Ευλογιά των πιθήκων
Η ευλογιά των πιθήκων ή mpox είναι μολυσματική ασθένεια που προκαλείται από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων (mpox virus)[2] και μπορεί να εκδηλωθεί σε ορισμένα ζώα και ανθρώπους.[3] Τα αρχικά συμπτώματα περιλαμβάνουν πυρετό, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους, πρησμένους λεμφαδένες και αίσθημα κόπωσης.[4] Ακολουθεί χαρακτηριστικό εξάνθημα που σχηματίζει φουσκάλες και κρούστες.[4] Ο χρόνος από την έκθεση μέχρι την έναρξη των συμπτωμάτων είναι περίπου 10 ημέρες.[4] Η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι συνήθως δύο έως τέσσερις εβδομάδες.[4]
| Ευλογιά των πιθήκων | |
|---|---|
 Το εξάνθημα της ευλογιάς των πιθήκων σε 4χρονο ασθενή | |
| Ειδικότητα | λοιμωξιολογία |
| Συμπτώματα | Πομφός, πυρετός[1], πονοκέφαλος[1], μυαλγία, Πονόλαιμος, αδενοπάθεια και Φαγούρα |
| Ταξινόμηση | |
| ICD-10 | B04{{{2}}} |
| ICD-9 | 059.01 |
Η ευλογιά των πιθήκων μπορεί να μεταδοθεί κατά την κατεργασία του κρέατος, από δάγκωμα ζώου ή γρατσουνιά, σωματικά υγρά, μολυσμένα αντικείμενα ή από στενή επαφή με μολυσμένο άτομο.[5] Ο ιός πιστεύεται ότι κυκλοφορεί στη φύση μεταξύ ορισμένων ποντικιών στην Αφρική.[5] Η διάγνωση μπορεί να επιβεβαιωθεί με τον έλεγχο μιας βλάβης για το DNA του ιού.[6] Η ασθένεια μπορεί να έχει παρόμοια εμφάνιση με την ανεμοβλογιά.[7]
Το εμβόλιο της ευλογιάς πιστεύεται ότι προλαμβάνει τη μόλυνση.[6] Το 2019 εγκρίθηκε ένα εμβόλιο για τη νόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.[8] Η φαρμακευτική ουσία τεκοβιριμάτη έχει εγκριθεί για χρήση στη νόσο,[9] αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για την αποτελεσματικότητά της σε ανθρώπους.[10] Η σιντοφοβίρη ή η μπινκιδοφοβίρη μπορεί να είναι χρήσιμες.[7][10] Ο κίνδυνος θανάτου σε όσους έχουν μολυνθεί με τον κλάδο του Κονγκό είναι έως και 10%,[4][11] ενώ η θνητότητα του κλάδου της δυτικής Αφρικής είναι κάτω από 1%.[12]
Η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως στην Κεντρική και την Δυτική Αφρική.[13] Εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1958 σε μαϊμούδες εργαστηρίου.[14] Τα πρώτα κρούσματα σε ανθρώπους εντοπίστηκαν το 1970 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.[14] Έξαρση της νόσου που σημειώθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2003 εντοπίστηκε ότι προήλθε από κατάστημα κατοικίδιων ζώων, όπου πωλούνταν τρωκτικά που εισάγονταν από την Γκάνα.[6] Τα πρώτα κρούσματα που αναφέρθηκαν ότι οφείλονται σε πιθανή μετάδοση στην κοινότητα της ευλογιάς των πιθήκων εκτός Αφρικής εμφανίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο σε μια επιδημία τον Μάιο του 2022.[15] Η έξαρση αυτή κηρύχθηκε επείγουσα διεθνή κατάσταση για τη δημόσια υγεία από τον ΠΟΥ στις 23 Ιουλίου 2022.[16]
