मंकीपॉक्स
मंकीपॉक्स हा एक संसर्गजन्य विषाणूजन्य रोग आहे जो मानव आणि काही प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो.[१] ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि फोड येणे आणि नंतर खपली पडणे या लक्षणांचा यात समावेश होतो.[१] या आजाराची लक्षणे दिसू लागण्यासाठीचा कालावधी हा पाच ते एकवीस दिवसांचा असतो.[२] [३] तर लक्षणांचा कालावधी साधारणपणे दोन ते चार आठवडे असतो.[३] यात सौम्य लक्षणे असू शकतात किंवा कोणतीही लक्षणे न दिसता हा आजार होऊ शकतो.[२][४] ताप आणि स्नायूंच्या वेदनांचे क्लासिक सादरीकरण, त्यानंतर सूजलेल्या ग्रंथी, एकाच टप्प्यावर जखमांसह, सर्व उद्रेकांमध्ये सामान्य असल्याचे आढळले नाही.[१][५] हा आजार विशेषतः लहान मुले, गर्भवती महिला किंवा दुर्बल रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांवर गंभीर प्रभाव पाडतो.[६]
हा रोग मंकीपॉक्स विषाणूमुळे होतो, ऑर्थोपॉक्स विषाणू या वंशातील झुनोटिक विषाणू, व्हॅरिओला विषाणू, स्मॉलपॉक्सचा कारक विषाणू देखील याच वंशातील आहेत.[७] मानवांमधील या आजाराच्या दोन प्रकारांपैकी पश्चिम आफ्रिकन प्रकार हा मध्य आफ्रिकन (कॉंगो बेसिन) प्रकारापेक्षा कमी हानिकारक आहे.[८] हे विषाणू संक्रमित जनावरांपासून, संक्रमित मांस हाताळल्याने किंवा सदरील जनावराच्या चाव्याद्वारे किंवा ओरखड्यांद्वारे पसरू शकतात.[९] मानावातून मानवात होणारे संक्रमण हे संक्रमित शरीरातील द्रव पदार्थ किंवा दूषित वस्तूंच्या संपर्कात आल्याने, लहान थेंबांद्वारे आणि कदाचित हवेच्या मार्गाने देखील होऊ शकते.[१][९] याची लक्षणे दिसू लागल्यापासून सर्व घाव खाजून गळून पडेपर्यंत लोकं या विषाणूचा प्रसार करू शकतात.[८] विषाणूच्या डीएनए तपासणीसाठी जखमेची चाचणी करून निदानाची पुष्टी केली जाऊ शकते.[१०]
या आजारावर कोणताही ठोस ज्ञात इलाज नाही. [११] इस १९८८ मधील एका अभ्यासात असे आढळून आले की देवी आजाराची लस संसर्ग रोखण्यासाठी आणि रोगाची तीव्रता कमी करण्यासाठी सुमारे ८५% संरक्षणात्मक आहे.[१२] सुधारित लस अंकारा लसिवर आधारित असून मंजूर करण्यात आली आहे, परंतु तिची उपलब्धता मर्यादित आहे.[२] नियमित हात धुणे आणि आजारी लोक व इतर प्राणी यांचा संपर्क टाळणे हाच यावरील सर्वात मोठा उपाय आहे.[१३] अँटीव्हायरल औषधे, सिडोफोव्हिर आणि टेकोव्हिरिमेट, लस रोगप्रतिकारक ग्लोब्युलिन आणि देवीची लस इत्यादी उद्रेकादरम्यान वापरली जाऊ शकतात.[१४][१५] तसा हा आजार सामान्यतः सौम्य असतो आणि बहुतेक लोक उपचाराशिवाय काही आठवड्यांत यातून बरे होतात.[१५] मृत्यूच्या धोक्याचा अंदाज १% ते १०% पर्यंत दिसून आला असून, शिवाय २०१७ पासून मंकीपॉक्समुळे फारच कमी मृत्यू नोंदवले गेले आहेत.[१६]
