Afrika

Tembung Afrika asal saka basa Latin, Africa terra — "Tanah Afri" (wujud jamak saka Afer) — kanggo nuduhaké pérangan lor bawana mau, wektu iki minangka péranganing nagara Tunisia, papan panggonan provinsi Romawi ing Afrika. Asal tembung Afer manawa saka basa Fenisia, afar tegesé "awu";^[4] utawa saka suku Bani Ifran,^[5] sing manggon ing pérangan lor bawana iki cedhak Kartago; utawa saka basa Yunani aphrike sing tegesé "tanpa adhem"; utawa saka basa Latin aprica sing tegesé "cerah".

Afrika iku dadi padunungan manungsa sing paling wiwitan, saka bawana iki manungsa sabanjuré nyebar menyang bawana-bawana liya.^[6][7] Werna-warna fosil saka spesiés manungsa purba kang wujudé esih kaya kethèk uga akèh tinemu, kaya ta Australopithecus afarensis (dinuga kira-kira saka 3,9–3,0 yuta taun SM),^[8] Paranthropus boisei (k. 2,3–1,4 yuta taun SM),^[9] lan Homo ergaster (k. 1,9 yuta–600.000 taun SM).^[1] Sawijining fosil kerangka manungsa purba sing misuwur diarani "Lucy", saiki disimpen ana ing musiyum nasional Addis Ababa, Etiopia. Manungsa sing modhèren kanthi anatomi wiwit kapisanan wujud fosil ing Afrika saka 195.000 taun kapungkur, nanging panelitian biologi molekulèr nemu tandha-tandha prakiran wektu pamisahan nènèk moyang sakabèhé populasi manungsa modhèren yaiku 200.000 taun kapungkur.^{[10][11][12][13][14]}

Paternakan kéwan diprakirakaké wis diwiwiti taun 6000 SM ing Afrika Lor.^[15] Ing taun 4000 SM, iklim Sahara molai dadi garing lan banjur rikat banget dadi ara-ara.^[16] Akibaté wewengkon sing bisa kanggo panggonan wong tani dadi sithik, amarga iku nggarai mingrasi menyang Afrika Kulon kang wewengkoné nduwé iklim luwih tropis.^[16]

Wiwit kira-kira taun 3300 SM, wiwit tinemu cathetan sajarah ing Afrika Lor, yaiku saka paninggalan peradaban Pirngon ing Mesir Kuna.^[17] Salah sawijining peradaban paling kuna lan suwé umuré ing donya, kakuwaosan Mesir Kuna iku ngadeg lan nyebaraké warna-warna prabawa ing wewengkon-wewengkon liyané nganti tekan taun 343 SM.^[18][19] Wong Fenisia saka Tirus (saiki ing Libanon) uga nuwuhaké punjer peradaban sing indepènden ing Kartago kang dumunung ana ing pasisir lor-wétan Afrika.^[20][21][22] Ing taun 332 SM, Alexander Agung yasa kutha Alexandria ing Mesir, kang sabanjuré dadi kutha krajan sing mégah lan minangka panggonan panguwasa Ptolemeus Mesir.^[23]

Perkembangan agama Kristen ing Afrika wis molai saka abad angka 1, yaiku wiwit diadegaké Gréja Ortodoks Alexandria déning Santo Markus sang Panginjil watara taun 43.^[24] Agama Kristen sumebar ing pirang-pirang tlatah saka Palestina nganti Mesir, uga ngliwati wates kidulé wewengkon Romawi menyang Nubia lan abad angka 6 uga wis teka ing Ethiopia. Ing mangsa awal abad angka 7 nganti abad angka 8, agama Islam sumebar ana ing tlatah Afrika Sub-Sahara, mligi ngliwati jalur dagang lan migrasi.^[25]

Afrika iku wewengkon kebak alas kang lembab, padhang pasir kang garing, lan alas tropis. Afrika ugi bawana kang kebak bukit kang dhuwur lan ing pucukipun diubengi salju, sabana, lan udan kabut angin.

Afrika iku bawana gedhé dhéwé saka telu bawana ing belahan kidul Bumi lan sing gedhé dhéwé kaloro sawisé Asia. Jembaré kurang luwih 30.244.050 km² (11.677.240 mil²) kalebu kapuloan ing saubengé, nyakup 20,3% saka total dharatan ing bumi lan didunungi punjul 800 yuta manungsa, utawa watara sapropitu populasi manungsa ing donya.

