Irena Szewińska

Pochodzenie i wykształcenie

Urodziła się jako Irena Kirszenstein w rodzinie żydowskiej^[8], 24 maja 1946 w Leningradzie (ówczesna nazwa Petersburga)^[9][4]. Jej ojciec, Jakub Gustaw Kirszenstein^[2] (1919−2002) był inżynierem akustykiem i pochodził z Warszawy, natomiast matka, Eugenia z domu Rafalska (1922−1996), z Kijowa^[10]. Rodzice poznali się w Uzbekistanie, dokąd w 1941 ewakuowano kijowskie zakłady, w których pracowała matka Ireny, a także leningradzki instytut, w którym studiował jej ojciec. W 1947 Kirszensteinowie wraz z córką osiedlili się w Warszawie. W 1953 jej rodzice rozwiedli się, a Irena zamieszkała z matką przy al. Świerczewskiego (obecnie al. „Solidarności”) w Warszawie^[11].

Była absolwentką XXXVII Liceum Ogólnokształcącego im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie oraz Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (1970, specjalizacja: ekonomia transportu)^[12].

Kariera sportowa

Lekkoatletykę zaczęła uprawiać jesienią 1960, mając 14 lat, w grupie uczniów Szkoły Podstawowej nr 37 w Warszawie, której trenerem był dawny oszczepnik, finalista igrzysk olimpijskich z Melbourne (1956), Jan Kopyto^[13][10]. Od początku kariery startowała w barwach warszawskiej Polonii^[1]. Początkowo występowała m.in. w czwartkach lekkoatletycznych. W 1962 zdobyła w Łodzi pierwsze medale mistrzostw Polski młodzików^[14].

Pierwsze międzynarodowe sukcesy odniosła już w 1964 – podczas rozgrywanych w Warszawie europejskich igrzysk juniorów (późniejsze mistrzostwa Europy juniorów) zdobyła trzy złote medale wygrywając bieg na 200 metrów i skok w dal oraz wraz z koleżankami w biegu rozstawnym na 4 × 100 metrów^[15]. Miesiąc później na igrzyskach olimpijskich w Tokio wywalczyła srebrne medale w skoku w dal i biegu na 200 metrów, a wraz z Teresą Ciepły, Haliną Górecką i Ewą Kłobukowską poprawiając rekord świata (czasem 43,69) zdobyła złoto w sztafecie sprinterskiej^[1]. Rok później zdobyła w Budapeszcie trzy medale uniwersjady^[16], a w 1966 także w stolicy Węgier wywalczyła cztery (w tym trzy złote) krążki mistrzostw Europy^[17]. W 1968 w Meksyku podczas igrzysk olimpijskich zwyciężyła w biegu na 200 metrów poprawiając czasem 22,58 rekord świata oraz zdobyła brąz na dystansie 100 metrów^[1]. W biegu rozstawnym 4 × 100 metrów Polki zgubiły pałeczkę (ostatecznie dobiegły do mety, nie awansując do finału) – w efekcie manipulacji medialnych i wydarzeń związanych z Marcem 1968 roku Szewińska stała się w związku z tym wydarzeniem obiektem ataków antysemickich^[10][8]. Wstawił się za nią w „Ekspresie Wieczornym” znany felietonista Wiech^{[potrzebny przypis]}. Zimą 1969 zdobyła w Belgradzie trzy medale lekkoatletycznych europejskich igrzysk halowych^[1].

