1960ko hamarkada

Zientzia eta teknologia

• 1960an FDAk aprobatu zuen lehenengo pilula antisorgailua AEBetan.
• 1961eko apirilaren 12an Yuri Gagarin sobietarra bihurtu zen lehenengo pertsona kanpoko espazioan bidaiatuz, Vostok 1 misioan.
  • Urte hartan bertan koleraren seigarren pandemiak Indonesian, Indian eta Errusian eragina eduki zuen, 5 urtez.
• 1962an Clinica Universitaria de Navarra (CUN) inauguratu zuten Iruñean.
• 1967ko abenduan Christiaan Barnardek lehen bihotz-transplantea egin zuen Groote Schuur ospitalean, Lurmutur Hirian (Hegoafrika).
• 1968an "Hong Kongeko Gripea" H3N2 birusak eragin zuen, eta Asiatik AEB-etara zabaldu zen berriz ere, 34.000 hildako utziz Amerikan.
• 1969ko uztailaren 16an Neil Armstrong estatubatuarra bilakatu zen lehendabiziko pertsona Ilargian ibiltzen, Apollo 11 misioaren barruan.
  • Urte berean, Elisabeth Kübler-Rossek haren libururik garrantzitsuena idatzi zuen: "On Death and Dying" ("Heriotzaz eta hiltzeaz").

Gertaerak

• 1960ko urtarrilaren 1ean Kamerun independizatu egin zen, eta atzetik urte hartatik 1968 arte 32 herrialdek guztira osatu zuten Afrikako deskolonizazioaren zatirik handiena.

• 1961eko urtarrilaren 17an Patrice Lumumba erail zuten, Congo-Leopoldvilleren Lehen Ministroa izandakoa.
  • Apirilaren 17tik 19ra Cochinos badiako inbasioa porrot egindako ekintza militarra egin zuten disidente kubatarrek Fidel Castroren gobernuaren aurka, AEBen laguntzarekin.
  • Urte hartan ekin zioten Berlingo Harresia eraikitzeari erregimen komunistaren eskutik.

• 1962ko urriaren 11tik Vatikanoko II. kontzilioa abiatu zuen Joan XXIII.a Aita Santuak, Paulo VI.ak 3 urte geroago amaitu zuena.

• 1963ko abuztuaren 28an Martin Luther Kingek gidatu zuen Washington DCn protesta ibilaldi erraldoia, "I Have a Dream" izenburuarekin ezagututako hitzaldia eman zuelarik.
  • Azaroaren 22an John F. Kennedy presidente estatubatuarra erail zuten Dallasen.

• 1964ko urrian Nikita Khrustxev presidente sobietarra kargutik kendu zuten.

• 1965eko otsailaren 21ean Malcolm X ekintzaile afroamerikarra erail zuten New York Hirian.

• 1967ko ekainaren 5etik 10era Sei Eguneko Gerra gertatu zen Israel, Egipto, Siria, Jordania eta Irak artean.

• 1968ko urtarriletik abuztura Pragako Udaberria izeneko mugimenduan saiatu ziren Txekoslovakian erreformak eta askatasuna ekartzen herrialdera, Armada Gorriak bortizki zapaldu zituen arte.
  • 1968ko maiatza bestela Frantzian gertatutako protesta-mugimenduaren izena da, Charles de Gaulleren gobernuaren aurka egindakoa.

Kultura

• 1960ko martxoan Elvis Presleyk "It's Now or Never" eta "Are You Lonesome Tonight?" abesti famatuak kaleratu zituen.
  • Ekainaren 16an "Psycho" filmaren estreinaldia izan zen.
  • Urriaren 7an "Spartacus" pelikula ospetsua lehenengo aldiz proiektatu zuten.
  • Abenduan Joan Baezek bere lehehengo diskoa argitaratu zuen.
  • Urte hartan bertan Salvador Dalí hasi zen lanean Figuereseko udal antzoki zaharrean, bere antzoki-nuseo pertsonal bihurturik. Bertan ibili zen buru-belarri hamarkada osoan. **Bestela, Inazio Eizmendi "Basarri" bertsolariak irabazi zuen bigarren aldiz Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia.

• 1961etik 1971 arte Motown disko konpainia estatubatuarrak 110 abesti sartu ahal izan zuen "top 10 hits" artean hamarkada osoan zehar, besteak beste Diana Ross & The Supremes, Four Tops, The Jackson Five, Stevie Wonder eta Marvin Gaye artisten bidez.

• 1962ko abenduaren 10ean "Lawrence of Arabia" estreinatu zuten.

• 1963ko otsailaren 11an The Beatles talde britainiarrak argitaratu zuen "Please Please Me" lenhenengo diskoa. Hurrengo 3-4 urteetan munduko birari ekin zioten, tartean AEBak "konkistatuz" eta Beatlemania izeneko fenomenoa sortuz.