Kapisah saka Éropa déning Sagara Tengah, Afrika nyawiji karo Asia ing pucuk lor-wétan liwat Terusan Suez sing ambané 130 km. Ujung Sinai sing diduwèni déning Mesir kerep dianggep kanthi geopolitis minangka péranganing Afrika. Saka ujung paling lor, Tanjung Spartel ing Maroko, ing 37°21′ lintang lor, tekan ujung paling kidul, Tanjung Agulhas ing Afrika Kidul, 34°51′15″ lintang kidul, kabentang wewengkon sing leté 8.000 km; saka ujung paling kulon, Tanjung Verde, 17°33′22″ bujur kulon, nganti ujung paling wétan, Ras Hafun ing Somalia, 51°27′52″ bujur wétan, leté watara 7.400 km. Dawaning garis pasisir 26.000 km (minangka perbandingan, Éropa, sing duwé jembar 9.700.000 km² duwé garis pasisir 32.000 km).

Lumrahe wewengkon Afrika awujud lemah kang garing. Kualitas lemah kang kurang apik lan gampang rusak. Akèh lemah kang kurang subur amarga ngandhut akèh laterit, yaiku jenise watu kang gawé warna abang lemah.

Deleng uga: Pratélaning parté pulitik ing Afrika miturut nagara

Ana pratandha cetha saka tambahé jaringan antarané organisasi lan nagara Afrika. Contoné, ing perang sipil ing Républik Dhémokratis Kongo (biyèn Zaire), tinimbang nagara non-Afrika sugih kang ngintervénsi, nagara-nagara Afrika tetanggan dadi mèlu (deleng uga Perang Kongo Kapindho). Wiwit konfliké wiwit ing taun 1998, kira-kira kurban jiwa wis tekan 5 yuta.

Uni Afrika

Uni Afrika (AU) iku sawijining fédherasi 54-anggota dumadi saka kabèh nagara Afrika kajaba Maroko. Panunggalan iku kawangun, kanthi Addis Ababa, Étiopia, minangka kantor punjer, tanggal 26 Juni 2001. Panunggalan iku resmi diadegaké ing 9 Juli 2002^[26] minangka penerus Organisasi Afrika Bersatu (Organisation of African Unity, OAU). Ing Juli 2004, Parlemèn Pan-Afrika (Pan-African Parliament, PAP) Uni Afrika dipindhah menyang Midrand, ing Afrika Kidul, nanging Komisi Afrika ing Hak Manungsa lan Bangsa tetep ing Addis Ababa. Ana aturan kang isih berlaku kanggo desentralisasi institusi Federasi Afrika kang supaya padha dibagi déning kabèh nagara.

Uni Afrika, aja bingung karo Komisi AU, wis kawangun déning Undhang-Undhang Konstitutif Uni Afrika, kang yakuwi kanggo ndandani Komunitas Ékonomi Afrika, sawijining persemakmuran keklumpukan, menyang nagara sing ing pengakuan internasionalé dikukuhaké. Uni Afrika nduwé pemerintah parlementer, yaiku African Union Government, dumadi saka organ lègislatif, kahakiman, lan èksekutif. Iku dipanggedhèni déning Présidhèn lan Kepala Negara Uni Afrika, sing uga Présidhèn Parlemèn Pan-Afrika. Wong dadi Présidhèn AU amarga kapilih déning PAP, lan salajengipun éntuk panjurung mayoritas ing PAP. Kakuwasan lan otoritas saka Présidhèn Parlemèn Afrika asalé saka Undhang-Undhang Konstitutif lan Protokol Parlemèn Pan-Afrika, sarta warisan saka panguwasa présidhèn ditetapaké déning prajanjèn Afrika lan prajanjèn internasional, kalebu sing subordinating Sekretaris Jenderal ing Sekretariat OAU (Komisi AU) kanggo PAP. Pamarentah AU kasusun saka otoritas kabèh-uni (fédheral), regional, nagara, lan kotamadya, uga atusan institusi, sing bebarengan ngatur urusane dina-dina ing institusi.

Hubungan pulitik kaya ta Uni Afrika ngewéhi pangarep-arep kanggo ko-operasi lan tentrem luwih antarané akèh nagara ing bawana iki. Penyalahgunaan hak manungsa ekstensif isih dumadi ing sawatara péranganing Afrika, asring wonten ing kelalaian saka nagara. Akeh pelanggaran kelakon kanggo alasan pulitik, asring minangka efek sisih perang sipil. Negara ing kana pelanggaran hak manungsa utama wis dilapurké akir-akir iki kalebu Républik Dhémokratis Kongo, Sierra Leone, Liberia, Sudan, Zimbabwe, lan Panté Gadhing.