W związku z ciążą opuściła sezon letni 1969, a w 1970 po urodzeniu syna Andrzeja wystartowała w uniwersjadzie w Turynie, odpadając już w półfinale biegu na 100 metrów^[18]. Zimą 1971 stanęła na podium halowych mistrzostw Europy w skoku w dal^[19]. Latem 1971 na mistrzostwach Europy w Helsinkach zdobyła brązowy medal w biegu na 200 metrów^[17]. W sylwestra z 1971 na 1972, podczas zgrupowania w Zakopanem, doznała kontuzji (skręcenie kostki lewej nogi), przez co musiała zrezygnować ze startów w skoku w dal^[10]. Podczas igrzysk olimpijskich w Monachium zdobyła brązowy medal w biegu na 200 metrów i dotarła do półfinałów rywalizacji na dystansie 100 metrów^[1]. Tuż za podium, na czwartym miejscu, zakończyła start w biegu na 60 metrów podczas halowych mistrzostw Europy w Rotterdamie^[1], a rok później na halowym czempionacie zdobyła brąz w biegu na 60 metrów^[19]. Od jesieni 1973 rozpoczęła starty w biegu na 400 metrów^[10]. W sezonie letnim 1974 trzy medale (w tym dwa złote w biegach na 100 i 200 metrów) podczas mistrzostw Europy w Rzymie^[17]. Na początku marca w Katowicach rozegrano halowe mistrzostwa Europy, w których Szewińska zdobyła brązowy medal w biegu na 60 metrów^[20]. Na igrzyskach olimpijskich w Montrealu w 1976 zdobyła złoty medal na dystanie 400 m, ustanawiając czasem 49,29 nowy rekord świata^[1]. Dwukrotnie zdobywała brązowe medale mistrzostw Europy w Pradze (1978)^[17]. Podczas swojego ostatniego olimpijskiego startu – na igrzyskach olimpijskich w Moskwie w 1980 – dotarła do półfinału biegu na 400 metrów^[1].

Po zakończeniu kariery sportowej

Po zakończeniu w 1980 kariery sportowej rozpoczęła działalność w szeregu organizacji. Od 1980 do 2009 zasiadała w Zarządzie Polskiego Związku Lekkiej Atletyki (w latach 1997–2009 była prezesem PZLA)^[1]. W latach 1982–1989 była członkiem Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego^[21]. W 1984 została wybrana do Komitetu Kobiecego International Association of Athletics Federations (IAAF), w 1995 do Rady European Athletics Association^[1]. Od 2005 do 2009 i ponownie od 2011 zasiadała w Radzie IAAF (Międzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych)^[1][22]. Była wiceprezesem Polskiego Komitetu Olimpijskiego, a od 1998 również członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego^[1]. W 2005 była członkiem wyborczego Komitetu Honorowego Lecha Kaczyńskiego^[23]. Po aferze finansowej w 2009, nie ubiegała się o reelekcję na stanowisku Prezesa Polskiego Związku Lekkiej Atletyki^[24].

Jako przedstawiciel Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego była członkiem Komisji Koordynacyjnej sprawdzającej stan przygotowań do igrzysk olimpijskich w Atenach (2004), Londynie (2012) oraz Tokio (2020)^[25].

Była członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku^[26].

Życie prywatne

W 1967 wyszła za mąż za Sławomira Szewińskiego (znanego również pod imieniem Janusz), także sportowca – biegającego na 400 metrów przez płotki, jej trenera i fotografa^[23]. Ich synami są:

• Andrzej Szewiński (ur. 1970) – polski siatkarz (wicemistrz Letniej Uniwersjady 1993), działacz sportowy i polityk.
• Jarosław Szewiński (ur. 1981) – informatyk.

Zmarła 29 czerwca 2018 po długiej walce z chorobą nowotworową^[27][28].

5 lipca 2018 w katedrze polowej Wojska Polskiego odbyła się msza święta pogrzebowa, której przewodniczył biskup Marian Florczyk^[29]. Uroczystości miały charakter państwowy i odbyły się w asyście kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego. Uczestniczyli w nich, m.in. prezydent RP Andrzej Duda wraz z małżonką, premier Mateusz Morawiecki, minister sportu Witold Bańka, szef MKOl Thomas Bach, szef IAAF Sebastian Coe, szef PKOl Andrzej Kraśnicki oraz wielu sportowców, w tym m.in. Tomasz Majewski, Anita Włodarczyk, Czesław Lang, Władysław Kozakiewicz, Robert Korzeniowski czy Andrzej Person. Irena Szewińska spoczęła w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie^[30][31] (kwatera G-tuje-39)^[32].

