Bahasa-bahasa Filipina
Bahasa-bahasa Filipina ialah keluarga bahasa yang diusulkan oleh R. David Paul Zorc (1986) dan Robert Blust (1991; 2005; 2019) yang merangkumi semua bahasa di Filipina dan Sulawesi utara—kecuali bahasa-bahasa Bajau-Sama dan beberapa bahasa di Palawan—dan membentuk subkeluarga di bawah bahasa-bahasa Austronesia.[1][2][3][4] Walaupun negara Filipina berdekatan dengan pusat perkembangan Austronesia dari Formosa, terdapat sedikit kepelbagaian linguistik dalam kalangan kira-kira 150 bahasa-bahasa Filipina, menunjukkan bahawa kepelbagaian terdahulu telah dipadamkan oleh penyebaran bahasa induk milik bahasa-bahasa Filipina kini.[5][2]
Bahasa-bahasa Filipina | |
---|---|
(terusul) | |
Taburan geografi: | |
Klasifikasi bahasa: | Austronesia
|
Bahasa-proto: | Filipina Proto (terpertikai) |
Pembahagian: |
|
ISO 639-2 / 5: | phi |
Glottolog: | Tiada |
Bahasa-bahasa Filipina, mengikut Adelaar dan Himmelmann (2005) |
Pengelasan
Sejarah dan kritikan
Salah satu pengelasan eksplisit pertama kumpulan "Filipina" berdasarkan gabungan genetik adalah pada tahun 1906 oleh Frank Blake, yang meletakkan mereka sebagai subbahagian "cawangan Melayu" dalam Malayo-Polynesian (MP), yang pada masa itu dianggap sebagai sebuah keluarga. Blake bagaimanapun merangkumi setiap bahasa dalam sempadan geografi kepulauan Filipina untuk berada di bawah satu kumpulan.[6] Hujah rasmi yang menyokong kewujudan "bahasa Filipina Proto" diikuti oleh Matthew Charles pada tahun 1974, Teodoro Llamzon pada tahun 1966 dan 1975, dan Llamzon dan Teresita Martin pada tahun 1976.[7][8][9][10] Dua dekad kemudian, Blust (1991) mengemaskini hujah tersebut berdasarkan kemasukan bahasa Yami, bahasa-bahasa Sangir, bahasa-bahasa Minahasa, dan bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo oleh Zorc (1986).[6]
Perpaduan genetik untuk sebuah kumpulan bahasa-bahasa Filipina telah ditolak terutamanya oleh Lawrence Reid.[11] Ini timbul dengan masalah dalam melangbina subkumpulan bahasa-bahasa Filipina dalam MP (Pawley, 1999; Ross, 2005).[12][13] Dalam pengelasan bahasa-bahasa Filipina terkini, beliau memberikan hujah pelbagai disiplin mengenai kelemahan kaedah dan teori bidang itu sejak penerangan Conant pada awal 1900-an. Hal ini termasuk kajipurba Polinesia-Melayu (Spriggs, 2003; 2007; 2011),[14][15][16] dan cerakinan filogenetik Bayes (Gray et al., 2009)[17] yang membuktikan kepelbagaian penyebaran sejarah dan perbezaan bahasa merentasi kepulauan.[18] Beliau mencadangkan bahawa cabang-cabang utama di bawah kumpulan bahasa-bahasa Filipina yang diterima secara meluas ini sebaliknya perlu dinaiktaraf sebagai cabang utama di bawah bahasa-bahasa Polinesia-Melayu.[19] Malcolm Ross (2005) awalnya juga menyatakan bahawa keluarga bahasa-bahasa Batan, yang membentuk bahasa Yami, bahasa Itbayat, dan bahasa Ivatan, sebenarnya harus dianggap sebagai cabang MP utama.[13] Dalam penilaian terhadap pembaharuan kosa kata dalam kalangan bahasa-bahasa Filipina, Alexander Smith (2017) menganggap bukti untuk subkumpulan bahasa-bahasa Filipina sebagai lemah, dan menyimpulkan bahawa "ia mungkin mewakili lebih daripada satu subkumpulan utama atau mungkin satu kaitan bertakrifkan pembaharuan kata".[20]
Pengelasan dalaman
Kumpulan bahasa-bahasa Filipina diusulkan berasal daripada bahasa Polinesia-Melayu Proto dan induknya daripada Bahasa Austronesia Proto. Terdapat beberapa usulan mengenai rencaman dalam kumpulan tersebut, tetapi kumpulan yang paling diterima luas kini ialah pengelasan sepersetujuan oleh Blust (1991; 2005) dan Reid (2017); namun, kedua-duanya tidak bersetuju akan kewujudan kumpulan bahasa-bahasa Filipina sebagai unit genetik tunggal.
