Էդվարդ Սնոուդեն

Էդվարդ Սնոուդենը ծնվել է 1983 թվականի հունիսի 21-ին Հյուսիսային Կարոլինայի Էլիզաբեթ Սիթի քաղաքում^[17], Հյուսիսային Կարոլինա նահանգ։ Մեծացել է Ուիլմինգտոն քաղաքում՝ միևնույն նահանգում^[18]։ Նրա հայրը՝ Լոննի Սնոուդենը (Lonnie Snowden)^[19], ապրելով Փենսիլվանիա նահանգում, ծառայել է United States Coast Guard-ում, իսկ 2009 թվականին պաշտոնանկ է եղել^[20][21]։ Մայրը՝ Էլիզաբեթը, իրավաբան է, նրա ողջ կարիերան անցել է արդարադատության համակարգում, այժմ աշխատում է Բալթիմորի դաշնային դատարանում^[22][23]։ Ներկայումս Էդվարդի ծնողները ամուսնալուծված են։ Լոննի Սնոուդենը կրկին ամուսնացել է Փենսիլվանիայի Ապեր Մակունգի (Upper Macungie Township) քաղաքում բնակվող Կարեն Հաբերբոշ (Karen Haberbosch) անունով մի քաղաքացու հետ և բնակվում է այնտեղ կնոջ հետ^[24]։ Էդվարդի ավագ քույրը՝ Ջեսիկան, աշխատում է ԱՄՆ-ի կենտրոնական դաշնային դատարանում, Վաշինգտոն ԿՇ^[20]։

Էդվարդ Սնոուդենի մանկությունն անցել է Էլիզաբեթ Սիթիում^[25], ապրել է Մերիլենդում՝ Ազգային անվտանգության ծառայության գրասենյակի մոտակայքում (Ֆորտ-Միդ)։

1999 թվականին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Էլիքոթ Սիթի (Ellicott City, Maryland), Մերիլենդ նահանգ։ Մերիլենդում սովորել է ինֆորմատիկա Anne Arundel Community College քոլեջում^[26], բայց միանգամից չի ստացել դիպլոմը։ Հոր խոսքերով, հիվանդության պատճառով մի քանի ամիս դասերը բաց է թողել, բայց դասերին վերադառնալուց անմիջապես հետո տեղի քաղաքային քոլեջում հանձնել է General Educational Development-ի թեստերը^[27][28][29]։ 2011 թվականին ուսումը շարունակել է Լիվերպուլի համալսարանում՝ մասնագիտանալով համացանցային հեռահաղորդակցութան ոլորտում և ստանալով մագիստրոսի կոչում^[30]։

2004-ի մայիսի 7-ից մինչև սեպտեմբերի 28-ը^[31] ծառայել է ԱՄՆ-ի զինված ուժերում^[9][32]։ Սնոուդենի խոսքերով, ինքը բանակ է գնացել՝ ցանկանալով մասնակցություն ունենալ Իրաքյան պատերազմին, որովհետև ինքը «զգացել է, որ որպես մարդ, պարտավոր է օգնել մարդկանց՝ ազատվելու ճնշումներից»^[27]։ Ծառայությունը թողել է զինավարժության ընթացքում երկու ոտքի վնասման պատճառով^[25][33]։ Այդպես չի ավարտել զինվորական կրթությունը^[9][32]։ Այնուհետև աշխատել է Ազգային անվտանգության համակարգում՝ սկսելով կարիերան Մերիլենդի համալսարանի տարածքում գտնվող գաղտնի օբյեկտի պաշտպանությունից^[33][34][35]։ Ստացել է Sensitive Compartmented Information և Security clearance մակարդակներ մուտք գործելու թույլտվություն^[36]։ Փորձագետների կարծիքով Սնոուդենին հասանելի է եղել ոչ միայն բացարձակ գաղտնի տեղեկատվությունը, այլև «Հատուկ հետախուզական» տեղեկատվությունը, որոնք պարունակել են ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների հետախուզական գործողությունների տեխնիկական մանրամասնություննրը։ Հավայան կղզիներում Ազգային անվտանգության բազայում աշխատելու ժամանակ Սնոուդենը 25 գործընկերներից 20-ին համոզում է իրեն տրամադրել վերջիններիս անձնական հաշիվներն ու գաղտնաբառերը՝ ասելով, որ դրանք իրեն անհրաժեշտ են աշխատանքի համար^[37]։

Ազգային անվտանգության համակարգում ծառայելուց հետո աշխատել է ԿՀՎ-ի ինֆորմացիոն անվտանգության բաժանմունքում, մասնավորապես 2007 թվականի մարտից մինչև փետրվար աշխատել է որպես Ազգերի լիգայում ԱՄՆ դիվանագիտական կազմի մշտական ներկայացուցիչ (Ժնև)^{[34][38][39][40][41]}։ Նրա աշխատանքը կապված է եղել համակարգչային ցանցի անվտանգության ապահովման հետ^[33]։

2009 թվականից Էդվարդը հրաժարական է տվել և սկսել է աշխատել խորհրդատվական ընկերություններում, աշխատելով Ազգային անվտանգության հետ, սկզբում Dell ընկերությունում, ապա Booz Allen Hamilton ֆիրմայում (3 ամսից պակաս մինչև 2013 թվականի հունիս)^[42]։

Էդվարդ Սնոուդենի հիմնական նախասիրություններից մեկը ճապոներենն է և առհասարակ արևելաասիական զանգվածային մշակույթը, այդ թվում՝ անիմեն, համակարգչային խաղերը և մարտարվեստը^[43][44], որոնցով նա սկսել է հետաքրքրվել, երբ աշխատել է Ճապոնիայում տեղակայված ԱՄՆ-ի ռազմական բազայում և սովորել է ճապոներեն^[45]։ Որոշ ժամանակ աշխատել է ամերիկյան մի ընկերությունում, որն զբաղվում է անիմեի արտադրությամբ^[43][44]։ Նա նաև սովորել է հյուսիսչինական լեզուն և համարել է, որ Չինաստանում կամ Հոնկոնգում կարող է լավ կարիերա սկսել։ Բացի դա, ԱՄՆ զինված ուժեր ծառայության մտնելու համար լրացրած հարցաթերթում «պաշտամունք» սյունակում նա լրացրել է «բուդդայականություն», որովհետև առաջարկվող տարբերակներում «ագնոստիցիզմ» տարբերակը «տարօրինակ կերպով բացակայել է»^[32]։ Spiegel ամսագրի տվյալներով Սնոուդենը բուդդիզմի գաղափարներն է սովորում, հանդիսանում է բուսակեր, չի օգտագործում ալկոհոլային խմիչքներ և չի խմում սուրճ^[46]։ Նա օրվա մեծ մասն անցկացնում է համակարգչի առաջ և Ռուսաստանի պատմության վերաբերյալ գրքեր ընթերցելով^[46]։

Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ Սնոուդենը խոստովանել է, որ 2008 թվականի նախագահական ընտրություններին չի քվեարկել Բարաք Օբամայի օգտին, թեև հավատացել է նրա նախընտրական խոստումներին^[47]։ 2012 թվականի Ռոն Փոլ ընկերության նախընտրական արշավի ընթացքում Էդվարդ Սնոուդենը երկու անգամ 250 $ է նվիրաբերել այդ գործին^[48]։

2013 թվականին Սնոուդենը հայտարարել է, որ ինքն ունի կին և երեխաներ^[49]։

2014 թվականի հուլիսին Հավայան կղզիներից Էդվարդի մոտ է տեղափոխվում նրա վաղեմի ընկերուհին՝ Լինդսի Միլսը, այդ պահից նրանք միասին ապրում են Սնոուդենի մոսկովյան բնակարանում^[50][51]։

2015 թվականի մարտի 8-ին ցանկություն է հայտնել Ռուսաստանից տեղափոխվել Շվեյցարիա^[52]։

Ամերիկյան հետախուզական մարմիններում աշխատելու գործընթացում Սնոուդենը ավելի շատ զարմացրեց իր գործողություններով։ Այսպես, իր խոսքերով^[53], 2007 թվականին ինքը դարձել է այն բանի ականատես, թե ինչ եղանակով են ԿՀՎ-ի աշխատակիցները առևանգում Շվեյցարական բանկի աշխատակցին։ Սկզբում նրանք միտումնավոր խմեցրին նրան, ապա համոզեցին մեքենա նստել և գնալ տուն։ Այն պահին, երբ նրան ձերբակալում են ոչ սթափ վիճակում մեքենա վարելու համար, ԿՀՎ-ի գործակալները նրան օգնություն առաջարկեցին, որի դիմաց կարողացան ստանալ բանկի գաղտնի համակարգ մուտք գործելու հնարավորություն։

«Ժնևում իմ տեսածների մեծամասնության շնորհիվ ես իրապես ազատվեցի այն պատրանքներից, թե ինչպես է գործում իմ կառավարությունը և թե ինչ է տալիս դա աշխարհին», - ավելի ուշ պատմել է Էդվարդը։ «Ես հասկացա, որ ես մաս եմ կազմում այն ամենի, ինչն ավելի շատ վնաս է հասցնում, քան օգուտ տալիս»^[53]։

Ըստ Էդվարդի խոսքերի, երբ ինքն առաջին անգամ մտածել է ծառայողական գաղտնիքների առևանգման մասին, չի արել դա երկու պատճառով։ Նախ՝ «ԿՀՎ-ի գաղտնիքների մեծամասնությունը վերաբերում է անհատների, այլ ոչ թե մեքենաների կամ համակարգերի։ Եվ ես ինձ հանգիստ չէի զգա՝ բացահայտելով այն, ինչը կարող էր վնասել որևէ մեկին»։

Երկրորդ՝ ինքը հույս ուներ, որ Բարաք Օբամայի ընտրվելուց հետո փոփոխություններ կլինեն։ Բայց շուտով նա հասկացավ, որ Օբամայի ընտրվելուց հետո իրավիճակն ավելի է վատթարացել^[53]։

Տեղեկատվության հասարակայնացում

2013 թվականի հունվարին Էդվարդ Սնոուդենը վերջնականապես որոշում կայացրեց անցնել գործնական քայլերի։ Նա ամերիկացի լրագրող, կինոռեժիսոր և կինոպրոդյուսեր Լորա Պոյտրասին և Freedom of the Press Foundation-ի հիմնադիրներից մեկին էլեկտրոնային հաղորդագրություն ուղարկեց^[54]։ Ընդ որում Սնոուդենն իր անունը չթաքցրեց, բայց հաղորդեց, որ շատ կարևոր գաղտնի տեղեկատվություն ունի։ Շուտով նա կապ է հաստատում անգլիական «Գուարդիան» (The Guardian) ամսագրի լրագրող Գլեն Գրինվալդի հետ (Glenn Greenwald), ինչպես նաև՝ հրապարակախոս, The Washington Post-ի հոդվածագիր Բաթոն Գելմանի (Barton Gellman) հետ։

Զրույցը տեղի է ունեցել էլեկտրոնային փոստով՝ կոդավորված հաղորդագրությունների միջոցով։ Սնոուդենը գրել է, որ ի վերջո իր անձը կբացահայտվի (իր կամքով կամ իր կամքից անկախ), բայց մինչ դա խնդրել է, որ հաղորդագրություններից երկար հատվածներ կհրապարակեն՝ վախենալով, որ կբացահայտվի իմաստային վերլուծություն կատարելու դեպքում^[55]։ Ինչպես նա էր ենթադրում «գրեթե անկասկած կսպանեն ձեզ, երբ նրանք մտածեն, որ դուք բանալի եք, որոնց միջոցով կարելի է դադարեցնել տեղեկատվության բացահայտումը»։

2013 թվականի մայիսի երկրորդ կեսին Սնոուդենը սկսեց Գրինվալդին և Գելմանին փոխանցել PRISM ծրագրի մասին հիմնական տեղեկատվությունը, բայց խնդրեց չհրապարակել անմիջապես^[55]։

Ազգային անվտանգության ղեկավար Կիտ Ալեքսանդրի հաստատմամբ, Սնոուդենը լրագրողներին էր փոխանցել մինչև 200 հազար գաղտնի փաստաթուղթ։ Հրապարակված փաստաթղթերի մակարդակը գնահատվել է շատ բարձր, քան ավելի վաղ WikiLeaks-ի կողմից հրապարակված տեղեկատվությունը էր, որ վերաբերում էր Իրաքում և Աֆղանստանում բախումների մասին^[56]։