W 1974 została wybrana w plebiscycie agencji prasowej United Press International najlepszą sportsmenką świata, wygrała wówczas także doroczny plebiscyt Track & Field Athlete of the Year^[1]. Czterokrotnie wygrywała plebiscyt „Przeglądu Sportowego” na 10 Najlepszych Sportowców Polski (łącznie dziewięciokrotnie w dziesiątce), siedmiokrotnie triumfowała w rankingu Złote Kolce^[1]. W 1981 została wybrana do International Jewish Sports Hall of Fame – międzynarodowej galerii sław sportowców pochodzenia żydowskiego^[33]. W 1984 otrzymała tytuł „Sportowiec 40-lecia PRL”. W plebiscycie „Polityki”, „Przeglądu Sportowego” i „Tempa” została uznana w 1998 za postać numer 1 w polskim sporcie XX wieku.

29 września 2007 została uhonorowana doktoratem honoris causa przez Akademię Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku.

W 1994 otrzymała Medal Kalos Kagathos przyznawany wybitnym sportowcom, którzy odnieśli sukces również poza sportem^[1]. W 2009 nadano jej tytuł Honorowego Prezesa Polskiego Związku Lekkiej Atletyki^[34] oraz w plebiscycie z okazji 90-lecia PZLA wybrano ją najlepszą polską lekkoatletką w biegach na 200 i 400 metrów^[35]. W 2012 została włączona do IAAF Hall of Fame^[36].

W Pułtusku znajduje się publiczna szkoła podstawowa jej imienia.

Od 15.10.2018 roku Irena Szewińska jest także patronką Szkoły Podstawowej nr 2 z Oddziałami Dwujęzycznymi w Łomiankach-Dąbrowie Leśnej, gdzie mieszkała wraz z rodziną i aktywnie wspierała rozwój sportu w gminie Łomianki.

W 2005 Rada Miasta Bydgoszczy nadała jej tytuł honorowego obywatela Bydgoszczy. 10 września 2014 została honorową obywatelką Sopotu^[37], 20 września 2014 Pułtuska^[38], a 26 marca 2015 Zgierza. W czerwcu 2018 została uhonorowana Medalem Prezydenta Miasta Torunia Thorunium^[39].

W 2018 Międzynarodowa Federacja Lekkoatletyczna postanowiła upamiętnić 12 najwybitniejszych postaci w historii lekkiej atletyki tablicami pamiątkowymi (m.in. Emila Zatopka, Paavo Nurmi, Jesse Owensa, Abebe Bikili i Fanny Blankers-Koen). Wśród nich znajdzie się tablica poświęcona Irenie Szewińskiej, która umieszczona zostanie na stadionie Zawiszy w Bydgoszczy, gdzie pobiła rekord świata w biegu na 400 metrów podczas Grand Prix Brdy w 1976 roku^[40].

• Order Orła Białego (28 kwietnia 2016)^[41][42]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2014)^[43][44]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998)^[2]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1972)^[45]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy II klasy^[46]
• Złoty Krzyż Zasługi^[47]
• Kawaler Orderu Lwa (2014, Senegal)^[48]
• Oficer Orderu Lwa (2015, Senegal)^[49]
• Złote Promienie ze Wstęgą Orderu Wschodzącego Słońca (2017, Japonia)^[50]

• 1964 – 2. miejsce na 200 m; 2. miejsce w skoku w dal
• 1965 – 2. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 2. miejsce w skoku w dal: 6. miejsce w pięcioboju
• 1966 – 2. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 1. miejsce w skoku w dal
• 1967 – 1. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 1. miejsce w skoku w dal
• 1968 – 3. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 6. miejsce w skoku w dal
• 1969 – 6. miejsce na 100 m; 2. miejsce na 200 m; 1. miejsce w skoku w dal
• 1971 – 7. miejsce na 100 m; 3. miejsce na 200 m; 5. miejsce w skoku w dal
• 1972 – 10. miejsce na 100 m; 3. miejsce na 200 m; 9. miejsce w skoku w dal
• 1973 – 3. miejsce na 100 m; 2. miejsce na 200 m
• 1974 – 1. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 1. miejsce na 400 m
• 1975 – 3. miejsce na 100 m; 2. miejsce na 200 m; 1. miejsce na 400 m
• 1976 – 4. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 1. miejsce na 400 m
• 1977 – 8. miejsce na 100 m; 1. miejsce na 200 m; 1. miejsce na 400 m; 3. miejsce na 400 m pł
• 1978 – 5. miejsce na 200 m; 3. miejsce na 400 m
• 1979 – 8. miejsce na 200 m; 4. miejsce na 400 m

Rekordy świata

W czasie swojej kariery Irena Szewińska 10 razy poprawiała rekordy świata^[51].