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου συχνά περιλαμβάνουν πυρετό, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους ή/και αίσθημα κόπωσης.[4] Σε αντίθεση με την πιο σοβαρή ευλογιά, υπάρχουν επίσης διογκωμένοι λεμφαδένες.[4] Μέσα σε λίγες ημέρες ή περισσότερο από την έναρξη του πυρετού, βλάβες εμφανίζονται συνήθως πρώτα στο πρόσωπο πριν εξαπλωθούν σε άλλα μέρη του σώματος. [4] Ξεκινούν ως μικρές επίπεδες κηλίδες, πριν γίνουν μικρά εξογκώματα που στη συνέχεια γεμίζουν με διαυγές στην αρχή υγρό και μετά με πύον, το οποίο στη συνέχεια σκάει και ξεφλουδίζει.[4] Φαίνεται να είναι πανομοιότυπο με το εξάνθημα της ευλογιάς.[17] Ένα προσβεβλημένο άτομο μπορεί να παραμείνει αδιάθετο για δύο έως τέσσερις εβδομάδες.[4]
Περιορισμένη εξάπλωση της λοίμωξης από άτομο σε άτομο έχει αναφερθεί σε ενδημικές περιοχές στην Αφρική.[11]
Αιτία
Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων προκαλεί τη νόσο τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα. Αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά από τον Πρέμπεν φον Μάγκνους το 1958 ως παθογόνο των μακάκων πιθήκων (Macaca fascicularis) που χρησιμοποιούνταν ως πειραματόζωα, όταν δύο κρούσματα ασθένειας που ομοιάζει με ευλογιά εμφανίστηκαν σε αποικίες πιθήκων που χρησιμοποιούνταν για έρευνα.[3] Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι ένας ορθοποξιός, ένα γένος της οικογένειας Poxviridae που περιέχει άλλα ιικά είδη που στοχεύουν θηλαστικά. Ο ιός εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές με τροπικά δάση της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής.[3]
Ο ιός ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε πιθήκους (εξ ου και το όνομα) το 1958 και σε ανθρώπους το 1970. Σχεδόν 50 περιπτώσεις αναφέρθηκαν μεταξύ 1970 και 1979, με περισσότερα από τα δύο τρίτα εξ αυτών να είναι από το Ζαΐρ. Τα άλλα κρούσματα προέρχονταν από τη Λιβερία, τη Νιγηρία, την Ακτή Ελεφαντοστού και τη Σιέρα Λεόνε.[18] Μέχρι το 1986, αναφέρθηκαν πάνω από 400 περιπτώσεις σε ανθρώπους. Μικρές ιογενείς επιδημίες με ποσοστό θνησιμότητας της τάξης του 10% και δευτερογενές ποσοστό μόλυνσης από άνθρωπο σε άνθρωπο περίπου το ίδιο ποσό συμβαίνουν συνήθως στην ισημερινή Κεντρική και Δυτική Αφρική.[19] Η κύρια οδός μόλυνσης θεωρείται ότι είναι η επαφή με τα μολυσμένα ζώα ή τα σωματικά τους υγρά.[19] Η πρώτη αναφερόμενη εστία εκτός της αφρικανικής ηπείρου εμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2003 στις μεσοδυτικές πολιτείες του Ιλινόις, της Ιντιάνα και του Ουισκόνσιν, με ένα κρούσμα στο Νιου Τζέρσεϊ. Το ξέσπασμα εντοπίστηκε σε ένα κυνόμυ που μολύνθηκε από έναν εισαγόμενο αρουραίο από την Γκάμπια.[6] Δεν σημειώθηκαν θάνατοι.[20]
Οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν από ένα ζώο μέσω ενός δαγκώματος ή με άμεση επαφή με τα σωματικά υγρά ενός μολυσμένου ζώου. Ο ιός μπορεί επίσης να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο, με αερογενή μετάδοση (σταγονίδια αναπνοής) ή με επαφή με τα σωματικά υγρά ενός μολυσμένου ατόμου. Οι παράγοντες κινδύνου μετάδοσης περιλαμβάνουν το κοινό κρεβάτι ή δωμάτιο ή τη χρήση των ίδιων σκευών με ένα μολυσμένο άτομο. Αυξημένος κίνδυνος μετάδοσης σχετίζεται με παράγοντες που αφορούν την εισαγωγή του ιού στον στοματικό βλεννογόνο.[21] Η περίοδος επώασης είναι 10-14 ημέρες. Τα πρόδρομα συμπτώματα περιλαμβάνουν πρήξιμο των λεμφαδένων, μυϊκό πόνο, πονοκέφαλο και πυρετό πριν από την εμφάνιση του εξανθήματος. Το εξάνθημα είναι συνήθως παρόν μόνο στον κορμό, αλλά μπορεί να εξαπλωθεί στις παλάμες και τα πέλματα των ποδιών με φυγόκεντρη κατανομή. Οι αρχικές κηλιδόειδεις βλάβες γίνονται βλατιδώδεις, στη συνέχεια φυσαλιδώδεις και τέλος φλυκταινώδεις.[21]
