Asparrena
Asparrena[4] Arabako ipar-ekialdeko ertzeko udalerria da, Arabako Lautadako kuadrillakoa. Gipuzkoaren eta Nafarroa Garaiaren mugakide da, eta 1,632 biztanle ditu.
| Asparrena | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Arabako Lautada | ||||||||||
| Izen ofiziala | .svg){kind=small} Asparrena | ||||||||||
| Alkatea | Txelo Auzmendi Jimenez (Euskal Herria Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 01208 / 01250 | ||||||||||
| INE kodea | 01009 | ||||||||||
| Herritarra | asparrendar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°53′10″N 2°17′05″W / 42.8861°N 2.2848°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 65,18 km2 | ||||||||||
| Garaiera | 605 metro | ||||||||||
| Distantzia | 35 km Gasteiza | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.609 (2023) −28 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 0,03 biztanle/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] |  % 5,96 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 14,58 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 29,41 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,36 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % -3 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 10,56 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 28,08 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 13.57 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera data | 1181 | ||||||||||
| Webgunea | http://www.asparrena.net/ | ||||||||||
Araia du udalburu, eta udalerriak baditu beste bederatzi herri ere.
Izena
Udalerriaren izen ofiziala Asparrana izatetik Asparrena izatera igaro zen 1860an. Asparrena izenaren bukaerako –a artikulua da. Hortaz, izena erabiltzean, honakoa da bidea: Asparrena, Asparrenarekin...; baina Asparrenean, Asparreneko, Asparrenetik, Asparrenera... Era berean, izen honek bere azken –a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Asparren maitea, Asparren osoan, gure Asparren hau...[4][5]
Geografia
Inguru naturala
Arabako Lautadan badago ere, Asparrenak inguru menditsua du, iparraldean Aratz eta Umandiamendiak, hegoaldean Ballo eta hego-ekialdean Legunbe. Hori dela eta, udalerria txangozaleen abiaburu (eta helburu) izan ohi da. Hidrologiari dagokionez, Zirauntza eta Ametzaga ibaiek Asparrena dute sorburu.
Mugakideak
Asparrenak mugakide ditu Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra iparraldean, Ziordia (Nafarroa Garaia) ekialdean, Entzia-Iturrietako Partzuergoa hegoaldean, eta Zalduondo eta Donemiliaga mendebaldean.
Historia
Asparreneko udalerria Sakanarako pasabide naturalean kokatuta dago, hori historian zehar gune garrantzitsua izan da. Bertatik igarotzen zen Euskal Herriko galtzada erromatar nagusia, Bordele-Astorga, alegia, bai eta Done Jakue bidea ere, Lizarratetik zetorrena.
Ekonomia
Industrialde garrantzitsua dago Asparrenean, N-1 errepidetik gertu. Bertan ezarrita daude, besteak beste, Nestle izozkiak enpresa (lehengo Helados Miko), Pferd Rüggeberg enpresa (Caballito ezizenaz ezaguna), eta Gasteizko Michelin enpresaren oinarri logistikoa.
Banaketa administratiboa
Hamar herrik osatzen dute Asparrena udalerria:
Demografia
| Asparreneko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
Politika
2015ko hauteskundeen ondotik, Euskal Herria Bildu taldeko Consuelo Auzmendi da alkatea, nahiz eta EAJ izan zen alderdirik bozkatuena.
Asparreneko udalbatza | |||||
Alderdia | 2015eko maiatzaren 24 | 2011ko maiatzaren 22 | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 3 / 9 | 1 / 9 | |||
| Euskal Herria Bildu (EH Bildu)* | 3 / 9 | 6 / 9 | |||
| Asparrena Bidean | 2 / 9 | ||||
| Candidatura Independiente de Asparrena | 1 / 9 | 2 / 9 | |||
| *2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa. | |||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
Alkateak
Hauek izan dira Asparreneko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[6] | |
| Jose Auzmendi Arenaga[6] | 1979 | 1983 | Independenteak | |
| Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6] | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Alfredo Saez de Arregui Lopez de Munain[6][7] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jesus Martinez de Albeniz Ubago[6] | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Luis Antia Audicana[6] / Juan Luis Antia[8] | 1999 | 2003 | Eusko Alkartasuna | |
| Jose Luis Antia Audicana[6] / Juan Luis Antia Audicana[9][8] | 2003 | 2007 | Eusko Alkartasuna-Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][10] | 2007 | 2010 a | Aralar | |
| Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][10][11] | 2010 | 2011 | Araba Bai | |
| Diego Xabier Gastañares Zabaleta[6][12] | 2011 | 2015 | Bildu | |
| Txelo Auzmendi Jimenez[6][13] | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
| Txelo Auzmendi Jimenez[6][14][15] | 2019 | 2023 | Euskal Herria Bildu | |
| Txelo Auzmendi Jimenez[16][17] | 2023 | Jardunean | Euskal Herria Bildu | |
a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu, Aralarren hautagai bezala.
Garraioa
Araba Bus sareko 
eta 
lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:
|
Bestalde, La Burundesa autobus konpainiak Sakanako herriak elkartzen ditu Gasteiz-Iruñea linearen bidez, eta Asparreneko Ibarguren eta Andoin herrietan du geltokia. Guztira hiru zerbitzu eskaintzen ditu norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:
- Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea
Kultura
Kirolak
Aipatzekoa da Ilarduia eta Eginoko eskalada eskola. Edozein zailtasuneko bideak daude udalerrian, baita hegan egiteko errapelak ere.
Jaiak eta ospakizunak
- Ekainaren 28an: San Petri eguna.
- Abuztuaren 2. astean: Araiako Umore Antzerkia.
Ondasun nabarmenak
- Eginoko Lezea izeneko haitzuloa, (espainieraz, Cueva de la Lece, tautotoponimoa erabilita, esaten zaio). Barnetik osorik ikusteko eskalada egiteko material egokia beharrezkoa da.
- Araiako Marutegiko gazteluaren aztarnak —Murutegi eta Morutegi izenez ere ezaguna—-, izen bereko haitzean daudenak, 863 metro inguruko garaieran[18].
- San Joan Amamioko baseliza erromanikoa, Albeniz inguruan dagoena.
Asparrendar ospetsuak
- German Landazabal Garagalza (Araia, 1884 - Gaulegay, Argentina, 1953), piano-jotzailea eta musika-konpositorea.
- Andoni Urrestarazu "Umandi" (Araia, 1902 - Gasteiz, 1993), euskal idazlea.
- Iñaki Arakama Mendia (Ibarguren, 1951), etakide historikoa.
- Alberto Lopez de Munain (Gasteiz, 1972), albeniztar txirrindularia.
Partzuergoa
Asparrena Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorreko kide da.
Erreferentziak
Ikus, gainera
Kanpo estekak
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Asparreneko Udalaren webgunea.
- «Asparrena», Eusko Jaurlaritzaren turismo webgunea.
- (Gaztelaniaz) «Asparrena», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
Datuak: Q1368957
Multimedia: Asparrena / Q1368957
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Asparrena