Zorc (1979)
Pengelasan awal oleh Zorc (1979) dibentangkan di bawah. Dari kira-kira utara ke selatan, kumpulan bahasa-bahasa Filipina mengikut cerakinan beliau mengenai pelangbinaan sebelumnya dibahagikan kepada dua subkumpulan utama, bahasa-bahasa Filipina Utara dan bahasa-bahasa Filipina Selatan [21] Ambil maklum bahawa pengelompokan berikut tidak lagi mencerminkan pengelasan atau gaya penamaan yang diterima secara meluas hari ini. Contohnya Lanjutan Selatan kini mencerminkan bahasa-bahasa Luzon Tengah yang telah diwujudkan secara meluas, dan Mangyan Utara dalam bahasa-bahasa Filipina Utara tidak disokong oleh pelangbinaan kemudiannya; kumpulan yang mengandungi bahasa Yami, bahasa Ivatan, dan bahasa Itbayat dipanggil "bahasa-bahasa Batan" dalam Zorc (1977) dan tetap diterima umum.[22]
- Bahasa-bahasa Filipina Utara
- Bahasa-bahasa Pangasinana (termasuk bahasa Ilongot, bahasa Kallahan, bahasa Ibaloi, bahasa Pangasinan)
- Bahasa-bahasa Kordilera Tengah (termasuk bahasa Isinai, bahasa Kalinga, bahasa Bontok, bahasa Balangao, bahasa Ifugao)
- Bahasa-bahasa Ilokan (dalam bahasa Ilokano sahaja)
- Bahasa-bahasa Kordilera Utara atau bahasa-bahasa Banag (termasuk Ibanag, Isneg, Gaddang)
- Bahasa-bahasa Itbayat–Ibatan–Yami b
- Lanjutan Selatan (termasuk bahasa-bahasa Sambal, bahasa Kapampangan)
- Bahasa-bahasa Mangyan Utara
- Bahasa-bahasa Filipina Selatan
- Bahasa-bahasa Meso-Filipina
- Bahasa-bahasa Mangyan Selatan (termasuk bahasa Hanunuo)
- Palawan
- Subanon (kelompok loghat)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah (termasuk bahasa Tagalog, bahasa-bahasa Bikol, bahasa-bahasa Bisaya, bahasa-bahasa Mansaka )
- Bahasa-bahasa Manobo (termasuk bahasa Kagayanen, bahasa Bukidnon Barat, bahasa Kotabato)
- Bahasa-bahasa Danao (termasuk Maranao, Maguindanao)
- Sambungan Celebes (termasuk kumpulan Mongondow)
- Bahasa-bahasa Meso-Filipina
Blust (1991; 2005)
Dari kira-kira utara ke selatan, bahasa-bahasa Filipina dibahagikan kepada 12 subkumpulan (termasuk bahasa yang ternirkelas):
- Bahasa-bahasa Batan (4 bahasa di antara Batanes dan Formosa)
- Bahasa-bahasa Luzon Utara (40 bahasa, termasuk bahasa Ilokano dan bahasa Pangasinan)
- Bahasa-bahasa Luzon Tengah (5 bahasa, termasuk bahasa-bahasa Sambal dan bahasa Kapampangan)
- Bahasa-bahasa Mindoro Utara (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah Raya
- Bahasa-bahasa Mindoro Selatan (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Filipina Tengah (40 bahasa, termasuk bahasa Tagalog, bahasa-bahasa Bikol dan bahasa-bahasa Bisaya)
- Bahasa-bahasa Palawan (3 bahasa)
- Bahasa-bahasa Subanen (6 bahasa; kadangkala dianggap sebagai satu gugusan loghat)
- Bahasa-bahasa Danao (3 bahasa; bahasa Iranun, bahasa Maguindanao, dan bahasa Maranao )
- Bahasa-bahasa Manobo (15 bahasa)
- Bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo (9 bahasa di Gorontalo dan Sulawesi Utara)
- Bahasa Ati
- Bahasa Alabat-Manide
- Bahasa-bahasa Kalamian (2 bahasa Palawan utara)
- Bahasa-bahasa Mindanao Selatan (5 bahasa)
- Bahasa-bahasa Sangir (4 bahasa di Kepulauan Sangir dan Talaud)
- Bahasa Minahasa (5 bahasa Sulawesi Utara )
- Ternirkelas
- Bahasa Umiray
Awalnya dikelaskan sebagai salah satu bahasa di bawah keluarga bahasa Mindanao Selatan, bahasa Klata kini dianggap sebagai cabang utama bahasa-bahasa Filipina oleh Zorc (2019).[23]
Kosa kata
Carta berikut membandingkan beberapa bahasa Filipina terpilih yang dituturkan dari utara ke selatan dengan bahasa Austronesia Proto terlebih dahulu untuk perbandingan.