Հրապարակված տեղեկատվության բնորոշում

• Սնոուդենը փաստեր է հավաքել 60 երկրներում ավելի քան մեկ միլիոն քաղաքացիներին և 35 երկրների իշխանություններին համապարփակ վերահսկելով^[57].
• Սնոուդենի խոսքերով PRISM ծրագիրը թույլ է տալիս Գործակալությանը հետևել էլեկտրոնային փոստին, գաղտնալսել ձայնային հաղորդագրություններն ու վիդեոչաթերը, դիտել նկարները, վիդեոները, հետևել ուղարկվող ֆայլերին, սոցիալական կայքերից իմանալ այլ տեղեկություններ։ PRISM ծրագրում հանդես են գալիս վերջիններս՝ Microsoft (Hotmail), Google (Gmail), Yahoo!, Ֆեյսբուք, YouTube, Skype, AOL, Apple և Paltalk^[58][59]:
• Սնոուդենը 2013 թվականի ապրիլի 25-ից լրագրողներին է հանձնել FISC-ի դատարանի գաղտնի որոշման կրկնօրինակը^[60]։ Ըստ այդ որոշման ամերիկյան կապի խոշոր օպերատորներից մեկը՝ Verizon Communications-ը պարտավոր է ամեն օր Ազգային անվտանգությանը տրամադրել «մետատվյալներ» բոլոր զանգերի վերաբերյալ, որոնք կատարվել են ԱՄՆ-ի տարածքում կամ ԱՄՆ-ի և մեկ այլ երկրի միջև, ներառյալ՝ զանգ ստացած կամ կատարած բաժանորդների հեռախոսահամարները, խոսակցությունների ժամանակն ու տևողությունը, զանգ կատարելու վայրը^[61]։ Բայց խոսակցությունների ձայնագրությունները պարտավոր չէ տրամադրել։

Որոշումը նաև արգելում էր հանրային և մասնավոր պաշտոնյաներին, որոնք ներգրավված են այդ տեղեկատվության մեջ, մինչև 2038 թվականը բացահայտել նման որոշման գոյությունը^[60]։ Սրա հետ կապված, լրագրողներն առաջարկել են, որ տվյալ որոշումը կարող է ուղղված լինել ԱՄՆ-ի կապի այլ օպերատորներին նույնպես^[61]։

• Էդվարդ Սնոուդենն ասել է, որ ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունները 2009-ից անօրինական ճանապարհով ներթափանցել են Pacnet օպտիկամանրաթելային համակարգչային ցանց, ինչպես նաև միլիոնավոր SMS-ներ ստանալու հնարավորություն ապահովող չինական հեռախոսակապի օպերատորներից մեկի համակարգ։ Հոնկոնգյան Sunday Morning Post ամսագրի հրապարակման համաձայն, նա խմբագրությանն է հանձնել դա ապացուցող փաստաթղթեր^[63]։
• Սնոուդենը տեղեկություն է հայտնել բրիտանական Tempora հետևողական ծրագրի գոյության մասին, ինչպես նաև տեղեկացրել է, որ ինքը չի օգտվում iPhone-ից, քանի որ դրանց միջոցով հնարավոր է հետևել օգտատերին։ Ժամանակակից սմարթֆոնների փոխարեն Սնոուդենն օգտագործում է հասարակ հեռախոս^[64]։
• Հունիսի 17-ին «The Guardian» թերթը Սնոուդենի հղումներով հաղորդել է, որ Մեծ Բրիտանիայի հատուկ ծառայողները 2009 թվականի ապրիլի 1-ին Լոնդոնում Մեծ Քսանյակի հավաքին համակարգիչների մոնիտորինգ են իրականացրել և օտարերկրացի քաղաքական գործիչների ու պաշտոնյաների հեռախոսազանգեր են գաղտնալսել։ Գաղտնի գործողությունն իրականացրել են Մեծ Բրիտանիայի կառավարության կապի կենտրոնն ու ԱՄՆ-ի Ազգային անվտանգությունը։ Բացի դա, բրիտանական հատուկ ծառայողները գագաթնաժողովի ընթացքում գաղտնալսել են Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևին^[65][66]։

Սնոուդենն ընդգծել է, որ ինքը հաղորդում է իրեն հայտնի ոչ ամբողջ տեղեկատվությունը՝

Ես քրտնաջանորեն ուսումնասիրել եմ յուրաքանչյուր փաստաթուղթ, որպեսզի համոզվեմ, որ դրանց բացահայտումը կծառայի հասարակության օրինական շահերին․․․ Գոյություն ունեն բազմաթիվ այլ փաստաթղթեր, որոնց հրապարակումն ավելի մեծ հետևանքների կհանգեցներ, բայց ես դրանք չեմ հրապարակում, որովհետև իմ նպատակն է ոչ թե մարդկանց վնաս հասցնելը, այլ՝ թափանցիկությունը։ Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)   I carefully evaluated every single document I disclosed to ensure that each was legitimately in the public interest… There are all sorts of documents that would have made a big impact that I didn’t turn over, because harming people isn’t my goal. Transparency is. - The Guardian[53]

The Washington Post թերթին տված հարցազրույցում ասել է, որ ինքն իր առաքելությունն իրականացված է համարում՝

Անձնական բավարարման տեսակետից այս առաքելությունը հաջողված է։ Ես արդեն հաղթել եմ

Ցանկանում էի փոխել հասարակությունը։ Ուզում էի հասարակությանը հնարավորություն տալ ինքնորոշվելու, պարզելու, թե արդյոք ինքը պետք է փոխվի։ Այն ամենն, ինչ ես ուզում էի, հասարակությանը տեղյակ պահելն էր այն մասին, թե ինչպես են իրեն կառավարում[67]

Ավելի ուշ դա պնդել է նաև Ազգային անվտանգության տնօրեն գեներալ Կիտ Ալեքսանդրը՝ հանդես գալով Բալթիմորում Միջազգային հարաբերությունների խորհրդի նիստում։ Նա ասել է, որ Սնոուդենը թղթակիցներին է հանձնել 50-ից 200 հազար գաղտնի փաստաթղթեր, որոնք կշարունակեն «դուրս լողալ»։ Բայց, ի տարբերություն Սնոուդենի, Կիտը գտնում է, որ տեղեկատվության արտահոսքը հատուկ կազմակերպված է նրա համար, որ առավելագույն վնաս պատճառի ԱՄՆ-ի ազգային հետաքրքրություններին և Ազգային անվտանգությանը^[68]։ Լրատվամիջոցների հաղորդմամբ, Սնոուդենին հասանելի է ոչ միայն ԱՄՆ-ի, այլև Մեծ Բրիտանիայի էլեկտրոնային հետախուզության տվյալներ մուտք գործելու հնարավորություն։ Նրա տրամադրության տակ կա 58 հազար բրիտանական գաղտնի փաստաթուղթ^[68]։

Պենտագոնի գաղտնի նիստի ընթացքում, որի մասին հայտնի դարձավ միայն 2014 թվականի հունվարին, Սնոուդենը գաղտանզերծել է 1,7 միլիոն ֆայլ^[69][70]։ Մի քանի օր անց Մայքլ Ռոջերսն ու Դայան Ֆայնստայնը հանգեցին այն եզրակացության, որ Սնոուդենը տեխնիկապես ի զորու չէր միայնակ բացել և գողանալ հարյուր հազարավոր ֆայլեր և որ այսպիսի զանգվածային գործողությունը, ինչպես նաև ԱՄՆ-ից փախչելուց հետո աշխարհով մեկ անարգել շրջելը, կարող էր լինել ռուսական հետախուզույան օգնությամբ։ ՍՆոուդենն ինքը հերքում է արտասահմանյան իշխանությունների մասնակցության վերաբերյալ պնդումները^[71]։

• Ֆրանսիական Agence France-Presse գործակալության փոխանցմամբ Էդվարդ Սնոուդենը մամուլին է հանձնել փաստաթղթեր, ըստ որոնց Կանադայի հակահետախուզության ծառայությունը լրտեսել է երկրի օդանավակայանների Wi-Fi ցանցերից օգտվող ուղևորներին։ Կանադայի կոմունիկացիաների անվտանգության կենտրոնը լրտեսել է երկրի օդանավակայանների այն ուղևորներին, ովքեր իրենց նոութբուքը, պլանշետը կամ սմարթֆոնը միացրել են տարածքում գործող անվճար Wi-Fi ցանցին։ Այդ բոլոր սարքավորումներն արձանագրվել են, ինչից հետո հնարավոր է եղել հետևել դրանց սեփականատերերի տեղաշարժին^[72]։
• «Ասոշիեյթիդ պրես» գործակալությանը տրամադրած նյութերից պարզ է դարձել, որ ամերիկացիները պարբերաբար ընթերցել են 2012 թվականի հունիսից գրված, Մեքսիկայում այդ ժամանակ դեռևս նախագահի թեկնածու Էնրիկե Պենյան Նյետոյի նամակները, որոնցում Մեքսիկայի ապագա նախագահը քննարկում է մյուս թեկնածուներին։ ԱՄՆ Ազգային անվտանգության գործակալությունը հետևել է նաև Բրազիլիայի նախագահ Դիլմա Ռուսեֆի նամակագրությանը^[73]։

Հրապարակման մոտիվացիաներ

Սնոուդենը գրել է․ «Ես հասկանում եմ, որ ինձ տառապանքներ են սպասվում իմ արածների համար», բայց «ես բավարարված կլինեմ, եթե գաղտնի օրենքները, ոչ լիարժեք պատիժներն ու անկառավարելի գործադիր իշխանությունները՝ ղեկավարելով այն աշխարհը, որը ես սիրում եմ, կբացահայտվեն գրեթե մեկ վայրկյան»։ «Ես իսկապես ցանկանում եմ, որ ուշադրության կենտրոնում հայտնվեն այս փաստաթղթերը և հուսով եմ, որ դա պատճառ կհանդիսանա, որ աշխարհի բոլոր քաղաքացիները կսկսեն քննարկումներ ծավալել ՝ինչ երկրում ենք ցանկանում ապրել»։

Ոչ շատ վաղուց Սնոուդենն ապրում էր բարեկեցիկ կյանքով՝ վաստակելով տարեկան 200 հազար դոլլար, աշխատում էր Booz Allen Hamilton օֆիս-ընկերությունում^[38]։

«Ես պատրաստ եմ զոհել այս ամենը, որովհետև չեմ կարող հանգիստ խղճով թույլ տալ ԱՄՆ իշխանություններին վերահսկող համակարգերի օգնությամբ, որոնք նրանք թաքուն օգտագործում են, խախտել գաղտնիությունը, համացանցի ազատությունը և մարդկանց հիմնական ազատությունները», - ասել է նա «Գվարդիան» պարբերականին տված հարցազրույցում։

«Եթե իմ շարժառիթը լիներ փողը, ես այդ փաստաթղթերը կվաճռեի ցանկացած երկրի իշխանության և կհարստանայի»:

«Դուք չեք կարող համբերել, թե երբ կսկսի գործել։ Ես լիդերներ էի փնտրում, բայց հասկացա, որ լիդերությունը կայանում է առաջինը գործելու մեջ»։ «Ես ինձ հերոս չեմ համարում, որովհետև գործում եմ սեփական հետաքրքրություններից ելնելով․ ես չեմ ուզում ապրել մի աշխարհում, որտեղ չկան անձնական կյանքի գաղտնիքներ և դրա համար ինտելեկտուալ հետազոտությունների և ստեղծագործության համար տեղ չկա»։

Սնոուդենն իր քայլը բացատրեց Նյուրնբերգյան սկզբունքներով՝ ամրագրված Նյունբերգյան դատարանի կողմից^[74]։

Յուրաքանչյուր անհատ պարտավորություններ ունի հանրության առջև, որոնք ավելի բարձր են օրենքի հանդեպ ունեցած պարտականություններից։ Հետևաբար քաղաքացիները պարտավոր են ենթարկվել տեղի օրենքներին այն բանի համար, որպեսզի կանխեն աշխարհի և մարդկանց նկատմամբ հանցագործությունները

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Individuals have international duties which transcend the national obligations of obedience. Therefore individual citizens have the duty to violate domestic laws to prevent crimes against peace and humanity from occurring

2013 թվական

20 մայիս - Սնոուդենը մի քանի շաբաթով հրաժեշտ տվեց իր ընկերուհուն և արձակուրդ վերցրեց Ազգային անվտանգության խորհրդում էպիլեպսիայի բուժման նպատակով^[75], նա մեկնեց դեպի Հոնկոնգ, որտեղ հյուրանոցում համար պատվիրեց և շարունակեց իր էլեկտրոնային երկխոսությունները լրագրողների հետ։ Ջուլիան Ասանժի խոսքերով WikiLeaks-ը Հոնկոնգ է ուղարկել լրագրող Սառա Հարիսոնին և անցկացրել է հատուկ օպերացիա, որպեսզի Սնոուդենին օգնի ողջ հասնել Հոնկոնգ^[76][77]։