Sapérangan gedhé nagara ing Afrika iku tilas nagara jajahan, kajaba Afrika Kidul, Etiopia lan Liberia. Républik Dhémokrasi Kongo minangka tilas jajahan Bèlgi. Mesir, Sudan, Uganda, Kenya, Djibouti, Sierra Leone, Ghana, Nigeria, Zambia, Zimbabwe lan Botswana tilas jajahan Karajan Manunggal. Maroko, Aljazair, Mauritania, Mali, Senegal, Guinea, Pasisir Gadhing, Burkina Faso, Benin, Niger, Chad, Républik Afrika Tengah, Gabon, Kongo lan Madagaskar tilas jajahan Prancis. Togo, Kamerun, Burundi, Rwanda, Tanzania lan Namibia tilas jajahan Jerman. Libya, Eritrea, Somalia tilas jajahan Italia. Guinea Bissau, Angola, Malawi, lan Mozambik yaiku tilas jajahan Portugal. Sarta Sahara Kulon sing tilas jajahan Spanyol. Saproteloné yaiku 15 saka 47 nagara kakurung déning dharatan.

Wewengkon Afrika Lor

Afrika lor kapérang saka nagara Aljazair, Maroko, Tunisia, Libia, Mesir, lan Sudan. Ing kabèh nagara iki, sapérangan akèh padununge yaiku wong-wong Arab lan agamané Islam. Basa kang utawa ing wewengkon iki yaiku basa Arab lan Prancis. Awit 5000 taun kapungkur, ing sadawané wewengkon lor Afrika wis ana masarakat kang duwé kabudayan kang luhur. Kaya ta Mesir Kuno, salah sijiné masarakat kang ngembangaké kabudayan kang luhur.Wewengkon Afrika Lor dadi laladan kang ngasilaké pangan, kaya ta: Kurma, Zaitun, lan Anggur, ditandhur bareng karo sayur-sayuran lan pari. Wewengkon kang ditukuli suket dianggo kanggo ngingu wedhus, lan raja-kaya liyané. Saka paternakan iki diasilake wol lan kulit mentah.

Wewengkon Afrika Kulon

Wewengkon sisih kulon Afrika kapérang saka nagara Mali, Burkina Faso, Niger, Pasisir Gading, Guinea, Senegal, Mauritania, Benin, Togo, Kamerun, Guinea Bissau, Sao Tome lan Principe, Guiena Ekuatorial, Sahara Kulon, Liberia, Sierra Leone, Gambia, Ghana, lan Nigeria. Wewengkon kulon iki dadi wewengkon kapisan kang ditekani wong Éropa. Bangsa Portugis miwiti njajah ing taun 1400-an.

Wewengkon Afrika Wétan

Wewengkon iki kapérang saka nagara Etiopia, Somalia, Djibouti, Rwanda, Burundi, Uganda, Kenya, lan Tanzania. Laladan iki awujud wewengkon gisik pasisir kang rata, munggah marang plato kang dhuwur, kang kapedhot déning tlaga lan gunung-gunung kang dhuwur. Ing Afrika Wétan akèh ditemoni masarakat keturunan kang béda-béda, duwé basa kang béda uga. Nanging sapérangan akèh nganggo basa Swahili.