Bahasa Melayu | satu (1) | dua (2) | tiga (3) | empat (4) | lima (5) | orang | rumah | anjing | nyiur | hari | baharu | kita | apa | api | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Austronesia Proto | *əsa *isa | *duSa | *təlu | *Səpat | *lima | *Cau | *Rumaq | *asu | *niuR | *qaləjaw | *baqəRu | *i-kita | *n-anu | *Sapuy | |
Bahasa-bahasa Batan | Bahasa Yami | ása | dóa (raroa) | tílo (tatlo) | apat (ápat) | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | vayo | yaten | ango | apoy |
Bahasa Ivatan | asa | dadowa | tatdo | apat | lima | tao | vahay | chito | niyoy | araw | va-yo | yaten | ango | apoy | |
Bahasa-bahasa Luzon Utara | Bahasa Ilokano | maysa | dua | tallo | uppat | lima | tao | balay | aso | niog | aldaw | baro | sitayo | ania | apoy |
Bahasa Ibanag | tadday | dua | tallu | appa' | lima | tolay | balay | kitu | niuk | aggaw | bagu | sittam | anni | afi | |
Bahasa Gaddang | antet | addwa | tallo | appat | lima | tolay | balay | atu | ayog | aw | bawu | ikkanetam | sanenay | afuy | |
Bahasa Pangasinan | sakey | dua duara | talo talora | apat apatira | lima | too | abong | aso | niyog | ageo | balo | sikatayo | anto | pool | |
Bahasa-bahasa Luzon Tengah | Bahasa Kapampangan | métung | adwá | atlú | ápat | limá | táu | balé | ásu | ngúngut | aldó | báyu | ítámu | nánu | apî |
Bahasa-bahasa Filipina Tengah | Bahasa Tagalog | isa | dalawa | tatlo | apat | lima | tao | bahay | aso | niyog | araw | bago | tayo | ano | apoy |
Bahasa Bikol Tengah | sarô | duwa | tulo | apát | lima | tawo | harong | ayam | niyog | aldaw | bàgo | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Bikol Rinkonada | əsad | darwā | tolō | əpat | lima | tawō | baləy | ayam | noyog | aldəw | bāgo | kitā | onō | kalayō | |
Bahasa Waray | usa sayo | duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | ayam ido | lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Hiligaynon | isa | duwa | tatlo | apat | lima | tawo | balay | ido | lubi | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Bantoanon | usa | ruha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | iro | nidog | adlaw | bag-o | kita | ni-o | kayado | |
Bahasa Romblomanon | isa | duha | tuyo | upat | lima | tawo | bayay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Onhan | isya | darwa | tatlo | ap-at | lima | tawo | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo | |
Bahasa Karay-a | sara | darwa | tatlo | apat | lima | taho | balay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita tatən | ano | kalayo | |
Bahasa Aklanon | isaea sambilog | daywa | tatlo | ap-at | lima | tawo | baeay | ayam | niyog | adlaw | bag-o | kita | ano | kaeayo | |
Bahasa Sebuano | usa | duha | tulo | upat | lima | tawo | balay | iro | lubi | adlaw | bag-o | kita | unsa | kalayo | |
Bahasa Suluk | isa hambuuk | duwa | tu | upat | lima | tau | bay | iru' | niyug | adlaw | ba-gu | kitaniyu | unu | kayu | |
Bahasa-bahasa Danao | Bahasa Maguindanao | isa | dua | telu | pat | lima | tau | walay | asu | niyug | gay | bagu | tanu | ngin | apuy |
Bahasa Maranao | isa | dowa | t'lo | phat | lima | taw | walay | aso | neyog | gawi'e | bago | tano | tonaa | apoy | |
Bahasa Iranun | isa | dua | telu | pa'at | lima | taw | walay | asu | niyug | gawi'i | bagu | tanu | antuna | apuy | |
Bahasa-bahasa Mindanao Selatan | Bahasa Tboli | sotu | lewu | tlu | fat | lima | tau | gunu | ohu | lefo | kdaw | lomi | tekuy | tedu | ofih |
Bahasa-bahasa Minahasa | Bahasa Tombulu | esa | zua rua | telu | epat | lima | tou | walé | asu | po'po' | endo | weru | kai kita | apa | api |
Bahasa-bahasa Sangir | Bahasa Sangir | sembau esa' | darua | tatelu | epa' | lima | tau | balé | kapuna' | bango' | elo | wuhu | kité | tawé | putung |
Bahasa-bahasa Mongondow-Gorontalo | Bahasa Gorontalo | tuwewu | duluwo | totolu | opato | limo | tawu | bele | 'apula | bongo | dulahu | bohu | 'ito | wolo | tulu |
Bahasa Mongondow | inta' | dua | tolu | opat | lima | intau | baloi | ungku' | bango' | singgai | mobagu | kita | onda | tulu' |
Lihat juga
- Bahasa di Filipina
- Senarai bahasa serantau Filipina
- Bahasa-bahasa Negrito Filipina
- Kesusasteraan Filipina
- Komisyon sa Wikang Filipino
- Akademi Seni dan Persuratan Visaya
- Pengawalselia bahasa yang tidak berfungsi
Nota
Rujukan
Karya terpetik
Bacaan lanjut
Pautan luar
- Perbendaharaan kata perbandingan Filipina dan bahasa Austronesia yang lain
- Set serumpun untuk bahasa Austronesia
- R. David Zorc nota lapangan
- Kad fail etyma Filipina oleh R. David Zorc
- Pangkalan Data Perbendaharaan Kata Asas Austronesia
Templat:Languages of the PhilippinesTemplat:Philippine languagesTemplat:Austronesian languages