6 հունիս - Սնոուդենը Գելմանին ասել է․ «Ոստիկանությունն այսօր առավոտյան այցելել է Հավայներում գտնվող իմ բնակարան»^[55]։ Նույն օրը իր որոշմամբ «Վաշինգտոն փոստ»-ն ու «Գվարդիա»-ն թերթերը հրատարակել են PRISM-ի բացահայտումները^[61][78]։

9 մայիսի - Սնոուդենը որոշում է կայացնում բացել իր ինքնությունը։ Նա Հոնկոնգում լրագրողների հետ հանդիպում է առաջարկում, այդ թվում նաև Գրինվալդի և Պոյտրասի հետ։ Այդ վիդեոհարցազրույցն ու իր իրական անունը հրապարակվում են «Գվարդիան» պարբերականում հենց իր խնդրանքով^[53]։ Այս առթիվ նա ասել է․ «Ես պատճառներ չունեմ իմ անունը թաքցնելու համար, որովեհտև ես ոչ մի վատ բան չեմ անում»։

Իր անձի բացահայտումից հետո նա շարունակեց գաղտնի տվյալներ տրամադրել լրագրողներին։ Ազգային անվտանգության խորհրդի և ԿՀՎ-ի նախկին աշխատակիցներից ոմանք իրենց մտավախությունն էին հայտնել, որ Սնոուդենը կարող է գաղտնի տեղեկատվություն տրամադրել Չինաստանին^[79]։ Սնոուդենը սրան ի պատասխան ասել էր, որ ինքն վաղուց արդեն կգտնվել Պեկինի թագավորական պալատում։

10 հունիսի մոտավորապես կեսօրին նա հեռանում է Հոնկոնգի The Mira հյուրանոցից, որտեղ թաքնվում էր ԱՄՆ իշխանություններից^[80][81]։ Նա ելք էր փնտրում Իսլանդիա փախչելու համար կամ մեկ այլ երկիր, որն իրեն ազատության մեջ ապրելու երաշխիք կապահովեր^[82]։

11 հունիսի Ռուսաստանի նախագահի մամլո քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հայտնում է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է անհրաժեշտության դեպքում Սնոուդենին քաղաքական ապաստան տալ^[83][84]։ Ավելի ուշ այս լուր հաստատեց նաև Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը^[85]։

15 հունիսի, Հոնկոնգ։ Սնոուդենին օգնելու համար ցույց ԱՄՆ դեսպանատան մոտ

21 հունիսի, Սնոուդենի ծննդյան 30-ամյակի օրը նրան ԱՄՆ-ում ներկայացվեց մեղադրանք՝ պետական գույքի հափշտակման և պետական գաղտնիքների բացահայտման համար^[86][87][88]։

22 հունիսի հայտնի դարձավ, որ ԱՄՆ-ի պետքարտուղարությունը դիմել է Հոնկոնգի կառավարություն Սնոուդենին բռնելու և ԱՄՆ-ի իշխանություններին հանձնելու պահանջով։ Հոնկոնգի կառավարությունը հրաժարվում է հանձնել Սնոուդենին՝ վկայակոչելով հարցի ոչ ճիշտ ձևակերպումը^[85][89][90]։

Սնոուդենը ցանկանում էր կացարան ստանալ Հոնկոնգում, որպեսզի աջակցի տեղի և չինական հասարակությանը, բայց Սնոուդենի հոնկոնգյան փաստաբանը նշում էր, որ չինական «միջնորդ»-ն այցել է Սնոուդենին և նրան հասկացրել, որ Չինաստանում նրան տեսնելով չեն ուրախանա։ Միևնույն ժամանակ Չինաստանի պաշտոնական ներկայացուցիչները ժխտում են այս գործում մասնակցությունը^[91]։

Ինչպես ՌԴ նախագահ Պուտինը խոստովանեց 2013 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Հոնկոնգում գտնվելու ընթացքում Սնոուդենն առաջինը հանդիպել է դիվանագիտական ներկայացուցիչներին և և խորհրդակցել Ռուսաստան տեղափոխվելու հնարավորության մասին^[92]։

Ռուսաստան

«Ռուսները նրան գրեթե անթաքույց հաճույքով ընդունեցին», - նշել է ամերիկացի լրագրող, գրող և խմբագիր Դեյվիդ Ռեմնիկը^[93]։

2013 թվական, 23 հունիս - Զանգվածային լրատվության միջոցները տեղեկացրին, որ Սնոուդենը WikiLeaks-ի ներկայացուցիչ Սառա Հարիսոնի ուղեկցությամբ եղել է Մոսկվայի «Շերեմետևո» օդանավակայանում^[94]։ Ռուսական մուտքի արտոնագիր նրա մոտ չի եղել և նա, ինչպես ենթադրվում էր, պետք է գտնվեր օդանավակայանի տարանցիկ գոտում միայն, ինչը թույլատրվում է օրենքով^[94]։ ԶԼՄ-ների փոխանցմամբ, ինքնաթիռի վայրէջք կատարելուց հետո, Սնոուդենին ու Հարիսոնին ինքնաթիռից դուրս են հանում և նստեցնում մոտակայքում կայանված ավտոմեքենան, որը դրանից հետո անհայտ ուղղությամբ է շարժվում և դրանից հետո լրագրողներից և ոչ մեկ չտեսավ Էդվարդին մինչև հունիսի 12-ը^[95][96]։ ԶԼՄ-ների թղթակիցներից ստացած հաղորդագրությունների համաձայն, Սնոուդենը չի մնում օդանավակայանի անցումային զոնայի «Շերեմետևո» հյուրանոցում^[97]։ Միևնույն ժամանակ, մի շարք ԶԼՄ-ներ նշում են, որ Շերեմետևո օդանավակայանի անցումային գոտին Սնոուդենի՝ Ռուսաստան ժամանումից հետո հանդիսանում է որպես նրա բնակության վայր^[98]։ Մեկ ամիս, օդանավակայանի աշխատակիցների տվյալներով, Սնոուդենը ապրել է ծառայողական կազմի սենյակում^[99][100]։

Ինչպես հաղորդեց Էկվադորի արտաքին գործերի նախարարը, Սնոուդենը հունիսի 23-ին բնակության թույլտվություն է խնդրել այդ երկրից^[94][101]։ Թերթերի հաղորդմամբ Մոսկվայից Սնոուդենը հաջորդ օրը պատրաստվել է ուղևորվել Վենեսուելա (հնարավոր է Էկվադոր կամ Բոլիվիա^[102]) Հավանայով, բայց ինքնաթիռում նրա նստատեղը դատարկ են հայտնաբերել^[103]։ «Կոմերսանտ» թերթի հաղորդմամբ, Կուբայական իշխանությունները ԱՄՆ-ի ճնշմամբ ասել են, որ «Աերոֆլոտ»-ը թույլ չի տալիս, որ ինքնաթիռը Հավանայում վայրէջք կատարի, եթե Էդվարդ Սնոուդենը հայտնվի ինքնաթիռի ուղևորների ցուցակում^[102], բայց հետագայում Ֆիդել Կաստրոն հերքեց այդ լուրը^[104]։ Ըստ ԱՄՆ պետքարտուղարության հայտարարության՝ Սնոուդենի անձը հաստատող փաստաթուղթն ամերիկյան իշխանությունների կողմից չեղարկվել է^[105], բայց այս հանգամանքը, ինչպես Պետդեպարտամենտի լրատվական բաժինն է հայտնում, Սնոուդենին չի զրկում քաղաքացիությունից^[106]։ Ժուլիան Ասանժի խոսքերով, Էկվադորը փոխարենը Սնոուդենին է հանձնել փախստականի անձնագիր^[107]։ Էկվադորի իշխանություները բացատրել են, որ հյուպատոսի կողմից Սնոուդենին տրված փաստաթղթերը օրինականացված չեն եղել իրենց կողմից, դրա համար փաստաթղթերը համարվում են կեղծ^[108]։

Հունիսի 25 Ռուսաստանի Արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը Մոսկվայում լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ Ռուսաստանը ոչ մի կապ չունի աշխարհով մեկ Սնոուդենի ճանապարհորդությունների հետ և ռուսական իշխանություները Սնոուդենի՝ Հարավային Ամերիկա մեկնելու մասին տեղեկացել են լրագրողներից^[109]։ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հաղորդել է, որ Էդվարդը գտնվում է Շերեմետևո օդանավակայանի անցումային զոնայում, որտեղ ռուսական վիզան պարտադիր չէ, որ նա Ռուսաստանի սահմանը չի հատել և երկրի ներսում չի կատարել որևէ հանցագործություն, հետևաբար նրան ձերբակալելու և ԱՄՆ-ին հանձնելու որևէ պատճառ չկա^[110]։ Պուտինը նաև հավելել է․ «Մեր հատուկ ծառայությունները երբեք պարոն Սնոուդենի հետ չեն համագործակցել և չեն համագործակցում հիմա»^[111]։ Հունիսի 30-ին «Մոսկվայի ձայն»ի հետ հարցազրույցի ժամանակ ՌԴ նախագահի մամլո քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը ընդգծել է, որ Վլադիմիր Պուտինը, հակառակը, նախընտրում է, որ, Սնոուդենով զբաղվեին հատուկ ծառայությունները^[112]։

Դիտորդները նշում են, որ Շերեմետևո օդանավակայանի անցումային գոտում գտնվելը առանց ռուսական վիզայի թույլատրվում է ոչ ավելի, քան 24 ժամ^[113][114]։ Բայց ավելի ուշ ՌԴ արդարադատության նախարարությունը ի պատասխան «Ինտերֆաքս»ի տված հարցի, հաղորդել է, որ «օդանավակայանի անցումային գոտում օտարերկրյա քաղաքացու գտնվելու ժամկետը, ինչպես նաև առանց փաստաթղթերի երկար ժամանակ այդտեղ գտնվելու պատասխանատվությունը ՌԴ օրենսդրությամբ չի կարգավորվում», և Էդվարդ Սնոուդենը օրինական կարող է գտնվել այնտեղ, որքան երկար կցանկանա^[115]։

РИА «Новости»-ի տվյալներով, Սնոուդենի Ռուսաստան ժամանելուց հետո հաջորդող 5 օրերը լրագրողներից և ոչ մեկը նրան չի տեսել Մոսկվայում^[116]։

Հունիսի 28 Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն ասել է, որ պատրաստ է Սնոուդենին տրամադրել քաղաքական ապաստան^[117]։ Մադուրոն լրագրողների հետ ասուլիսի ժամանակ հիշեցրել է, որ ԱՄՆ-ն ընդունել է Վենեսուելայի վճռաբեկ դատարանի կողմից դատապարտված փախստական Լուիս Պասադին^[118]։ Նախկին գործակալի հայրը նույն օրը նշել է, որ իր որդին կարող է վերադառնալ ԱՄՆ նշված պայմանների դեպքում․ ընդ որում ընդգծել է՝ որդու հետ վերջին անգամ կապ է հաստատել ապրիլ ամսին<:

Հունիսի 30 Էդվարդ Սնոուդենը Ռուսաստանում քաղաքացիական ապաստան է խնդրել։ Ժամը 22:30 Մեծ Բրիտանիայի քաղաքացի ուղեկցորդի՝ Սառա Հարիսոնի հետ գնացել է ՌԴ արտաքին գործերի նախարարություն փաստաթղթերի համար^[119]։

Հուլիսի 1 Մոսկվայում լրագրողական ասուլիսի ժամանակ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ Սնոուդենը կարող է մնալ Ռուսաստանում, բայց մի նախապայմանով՝ «որքան էլ տարօրինակ հնչի, նա պարտավոր է դադարեցնել իր գործողությունները, ուղղված այն բանին, որը վնաս է պատճառում իր գործընկերներին»^{[120][121][122]}։

Հուլիսի 2 Ֆրանսիայի, Իսպանիայի, Պորտուգալիայի, ինչպես նաև մի շարք եվրոպական երկրների կառավարություններ արգելեցին, որ Բոլիվիայի նախագահ Էվո Մորալեսի ինքնաթիռն իրենց օդային սահման մտնի Մոսկվայից թռիչք կատարելու դեպքում^[123], հետևաբար ինքնաթիռը հարկադրված վայրէջք կատարեց Վիեննայում։ Արգելքը կապված էր նրա հետ, որ ինքնաթիռում կարող էր հայտնված լինել Սնոուդենը։ Ավստրիական անվտանգության ծառայությունների կողմից ինքնաթիռի հետախուզուման ընթացքում^[124] պարզվեց, որ Սնոուդենը ինքնաթիռում չէ^{[125][126][127][128]}։