Διάγνωση
Η κλινική διαφορική διάγνωση πρέπει να λαμβάνει υπόψη άλλες εξανθηματικές ασθένειες, όπως λ.χ. ανεμοβλογιά, ιλαρά, βακτηριακές λοιμώξεις του δέρματος (όπως ο δοθιήνας), ψώρα, σύφιλη και αλλεργίες που σχετίζονται με φάρμακα. Η λεμφαδενοπάθεια κατά το πρόδρομο στάδιο της νόσου μπορεί να διακρίνει την ευλογιά των πιθήκων από την ανεμοβλογιά ή την ευλογιά. Η διάγνωση μπορεί να επαληθευτεί με τεστ για τον ιό. Η δοκιμή αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης (PCR) δειγμάτων από δερματικές βλάβες είναι η προτιμώμενη εργαστηριακή δοκιμή. Οι εξετάσεις αίματος PCR είναι συνήθως ασαφείς επειδή ο ιός δεν παραμένει για πολύ καιρό στο αίμα. Για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της εξέτασης απαιτούνται πληροφορίες σχετικά με την ημερομηνία έναρξης του πυρετού, την ημερομηνία έναρξης του εξανθήματος, την ημερομηνία συλλογής του δείγματος, το τρέχον στάδιο του εξανθήματος και την ηλικία του ασθενούς.[22]
Πρόληψη
Το 2019 εγκρίθηκε ένα εμβόλιο για τη νόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Jynneos, για χρήση σε ενήλικες. Είναι εμβόλιο ζωντανού ιού δαμαλίτιδας που δεν μπορεί να αναπαραχθεί στα ανθρώπινα κύτταρα. Είναι το μόνο εμβόλιο που έχει εγκριθεί για την ευλογιά των πιθήκων.[8]
Ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς θεωρείται ότι παρέχει προστασία έναντι της μόλυνσης από ανθρώπινη ευλογιά, επειδή είναι στενά συγγενείς ιοί και το εμβόλιο προστατεύει τα ζώα από πειραματικές θανατηφόρες προκλήσεις της ευλογιάς των πιθήκων.[23] Αυτό δεν έχει αποδειχθεί οριστικά στους ανθρώπους, επειδή ο συνήθης εμβολιασμός κατά της ευλογιάς διακόπηκε μετά την εκρίζωση της ευλογιάς.[24]
Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς έχει αναφερθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο της ευλογιάς στα άτομα που είχαν εμβολιαστεί στο παρελθόν στην Αφρική. Η μείωση της ανοσίας στους ιούς ευλογιάς σε εκτεθειμένους πληθυσμούς είναι ένας παράγοντας στον επιπολασμό της ευλογιάς των πιθήκων. Αποδίδεται τόσο στη μείωση της διασταυρούμενης προστατευτικής ανοσίας μεταξύ εκείνων που εμβολιάστηκαν πριν από το 1980, όταν διακόπηκαν οι μαζικοί εμβολιασμοί κατά της ευλογιάς, όσο και στη σταδιακά αυξανόμενη αναλογία των μη εμβολιασμένων ατόμων.[21] Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών (CDC) συνιστούν στα άτομα που ερευνούν κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων και ασχολούνται με τη φροντίδα μολυσμένων ατόμων ή ζώων να λαμβάνουν εμβόλιο κατά της ευλογιάς για προστασία από την ευλογιά των πιθήκων. Άτομα που είχαν στενή ή στενή επαφή με άτομα ή ζώα που έχει επιβεβαιωθεί ότι έχουν ευλογιά πιθήκων θα πρέπει επίσης να εμβολιαστούν.[25]
Το CDC δεν συνιστά εμβολιασμό πριν από την έκθεση σε κτηνιάτρους που δεν έχουν εκτεθεί, κτηνιατρικό προσωπικό ή προσωπικό ελέγχου ζώων, εκτός εάν τέτοια άτομα συμμετέχουν σε έρευνες πεδίου.[26]