Jeneng wewengkon lan territoral lan gendéra	Jembar (km²)	Populasi (prakiran 1 Juli 2008)	Kapadhetan Padunung (per km²)	Kutha krajan
Afrika Wétan
Burundi	27.830	8.988.091[27]	322,9	Bujumbura
Komoro	2.170	752.438[27]	346,7	Moroni
Djibouti	23.000	516.055[27]	22,4	Djibouti
Eritrea	121.320	5.647.168[27]	46,5	Asmara
Etiopia	1.127.127	85.237.338[27]	75,6	Addis Ababa
Kenya	582.650	39.002.772[27]	66,0	Nairobi
Madagaskar	587.040	20.653.556[27]	35,1	Antananarivo
Malawi	118.480	14.268.711[27]	120,4	Lilongwe
Mauritius	2.040	1.284.264[27]	629,5	Port Louis
Mayotte (Prancis)	374	223.765[27]	489,7	Mamoudzou
Mozambik	801.590	21.669.278[27]	27,0	Maputo
Réunion (Prancis)	2.512	743.981(2002)	296,2	Saint-Denis
Rwanda	26.338	10.473.282[27]	397,6	Kigali
Seychelles	455	87.476[27]	192,2	Victoria
Somalia	637.657	9.832.017[27]	15,4	Mogadishu
Tanzania	945.087	41.048.532[27]	43,3	Dodoma
Uganda	236.040	32.369.558[27]	137,1	Kampala
Zambia	752.614	11.862.740[27]	15,7	Lusaka
Afrika Tengah
Angola	1.246.700	12.799.293[27]	10,3	Luanda
Kamerun	475.440	18.879.301[27]	39,7	Yaoundé
Républik Afrika Tengah	622.984	4.511.488[27]	7,2	Bangui
Chad	1.284.000	10.329.208[27]	8,0	N'Djamena
Kongo	342.000	4.012.809[27]	11,7	Brazzaville
Républik Dhémokrasi Kongo	2.345.410	68.692.542[27]	29,2	Kinshasa
Guinea Khatulistiwa	28.051	633.441[27]	22,6	Malabo
Gabon	267.667	1.514.993[27]	5,6	Libreville
São Tomé lan Príncipe	1.001	212.679[27]	212,4	São Tomé
Afrika Lor
Aljazair	2.381.740	34.178.188[27]	14,3	Aljir
Mesir[28]	1.001.450	83.082.869[27] total, Asia 1,4m	82,9	Cairo
Libya	1.759.540	6.310.434[27]	3,6	Tripoli
Maroko	446.550	34.859.364[27]	78,0	Rabat
Sudan	2.505.810	41.087.825[27]	16,4	Khartoum
Tunisia	163.610	10.486.339[27]	64,1	Tunis
Sahara Kulon[29]	266.000	405.210[27]	1,5	El Aaiún
Teritori Spanyol lan Portugal ing Afrika Lor
Kapuloan Canary (Spanyol)[30]	7.492	1.694.477(2001)	226,2	Las Palmas de Gran Canaria, Santa Cruz de Tenerife
Ceuta (Spanyol)[31]	20	71.505(2001)	3.575,2	—
Kapuloan Madeira (Portugal)[32]	797	245.000(2001)	307,4	Funchal
Melilla (Spanyol)[33]	12	66.411(2001)	5.534,2	—
Afrika Kidul
Botswana	600.370	1.990.876[27]	3,3	Gaborone
Lesotho	30.355	2.130.819[27]	70,2	Maseru
Zimbabwe	390.580	11.392.629[27]	29,1	Harare
Namibia	825.418	2.108.665[27]	2,6	Windhoek
Afrika Kidul	1.219.912	49.052.489[27]	40,2	Bloemfontein, Cape Town, Pretoria[34]
Swaziland	17.363	1.123.913[27]	64,7	Mbabane
Afrika Kulon
Benin	112.620	8.791.832[27]	78,0	Porto-Novo
Burkina Faso	274.200	15.746.232[27]	57,4	Ouagadougou
Tanjung Verde	4.033	429.474[27]	107,3	Praia
Pasisir Gadhing	322.460	20.617.068[27]	63,9	Abidjan,[35] Yamoussoukro
Gambia	11.300	1.782.893[27]	157,7	Banjul
Ghana	239.460	23.832.495[27]	99,5	Accra
Guinea	245.857	10.057.975[27]	40,9	Conakry
Guinea-Bissau	36.120	1.533.964[27]	42,5	Bissau
Liberia	111.370	3.441.790[27]	30,9	Monrovia
Mali	1.240.000	12.666.987[27]	10,2	Bamako
Mauritania	1.030.700	3.129.486[27]	3,0	Nouakchott
Niger	1.267.000	15.306.252[27]	12,1	Niamey
Nigeria	923.768	158.259.000[27]	161,5	Abuja
Saint Helena, Ascension, lan Tristan da Cunha (Karajan Manunggal)	410	7.637[27]	14,4	Jamestown
Senegal	196.190	13.711.597[27]	69,9	Dakar
Sierra Leone	71.740	6.440.053[27]	89,9	Freetown
Togo	56.785	6.019.877[27]	106,0	Lomé
Total Afrika	30.368.609	1.001.320.281	33,0

• Pratélan nagara

• Afrika ing Curlie