Հուլիսի 4 ՌԲԿ հեռուստաընկերության գլխավոր տնօրեն Ալեքսանդր Լյուբիմովն առաջարկեց Սնոուդենին աշխատել մի հեռուստաշոուի ժամանակ՝ որպես հաղորդավար^[129]։

Հուլիսի 7 հայտնի դարձավ, որ 20 կառավարություններից, որոնց Սնոուդենը դիմել էր քաղաքական ապաստան ստանալու հարցով, ստացվել է 3 պատասխան՝ Բոլիվիայից, Վենեսուելայից և Նիկարագուայից^[130]։

Հուլիսի 12 Սնոուդենը Շերեմեևո օդանավակայանի տարանցիկ գոտում հանդիպում ունեցավ^[131], որտեղ հրավիրված էին «Միջազգային համաներում», «Transparency International», «Human Rights Watch» միջազգային օրինապաշտպան կազմակերպություններ, լեհական «Legal Krido» օրինապաշտպան կազմակերպությունը, ինչպես նաև Ռուսաստանում ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչը։ Բացի սա, հրավեր ստացել էին Պետդումայի պատգամավոր Վյաչեսլավ Ալեքսեևիչ Նիկոնովը, ՌԴ հանրային պալատի անդամ Օլգա Նիկոլաևնան, օմբուսմեն Վլադիմիր Պիտրովիչ Լուկինը, ինչպես նաև դատապաշտպաններ Անատոլի Կուչերենան, Հենրի Պադվան և Հենրի Ռեզնիկը^[98][132]։ Սնոուդենը հանդիպման ժամանակ հանդես եկավ նախօրոք պատրաստած ելույթով^[133][134]։ Մասնավորապես, նա հաղորդեց Ռուսաստանում ժամանակավոր ապաստան ստանալու մտադրության մասին, քանի որ նրա անվտանգությունն այդ պահին կարող էր ապահովված լինել միայն այն դեպքում, եթե նա որոշ ժամանակ մնար Ռուսաստանում, չնայած, որ հետագայում պատրաստվում է բնակություն հաստատել Լատինական Ամերիկայում^[135]։ Երկու տարի անց Ժուլիան Ասանժը նշեց, որ հենց ինքն է Սնոուդենին խորհուրդ տվել Ռուսաստանից ապաստան հայցել․ Ասանժի կարծիքով Լատինական Ամերիկայում շատ հեշտ է վնասել կամ նույնիսկ սպանել Էդվարդին, իսկ Ռուսաստանն այն քիչ պետություններից է, որտեղ ԿՀՎ-ի իշխանությունը տարածված չէ^[136]։ «Human Rights Watch»-ի ներկայացուցիչ Տատյանա Իոսիֆովնա Լոկշինան հաղորդեց, որ օդանավակայանի ճանապարհին նրան է զանգահարել Ռուսաստանում ԱՄՆ դեսպան Մայքլ Մակֆոլը և խնդրել է փոխանցել, որ ԱՄՆ-ն Սնոուդենին չի դիտում որպես գաղտնազերծողի, այլ՝ օրինախախտի^[133]։ Երեկոյան դրությունը հեռախոսազրույցով քննարկեցին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման և ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը^[137]։ Երեք օր անց Պուտինը համոզմունք հայտնեց, որ երբ Սնոուդենին Ռուսաստանից հեռանալու հնարավորություն տրվի, վերջինս անմիջապես կօգտվի հնարավորությունից^[138]։

Հուլիսի 13 Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիայի անդամ Ստեֆան Սվալֆորսը խոսեց Սնոուդենին Նոբելյան մրցանակի առաջադրելու մասին^[139][140]։

Արտաքին պատկերներ
Ժամանակավոր ապաստանի մասին Էդվարդ Սնոուդենի խնդրագիր
	https://pbs.twimg.com/media/BPU7T6zCUAA34P8.jpg

Հուլիսի 16 Սնոուդենը պաշտոնապես դիմեց Միգրացիոն կենտրոն Ռուսաստանում ժամանակավոր ապաստան ստանալու խնդրանքով^[141]։

Հուլիսի 17 ամերիկացի սենատոր Լինդսի Գրեմը կոչ է անում բոյկոտել Սոչիի օլիմպիադան՝ ի պատասխան այն բանի, որ Ռուսաստանը Սնոուդենին քաղաքական ապաստան է առաջարկում^[142]։

Հուլիսի 24 հայտնի դարձավ, որ Սնոուդենը ցանկանում է մշտապես մնալ Ռուսաստանում, գտնել աշխատանք և արդեն սկսել է ռուսերեն սովորել, ինչի մասին հաղորդեց Շերևմետևո օդանավակայանում տրանզիտային գոտում հերթական հանդիպումից հետո^[143][144]։

Օգոստոսի 1. Սնոուդենն ստացավ Ռուսաստանում ժամանակավոր ապաստան ստանալու վկայական^[145]։ Այս փաստաթուղթը Սնոուդենին հնարավորություն է տալիս ազատորեն տեղաշարժվել Ռուսաստանի տարածքում և աշխատել ցանկացած վայրում՝ առանց աշխատանքի թույլտվություն վերցնելու^[146]։ Այդ նույն օրը Սնոուդենը հատեց Ռուսաստանի սահմանը՝ լքելով Շերեմետևո օդանավակայանի տարանցիկ գոտին (Терминала E) և, ըստ փաստաբան Անատոլի Կուչերինայի խոսքերով, տաքսիով գնաց Սառա Հարիսոնի ուղեկցությամբ^[147] անհայտ ուղղությամբ։ Անատոլի Կուչերենան, զննելով փաստաթղթի կրկնօրինակը^[148], նշեց, որ, անվտանգության նկատառումներից ելնելով՝ Սնոուդենի բնակության վայրը չի բացահայտվի^[147]։

Նույն օրը Էդվարդին աշխատանք առաջարկեցին ՎԿ ընկերությունում^[149]։

Օգոստոսի 6 Անատոլի Կուչարենի խոսքերով Սնոուդենը բնակարան գտավ Ռուսաստանում^{[150][151][152]}, բայց ոչ՝ Մոսկվայում^[153]։ Կուչերենան Էդվարի հորը՝ Լոն Սնոուդենին, ինչպես նաև նրա փաստաբանին ու Էդվարդի մի քանի ընկերներին ուղերձ ուղարկեց^[152], ովքեր պլանավորել էին Ռուսաստան ժամանել դեռևս 2013 թվականի օգոստոսին^[154]։ Նույն օրը Ռուսաստանի դաշնային խորհրդի Ռուսլան Գատարովը Սնոուդենին համագործակցություն առաջարկեց ՌԴ քաղաքացիների անձնական տվյալների պաշտպանության ոլորտում^[155], նա նաև դրամահավաք կազմակերպեց Սնոուդենին օգնելու և հայտարարեց helpsnowden.ru Արխիվացված 2015-09-26 Wayback Machine կայքն ստեղծելու մասին^[156]։

Օգոստոսի 7 իրավիճակից ելնելով ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման չեղարկեց ՌԴ նախագահ Պուտինի հետ Մոսկվայում հանդիպումը, ինչպես նաև երկկողմանի բանակցությունները Սանկտ-Պետերբուրգում^[157]։

Օգոստոսի 8 Lavabit փոստային կենտրոնի տեր Լեյդար Լևիսոնը (Ladar Levison) հայտարարեց վերջինիս փակման մասին և այն մասին, որ ինքը չի կարող օրինկանորեն պատմել կենտրոնի փակման պատճառների մասին^[158][159]։ Այս սերվիսով ներկայացել էր Սնոուդենը ԶԼՄ-ներում հաղորդագրություններ փնտրելու համար, ընդ որում օդանավակայանի տարանցիկ գոտում^[158]։ Վերջապես, Լեյդար Լևիսոնը հաղորդեց, որ խորհուրդ է տալիս համացանցի օգտատերերին իրենց անձնական տվյալները վստահել իրենց ընկերությանը՝ գրանցվելով ԱՄՆ-ում։

Սնոուդենի հոր ամերիկացի փաստաբան Բրյուս Ֆեյնը (Bruce Fein), նշեց, որ Սնոուդենն ավելի լավ է դեռևս հեռու մնա հասարակության հետ լրատվամիջոցներով շփվելուց, քանի որ բոլոր հայտարարությունները կարող են օգտագործվել նրա դեմ, ինչպես նաև այն մասին, որ ԱՄՆ իշխանությունները չեն ցանկանում հրապարակայնորեն դատական գործընթաց վարել Սնոուդենի դեմ^[160]։

Օգոստոսի 10 «Derek Rothera & Company» փաստաբանական կառույցը հայտարարեց բարեգործական «Լրագրողական աղբյուրների պաշտպանության ֆոնդ»-ի (անգլ.՝ Journalistic Source Protection Defence Fund) ստեղծման մասին՝ ԶԼՄ-ների տեղեկատուներին իրավաբանական և տեղեկատվական օգնություն տրամադրելու համար։ Որպես առաջին թիրախ նա ընտրեց Սնոուդենին^[161]։ 2013 թվականի հոկտեմբերի վերջին մոտ 500 մարդ ընդհանուր առմամբ նվիրաբերել էին 50000 ԱՄՆ դոլար^[162]։

Օգոստոսի 13 Սնոուդենը, չհետևելով փաստաբանի՝ լրագրողների հետ չշփվելու խորհրդին, հարցազրույց տվեց «The New York Times» թերթի ներկայացուցիչ Փիթեր Մաասին՝ պատմելով Լարա Պոյտրասիև իր կոդավորված երկխոսությունների մասին։ Էդվարդը տեսակետ հայտնեց, որ 2011 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողություններից հետո շատ խոշեր լրատվամիջոցներ ԱՄՆ-ում հրաժարվեցին իրենց պարտականություններից իշխանությունների վերահսկմամբ։ Էդվարդը նաև հայըտնեց, որ լրագրողը պետք է կոդավորի իր հաղորդածը և, որ ցանկացած չկոդավորված հաղորդագրություն, որը համացանցում կհայտնվի, հասանելի է աշխարհի բոլոր հատուկ ծառայողներին^[163][164]։ Նմանատիպ պաշտանված չաթի միջոցով Էդվարդին հաջողվեց շփվել նաև իր հոր հետ^[165]։

Օգոստոսի 16 «The Huffington Post»-ում Սնոուդենն իր նամակում նշեց, որ շատ ԶԼՄ-ներ խաբկանքի մեջ են հայտնվել և տարածել են որ հավաստի տեղեկատվություն Սնոուդենի հետ կապված․ և, որ ոչ նրա հայրը, ոչ փաստաբան Բրյուս Ֆեյնը չեն տեղադրի որևէ առանձնահատուկ տեղեկատվություն և իրավունք չունեն Էդվարդի անունից ինչ-որ մեկնաբանություններ թողնել^[166]։

Սեպտեմբերի 7 ՌԴ-ում ԱՄՆ դեսպան Մայքլ Մաքֆոլը NBC-ին տված հարցազրույցում նշեց, որ ամերիկայան դիվանագետները փորձել են հանդիպել կամ կապվել Սնոուդենի հետ, բայց վերջինս, ինչպես երևում է, հրաժարվեց շփում հաստատել մեզ հետ^[167]։

Սեպտեմբերի 12 Բրազիլիայի խորհրդարանի Օտարերկրացիների գործերով և հանձնաժողովն ու պատգամավորների պալատի պաշտպանությունն որոշում ընդունեց խումբ ուղարկել Ռուսաստան Սնոուդենի դիմավորելու համար՝ նպատակ ունենալով ավելի հավաստի տեղեկատվություն ստանալ Բրազիլիայի նախագահին՝ ամերիկյան հատուկ ծառույությունների կողմից գաղտնալսելու վերաբերյալ^[168]։

Սեպտեմբերի 30 Սնոուդենը դարձավ 2013 թվականի «Մտքի ազատության համար» Սահարովի անվան մրցանակի արժանանալու գլխավոր թեկնածուներից մեկը^[169]։

Հոկտեմբերի 1 Սնոուդենը խնդրանքով դիմում է Արդարադատության և ներքին գործերի Եվրոպական խորհրդարանի Քաղաքացիական ազատության կոմիտե՝ մշակել մի մեխանիզմ լրագրողներին մարդկանց իրավունքների խախտումներից պաշտպանելու համար^[170]։

Հոկտեմբերի 7 Կուչերենան հաղորդեց, որ Սնոուդենն ապրում է Ռուսաստանում ֆոնդի գումարներով, վարպետանում է ռուսերեն սովորելով, ազատորեն շրջում է փողոցներով և նայում է մի քանի աեժռաջարկված աշխատանքներ։ Այս ամենի հետ մեկտեղ լրատվամիջոցներում չեն հանդիպում որևէ հոդվածներ, որոնք խոսում են Սնոուդենի՝ հասարակական վայրերում լինելու կամ փողոցում հանդիպելու մասին^[171]։