Konkurencja Rezultat Data Miejsce Uwagi Bieg na 100 metrów 11,1 1965-07-09 9 lipca 1965(dts) Praga pomiar ręczny Bieg na 100 metrów 11,20 1968-10-14 14 października 1968(dts) Meksyk pomiar elektroniczny Konkurencja Rezultat Data Miejsce Uwagi Bieg na 200 metrów 22,7 1965-08-08 8 sierpnia 1965(dts) Warszawa pomiar ręczny Bieg na 200 metrów 22,58 1968-10-18 18 października 1968(dts) Meksyk pomiar elektroniczny Bieg na 200 metrów 22,21 1974-06-13 13 czerwca 1974(dts) Poczdam

Konkurencja Rezultat Data Miejsce Uwagi Bieg na 400 metrów 49,9 1974-06-22 22 czerwca 1974(dts) Warszawa pomiar ręczny Bieg na 400 metrów 49,75 1976-06-22 22 czerwca 1976(dts) Bydgoszcz pomiar elektroniczny Bieg na 400 metrów 49,29 1976-07-29 29 lipca 1976(dts) Montreal Konkurencja Rezultat Data Miejsce Uwagi Sztafeta 4 × 100 metrów 44,6 1964-10-20 20 października 1964(dts) Tokio pomiar ręczny Sztafeta 4 × 100 metrów 43,6 1964-10-21 21 października 1964(dts) Tokio pomiar ręczny

Rekordy życiowe

Poniższa tabela prezentuje rekordy życiowe Ireny Szewińskiej w konkurencjach stadionowych^[1][52].

Konkurencja	Rezultat	Data	Miejsce	Uwagi
Bieg na 100 metrów	10,9 11,13	1974-06-29 29 czerwca 1974(dts) 1974-09-03 3 września 1974(dts)	Warszawa Rzym	pomiar ręczny pomiar elektroniczny
Bieg na 200 metrów	22,21	1974-06-13 13 czerwca 1974(dts)	Poczdam
Bieg na 300 metrów	35,4 35,70	1976-07-29 29 lipca 1976(dts) 1975-07-04 4 lipca 1975(dts)	Montreal Londyn	pomiar ręczny pomiar elektroniczny
Bieg na 400 metrów	49,28	1976-07-29 29 lipca 1976(dts)	Montreal	rekord Polski
Bieg na 80 metrów przez płotki	10,8	1965-07-24 24 lipca 1965(dts)	Spała
Bieg na 100 metrów przez płotki	14,0	1969-05-17 17 maja 1969(dts)	Rzym
Bieg na 400 metrów przez płotki	56,62	1977-09-24 24 września 1977(dts)	Hanower
Skok w dal	6,67	1968-08-27 27 sierpnia 1968(dts)	Warszawa
Skok wzwyż	1,68	1966-09-11 11 września 1966(dts)	Bari
Pięciobój lekkoatletyczny	4705 pkt.	1965-06-06 6 czerwca 1965(dts)	Warszawa

• Memoriał Ireny Szewińskiej

• Irena Szewińska – sylwetka w portalu Polskiego Komitetu Olimpijskiego
• Irena Szewińska w bazie World Athletics (ang.).
• Profil w bazie sports-reference.com. sports-reference.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-01)]. (ang.).
• Irena Szewińska, [w:] tilastopaja.info [dostęp 2020-03-26]  (ang.).
• Irena Szewińska na olympic.org
• Irena Szewińska na sporting-heroes.net
• Kariera Ireny Szewińskiej w cyfrach. pzla.pl. [dostęp 2018-07-01].