कोपनहेगन, डेन्मार्क येथील प्रयोगशाळेतील माकडांमध्ये १९५८ मध्ये प्रथम मंकीपॉक्स हा एक वेगळा आजार म्हणून नोंदवला गेला.[१७] अनेक प्रकारचे प्राणी हे या विषाणूचे नैसर्गिक वाहक म्हणून काम करतात असा देखील संशय आहे.[१८] एकेकाळी मानवांमध्ये हा आजार विरळ मानल जात असला तरी, १९८० पासून याच्या प्रकरणांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे.[१९][२०] यामागील कारण कदाचित नियमित देवीचे लसीकरण थांबवल्यापासून सामान्य मानवाची रोग प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे असावे असे मानले जाते.[२१][२२] या आजाराचे मानवांमध्ये प्रथम प्रकरण १९७० मध्ये डेमोक्रॅटिक रिपब्लिक ऑफ काँगो (DRC) मध्ये आढळून आले आहे. [२३] मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेत तुरळक प्रकरणे आढळून आली आहेत आणि ती DRC मध्ये जास्त आहेत. [२०] 2022 मंकीपॉक्सचा उद्रेक हा आफ्रिकेबाहेर व्यापक सामूहिक प्रसाराच्या पहिल्या घटनांचे प्रतिनिधित्व करतो, जे सुरुवातीला मे २०२२ मध्ये युनायटेड किंगडममध्ये आढळून आले होते. त्यानंतरच्या प्रकरणांची पुष्टी अंटार्क्टिका वगळता सर्व खंडांमध्ये किमान ७४ देशांमध्ये[२४] झाली.[२५][२६][२७][२८][२९][३०] २३ जुलै रोजी, जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) या उद्रेकाला आंतरराष्ट्रीय चिंतेची सार्वजनिक आरोग्य आणीबाणी (PHEIC) घोषित केले.[३१] ७५ देश आणि प्रदेशांमध्ये १६,००० हून अधिक याची प्रकरणे नोंदवली गेली.
व्याख्या आणि प्रकार
मंकीपॉक्स हा एक झुनोटिक पॉक्स विषाणू संसर्ग आहे जो मानव आणि काही इतर प्राण्यांमध्ये होऊ शकतो. [७] काँगो बेसिन क्लेड आणि सौम्य पश्चिम आफ्रिकन क्लेड असे दोन ओळखले जाणारे वेगळे प्रकार यात आहेत. [७]
चिन्हे आणि लक्षणे
सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये डोकेदुखी, स्नायू दुखणे, ताप आणि थकवा यांचा समावेश होतो. [२] [३२] याची लक्षणे सुरुवातीला इन्फ्लूएंझासारखे दिसू शकतात. [३३] हा रोग कांजिण्या, गोवर आणि देवीच्या आजारा सारखा दिसतो. केवळ सूजलेल्या ग्रंथींच्या उपस्थितीने याचे निदान होते.[२] [३२] या गाठी खास करून कानाच्या मागे, जबड्याच्या खाली, मानेमध्ये किंवा मांडीवर दिसून येतात आणि नंतर त्याचे पुरळ होतात.[२१] ताप आल्यावर काही दिवसांत, चेहऱ्यावर वैशिष्ट्यपूर्ण रीतीने जखमा दिसतात जसे की हाताचे तळवे आणि पायांचे तळवे इत्यादी.[२] [३२] तर एचआयव्ही असलेल्या लोकांमध्ये याची लक्षणे भिन्न असू शकतात.[४] इस २०२२ मध्ये मंकीपॉक्सच्या प्रादुर्भावातील अनेक प्रकरणांमध्ये जननेंद्रियाच्या आणि पेरीअनल जखमा, ताप, सुजलेल्या लिम्फ नोड्स आणि गिळतानाच्या वेदना दिसून आल्या.[१]
बाधित लोकांपैकी तीन चतुर्थांश लोकांना हातापायाची तळवे, दोन तृतीयांश पेक्षा जास्त लोकांना तोंडात, एक तृतीयांश लोकांना जननेंद्रियावर आणि पाचपैकी एकाच्या डोळ्यांना जखमा दिसतात.[२] हे लहान सपाट ठिपके म्हणून सुरू होतात, लहान गाठी बनण्याआधी ते प्रथम पाणीदार द्रव आणि नंतर पिवळ्या द्रवाने भरतात, जे नंतर फुटतात आणि खरुज सारखे दिसतात.[३][३२] यात अजून काही विविधता दिसून येतात ज्यांची पुष्टी करता येत नाही.[२]
