Laudio

Laudio izena segur aski Laudius erromatar pertsona izenetik dator. Hain oinarri sendoa ez duten beste teoria batzuen arabera, Claudius erromatar pertsona izenetik letorke (baina horrek gaztelaniaz Cloyo izena emango luke), edo Flaudio pertsona izenetik (Julio Caro Barojak teoria hori aldeztu zuen, baina geroztik jakin da ez zela Flaudio erromatar izenik izan).^[5]

Euskarazko ohiko ebakera hiru silabakoa da: /lau-dí-o/. Azken urteotan, gaztelaniaren eraginez, bi silabako ebakera zabaldu da, /láu-dio/, baina erdarakada gordintzat jotzen da, euskara zainduan baztertzekoa.^[5]

Udalerriaren izen ofiziala Laudio da euskaraz, eta Llodio gaztelaniaz.

Herritarrari laudioar deritzo. Nahiz eta 1979an Euskaltzaindiak laudiar proposatu zuen, geroagoko ikerketek frogatu dute laudioar dela herritar izen egokiena, eta horrela jakinarazi zion Euskaltzaindiak Laudioko Udalari 1985 eta 2000. urteetan eginiko irizpenetan. Aldaketa proposatzeko, Euskaltzaindiak kontuan hartu zituen, alde batetik, Jose Paulo Ulibarri (1775-1847) idazlearen Gutun liburua; eta, bestetik, inguruko adineko euskaldunen erabilera. Horretaz gain, aintzat hartu zuen Laudioren ondoan dagoen Amurrioko Baranbio kontzejuko herritar izena baranbioar dela euskaldunen artean.^[1]

Inguru naturala

Nerbioi ibarrean dago kokatuta geografikoki, Nerbioi ibaiaren ibilbidearen erdian. Herriak haren urak hartzen ditu Amurriotik etorriak, eta hauek Arakaldorako bidean segitzen dute.

Inguruko mendiei dagokienez, Ganekogortako mendilerroan dauden Kamaraka (782 m) eta Goikogane (698 m) ditugu, alde batetik, Bizkaiko mugan. Beste alde batetik, Pagolar (718 m), Mostatxa (667 m), Elorritxugana/Kukutzakoatxa (721 m), Zenagortagana (700 m) eta Luxamendi (470 m) daude.

Udalerri mugakideak

• Iparraldean: Okondo eta Arrankudiaga (Bizkaia).
• Hegoaldean: Aiara eta Orozko (Bizkaia).
• Ekialdean: Arrankudiaga eta Orozko (Bizkaia).
• Mendebaldean: Okondo eta Aiara.

Auzoak

Laudio lau auzok osatzen zuten: Larrazabal, Olarte, Larra eta Goienuri. Udal gaiak jorratzeko nahiz alkateak hautatzeko, banaketa administratibo hori kontuan izaten zen.

XIX. mendean, ordea, Foruak galtzearekin batera, mendetako antolakuntza administratiboa eraldatu egin zen, eta, hazkunde demografikoaren ondorioz, Laudiok itxuraldatze handia izan zuen. Gaur egun, beraz, lau auzo historiko haiekin zerikusirik ez duten hainbat auzo ditu. Ezagunenak eta handienak, Areta, Ugarte, Gardea, Latiorro, Landaluze eta Erdigunea dira.

• X. mende hasieran Bizkaiko lurretan zegoen. Mende horren bukaeran Arabako lurretara pasatu zen, Okondo eta Aiararekin batera.
• 1349ko abenduaren 27an Gaztelako Erresumakoa izatera pasatu zen.
• 1491eko otsailaren 15ean herria betiko Arabarekin elkartu zen.
• 1983ko uholdeak: 1983ko abuztuaren 27an uholde larriek herria gogor jo zuten, Nerbioi ibarreko beste udalerri batzuk ere jo zituzten. Laudion 5 pertsona hil ziren.

XX. mendearen 60 eta 70eko hamarkadetan industrializazioaren ondorioz gertatutako hazkunde demografikoaren ondoren, Laudio biztanleak galtzen ari da etengabe 80ko hamarkadatik aurrera, antzeko tamainako beste herri batzuetan jazotzen ari den modu berean.

Biztanleriaren bilakaera

Udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bilduko Natxo Urkixo hautatu zuten alkate. 2015eko hauteskundeen ondoren, berak jarraitu zuen alkatetzan.

2019ko udal hauteskundeetan EAJ (Euzko Alderdi Jeltzalea) izan zen alderdirik bozkatuena. Horren ondorioz, Ander Añibarro hautatu zuten alkate.

