Kebudayaan Sarawak

Iban dianggap proto-Melayu, namun budaya mereka tidak dipengaruhi oleh budaya Islam.^[1] Walaupun banyak komuniti telah memeluk agama Kristian, ada yang terus mengikuti kepercayaan peribumi menyembah betara dan semangat yang tersendiri.^[2] Amalan adat, termasuk peraturan jural, ritual, dan adat sosial, secara kolektif dikenali sebagai adat dan kekal penting bagi orang Iban. Ia berbeza dari adat Melayu kerana ia diamanahkan dengan kepercayaan agama tradisional, dan di dalamnya beberapa perkara dapat dilakukan melalui undang-undang.^[3]

Rumah panjang Iban berfungsi sebagai komuniti, masing-masing memegang beberapa keluarga (lebih daripada 50 dalam beberapa kes) yang berkaitan dengan darah dan perkahwinan. Sebuah ruai berjalan melalui bangunan, dan merupakan lokasi aktiviti perkauman, seperti kerja, bersosial, merayakan, dan membincangkan hal-hal komuniti. Setiap rumah panjang Iban mempunyai tuai rumah, yang ditentukan oleh undi masyarakat apabila kematian pendahulunya, yang bertindak sebagai pemimpin dan penimbang tara. Rumah tuai melaporkan kepada penghulu, yang mengetuai beberapa rumah panjang. Di era moden, tuai rumah juga bertanggungjawab melaksanakan dasar-dasar kerajaan dalam komuniti ini.^[4] Memburu kepala pernah menjadi tradisi penting bagi kaum Iban, dengan Sarawak sekali dijuluki "Tanah Pemburu Kepala". Ia adalah sebahagian daripada kod pahlawan pahlawan di mana prestij puak ditentukan oleh kemampuannya untuk berperang. Kebiasaan ini tidak lagi diperhatikan, setelah dibuat tidak sah sejurus selepas Perang Dunia Kedua.^[5]

Puak-puak Lun Bawang dan Kelabit yang berkait rapat telah mengalami perubahan budaya yang signifikan disebabkan oleh penukaran agama Kristian, yang mempengaruhi identiti keagamaan dan etnik mereka. Setiap kampung sekarang mempunyai gereja, yang telah mengambil alih fungsi sosial dan komuniti yang sebelum ini dikaitkan dengan rumah panjang.^[6] Orang Penan adalah salah satu kumpulan pribumi yang terakhir. Manakala minoriti mengekalkan cara tradisional nomad, kebanyakan telah menetap dan pakai pakaian moden, dengan perhatian kurang dibayar kepada gaya rambut tradisional, pengubahsuaian cuping telinga tergantung, dan gelang tangan tradisional.^[7][8]

Kampung Budaya Sarawak terletak di kaki Gunung Santubong, Kuching. Dikenali sebagai "muzium hidup", ia mempamerkan pelbagai kumpulan etnik yang menjalankan aktiviti tradisional di rumah masing-masing tradisional. Persembahan kebudayaan dipersembahkan di sini.^[9][10] Muzium Negeri Sarawak menempatkan koleksi artifak seperti tembikar, tekstil, dan alat ukiran kayu dari pelbagai suku kaum di Sarawak, serta bahan-bahan etnografi budaya tempatan. Bangunan muzium itu mengekalkan seni bina Perancisnya.^[11] Muzium-muzium lain termasuk Muzium Warisan Islam,^[12] Muzium Petroleum, Muzium Sejarah Cina,^[13] Muzium Kucing Kuching,^[14] Muzium Tekstil Sarawak,^[15] Muzium Kesenian,^[16] Muzium Memorial Hospital Lau King Howe,^[17] dan Muzium Wilayah Baram.^[18] Terdapat satu siri benteng yang terpelihara dengan baik di Sarawak yang dibina semasa rejim Brooke seperti Fort Margherita,^[19] Fort Emma,^[20] Fort Sylvia,^[21] dan Fort Alice.^[22]

Batang Ai Resort dan rumah panjang Bawang Assan Iban membenarkan para tetamu melawat untuk bermalam dan mengambil bahagian dalam aktiviti harian Iban tradisional.^[23][24] Rumah panjang yang lain termasuk: Rumah panjang Iban di Kapit,^[25] Rumah panjang Bidayuh di Kuching,^[26] Rumah panjang Kelabit di Bario,^[27] Rumah panjang Lun Bawang di Ba'kelalan,^[28] dan rumah kayu Melanau di Sibu.^[29] Jalan Bazaar dan Carpenter Street adalah dua jalan yang terkenal di Chinatown, Kuching.^[30] India Street di Kuching terkenal dengan produk tekstilnya. Masjid India - Muslim boleh ditemui di sekitar.^[31][32]

