కేంద్ర బ్యాంకు
కేంద్ర బ్యాంకు (సెంట్రల్ బ్యాంక్) అనేది ఒక దేశం లేదా ద్రవ్య యూనియన్ యొక్క కరెన్సీ, ద్రవ్య విధానాన్ని నిర్వహించే ఒక ఆర్థిక సంస్థ, [1] ఇది సాధారణంగా దేశం యొక్క ద్రవ్య సరఫరాను నిర్వహించడం, వడ్డీ రేట్లను నియంత్రించడం, ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క స్థిరత్వాన్ని పర్యవేక్షించడం వంటి వాటికి బాధ్యత వహిస్తుంది. కేంద్ర బ్యాంకులు ద్రవ్య విధానాన్ని నిర్వహించడం ద్వారా ఆర్థిక వ్యవస్థలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి, ధరల స్థిరత్వం, తక్కువ ద్రవ్యోల్బణం, అధిక ఉపాధి వంటి ఆర్థిక లక్ష్యాలను సాధించడానికి డబ్బు లభ్యత, ఖర్చుపై ప్రభావం చూపుతుంది. చాలా అభివృద్ధి చెందిన దేశాలలోని సెంట్రల్ బ్యాంకులు రాజకీయ జోక్యం నుండి సంస్థాగతంగా స్వతంత్రంగా ఉన్నాయి.[2][3][4] ఇప్పటికీ, ఎగ్జిక్యూటివ్, లెజిస్లేటివ్ బాడీలచే పరిమిత నియంత్రణ ఉంది.[5][6]
కేంద్ర బ్యాంకుల నిర్దిష్ట విధులు, బాధ్యతలు దేశం నుండి దేశానికి మారవచ్చు, కానీ కొన్ని సాధారణ పనులు:
ద్రవ్య విధానం: కేంద్ర బ్యాంకులు ద్రవ్య సరఫరా, వడ్డీ రేట్లను నియంత్రించేందుకు ద్రవ్య విధానాన్ని రూపొందించి అమలు చేస్తాయి. ఇవి ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క మొత్తం లిక్విడిటీని ప్రభావితం చేయడానికి ఓపెన్ మార్కెట్ కార్యకలాపాలు (ప్రభుత్వ సెక్యూరిటీలను కొనుగోలు చేయడం, అమ్మడం), రిజర్వ్ అవసరాలు, తగ్గింపు రేట్లు వంటి వివిధ సాధనాలను ఉపయోగిస్తాయి.
కరెన్సీ జారీ: ఒక దేశం యొక్క కరెన్సీని జారీ చేయడానికి, నిర్వహించడానికి సెంట్రల్ బ్యాంకులకు అధికారం ఉంటుంది. వారు బ్యాంకు నోట్లు, నాణేల ఉత్పత్తి, పంపిణీ, ఉపసంహరణను నిర్ధారిస్తారు, వారు కరెన్సీ యొక్క సమగ్రత, స్థిరత్వాన్ని కొనసాగించడానికి ప్రయత్నిస్తారు.
బ్యాంక్ పర్యవేక్షణ, నియంత్రణ: సెంట్రల్ బ్యాంకులు తరచుగా తమ అధికార పరిధిలోని వాణిజ్య బ్యాంకులు, ఇతర ఆర్థిక సంస్థలను నియంత్రించే, పర్యవేక్షించే బాధ్యతను కలిగి ఉంటాయి. బ్యాంకింగ్ రంగంలో స్థిరత్వాన్ని కొనసాగించడానికి బ్యాంకింగ్ కార్యకలాపాలకు నియమాలు, ప్రమాణాలను ఏర్పాటు చేయడం, తనిఖీలు నిర్వహించడం, సంస్థల ఆర్థిక ఆరోగ్యాన్ని పర్యవేక్షించడం వంటివి ఇందులో ఉంటాయి.
ఆర్థిక స్థిరత్వం: కేంద్ర బ్యాంకులు మొత్తం ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క స్థిరత్వాన్ని ప్రోత్సహించే పనిని కలిగి ఉంటాయి. ఇవి అధిక రుణాలు తీసుకోవడం, ఆస్తుల యొక్క నిలకడలేని పెరుగుదల లేదా దైహిక బెదిరింపులు వంటి సంభావ్య ప్రమాదాలు, దుర్బలత్వాలను పర్యవేక్షిస్తారు, ఆర్థిక సంక్షోభాలను నివారించడానికి ఈ నష్టాలను తగ్గించడానికి అవసరమైన చర్యలు తీసుకుంటారు.
ఫారిన్ ఎక్స్ఛేంజ్ మేనేజ్‌మెంట్: సెంట్రల్ బ్యాంకులు ఒక దేశం యొక్క విదేశీ మారక నిల్వలను నిర్వహిస్తాయి, ఇతర కరెన్సీలకు సంబంధించి తమ కరెన్సీ విలువను ప్రభావితం చేయడానికి విదేశీ మారకపు మార్కెట్‌లలో జోక్యం చేసుకోవచ్చు. ఇది అంతర్జాతీయ వాణిజ్యంలో స్థిరత్వాన్ని నిర్ధారించడానికి, మారకపు రేటు హెచ్చుతగ్గులను నిర్వహించడానికి సహాయపడుతుంది.
లాస్ట్ రిసార్ట్ యొక్క రుణదాత: ఆర్థిక ఒత్తిడి లేదా సంక్షోభ సమయాల్లో తాత్కాలిక నిధుల కొరతను ఎదుర్కొంటున్న బ్యాంకులు, ఆర్థిక సంస్థలకు అత్యవసర లిక్విడిటీ సహాయాన్ని అందించడానికి సెంట్రల్ బ్యాంకులు చివరి ప్రయత్నంగా రుణదాతగా వ్యవహరిస్తాయి.
యునైటెడ్ స్టేట్స్‌లోని ఫెడరల్ రిజర్వ్ (ఫెడ్), యూరోజోన్‌లోని యూరోపియన్ సెంట్రల్ బ్యాంక్ (ECB), యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌లోని బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇంగ్లాండ్ (BoE), జపాన్ లోని బ్యాంక్ ఆఫ్ జపాన్ (BoJ), భారతదేశంలోని భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ (RBI) వంటివి ప్రసిద్ధ కేంద్ర బ్యాంకుల ఉదాహరణలు.