Հոկտեմբերի 9 Էդվարդը Մոսկվայում հանդիպեց ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայող, ՀԴԲ-ի աշխատող Քոլին Ռոուլի հետ, Թոմաս Դրեյքի հետ, ով Ազգային անվտանգության գործակալությունից է, Ջեսելին Ռադակի հետ, ով ԱՄՆ արդարադատության նախարարությունից է և Եեեմ Մակքովերենի հետ, ով ԿՀՎ-ից^[172]։

Հոկտեմբերի 10 Ռուսաստան ժամանեց Էդվարդի հայրը՝ որդուն տեսակցելու համար^[173]։ «Ինտերֆաքս»-ի տվյալներով հոր և որդու հանդիպումը ամբողջովին հուղառատ է եղել^[174]։ Հոկտեմբերի 16-ին Սնոուդեն-ավագը վերադարձավ ԱՄՆ^[175]։

Հոկտեմբերի 17 «Նյու Յորք Թայմս» թերթը հաղորդեց, որ այս ամիս Սնոուդենը հարցազրույց էտվել, որտեղ նշել է, որ չի հանձնել Ռուսաստանի որևէ գաղտնի փաստաթուղթ, «քանի որ այն չէր ծառայի հանրության հետաքրքրությանը»^[176]։ Հարցազրույցի համաձայն, նա բոլոր փաստաթղթերը հանձնել է լրագրողներին դեռևս Հոնկոնգում գտնվելիս և անհրաժեշտ չի համարել իր մոտ պահել կրկնօրինակներ։ Դրա համար «հավանականությունը զրո տոկոս է, որ Ռուսաստանը կամ Չինաստանը ստացել են որևէ փաստաթուղթ»^[176]։

Հոկտեմբերի 30 դատապաշտպան Կուչերինան հայտնում է, որ Էդվարդ Սնոուդենը տեղավորվել է աշխատանքի և կզբաղվի ոչ կառավարական ինտերնետ-պորտալներից մեկին օգնելով^[177][178]։

Հոկտեմբերի 31 Սնոուդենը Մոսկվայում հանդիպեց Բունդեսթագի պատգամավոր Հանս Քրիստիան Շթրոբելի (գերմ.՝ Hans-Christian Ströbele) և Der Spiegel ամսագրի գլխավոր խմբագիր հետ Ջորջ Մասքոլոյի հետ և երեք ժամ Էդվարդը նրանց հետ քննարկել է ԱՄՆ-ի կողմից Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելին գաղտնալսելու մասին^[179]։

Նոյեմբերի 1 Էդվարդ Սնոուդենը խոսեց այն մասին, որ պատրաստ է Գերմանիայի գլխավոր դատարանում վկայություն տալ ամերիկյան հատուկ ծառայողների կողմից Գերմանիայի կանցլերին գաղտնալսելու գործով միայն մի պայմանով, որ Գերմանիայում անորոշ ժամանակով իրեն քաղաքական ապաստան տրամադրեն^[180]։

Նոյեմբերի 1 Süddeutsche Zeitung գերմանակն թերթը հրատարակեց Սնոուդենի հետ հարցազրույցը^[181]։

Նոյեմբերի 1 Սնոուդենը դիմեց ԱՄՆ կառավարությանը ներման խնդրանքով․ նրա կարծիքով ԱՄՆ հետախուզական ծառայությունները համակարգված կերպով խախտել են օրենքը, դրա համար տեղեկատվության քողարկումն ունեցել է դրական էֆեկտ։ Համապատասխան նամակը Սնոուդենը հանձնեց գերմանացի պատգամավոր Հանս Քրիստիան Շթրյոբելին, ում հետ հանդիպել էր Մոսկվայում, իսկ վերջինս դա փոխանցեցամերիկյան դեսպանին^[182][183]։ Ամերիկյան վարչությունը մերժեց Սնոուդենի խնդրանքը^[184]։

Դեկտեմբերի 16 «Euronews» հեռուստաընկերությունը հեռուստադիտողների խնդրանքով Սնոուդենին հայտարարեց «տարվա մարդ»^[185]։

Դեկտեմբերի 17 հայտնի դարձավ, որ Սնոուդենը Բրազիլիայից քաղաքական ապաստան է խնդրել^[186], բայց ոչ այդ պետության ղեկավարությանը պաշտոնական հայց ներկայացնելու ճանապարհով, այլ այդ մասին հրատարակվել էր «Ֆոլյա դի Սան-Պաուլո» թերթում՝ «բաց նամակ Բրազիլիայի ժողովրդին» ձևակերպմամբ։ Մի շարք բրազիլացի սենատորներ հայտնեցին իրենց կարեկցությունը, իսկ Բրազիլիայի նախագահ Դիլմա Ռոուսեֆը մեկնաբանություններից հրաժարվեց^[187]։

Դեկտեմբերի 19 Վլադիմիր Պուտինը լրագրողական ասուլիսի ժամանակ հայտնեց, որ Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունները Սնոուդենի գործով օպերատիվ պլանով չեն աշխատում, ինքը չի հանդիպել Սնոուդենի հետ, որակեց նրան հետաքրքիր անձնավորություն, ում շնորհիվ քաղաքական գործիչների մտքերում շատ բան է փոխվել^[188]։

Դեկտեմբերի 23 Սնոուդենը համացանցով բրազիլական «Globo» հեռուստաալիքի «Ֆանտաստիկո» հեռուստահաղորդման ընթացքում հարցազրույց է տվել, նշել է, որ Ռուսաստանին շնորհակալ է ազատության մեջ ապրելու հնարավորության, կարևոր գլոբալ բանավեճերին մասնակցելու համար։ Խոսել է նաև այն մասին, որ չի փոշմանում, որ բացահայտել է գաղտնի տվյալները^[189]։

Դեկտեմբերի 24 նա Մոսկվայում հանդիպում է «The Washington Post»-ի լրագրող Բարտն Հերմանի հետ, ում հետ հարցազրույցում ասել է, որ իր միսիան համարում է կատարված․

Ես արդեն հաղթել եմ։ Այն ամենն, ինչ ես ուզում էի, հանրությանը ցույց տալն էր, թե ինչպես են իրեն կառավարում։

Սնոուդենի խոսքերով ինքն աշխատում է վերափոխման, այլ ոչ թե՝ Ազգային անվտանգության գործակալությունը փլուզելու համար^[190]։

«Channel 4»

Ռուսաստանի տարածքում հայտնվելուց հետո առաջին անգամ 2013 թվականի վերջերին Էդվարդ Սնոուդենը բրիտանական «Channel 4» հեռուստաընկերությունով ելույթ ունեցավ^{[191][192][193][194]}։

Հիմնական թեման գաղտնիության պահպանման կարևորությունն ու զանգվածային անհիմն պետական վերահսկողության դադարեցումը^[195]։ Մեկուկես րոպեանոց վիդեոհոլովակում^[196] նա հայտարարեց, որ բացահայտել է «համաշխարհային զանգվածային հետախուզություններ»-ի հենց այն ծրագիրը, որի մասին Ջորջ Օրուելը նախազգուշացրել էր իր՝ «1984» գրքում, որտեղ Մեծ Եղբայր մականունով կերպարը ամենուրեք հետևում է հասարակության բոլոր անդամներին^[197]։ Ընդ որում, ժամանակակից հետախուզական հնարավորություններն այնքան են զարգացել, որի մասին Օրուելը չէր կարող նույնիսկ կանխատեսել։ Սնոուդեն ընդգծեց. - «Մեր գրպաններում մենք հաղորդիչներ ենք կրում, որոնք հետևում են մեր գտնվելու վայրերը որտեղ էլ, որ մենք գնանք։ Ներկայումս ծնված երեխաները երբեք չեն իմանա, թե ինչ է նշանակում գաղտնիություն, չեն իմանա՝ երբ բարձրաձայնեն իրենց միտքը, որ չձայնագրվի և վերլուծության չենթարկվի։ Գաղտնիության հարցն իրականում լուրջ հարց է, որովհետև միայն դա է մեզ թույլ տալիս ազատորեն որոշել, թե ով ենք մենք և ինչպիսին ենք ուզում լինել»։

Սնոուդենը նշում է^[198][199]՝

2014 թվական

Մարտի 10 Սնոուդենը հեռակա կարգով մասնացեց «South by Southwest» (SXSW) ինտերակտիվ տեխնոլոգիական կոնֆերանսին, որն անցկացվում էր Օսթին քաղաքում՝ Տեխաս նահանգ։ Հեռուստակոնֆերանսի հանրային մոդերատորներն էին Քրիստոֆեր Սողոյա^[en] և Սնոուդենի փաստաբան Վիզները (Wizner), երկուսն էլ Քաղաքացիների ազատության պահպանման ամերիկյան միություն^[200]։ Այդ ժամանակ Սնոուդենն ասաց, որ ազգային անվտանգության ծառայությունը «նպատակ ունի ինտերնետի ապագայի համար» և որ SXSW-ի մասնակիցները «հրշեջներ են»^{[201][202][203]}։ Հեռուստակոնֆերանսի մասնակիցները կարող էին Սնոուդենին հարցեր տալ թվիթթերի միջոցով^[201]։

Մարտի վերջ Սնոուդենը հեռակա կարգով մասնացեց նաև TED համաժողովին, որը տեղի էր ունենում Վանկուվերում (Կանադա, Բրիտանական Կոլումբիա)։ Համաժողովի ընթացքում Սնոուդենը զրուցեց TED համաժողովների հոգաբարձու Քրիս Անդերսոնի հետ և համաժողովի մասնակիցներին ասաց, որ համացանցային բիզնեսի ներկայացուցիչները պետք է շուտափույթ կերպով կոդավորեն իրենց կայքերը։ Սնոուդենն ասաց, որ ԱՄՆ ԱԱԾ-ն (National Security Agency) PRISM հետախուզական ծրագրի շրջանակներում օգտագործում է բիզնես կառույցները՝ ԱՄՆ կառավարության համար տվյալներ հավաքելու համար և որպես ԱԱԾ «միտումնավոր մոլորեցնում է [իր] կորպորատիվ գործընկերներին»․ օրինակ՝ օգտագործել է Բեքդոր վիրուսը դրանց կոնֆիդենցիալ ինֆորմացիան ստանալու համար (ծրագիր «Bullrun»^[en])^[204]։ Սնոուդենն ասաց նաև, որ ուրախ կլինի ԱՄՆ վերադառնալու համար, եթե ստանա անձեռնամխելիություն (international law), այնուամենայնիվ Էդվարդն ավելի անհանգիստ է, որ հասարակությունը տեղյակ լինի իշխանությունների չարաշահումների մասին^[204]։ Դրանից հետո Սնոուդենը բեմ հրավիրեց համացանցի հիմնադիրներից մեկին՝ Թիմ Բերներս Լիին։ Էդվարդն ասաց, որ սատարում է Բերներսին, ով առաջարկում էր «կոդավորել ինտերնետում մեր ունեցած կարևոր նյութերը»^[204][205]։

Ապրիլի 8 Էդվարդ Սնոուդենը տեսակապի միջոցով մասնակցեց Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի նիստին։ Իր ելույթում նա խոսեց «Մատնահետքերի» (Fingerprint) ծրագրի մասին , որը թույլ է տալիս ոչ միայն հետևել, այլև վերլուծել օգտատերերի գործողություններն ինտերնետում։ «Fingerprints» ծրագիրը հավաքել էր տեղեկատվություն որոշակի կայքեր մուտք գործած օգտատերերի մասին, դասակարգել է նրանց որոշակի կատեգորիաների մեջ։ Հետևել են բոլոր օգտագործողներին, նույնիսկ նրանց, ովքեր պատահաբար են մուտք գործել տվյալ կայք կամ պարզապես որևէ ֆայլ են բեռնել կայքից։ Ծրագիրը հետևել է այդ թվում նաև Եվրամիության օգտատերերին^[204][206]։

Ապրիլի 23 - Էդվարդ Սնոուդենն ստանձնում է Գլազգոյի համլսարանի ռեկտորի պաշտոնը^[207]։ Նա նաև համարվում է ուսանողների ներկայացուցիչ կառավարման խորհրդում և նրանց իրավունքների պաշտոնական պաշտպանը։ Ռեկտորի պաշտոնում ղեկավարում է հեռակա՝ չհեռանալով Ռուսաստանից^[208]։

