Classis : Aves Ordo : Galliformes Familia : Phasianidae Subfamilia : Phasianinae Genus : Gallus Species : Gallus gallus Subspecies : Gallus gallus domesticus
Gallus gallus domesticus, vulgo gallus,[2] est avisdomesticatacladi Galloanserarum. Gallus domesticus hybrida est Galli galli et G. sonneratii, qui ambo in Asia meridiana habitant.[3]Unum est ex communissimis et longe lateque diffusissimis animalibus domesticatis, galli ad plus quam 24 billiones anno 2003,[4] sunt plures in orbe terrarum quam ulla alia avium species. Homines carnem gallorum libenter consumentes eos praecipue cibi comparandi causa alunt. Domesticati galli in societate humana mirabiliter contra originarium suum vivendi modum haberi possunt; recte qui ab antiquitate ad praesens, "culturam, artes, artem coquinariam, scientiam, et religionem excitavit."[5]
Graeci antiqui gallos quam ferocissimos requirebant atque educabant ad rixas certaminum: nam pignus in victore ponebant atque ita quaestum facere sperabant. Hunc consuetudinemRomani antiqui aspernati sunt: iam tempore Columellae gallus cohortalis "vulgo per omnes fere villas conspiciebatur"[10]; nam gallinariae pastionis "non spernendus est reditus." Hic gallus cohortalis vel villaticus dictus a rustico et ab Africano distinguebatur, quae tria praecipua genera illius temporis fuerunt. Pauca post saecula nonne etiam Palladius scripsit: "Gallinas educare nulla mulier nescit quae modo videtur industria"[11]". Voce gallus gallinaceus complures scriptores Latini usi sunt.
Hoc in hybrida, mas et femina aspectu distinguuntur, gallus a gallina statura maiore, crista rubra in capite, spiculisque cretis, calcaribus, coloribus lucidioribus pennarum, cauda multicolore plumarum in figura cristae differt. Anglice, galli cauda (cocktail) est nomen potus multicoloris. Differt etiam canendo, quod mas matutine canit (Francogallicecocorico; Hispanicequiquiriqui ; Anglicecock-a-doodle-do) neque femina eodem modo canit. Sunt varietates quae canunt diutissime, sicut Gallus montensis cantans. Gallorum amor nativus pugnandi adhibetur ut pugnae gallorum instituantur. Qui mos vivacissimus olim in Francia septentrionali Belgioque iam vetatur. Perennis est in insulisAsianis sicut in America Media.
Galli nonnullos parasitos habere possunt, Phthirapteris, Acarinis, Ixodoideis, Siphonapteris, et Nematodis inclusis, cum aliis morbis. Contra nomen Anglicum chickenpox,Varicella zostervirus gallos non tangit, sed plerumque homines afficit.[16] Nonnulli morbi qui gallos viciis late inficiunt infra perscribuntur.
Quod nomina simillima sunt, avis gallus est signum Franciae, olim Gallia appellatae. Manus Francogallicae igitur imaginem galli usitate portant dum pro patria ludunt, sive pedilusores, canistrilusores, vel etiam qui curling ludant.
Akishinonomiyam F., et al. 1996. "Monophyletic origin and unique dispersal patterns of domestic fowl." Proceedings of the National Academy of Sciences 93:6792-6795. ISSN 0027-8424. online (PDF, 1.1 MB)[nexus deficit].
Baeumer, Erich. 1964. Das "dumme Huhn": Verhalten des Haushuhns. Stutgartiae: Franckh’sche Verlagsbuchhandlung.
Benecke, Norbert. 2001. Der Mensch und seine Haustiere: Die Geschichte einer jahrtausendealten Beziehung. Coloniae: Lizenzausgabe, Parkland-Verlag. ISBN 3-88059-995-5.
Green-Armytage, Stephen. 2000. Extraordinary Chickens. Harry N. Abrams. ISBN 0-8109-3343-8.
Herre, Wolf, et Manfred Röhrs. 1990. Haustiere: zoologisch gesehen. Stutgartiae: Fischer. ISBN 3-437-20446-7.
Lawler, Andrew. 2015. Why did the Chicken cross the World: the epic saga of the bird that powers civilization. Londinii: Duckworth Overlook. ISBN 978-0-7156-5026-4 (e-book).
Pechenkina, Ekaterina A., Stanley H. Ambrose, Ma Xiaolin, et Robert A. Benfer Jr. 2005. "Reconstructing northern Chinese Neolithic subsistence practices by isotopic analysis." Journal of Archaeological Science 32:1176-1189. ISSN 0305-4403. PDF, 380KB.
Peitz, Beate, et Leopold Peitz. 2005. Hühner halten. Ed. 6a. Stutgartiae: Ulmer. ISBN 3-8001-5086-7.
Reichstein, Hans. 1994. "Osteologische Belege zum Vorkommen von Haubenhühnern in der frühen Neuzeit in Göttingen und Höxter." In Beiträge zur Archäozoologie und prähistorischen Anthropologie. 8. Arbeitstreffen der Osteologen, Konstanz 1993 im Andenken an Joachim Boessneck, ed. Mostefa Kokabi et Joachim Wahl, 449-450. Forschungen und Berichte zur Vor- und Frühgeschichte in Baden-Württemberg, 53. Stutgartiae: Kommissionsverlag, K. Theiss Verlag. ISBN 3-8062-1155-8. ISSN 0724-4347.
Smith, Page, et Charles Daniel. 2000. The Chicken Book. University of Georgia Press. ISBN 0-8203-2213-X.
Zeuner, Frederick E. 1967. Geschichte der Haustiere. Monaci: Bayerischer Landwirtschaftsverlag. Editio prima: A history of domesticated animals (Londinii: Hutchinson & Co., 1963).