Alkateak

Hauek izan dira Laudioko azken alkateak:

^a 1997ko Uztailean Antonio Aiz Salazar 6 urtez gaitasungabetu zuten, Herri Batasunari informazioa ukatzeagatik.

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 15 Gasteiz (unibertsitatea) Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta) • Izarra • Lezama • Larrinbe • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Luiaondo (Malato) • Luiaondo • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Areta • Laudio (Ugarte) • Okondo Artziniega⁠ 16 Artziniega Artziniega (gasolindegia) • Lanteno • Menagarai • Ibaguen • Arespalditza • Murga (industrialdea) • Izoria • Amurrio (gasolindegia) • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Laudio (Ugarte) • Okondo (Goienuri) • Okondo (Okondoxena) • Okondo (Zubidiarte) • Okondo (Jubilatuen kluba) • Okondo (Kutxabank) Okondo

Euskara

XIX. mende arte Laudio herri nagusiki euskalduna mantendu zen, baina XX. mendearen hasieran erabat galdu zen bertako euskara, hainbat faktore sozio-ekonomiko eta politikoren ondorioz. Herriko hizkera mendebaleko euskararen aldaera izan da beti, Nerbioi ibarreko beste herrien multzokoa.

Berreskuratze prozesua indartu egin da XX. mendeko amaieratik. Gaur egun, Basalarrina Kultura Elkarteak laudioar euskaldunak hainbat kultura ekimenetarako biltzen ditu. Ikastola bat ere badute eta Araba Euskaraz jaialdia antolatu zuten 1983, 1993, 2000 eta 2011. urteetan. 2012an, laudioarren herena zen euskaldun, eta XXI. mendearen hasierako hamar urtean, euskararen erabilera bikoiztu baino gehiago egin da: % 3,69 zen 2001ean, eta % 9 izan zen 2011ko udazkenean. Euskara balioesten dute laudioarrek.^[27]

Irakaskuntza

Laudioko udalak herritarrei eskaintzen dizkien zerbitzuen artean lanbide heziketako ikasketak ditugu. Ikasketok 1870ean zabaldu zen Laudio Ibarraren Eskola Publikoaren eraikinean egiten dira.

Eskolaren ardura hainbeste kongregazio eta irakasleren esku egon da urteetan zehar eta Lehen Hezkuntza eta Batxilergoa eman izan da bertan 1972. urtera arte. 1940an La Salleren anaiek hartu zuten udal eskolaren ardura eta 1998ra arte kongregazio honek izan du bertoko hezkuntzaren ardura. 1972an izan zen hezkuntzaren erreformaren ondorioz, Udal Eskola berregituratu egin zen, eta, bertan aurreko heziketa mailak utzita, lanbide heziketa ematen hasi zen, eta Laudioko Lanbide Heziketa Udal Ikastetxea sortu zen.

1998an, La Salletarrek eskola zuzentzeko eta gidaritza akademikoa izateko udalarekin zuten konpromisoa bertan behera utzi zuten eta eskolaren ardura irakasleen esku geratu zen.

Laudioko Lanbide Heziketa Udal Ikastetxea sortu zenetik eskola publikoa da, baina ez dago Eusko Jaurlaritzaren ikastetxe publikoen sarean. 2010ean, dena den, Laudioko udalbatzako ordezkari politiko guztiek, aho batez, sare horretan sartzearen alde agertu ziren eta horretarako eskaera egin zioten Eusko Jaurlaritzari.

Kirola

Txirrindularitzako proba garrantzitsua antolatzen da urtero udalerrian, Laudioko Sari Nagusia, alegia. Atletismoan, berriz, herriko klubak Laudioko Nazioarteko Krosa antolatzen du.

Jaiak

• Abuztuaren 15ean, San Rokeko jaiak ospatzen dira. Orain dela urte batzuk, 15 egun irauten zuten, eta Euskal Herriko luzeenak ziren. 2004tik aurrera, ordea, 7-8 egun irauten dute. Azkenengo egunean, San Rokeren txakurra erretzen da.