Մայիսի 21 - Մոսկվայի հյուրանոցներից մեկում Սնոուդենը հանդիպում է NBC հեռուստաընկերության լրագրող Բրայան Ուիլյամսի հետ։ Նրանց զրույցը տևել է գրեթե չորս ժամ։ Հարցազրույցը ցուցադրվել է NBC հեռուստաընկերության եթերում մայիսի 29-ին մոսկովյան ժամանակով ժամը 6:00-ին (2:00 UTC)^[209]։

Մայիսի 23 - ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտնում է, որ Ռուսաստանը չի արտահանձնի Սնոուդենին։ Նա մի անգամ ևս հաստատեց, որ Սնոուդենը չի հանդիսանում Ռուսասատնի գործակալ և ոչ մի գաղտնիք ռուսական իշխանությունններին չի փոխանցել^[210]։

Մայիսի 23 - Իրավաբանների միջազգային հանձնաժողովը Նորվեգիայում առաջադրեց Սնոուդենին Նոբելյան մրցանակի^[211]։

Հուլիս - Համաձայն վավերագրական «Citizenfour» ֆիլմի Ռուսաստանում Սնոուդենին է այցելել նրա ընկերուհին՝ պարուհի Լինդսի Միլսը (Lindsay Mills), ում հետ հարաբերությունները շարունակվում են 2009-ից սկսված։ 2014 թվականին թերթերը հայտնել էին, որ նրանք բաժանվել են, բայց ֆիլմում այդ փաստը հերքվեց^[212][213]։

Օգոստոսի 1 - Սնոուդենն ստացավ փաստաթուղթ՝ Ռուսաստանում 3 տարի ապրելու իրավունքով։ Նա աշխատանք չունի, օգնություն է ստանում տարբեր դեմքերից. 5 տարի անց կարող է ՌԴ քաղաքացիություն ստանալու հայտ ներկայացնել^[214]։

Հոկտեմբերի 10 - Նյու-Յորքի կինոփառատոնին տեղի ունեցավ ամերիկացի լրագրող, կինոռեժիսոր Լաուրա Պոյտրասի՝ Սնոուդենի մասին պատմող երկուժամանոց ֆիլմի՝ «[[Citizenfour. Սնոուդենի ճշմարտությունը» պրեմիերան։ Հենց այդ օրը Մանհեթենի գլխավոր հրապարակներից մեկում տեղադրվեց Սնոուդենի գիպսե արձանը ՝ 2,7 մետր բարձրությամբ, բայց այնտեղ երկար չմնաց, որովհետև տեղադրվել էր առանց թույլտվության^[212][213]։

Հոկտեմբերի 11 - վիդեոկոնֆերանսի միջոցով հարցազրույց է տվել «The New Yorker» ամսագրի։ Հայտնել էր, որ ԱՄՆ վերադառնալ չի կարող, որովհետև ամերիկյան իշխանություններից չի ստացել երաշխավորություն՝ դատական գործընթացը բաց անցկացնելու համար։ Նա նաև քննադատեց այն միտքը, որ իբր համատարած լրտեսումների են ենթարկում միայն նրանք, ովքեր իշխանություններից որևէ թաքցնելու բան ունեն, «ամեն դեպքում ամերիկյան իշխանությունը պարտավոր է հիմնավորել ձեր իրավունքների ոտնահարումները», ավելացրել է Սնոուդենը^[215][216]։
2014 թվականի հոկտեմբերին Սնոուդենը պարգևատրվել է Ալեքսանդր Զինովևի անվան մեդալով՝ որպես աշխարհի ամենաազատ քաղաքացի^[217]։

2015 թվական

Հունվարի 9 - Russian.rt.com-ը գրում է, որ Սնոուդենը, ով ավելի քան մեկ տարի գտնվում է ՌԴ-ում, կարծում է, որ ԱՄՆ-ի՝ կիբերհարձակումներից պաշտպանվելու պատշաճ միջոցների բացակայությունը հանգեցնելու է համաշխարհային կիբերպատերազմում Վաշինգտոնի պարտությանը։ Սնոուդենը հավելել է, որ տեխնիկական սեկտորը ԱՄՆ-ի ողնաշարն է, այդ պատճառով հենց այս ոլորտում կորուստները կարող են լուրջ կերպով վնասել երկրին, որը սակայն ԱՄՆ-ի կառավարությունը չի գիտակցում և շարունակում է ներդրումներ կատարել այլ երկրներում վերահսկողության և կայքերի վրա հարձակումներ իրականացնելու համար^[218]։
Մարտ 04 - Սնոուդենի ռուսաստանցի փաստաբանը հայտնել է, որ Սնոուդենը ցանկանում է վերադառնալ Միացյալ Նահանգներ, եթե երաշխավորվի նրա նկատմամբ արդար դատավարության անցկացումը։ Փաստաբան Անատոլի Կուչերենան ասել է, որ Սնոուդենի վերադարձի հարցը քննարկում է ամերիկացի ու գերմանացի փաստաբանների հետ^[219]։
Հուլիս 29 - Միացյալ Նահանգների նախագահ Բարաք Օբամայի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Լիզա Մոնակոն հայտարարել է, որ Սնոուդենը պետք է կանգնի դատարանի առջև։ Սպիտակ տունը հայտարարել է, թե չի ների Էդուարդ Սնոուդենին, և մերժել է շուրջ 168 հազար ստորագրություններով խնդրագիրը^[220]։
Սեպտեմբերի 5 հանդես եկավ ինտերնետի սահմանափակումների և գեյերի հանդեպ ռուսական իշխանությունների վարած քաղաքականության դեմ^[221][222]։

BBC-ի «Պանորամա» հաղորդմանը տված հարցազրույցում Սնոուդենն ասել է, որ սմարթֆոնների օգտատերերը գործնականում ոչ մի բան չեն կարող անել, որպեսզի թույլ չտան հատուկ գործակալություններին «ամբողջական վերահսկողության» տակ վերցնել իրենց հեռախոսները^[223]։

2016 թվական

Ապրիլի 27 - Tech Insider-ը գրում է, որ տեղի է ունեցել Օլիվեր Սթոունի «Սնոուդեն» ֆիլմի առաջին թրեյլերը։ Սնոուդենը թվիթերում գրառում է արել և հայտնել, որ հավանել է ֆիմի թրեյլերը։ «Երկու րոպե 39 վայկյանով բոլորն Ազգային անվտանգության գործակալությունում պարզապես դադարեցին աշխատելուց», - իր միկրոբլոգում գրել է Սնոուդենը^[224]։
Հունիսի 4 - Տոկիոյի համալսարանի կամպուսի հետ վիդեոկոնֆերանսի ժամանակ Սնոուդենը պատմել է, որ ԱՄՆ հատուկ ծառայությունները լրտեսում են Ճապոնիայի բոլոր բնակիչներին և կարող են օրինական կերպով ստանալ այն ամբողջ ինֆորմացիան, որոնք մարդիկ ունեն իրենց համակարգիչներում և հեռախոսներում^[225][226]։
Հունիսի 25 - Սնոուդենը հանդես եկավ ռուսական օրենսդրական փոփոխությունների դեմ քննադատությամբ^[227]

Մասսայական լրտեսումները չեն աշխատում։ Այս օրենքը յուրաքանչյուր ռուսաստանցուց խլում է գումար և ազատություն՝ չբարելավելով անվտանգությունը։ Չարժե այն ստորագրել

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Mass surveillance doesn't work. This bill will take money and liberty from every Russian without improving safety. It should not be signed.

Սեպտեմբերի 15 - Տորոնտոյի միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում տեղի է ունեցել Օլիվեր Սթոունի «Սնոուդեն» ֆիլմի պրեմիերան։

Էդվարդը կհայտնվի ֆիլմում, նա Մոսկվայում մեկ օր է ունեցել նկարահանման համար։ Մենք նկարահանումներն անում էինք հիմնականում Մյունխենում, ինչպես նաև Հավայան կղզիներում, Հոնկոնգում և Վաշինգտոնում, ուր նա ժամանել չէր կարող։ Ընդամենը ֆիլմի վրա աշխատելու ընթացքում Սթոունը Մոսկվայում մոտավորապես տասը հանդիպում է ունեցել Սնոուդենի հետ, գլխավոր դերակատար Ջոզեֆ Գորդոն-Լևիթը նույնպես հանդիպել է Էդվարդի հետ - Ֆիլմի գործադիր տնօրեն Իգոր Լոպատենոկ

^[228][229]:

Դեկտեմբեր 9 - ֆրանսիական Le Monde լրատվականին Սնոուդենի փոխանցած փաստաթղթերի համաձայն՝ բրիտանական հատուկ ծառայությունները տարիներ շարունակ լրտեսել են Իսրայելի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին։ Լրտեսվել են սպառազինություն արտադրող մասնավոր կազմակերպություններ, միջազգային համագործակցության համար պատասխանատու պետական գերատեսչություններ, համալսարանական հետազոտական կենտրոններ, ինչպես նաև տարբեր երկրներում դիվանագիտական առաքելություններ^[230]։

2017 թվական

Հունվար 18 - Ֆեյսբուքի իր էջում Ռուսաստանի արտգործնախարարության մամուլի խոսնակ Մարիա Զախարովան գրել է, որ Սնոուդենի՝ Ռուսաստանում բնակվելու իրավունքը երկարաձգվել է ևս մի քանի տարով^[231]։
Ապրիլի 14 - Սնոուդենը Twitter-ի իր էջում գրել է, որ Աֆղանստանում գտնվող թունելային համալիրը, որի վրա նախօրեին Պենտագոնը ռումբ է նետել, կառուցվել է Միացյալ Նահանգների ֆինանսավորմամբ։ Հրապարակման համաձայն՝ այսպես կոչված Տորա-Բորա քարանձավների շինարարությունն Աֆղանստանի արևելքում ֆինանսավորվել է 1980-ական թթ. ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչության կողմից:Այդ ժամանակ Վաշինգտոնն աջակցել է մոջահեդներին, որոնք Աֆղանստանում կռվում էին խորհրդային զորքերի դեմ^[232]։
Դեկտեմբերի 23 - Սնոուդենն ու Freedom of the Press Foundation-ը ներկայացրեցին Haven բջջային հավելվածը, որը կարողանում է կատարել գաղտնի տեսա և վիդեո նկարահանումներ և ուղարկել դրա օգտատերերին։ Այն կարող է օգնել օգտատիրոջը հասկանալ՝ արդյո՞ք իր բացակայության ժամանակ որևէ մեկն իր սենյակում խուզարկություն արել է կամ գաղտնալսող սարքեր տեղադրել է թե ոչ։ Բացի սա, հավելվածը թույլ է տալիս արձանագրել սմարթֆոնի մեջ չթույլատրված մուտքային փորձերը կամ դրանց վրա լրտեսող ծրագրի կարգավորումները և այդ ամենի մասին հայտնում են սմարթֆոնի օգտատերերին^{[233][234][235]}։

2018 թվական

Մարտ 19 - Սնոուդենը ֆեյսբուք սոցիալական կայքն անվանել է հսկիչ մի կառույց, որը հասարակական կայքի անվան ներքո է աշխատում^[236]։ Մայիսի 25 - Huffington Post-ը հաղորդում է, որ Սնոուդենը հայտնել է

Ոչ մեկը չի սիրում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին այնպես, ինչպես ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը։ Բայց կարծում եմ, որ մարդիկ չափազանց շատ բան են ուզում՝ հույս ունենալով, որ Մյուլերի հետաքննությունն օբյեկտիվ ապացույցներ կգտնի Թրամփի դեմ

^[237]:

2019 թվական

Սեպտեմբերի 17 - հրատարակվեց Սնոուդենի հիշողություները Permanent Record վերնագրով^{[238][239][240]}։ Գրքից կարելի է իմանալ ԱՄՆ հատուկ ծառայությունների նախկին աշխատակցի աշխատանքի և անցյալ կյանքի մասին^[241]։

Ամեն դեպքում, ամերիկյան հետախուզությունը հեշտությամբ կարող է իմանալ, որ դուք կարդում եք այս հոդվածը։ Ինչպես նաև կարող է իմանալ, թե դուք երբ եք վերջին անգամ էլեկտրոնային նամակ ուղարկել կամ զանգել ձեր ամուսնուն։ Այն նույնիսկ կարող է իմանալ, որ դուք համակարգչի առաջ քորում եք ձեր կզակը։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ այս փաստը կարող էր ընդունվել որպես պարանոյա կամ ամենաքիչը՝ էգոցենտրիզմ։ Միայն գիտաֆանտաստիկ կամ հոլիվուդյան ֆանտազիորները կարող էին մտածել, որ ամերիկյան հետախուզությունը վերահսկում է մոլորակի բոլոր հաղորդակցությունները, որ մեզանից յուրաքանչյուրի ցանկացած տվյալ կարող է հասանելի լինել առանց մեր իմացության։ 2013 թվականի պարզ դարձավ, որ այս ամենը բավականին մոտ է իրականությանը