Θεραπευτική αγωγή
Επί του παρόντος, καμία θεραπεία για την ευλογιά των πιθήκων δεν έχει αποδειχθεί αποτελεσματική σε ανθρώπους, αν και υπάρχουν ουσίες που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε ζώα.[10] Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας αριθμός μέτρων για την προσπάθεια μείωσης της εξάπλωσης της νόσου, συμπεριλαμβανομένου του εμβολίου κατά της ευλογιάς, σιντοφοβίρης και της ανοσοσφαιρίνης δαμαλίτιδας (VIG).[10]
Στις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η δραστική φαρμακευτική ουσία, τεκοβιριμάτη (Tpoxx), έχει εγκριθεί για χρήση στη νόσο με βάση την αποτελεσματικότητά της σε ζώα.[27]
Επιδημιολογία
Η ευλογιά των πιθήκων ως ασθένεια στους ανθρώπους συνδέθηκε για πρώτη φορά με μια ασθένεια στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (πρώην Ζαΐρ), στην πόλη Μπασάνκουσου στην επαρχία Εκουατέρ το 1970.[28] Ένα δεύτερο ξέσπασμα ασθένειας σε ανθρώπους εντοπίστηκε στη ΛΔΚ/Ζαΐρ το 1996–1997.[29] Ο κλάδος της κεντρικής Αφρικής έχει αποδειχθεί ότι μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και έχει θνητότητα μέχρι 11%.[12] Τα δεδομένα που συλλέγονται είναι συχνά ελλιπή και μη επιβεβαιωμένα, γεγονός που εμποδίζει τις ρεαλιστικές εκτιμήσεις του αριθμού των κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, προτάθηκε ότι ο αριθμός των αναφερόμενων κρουσμάτων ευλογιάς των πιθήκων είχε αυξηθεί και η γεωγραφική εμφάνιση διευρύνθηκε όσον αφορά το 2018.[12]
Ο δεύτερος κλάδος προέρχεται από την δυτική Αφρική και έχει θνητότητα κάτω από 1%. Έχει προκαλέσει εξάρσεις σε Νιγηρία, Λιβερία, Ακτή Ελεφαντοστού και Σιέρρα Λεόνε.[12] Το 2003, ένα μικρό ξέσπασμα στις Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίστηκε σε ιδιοκτήτες κατοικίδιων κυνόμυων,[30] σχετιζόμενο με τον κλάδο της δυτικής Αφρικής. Το ξέσπασμα προήλθε από το Βίλα Παρκ του Ιλινόις, έξω από το Σικάγο, όταν ένας έμπορος εξωτικών ζώων κρατούσε νεαρούς κυνόμυες κοντά σε έναν μολυσμένο αρουραίο Κρικετόμυ της Γκάμπιας (Cricetomys gambianus) που εισήχθη πρόσφατα από την Άκρα της Γκάνας. Εβδομήντα ένα άνθρωποι φέρονται να μολύνθηκαν, από τους οποίους κανένας δεν πέθανε.
Το 2005, 49 περιπτώσεις αναφέρθηκαν στο Σουδάν για πρώτη φορά, χωρίς θάνατο.[31] Η γενετική ανάλυση υποδηλώνει ότι ο ιός δεν προέρχεται από το Σουδάν αλλά εισήχθη, πιθανότατα από τη ΛΔΚ.[32]
Έξαρση της ευλογιάς των πιθήκων καταγράφηκε στη Νιγηρία το 2017, για πρώτη φορά μετά από 39 χρόνια.[33] Η έξαρση συσχετίζεται με εξαγόμενα περιστατικά ταξιδιωτών το 2018 και το 2019. Στις αρχές Μαΐου 2022 εντοπίστηκαν κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σύντομα ακολούθησαν ανακοινώσεις ότι εντοπίστηκαν κρούσματα σε Ισπανία, Πορτογαλία, Καναδά και ΗΠΑ,[34] και έπειτα σε Ιταλία, Σουηδία, Βέλγιο, Γαλλία, Αυστραλία και Γερμανία.[35] Φυλογενετική ανάλυση του ιού έδειξε ότι ανήκει στον κλάδο της δυτικής Αφρικής και συγκεκριμένα με την έξαρση της Νιγηρίας.[36] Η συνεχής αύξηση των κρουσμάτων ώθησε τον ΠΟΥ να την κηρύξει επείγουσα διεθνή κατάσταση για τη δημόσια υγεία στις 23 Ιουλίου 2022.[16]