  

• Dolumin Barikua: Aste Santuaren aurreko bariku edo ostiralean ospatzen da. Abereen feria garrantzitsua eskualdean. Diotenez, haratuzte eguna izan arren, Laudion egun horretan okela jan daiteke Aita Santuaren buldari esker.
• Santa Ana egunean (uztailak 26), Laudio eta Arrankudiaga artean banatzen den Areta auzoan txuzoak jartzen dira lurrean, mugak markatzeko. Laudio herriko ikur zahar bat hain zuzen.^[28] Laudioko txuzoek otsoak dituzte grabatuta euren puntetan, eta Arrankudiagakoek lehoiak eta armarriak.^[29] Laudioko udalak, gainera, txuzo-punta horien kopiak ekoizten ditu Laudioko erakunde eta herritarrei ezagupen eta omenezko sinbolo gisa emateko.^[30]

• Anuntzibai jauregia: 1741ean eraikia, Areta auzoan dago, eta gaur egun jatetxe da.
• Anuntzibai zubia: Izen bereko jauregiaren alboan.
• Bitorika zubia: Denbora luzez erromatar jatorria zuela uste izan den arren, XVII. mendean eraikia.
• Ermuko Andre Mariaren santutegi gotikoa, XVI. mendekoa.
• Etxebarri baserria, XVII. mendekoa. Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen, monumentu sailkapenarekin.
• Goikoetxe baserria, Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatua, monumentu sailkapenarekin.
• Katuxa jauregi barrokoa, XVII. mendekoa. Gardea auzoan dago.
• Lamuza jauregia: XVIII. mendean eraikia eta XIX. mendean handitua. Izen bereko parkean eta kalean dago.
• Laudioko udaletxea: Udalaren egoitza.
• San Migel Anuntzibaikoa baseliza: XVI. mendean eraikia, Anuntzibai jauregiaren alboan dago.
• San Pedro Lamuza eliza: 1565ean hasia eta XVIII. mendean amaitua.
• Santa Ageda baseliza: XV. mendearen amaieran hasi eta XVI. mendearen hasieran amaitua.
• Santa Ana eliza: Areta auzoan dago.
• Ugarte dorretxea: XV. mendekoa, antzina Laudion zeuden hamar dorretxeen artean zutik dirauen bakarra.

• 
  Ermuko Andre Mariaren santutegia.
• 
  San Pedro Lamuza eliza.
• 
  San Migel Anuntzibaikoa baseliza.
• 
  Ugarte dorretxea.
• 
  Katuxa jauregia.
• 
  Anuntzibai jauregia.
• 
  Anuntzibai zubia.
• 
  Bitorika zubia.
• 
  Euskal Gastronomia Museoa.

• Domingo Basabilbaso (1709-1775), enpresaburua eta politikaria.
• Jose Matia Calvo (1806-1871), ontzi-jabea.
• Joaquín Barbara (1867-1931), margolaria eta katedraduna.
• Federiko Belaustegigoitia (1876-1947), idazlea.
• Sonsoles Álvarez de Toledo (1932 ), aristokrata
• Pablo Gorostiaga (1941-), zortzi urtez herriko alkate izandako HBko politikaria.
• Luis Maria Uriarte (1950-), arkitektoa (bertan egiten du lan, sortzez luiaondoarra da).
• Patxi Iturregi (1952-), euskal idazlea.
• Juan Jose Ibarretxe (1957-), Euskal Autonomia Erkidegoko lehendakari izandako (1999-2009) EAJko politikaria.
• Zutoia Alarcia (1959 ), aktorea.
• Enriqueta Benito (1960 ), politikaria.
• Txema Urkijo (1961-), ekintzaile bakezalea.
• Isabel Diaz (1966 ), idazlea.
• Carlos Urkijo (1964-), PPko politikaria.
• Covadonga Solaguren Santamaría (1966 ), politikaria.
• Julen Reketa (1967), mendigoizalea.
• Kepa Sojo (1968-, erdal gidoigilea eta zinema zuzendaria.
• Julen Arzuaga (1972-), abokatu eta idazlea.
• Carlota Merchán (1973 ), politikaria.
• Tinieblas Gonzalez (1973), zinema gidoilari, zuzendari eta ekoizlea.
• Silvia Manrique (1973 ), belar hockey jokalaria.
• Laura Espido Freire (1974-), erdal idazlea.
• Txani Rodríguez (1977 ), gidoilari, idazle eta kazetaria.
• Estibaliz Urresola (1984 ), gidoilari, film-zuzendari eta film-muntatzailea.
• Joana Arranz (1988 ), futbolaria.
• Nerea Apodaka (1992 ), artista.

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Aiaraldea

• Laudioko udalaren webgunea
• Laudio euskadi.net webgunean
• Laudioko geografia ekonomikoa Guzurtruk blogean.
• (Gaztelaniaz) Laudio Auñamendi entziklopedian
• Laudio, Euskonews Gaztean^{[Betiko hautsitako esteka]}
• "Laudio 1983: Ur eta elkartasun oldea" dokumentala.