:

Սնոուդենի հրատարակած փաստաղթերի համաձայն, ամերիկյան հետախուզությունը տարիներ շարունակ գաղտնալսել է Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի հեռախոսը^[242]։

2020 թվական

Փետրվարի 7^[243] - Էդվարդ Սնոուդենի փաստաբան Անատոլի Կուչարենան ՌԻԱ Նովոստի-ին հայտնել էր, որ Սնոուդենը չի պատրաստվում Ռուսաստանից որևէ տեղ գնալ։ Փաստաբանը պատմել է, որ իրենց վերջին հանդիպման ընթացքում շատ հարցեր են քննարկել։ Բայց ինչ-որ տեղ գնալու մասին հարց չի քննարկվել, դրա կարիքը չկա։ Հիմա պատրաստում է փաստաթղթեր՝ Ռուսաստանում բնակվելու ժամանակի երկարաձգման համար։ Նախորդ նմանատիպ փաստաթուղթն ուժի մեջ է 2020 թվականի ապրիլ^[244][245]։ Ըստ փաստաբանի Սնոուդենը ռուսական իշխանություններից խնդրում է երկարաձգել իր բնակության ժամկետը ևս երեք տարով^[244]։

Կորոնավիրուս

Սնոուդենը կարծում է, որ շատ երկրների իշխանություններ կորոնավիրուսի փաստն օգտագործում են իրենց նպատակների համար^[246]։ Նա ընդգծում է, որ կորոնավիրուսի տարածման դեմ սահմանափակումները, որոնք ընդունում են իշխանությունները կարող են շարունակվել նաև համավարակի ավարտից հետո։ Սնոուդենի կարծիքով, համավարակը կավարտվի, իսկ մասսայական լրեսումները կարող են մնալ մշտապես։

Արտակարգ իրավիճակներում ընդունված միջոցառումները, հատկապես հիմա, հակված են երկար պահպանվել։ Արտակարգ իրավիճակները ձգձգվում են և իշխանությունների համար հարմար է իրենց ընձեռված նոր հնարավորությունները։ Նրանք գիտեն, թե որ ուղղությամբ է շարժվում ձեր հեռախոսը։ Իսկ ի՞նչ կլինի այն ժամանակ, երբ նրանք այդ բոլոր տվյալները փոխանցեն արհեստական բանականությանը։

Vice Media-ի հիմնադիր և լրագրող Շեյն Սմիթի հետ տեսազանգի միջոցով հարցազրույցի ժամանակ Սնոուդենն ասել է, որ COVID-19-ը կարող է կառավարություններին տրամադրել տվյալների հավաքագրման նոր ուժեր, որոնք կարող են գործադրվել նաև համաճարակի ավարտից հետո^[247]։
Ապագան կարող է լինել անկանխատեսելի, բայց գլոբալ համավարակ չկա։ Երկիր մոլորակի բոլոր իշխանություններին բազմիցս շգուշացվել էր, որ ինչ-որ մի պահի վիրուսային համավարակ կտիրի աշխարհում։ Այնուամենայնիվ, նրանք ի վիճակի չեղան պատրաստվել նոր տիպի կորոնավիրուսի դեմ։ «Յուրաքանչյուր գիտնական և հետազոտող, ովքեր հետևում են կորոնավիրուսի տարածմանը, գիտեն, որ բոլոր դեպքերում համավարակը ավարտվելու է, այնուամենայնիվ համակարգը մեզ հուսախաբ է արել»։

Չկա ավելի անկախատեսելի բան, քան համաշխարհային առողջապահական ճգնաժամը։ Եվ յուրաքանչյուր ակադեմիկ և հետազոտող կռահել էր, որ գործը գնում է դեպի համավարակ։ Իմացել են նաև հետախուզական կառույցները։ Չինական կառավարությունը քայլեր էր ձեռնարկում արևմտյան երկրների լրագրողներին դուրս հանել իր երկրից հենց այն ժամանակ, երբ համաճարակի զարգացման վերաբերյալ հուսալի տեղեկատվության պահանջ առաջացավ։
«Համատարած ավտորիտարիզմի պայմաններում արտակարգ դրություն մտցնելով մենք ոչ միայն զոհաբերում ենք մեր իրավունքները, այլ զոհաբերում ենք ավելի լիբերալ և ավելի ազատ աշխարհում ապրելու հնարավորությունը։ Դուք իրո՞ք հավատում եք, որ, երբ կանցնի կորոնավիրուսի առաջին ալիքը, ապա՝ երկրորդը, տասնվեցերորդը, այդ ընթացքում ձեռք բերված դիրքերը չպիտի պահպանվեն։ Որ փոխազդեցության ալգորիթմները չե՞ն պահպանվի։ Կրաևոր չէ, թե նրանք ինչպես են օգտագործում այն, ինչ ստեղծում են հիմա, այդ ամենը ճնշում է»^[248]։

Սնոոուդենի գործողություններն արժանացան տարաբնույթ արձագանքների։ Որոշ մադկանց կարծիքով նա հերոս է^{[249][250][251]}, իրազեկիչ^{[252][253][254]}, այլախոհ^[255][256] և նույնիսկ հայրենասեր^[257][258], ուրիշների կարծիքով^{[259][260][261]}՝ դավաճան։ Ամերիկյան հետախուզության որոշ ներկայացուցիչներ դատապարտում են նրա քայլը որպես «ծանր հարված» ԱՄՆ հետախուզական հնարավորություններին^[262], բայց կան նաև այնպիսիները, ովքեր Սնոուդենի բացահայտումներին լուրջ չեն վերաբերվում և նրան համարում են ծաղրածու^[263] կամ ստախոս^[263]։ ԱՄՆ նախագահԲարաք Օբաման հայտնեց, որ «դեռ հստակ հայտնի չէ, թե ինչ է արել Սնոուդենը» և նա նախընտրում է ձեռնպահ մնալ որևէ գնահատական հնչեցնելուց մինչ այ պահը, երբ Սնոուդենը կկանգնի դատարանի առջև^[264]։

Որոշ ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներ նախընտրում են Սնոուդենին չանվանել իրազեկիչ։ «Ասսոշեյթեդ պրես» գործակալության խմբագիր Թոմ Քենթը (Tom Kent) լրատվական գործակալներին հրահանգ էր տվել «իրազեկիչ» չանվանել Սնուդենին (անգլ.՝ whistleblower), այլ «ինֆորմացիայի աղբյուր» (leaker)^[265]: Միևնույն ժամանակ Ազգային իրազեկող կենտրոնի իրավաբան Դևիդ Կոլապինտոնը 2013 թվականի հունիսին հայտնեց, որ Սնոուդենի հայտարարությունն այն մասին, որ ԱԱԾ-ն խաբել է ԱՄՆ Կոնգրեսին, Էդվարդին բնորոշում է որպես «դասական իրազեկող»^[266][267]։

Ինքը Սնոուդենը իրեն վստահված գաղտնիքների բացահայտման մոտիվացիան համարում է այն, որ ինքը փորձել է պատմել մարդկանց, թե «ինչ է արվում իրենց անունից և իրենց դեմ»^[268]։

ՄԱԿ-ի արձագանքը

12 հունիսի, 2013 թվական ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատար Նավի Պիլայը հայտաարեց, որ «Սնոուդենի գործը վկայում է անձի պահպանության անհնարինության մասին, ովքեր բացահայտել են տեղեկություններ մարդկանց իրավունքների խախտումների մասին։ Այդ մարդիկ չպիտի վախենան հետապնդումներից»^[269]։

Ես կոչ եմ անում բոլոր պետություններին հարգել միջազգայնորեն երաշխավորված իրավունքը ապաստան փնտրելու մասին՝ համաձայն Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 14 հոդվածի և ՄԱԿ-ի Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի՝ փախստականների կարգավիճակի մասին։ - Նավի Պիլայ

Գերմանական Spiegel պարբերականը, վկայակոչելով ԱՄՆ նախկին հետախուզության նախկին աշխատակից Էդվարդ Սնոուդենի կողմից գաղտնազերծած փաստաթղթերը, հաղորդել է, որ ԱՄՆ ազգային անվտանգության գործակալությունը (NSA) վերահսկում է ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանը Նյու Յորքում։ Մասնավորապես, 2012 թվականիի ամռանը հատուկ ծառայությունը կարողացել է կոտրել պաշտպանությունը և հնարավորություն ստացել հետևելել ՄԱԿ-ի վիդեո-կոնֆերանսները։ Ինչպես նշվում է հրապարակման մեջ, նման վերահսկողությունը խախտում է ՄԱԿ-ի հետ Վաշինգտոնի համաձայնագիրը, որն արգելում է այդպիսի գաղտնի մանիպուլյացիաները։ Օգոստոսի 26-ին ՄԱԿ-ի մամլո քարտուղար Ֆարխան Խակը լրագրողներին հայտնեց, որ ՄԱԿ-ը մտադրվել է կապվել ԱՄՆ իշխանությունների հետ՝ քննարկելու ԱՄՆ-ում իր շտաբ բնակարանում գաղտնալսման մասին^[270]։

ԱՄՆ իշխանության արձագանք

Քրեական մեղադրանքներ

ԱՄՆ-ն հեռակա կարգով մեղադրանք առաջադրեց Սնոուդենին՝ պետական սեփականության հափշտակման, ազգային պաշտպանության մասին տվյալների գաղտնազերծման և դիտավորյալ կերպով օտարերկրյա անձանց գաղտնի տեղեկատվության փոխանցման մեջ^[86][271]։ Այս մեղադրանքնեի առկայության դեպքում նրան սպասվում է մինչև 30 տարվա բանտարկություն, նույնիսկ՝ մահապատիժ։

Այլ միջոցառումներ

ԱԱԾ-ի հաղորդմամբ համակարգի ադմինիստրատիվ աշխատակիցների թիվը կրճատվել է 90 %-ով։ Նրանց, ովքեր շարունակում են իրենց աշխատանքը,գաղտնի տեղեկատվության հետ թույլատրվում է գործ ունենալ միայն գործընկերների ներկայությամբ, բայց ոչ երբեք՝ միայնակ։ Այսպես է արվում, որպեսզի կանխվի Սնոուդենի գործողությունների կրկնությունը^[272]։

ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամանհրահանգել է ամերիկյան ազգային հետախուզության ղեկավարին ձևավորել փորձագիտական խումբ՝ հետախուզության հավաքման ոլորտում հեռահաղորդակցության և դրանց տեխնոլոգիաների օգտագործման հարցերով, ինչպես նաև կոչ արեց փոփոխություններ կատարել Հայրենասիրական ակտ-ում (անգլ.՝ USA PATRIOT Act) և Արտաքին հետախուզական գործերով դատարանի գործունեության մասին օրենքներում^[273]։

Մեծ Բրիտանիայի իշխանության արձագանք

Guardian թերթի խմբագիր Ալան Ռասբրիջերի հաղորդմամբ Հանրային կապերի կենտրոնի (GCHQ) երկու աշխատակիչ այցելել են խմբագրություն և հետևել են կոշտ սկավառակների ոչնչացմանը, որոնք պարունակում էին Սնոուդենի կողմից փոխանցված տեղեկատվությունը^[274][275]։ Բացի սա, Լոդոնի օդանավակայանում 9 ժամ կալանքի տակ են պահել Դևիդ Միրանդային՝ լրագրող Գլենն Գրինվալդի զուգընկերոջը, ով հրապարակել էր Սնոուդենի տրամադրած տվյալները։ Կալանքի տակ պահելն իրականացվել է համաձայն հակաահաբեկչական օրենքի (Terrorism Act)^[276][277]:

14 հունիսի, 2015 թվական հայտնի դարձավ, որ բրիտանական հետախուզությունը (Միացյալ Թագավորության գաղտնի հետախուզական ծառայություն) հետ է կանչել տաբեր երկրների իր գործակալներին այն բանից հետո, երբ Ռուսաստանն ու Չինաստանը կոտրել էին գաղտնի ֆալերի պահոցը, որը գողացել էր Սնոուդենը։ Այս մասին հայտնում է Sunday Times թերթը՝ հղում անելով բրիտանական կառավարության, Ներքին գործերի վարչության և գաղտնի ծառայությունների աղբյուրներին^[278]։