• Rumah tradisional di Sarawak
• 
  Rumah Bidayuh
• 
  Rumah panjang Iban
• 
  Rumah Melanau
• 
  Rumah Melayu Sarawak

Majlis Kraf Sarawak mempelopori seni kraf tempatan.^[33] Pavilion Sarakraf menempatkan bengkel yang menunjukkan pelbagai kemahiran pembuatan kraf.^[34] Kraftangan terkenal di Sarawak termasuk manik Orang Ulu,^[35] Pua Kumbu Iban,^[36] Tikar Kesah Bidayuh dan bakul Tambok, Kain Songket Melayu,^[9] helang etnik,^[37] dan tembikar Cina.^[38] Persatuan Seniman Sarawak telah ditubuhkan pada tahun 1985 untuk mempromosikan budaya dan kesenian tempatan dalam bentuk lukisan.^[39][40] Kebanyakan artis dalam pasca perang Sarawak lebih suka pemandangan dan alam semula jadi, tarian tradisional, dan aktiviti harian tradisional sebagai tema lukisan mereka.^[41] Sapeh Orang Ulu (gitar gali) adalah alat muzik tradisional yang paling terkenal di Sarawak. Ia dimainkan untuk Ratu Elizabeth II semasa lawatan rasmi beliau ke Sarawak pada tahun 1972.^[42] Alat muzik tradisional lain adalah pelbagai jenis gong dan Kulintang, idiofon,^[43] seruling buluh dan alat muzik yang diperbuat.^[44]

Tradisi lisan telah menjadi sebahagian daripada budaya pelbagai kaum asli di Sarawak selama beberapa generasi. Ia digunakan untuk menyampaikan pelajaran, tradisi, dan nilai kehidupan kepada generasi muda. Kisah-kisah ini diceritakan berulang kali oleh para penatua kepada golongan yang lebih muda, seperti dalam sesi bercerita pada majlis-majlis khas dan melalui persembahan tradisional.^{[45][nota 1]} Sebahagian daripada amalan tradisional ini adalah tarian Ngajat Iban,^[46] Renong (Maklumbalas vokal Iban,),^[47] Ensera (Kisah lisan Iban),^{[48][nota 2]} dan cerita bercerita epik oleh Kayan dan Kenyah.^[49][50] Biro Kesusasteraan Borneo wujud dari 1958 hingga 1977; ia menggalakkan dokumentasi budaya tempatan, penulis tempatan, dan penerbitan dalam bahasa Inggeris, Cina, Melayu, Iban dan bahasa-bahasa asli yang lain. Biro telah digantikan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) pada tahun 1977, yang menganjurkan penerbitan hanya dalam bahasa Melayu.^{[48][nota 3]} Dokumentasi tradisi lisan juga telah dilakukan oleh Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS) dan Majlis Kastam Sarawak.^{[45][nota 4]} Sarawak Gazette pertama kali diterbitkan oleh kerajaan Brooke pada tahun 1870. Ia mencatatkan pelbagai berita di Sarawak berkaitan dengan ekonomi, pertanian, antropologi, dan arkeologi. Warta masih diterbitkan hari ini.^[51] Hikayat Panglima Nikosa, yang dicetak pada tahun 1876 di Kuching, merupakan salah satu penerbitan teks terawal di Borneo.^[52] Ia juga merupakan novel pertama dari Malaysia.^[53] Tradisi adat telah menjadi sumber penulisan inspirasi untuk penulis Cina Sarawak.^[54]

Lihat juga: Masakan Malaysia

Masakan terkenal termasuk laksa Sarawak,^[55] mi kolo,^[56] dan ayam pansuh.^[57][58] Negeri ini juga terkenal dengan hidangan kek lapis Sarawak.^[59] Setiap kumpulan etnik mempunyai makanan sendiri dengan pelbagai cara menyediakan, memasak dan memakan makanan. Walau bagaimanapun, teknologi moden telah mengubah cara memasak untuk hidangan asli. Contoh makanan etnik ialah Iban tuak (wain beras), tebaloi Melanau (keropok sagu sawit) dan umai (ikan mentah bercampur dengan jus limau), dan urum giruq Orang Ulu (puding).^[60] Makanan tradisional Sarawak telah dipasarkan sebagai produk pelancongan masakan.^[61] Contoh-contoh kedai francais tempatan di Sarawak ialah Sugar Bun, Singapore Chicken Rice, dan Bing Coffee.^[62] Makanan antarabangsa yang lain seperti makanan Barat, makanan Indonesia, makanan India, dan makanan Timur Tengah juga boleh didapati di sana.^[63]

