowy dioksid) je we wodźe rozpušćomny a reaguje z wodu k wuhlikowej kisalinje (H2CO3). Wón so z wjele žiwochow wudychuje, dokelž wón so z wuhlikowych hydratow a kislik nastanje. Wuhlik je w tutej wjazbje štworohódnotny.
Kisalina
Wuhlik wustupuje w jednej anorganiskej kisalinje.
- H2CO3 (wuhlikowa kisalina) je słaba kisalina. Wona móže z wjele kowami sele tworić.
Wuhlikowodźiki
Wuhlikowodźiki wobsteja ze znajmjeńša jednoho wuhlikoweho atoma a štyrjoch wodźikowych atomow.
Eksistuja tři skupiny, kotrež so rozeznawaja po tym, kelko syćenych wjazbow maja.
- Alkany
- Alkeny
- Alkiny
Noty
| Alkaliske kowy | Kowy alkaliskich zemicow | Lantanoidy | Aktinoidy | Přechadźace kowy | Kowy | Połkowy | Njekowy | Halogeny | Drohopłuny |