Այլ պետությունների իշխանությունների արձագանք

2 օգոստոսի, 2013 թվական, Սնոուդենի հրապարակած բացահայտումների պատճառով Գերմանիան դադարեցրեց ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հետ համաձայնագիրը, ըստ որի այդ պետությունների հատուկ ծառայություններն իր տարածքում էլեկտրոնային հետախուզություն կարող են իրականացնել^[279][280], բայց շուտով սկսեց զբաղվել ԱՄՆ-ի հետ նոր համաձայնագրի պատրաստումով, որը կարգելեր փոխադարձ լրտեսումները։
Իսպանիան ԱՄՆ-ից պահանջեց իր տարածքում հեռախոսային և համացանցային հաղորդագրությունների խափանումների մասով բացատրություններ տալ^[281]։ Նմանատպ հայտարարությամբ հանդես եկավ նաև Բրազիլիան։

30 օգոստոսի 2013 թ. Deutsche Welle («Գերմանական ալիք») հաղորդեց Սնոուդենին «Իրազեկողի մեդալ»-ով պարգևատրման մասին (Whistleblower-Preis)^{[282][283][284]}:

Սնուդենի պաշտպանության պետիցիա

Համացանցում հայտնվեցին ամենաքիչը 2 հանրագրեր՝ ի պաշտպանություն Սնոուդենի։ Դրանցից մեկը կազմվել էր 2013 թվականի հունիսի 9-ին Սպիտակ տան պաշտոնական կայքում^[285], և բազմիցս քննարվել է լրագրերում^{[81][286][287]}։ Հանրագիրը Սնոուդենին անվանում է «ազգային հերոս» և պահանջում է նրա ամբողջական ամնիստիա։ Հունիսի 27-ին այն հավաքեց առավել, քան 120 հազար ձայն^[285], այսինքն հաղթահարեց շեմը (100 հազար մինչև հունիսի 9), որից հետո Սպիտակ տունը պարտավոր էր պաշտոնական պատասխան տալ^[285]։ Հանրագրին մեկնաբանություն է տվել ներքին անվտանգության հարցերով խորհրդական Լիզա Մոնակոյի կողմից, որում նա մատնանշել է Սնոուդենի գործողության ոչ օպտիմալ լինելը և դատապարտեց նրան տեղեկատվության գողացման համար։

Մյուս պետիցիան կազմվել է 2013 թվականի հունիսի 12-ին Ավաազ կայքում և կոչ է անում Սնոուդենին նայել որպես իրազեկողի, այլ ոչ թե վտանգավոր հանցագործի։ 2014 թվականի հունվարի 20-ին այն հավաքեց ավելի քան 1,4 մլն ձայն տարբեր երկրներից^[288]։

Մենք կոչ ենք անում Ձեզ՝ երաշխավորել արդար և մարդկային վերաբերմունք Էդվարդ Սնոուդենի հանդեպ, ով բացահայտել է ԱՄՆ PRISM ծրագիրը, ինչպես նաև ակնկալում ենք նրա գործով արդար դատավարություն։ PRISM ծրագիրը համարվում է պատմության մեջ իշխանությունների կողմից մարդկանց անձնական կյանքի մասին անձեռնմխելիության ամենամեծ խախտումներից մեկը։ Մենք պահանջում ենք անհապաղ դդարեցնել տվյալ ծրագրի կիրառումը և ճանաչել Էդվարդ Սնոուդենին ոչ վտանգավոր հանցագործ, այլ՝ ճանաչել նրան հասարակության շահերի պահպանության համար աշխատող դեմք։

10 հոկտեմբերի 2014 թվական - Ի պաշտպանություն Սնոուդենի The Courage Foundation կայքում, որն զբաղվում էր Էդվարդ Սնոուդենի և այլ իրազեկողների իրավական պաշտպանության հարցերով, իրենց աջակցությունը հայտնեցին մի շարք հայտնի դեմքերեր, օրինակ՝ Սյուզան Սարանդոն, Օլիվեր Սթոուն, Փիթեր Սարսգարդ, Ռասել Բրենդ, Նոամ Չոմսկի^[289]։

Այլ կարծիքներ

• Եվրոպական միության զինվորական հետախուզության ղեկավար Գեորգի Ալաֆուզը հայտնեց, որ Սնոուդենի գործողությունը դավաճանություն է իր գործատուի՝ ամերիկյան հետախուզության նկատմամբ։ Նա նշեց, որ Սնոուդենն իսկական իդեալիստ է, ով ցանկացել է պայքարել անարդարության դեմ^[290]։
• ԱՄՆ Կոնգրեսական, Դեմոկրատական կուսակցության անդամ Ջոն Ռոբերտ Լյուիսը հայտնեց իր աջակցությունը Սնոուդենի հանդեպ՝ համեմատելով նրան Մահաթմա Գանդիի հետ^[291]։ Ի տարբերություն նրա, կոնգրեսականների մեծ մասը համակրաք չի տածում Սնոուդենի նկատմամբ, իսկ մյուս մասը նրան համարում է դավաճան։
• ԿՀՎ-ի նախկին տնօրեն Մայքլ Հայդենը Սնոուդենին համարեց ոչ թե դավաճան, այլ թշնամու կողմն անցած մարդ, իսկ նրա կողմից արվածը համեմատել է Կատրին փոթորկի և այլ բնական աղետներ հետ, որոնցից հետո կատարելագործվում են անվտանգության համակարգերը^[292][293].
• Վլադիմիր Ժիրինովսկին ռուս լրագրող և մեդիամենեջեր Եվգենի Դոդոլևի հետ զրույցում Սնոուդենին անվանել է «դավաճան» և կոչ արեց «խիստ պատժել նրան» (2013 թ.)^[294]:

2014 թվականի գարնանը «Էլեկտրոնային հաղորդակցության ռուսական ասոցիացիան», «Notamedia» ընկերությունն ու «Մոսկվայի ձայն» ռադիոալիքը համատեղ համացանց-ԶԼՄ ոլորտում ստեղծեցին առաջին մրցանակը՝ «Internet Media Awards (IMA)»: Նրանց խոսքերով Սնոուդենը անձամբ համաձայնություն է տվել մրցանակն իր անունով անվանակոչելու համար։

Նույն թվականին նոյեմբերի 14-ին հայտնի դարձան այդ մրցանակի առաջին դափնեկիրները՝ «նախագծեր» և «անհատներ» անվանակարգերում^[295]։

Սնոուդենի կյանքի հիմնական դրվագների վրա ստեղծվել է հեռախոսային խաղերի շարք^[296]։
Ամերիկյան «Հարավային զբոսայգի» մուլտսերիալի «Գնացեք, կառավարությունը հետևում է ձեզ» սերիայում ակնարկում են Սնոուդենին, երբ Կարտմանն ասում է, որ ինքը մատնիչ է դարձել և պետք է թաքնվի Ռուսաստանում։
Մայիսի 15-ին հայտնի դարձավ այն մասին, որ «Sony Pictures Entertainment» ընկերությունը թույլ է տվել ֆիլմ նկարահանել Էդվարդի մասին լրագրող Գլեն Գրինվալդի հեղինակային՝ «Թաքնվելու տեղ չկա» գրքի մոտիվներով և որ նախատեսվում է ԿՀՎ-ի նախկին աշխատակիցների մասին ֆիլմ հանել։ Ֆիլմի պրոդյուսերներ են դառնում Մայքլ Ուիլսոնն ու Բարբարա Բրոկոլին, ովքեր ավելի վաղ զբաղվել էին Ջեյմս Բոնդի մասին ֆիլմով^[297]։

Հունիսի 11-ին զանգվածային լրատվամիջոցները հաղորդում են, որ ամերիկացի կինոռեժիսոր Օլիվեր Սթոունը գնել է փաստաբան Անատոլի Կուչարյովի «Ութոտնուկի ժամանակը» և «The Guardian» պարբերականի լրագրող Լյուկ Հարդինգի «Սնոուդենի ֆայլերը։ Աշխարհի ամենահետախույզ մարդու պատմությունը» գրքերը՝ Էդվարդի մասին հեղինակային ֆիլմ նկարահանելու աշխատանքների համար․ ֆիլմի անունը դեռ որոշված չէ^[298]։ Սեպտեմբերի 22-ին ամերիկյան ԶԼՄ-ների հաղորդմամբ ռուսական Բի Բի Սի ծառայությունը տեղեկացրել է, որ այդ ֆիլմում Սնոուդենի դերը կխաղա ամերիկացի Ժոզեֆ Գորդն-Լևիտը^[299]։ Նոյեմբերի 10-ին ռեժիսոր Օլիվեր Սթոունը ռուսական հայտնի Առաջին ալիքի հետ հարցազրույցում այն հարցին՝ կնկարահանի նա այդ ֆիլմը, թե՝ ոչ, ռեժիսորը պատասխանել է․ «Ես չեմ նախատեսում ֆիլմը նկարել այստեղ՝ Ռուսաստանում։ Ես արդեն մեկ տարի է աշխատում եմ ֆիլմի վրա, բայց մենք նկարել ենք այն Եվրոպայում և հազվադեպ՝ ԱՄՆ-ում։ Սա գեղարվեստական ֆիլմ է։ Գլխավոր դերում հրաշալի երիտասարդ դերասան Ժոզեֆ Գորդն-Լևիտն է, շատ տաղանդավոր^[300]»;

Սեպտեմբերի 29-ին ռուսական «Առաջին հեռուստաալիք»-ն սկսեց ցուցադրել բազմասերիանոց գեղարվեստական ֆիլմ՝ «Որտեղից է սկսվում հայրենիքը» (ռեժիսոր՝ Ռաուֆ Կուբաև), որի առաջին կադրերում երևում է ԿՀՎ նախկին գործակալ Ջեյմ Սնոուիի Ռուսաստան փախուստը․ հերոսի նախատիպը Էդվարդ Սնոուդենն է։ Ֆիլմում Ջեյմսին մարմնավորել է լիտվացի սկսնակ դերասան Արանս Ֆեդարավիչյուսը^[301][302]։

2014 -ի հոկտեմբերի 10-ին Նյու Յորքում տեղի ունեցավ Լաուրա Պոյտրասի երկու ժամ տևողությամբ վավերագրական՝ Citizenfour ֆիլմի շնորհանդեսը՝ նվիրված Էդվարդ Սնոուդենին։ Խոսքի ազատության պահպանման գործում ունեցած ավանդի համար Սնոուդենի պատվին 2015 թվականին գերմանացի զոոլոգների կողմից անվանակոչվել է տասնոտանի խեցգետնակերպերից մի տեսակ՝ Cherax snowden^[303][304]:

2014 թվականի հունիսի 2-ին հայտարարվեց, որ Օլիվեր Սթոունը և Մորից Բորմանը գնել են Լյուկ Հարդինգի «Սնոուդենի փաստաթղթերը։ Աշխարհի ամենափնտրվող մարդու պատմությունը» գրքի իրավունքները, որի հիման վրա Սթոունը սցենար է գրում և նկարահանվում է ֆիլմ^[305]։ 2014 թվականի հունիսի 10-ին Սթոունը գնեց նաև Անատոլիա Կուրերենի «Ութոտնուկի ժամը» գրքի իրավունքները։ Սթոունը երկու գրքերն էլ օգտագործել է սցենար գրելու ժամանակ^[306]։2015 թվականի Հոկտեմբերի 5-ին «Պանորամա» հեռուստածրագրի ընթացքում (BBC հեռուստաալիք) հայտնվեց Պիտեր Թեյլորի ֆիլմը՝ «Էդվարդ Սնոուդեն։ լրտեսներ և օրենքներ»^[223]։

2016 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանում^[307] սեպտեմբերի 16-ին ԱՄՆ-ում^[308] հեռուստաէկրաններին հայտնվեց «Սնոուդեն» ֆիլմը։ Ֆիլմի նկարահանումները տեղի են ունեցել Մյունխենում 2015 թվականի փետրվար-մայիս ամիսներին^[298][299]։ Սնոուդենը նույնպես մասնակցել է նկարահանումներին՝ խաղալով ֆիլմի եզրափակիչ էպիզոդում^[309]։

Սնոուդենն առաջին չի եղել ԱԱԾ (National Security Agency, NSA) առաջին գործակալը, ով տեղափոխվեց Մոսկվա և բարձրաձայնեց ԱՄՆ լայնածավալ հատուկ հետախուզությունների մասին ինֆորմացիա։ 1961 թվականին տեղի է ունեցել ԱՄՆ ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցներ՝ Մատին և Բերնոն Միտչելների փախուստը դեպի ԽՍՀՄ։ Դասալիքները ԽՍՀՄ կենտրոնական հետախուզական վարչությանը տեղեկացրին, որ ամերիկյան հատուկ ծառայությունը կորզում է ոչ միայն իր հակառակորդների գաղտնի կառավարական հաղորդագրությունները, այլև իր համագործակիցների, այդ թվում՝ Մեծ Բրիտանիայի^[310]։

• Citizenfour - վավերագրական կինոնկար
• Սնոուդեն
• Verax