Kerajaan Sarawak secara umum percaya pengaruhnya terhadap media.^{[48][nota 5]} Contoh akhbar di Sarawak ialah Sin Chew Daily,^[64] See Hua Daily News, Borneo Post, dan Utusan Borneo.^[65] Pada tahun 1990-an, akhbar-akhbar utama secara negatif menggambarkan sekatah kayu di Sarawak sebagai merugikan pertumbuhan dan pembangunan negeri.^{[48][nota 6]} Sarawak Tribune tidak lama lagi digantung pada tahun 2006 kerana menerbitkan karikatur Nabi Muhammad.^[66] Akhbar harian tersebut telah dijenamakan semula sebagai New Sarawak Tribune pada 2010.^[67] Radio Sarawak wujud dari 1954 hingga 1976. Ia disiarkan dalam bahasa Melayu, Iban, Cina, dan Inggeris.^{[48][nota 7]} Beberapa stesen radio di Sarawak ialah Sarawak FM,^[68] Cats FM^[69] dan TEA FM.^[70] Pada 2010, Clare Rewcastle Brown, adik ipar bekas Perdana Menteri England Gordon Brown, mewujudkan laman web Sarawak Report dan sebuah stesen radio gelombang pendek yang berpangkalan di London bernama Radio Sarawak Bebas untuk menyediakan berita dan pandangan alternatif yang bebas daripada pengaruh kerajaan Sarawak.^[71]

Lihat juga: Cuti umum di Malaysia

Rakyat Sarawak mengamati beberapa cuti dan perayaan sepanjang tahun.^[72] Selain Hari Merdeka kebangsaan dan sambutan Hari Malaysia, negeri ini juga meraikan Hari Kerajaan Sendiri Sarawak pada 22 Julai^[73][74] dan hari jadi Gabenor Negeri.^[75] Kumpulan etnik juga meraikan perayaan mereka sendiri. Tradisi rumah terbuka membolehkan kumpulan etnik lain untuk menyertai perayaan.^[76][77][78] Sarawak adalah satu-satunya negeri di Malaysia untuk mengisytiharkan perayaan Gawai Dayak sebagai cuti umum.^[79] Ia juga satu-satunya negeri di Malaysia yang tidak mewartakan perayaan Deepavali sebagai cuti umum.^[80] Kumpulan agama bebas untuk mengadakan perarakan di bandar-bandar dan bandar-bandar utama semasa musim perayaan.^[81] Sarawak dan Sabah adalah dua negeri di Malaysia yang mengisytiharkan Good Friday cuti umum.^[82] Festival Kuching adalah sambutan selama sebulan yang diadakan setiap bulan Ogos untuk memperingati ketinggiannya kepada status bandar pada tahun 1988.^[83] Rakyat Sarawak meraikan perayaan dengan pertunjukan bunga api.^[84][85]

Sarawak menghantar pasukannya sendiri untuk mengambil bahagian dalam Sukan Komanwel 1958 dan 1962,^[86] dan Sukan Asia 1962 sebelum para atlet mula mewakili Malaysia selepas 1963.^[87][88] Majlis Sukan Negara Sarawak ditubuhkan pada tahun 1985 untuk meningkatkan taraf sukan di Sarawak.^[89] Sarawak merupakan tuan rumah Sukan Malaysia (SUKMA) pada tahun 1990 dan 2016.^[90] Negeri ini adalah juara keseluruhan dalam pertandingan SUKMA tahun 1990, 1992, dan 1994.^[91] Orang Sarawak telah mewakili Malaysia di Sukan Asia Tenggara.^[92] Kerajaan juga menghantar atlet untuk menyertai Sukan Olimpik Khas Dunia.^[93] Sarawak muncul sebagai juara keseluruhan selama 11 tahun berturut-turut di Sukan Paralimpiad Malaysia bermula pada tahun 1994.^[94] Terdapat beberapa stadium di Sarawak: Stadium Sarawak, Stadium Negeri Sarawak, Stadium Perpaduan, dan Stadium Hoki Negeri Sarawak.^[95] TPersatuan bola sepak Sarawak FA ditubuhkan pada tahun 1974.^[96] Ia memenangi Piala FA Malaysia pada tahun 1992 dan Liga Perdana Malaysia pada tahun 1997 dan 2013.^[97]

• Kebudayaan Malaysia

Perjalanan dan Pelancongan