मानवी शरीराच्या प्रत्येक प्रभावित भागात, जखम एकाच टप्प्यात विकसित होतात.[७] हे देवीच्या आजाराच्या पुरळा सारखे दिसतात.[३४] याचे पुरळ साधारणपणे दहा दिवस टिकते.[३३] आजारी व्यक्ती दोन ते चार आठवडे अशीच राहू शकते.[३] बरे झाल्यानंतर, घाव गडद चट्टे होण्यापूर्वी फिकट गुलाबी खुणा सोडू शकतात. [७]
गुंतागुंत
गुंतागुंतीमध्ये दुय्यम संसर्ग, न्यूमोनिया, सेप्सिस, एन्सेफलायटीस आणि डोळ्यांचा गंभीर संसर्ग झाल्यास दृष्टी कमी होणे यांचा समावेश होतो. [२] गर्भधारणेदरम्यान संसर्ग झाल्यास जन्मजात दोष उद्भवू शकतात.[३५] गर्भधारणेदरम्यान वापरण्यासाठी देवीची किंवा मांकीपॉक्सच्या लसीची शिफारस २०२२ पर्यंत तरी मंजूर केलेली नाही.[३६] बालपणात देवी विरुद्ध लसीकरण केलेल्या लोकांमध्ये हा रोग सौम्य असू शकतो.[१५]
कारणे
मंकीपॉक्स हा मंकीपॉक्स विषाणूच्या संसर्गामुळे होतो - ऑर्थोपॉक्सव्हायरस, पॉक्सविरिडे कुटुंबातील दुहेरी अडकलेला डीएनए विषाणू . [३७] हा विषाणू प्रामुख्याने मध्य आणि पश्चिम आफ्रिकेतील उष्णकटिबंधीय पर्जन्यवनात आढळतो. [३७] भौगोलिक क्षेत्रांशी जुळणारे विषाणू काँगो बेसिन आणि पश्चिम आफ्रिकन क्लेड्समध्ये विभागले गेले आहेत.
मांकीपॉक्सची बहुतेक मानवी प्रकरणे संक्रमित प्राण्यापासूनची आहेत, तरीही संक्रमणाचा निश्चित मार्ग अज्ञात आहे. हा विषाणू जखम झालेली त्वचा, श्वसनमार्ग किंवा डोळे, नाक किंवा तोंडाच्या श्लेष्मल त्वचेद्वारे शरीरात प्रवेश करतो असे मानले जाते.[३८] एकदा एखाद्या व्यक्तीला संसर्ग झाला की मग इतर मानवांमध्ये संक्रमण सहाजिक आहे. यात कुटुंबातील सदस्य आणि रुग्णालयातील कर्मचाऱ्यांना संसर्ग होण्याचा विशेष धोका असतो.[३८]
मानव-ते-मानवी संक्रमण प्रामुख्याने संक्रमित सजीवाच्या संपर्काद्वारे होते असे मानले जाते. असे संकेत आहेत की लैंगिक संभोगा दरम्यान देखील संक्रमण होते.[३९] चाव्याद्वारे किंवा ओरखडे, मांस कापणे, शरीरातील द्रव किंवा घाव सामग्रीशी थेट संपर्क किंवा घाव सामग्रीशी अप्रत्यक्ष संपर्क, जसे की दूषित बिछान्याद्वारे प्राण्यांपासून मानवापर्यंत याचा प्रसार होऊ शकतो.[४०]
एखाद्या प्राण्याच्या चाव्याद्वारे किंवा संक्रमित प्राण्याच्या शरीरातील द्रवपदार्थांशी थेट संपर्क साधून याचा मनुष्यांना संसर्ग होऊ शकतो. हा विषाणू श्वासोच्छवासाद्वारे (हवेतून) संपर्काद्वारे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या शरीरातील द्रवपदार्थांच्या संपर्काद्वारे देखील मानवाकडून मानवामध्ये पसरू शकतो. संक्रमणासाठी घातक घटकांमध्ये पलंग, गादी, पांघरून किंवा खोली सामायिक करणे किंवा संक्रमित व्यक्तीच्या वस्तू वापरणे समाविष्ट आहेत.[३२]
प्रतिबंध
देवीच्या आजाराचे लसीकरण मानवी मंकीपॉक्स संसर्गापासून संरक्षण प्रदान करते असे मानले जाते. कारण ते एकच प्रकारचे विषाणू आहेत. [४१] हे मानवांमध्ये निर्णायकपणे दिसून आले नाही कारण देवीच्या आजाराच्या निर्मूलनानंतर नियमित लसीकरण बंद करण्यात आले होते. [२]