• 1964ko abuztuan The Kinks talde ingelesak "You Really Got Me" diskoa aurkeztu zuen.
  • Abuztuaren 27an "Mary Poppins" film arrakastatsua aurkeztu zuten lehenengo aldiz.
  • Urte hartan bertan Gabriel Aresti "poeta hiritarrak" Zarautzen argitaratu zuen "Harri eta Herri", euskal poesiaren historian liburu iraultzailea izan dena.

• 1965eko udan The Rolling Stonesek "(I Can't Get No) Satisfaction" kantuarekin eta Bob Dylanek "Like a Rolling Stone"-rekin arrakasta itzela erdietsi zuten.
  • Azaroaren 1ean Durangoko Azokaren lehenengo aldiz antolatu zuen Gerediaga Elkarteak.
  • Abenduaren 22an "Doctor Zhivago " estreinatu zuten AEBetan.
  • Urte hartan bertan "Uztapide" bertsolariak irabazi zuen bigarren aldiz Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa eta "Paz de Ziganda ikastola" sortu zuten Atarrabian tartean Jorge Cortes Izalen ekimenez, frankismo betean Nafarroan ikastolen mugimenduaren sorrerari ekinez.

• 1966an "Ez Dok Amairu" taldea sortu zuten, euskal kulturan gaur egun hain ezagunak diren Benito Lertxundi, Mikel Laboa eta Xabier Letek, besteak beste, osatutakoa.

• 1967an The Velvet Underground eta The Doors taldeek izen bereko disko bana argitaratu zuten. Jimi Hendrixek bestela "Are You Experienced" eta "Axis: Bold as Love" albumak.
  • Urte hartan bertan "Uztapide" bertsolariak irabazi zuen hirugarren aldiz Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa.

• 1968an Led Zeppelin taldea sortu eta lehendabiziko diskoa kaleratu zuten.
  • Otsailaren 8an "Planet of the Apes" filma aurkeztu zuten.
  • Apirilaren 2an "2001: A Space Odyssey" pelikula estreinatu zuten AEBetan.
  • Urte hartan bertan Simon and Garfunkelek "Mrs. Robinson" singlea aurkeztu zuten.
  • Bestela, Arantzazuko Batzarrean hasi zen Euskara batua sortzeko prozesua, batik bat Koldo Mitxelenaren tesiak onartuz.

• 1969ko abuztuaren 15etik 18rako burutu zuten Woodstock musika jaialdia New Yorkeko estatuan, tamaina honetako lehenengoa historian. 400.000 pertsona egon zen bertan publiko moduan.
  • Irailaren 6an "The Pink Panther Show" ipini zuten lehenengo aldiz AEBetako telebistan.
  • Azkenik, The Who taldeak "Tommy" rock opera aurkeztu zuten.

Kirolak

• 1960ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituzten Erroman (Italia). Sobietarrak garaileak izan ziren dominei dagokienez eta bigarrenak Ameriketako Estatu Batuak izan ziren. Ondoren Italia eta Alemania izan ziren zerrendan. Atleta nabarmenen artean Aladar Gerevich, Wilma Rudolph, Abebe Bikila, Muhammad Ali, Gert Fredriksson eta Viacheslav Ivanov izan ziren.

• 1961ean Jacques Anquetilek Frantziako Tourra irabazi zuen, baita hurrengo hiru urteetakoak ere. Hamarkada eta lasterketa honetan garaipen gehien lortutakoa izan zen.

• 1962ko Munduko Futbol Txapelketan, Txilen antolatua, Brasilek Txekoslovakiari irabazi zion. Hirugarrena Txile bera izan zen.
  • Urte hartan bertan sortu zuten Bidasoa Kirol Kluba edo Club Deportivo Bidasoa eskubaloi taldea Irunen (Gipuzkoa).

• 1964ko Udako Olinpiar Jokoak egin zituzten Tokion (Japonia). Ameriketako Estatu Batuak domina gehien lortutakoa izan ziren, bigarrena Sobietar Batasuna eta hirugarrena herrialde anfitrioia.

• 1965ean Hondarribia Arraun Taldeak Kontxako Bandera erdietsi zuen, baita hurrengo hiru urteetan ere, hamarkadan garaipen gehien lortu zuen kluba izan zelarik.

• 1966ko Munduko Futbol Txapelketan, Ingalaterran antolatua, herrialde anfitrioiak berak Alemaniari irabazi zion, hirugarrena Portugal izan zelarik.

• 1968ko Udako Olinpiar Jokoak aurrera atera zituzten Mexiko Hirian. Ameriketako Estatu Batuak, Sobietar Batasuna eta Japonia izan ziren domina gehien lortu zituztenak, orden horretan. Atleten artean Dick Fosbury, Bob Beamon, Jose Pedraza, Felipe Muñoz Kapamas, Lee Evans eta Tommie Smith aipatzekoak dira.

Pertsona nabarmenak

• Che Guevara gerrilari argentinarra, Kubako Iraultzaren egile nagusietakoa eta orduko eta ondorengo belaunaldietarako ikono bihurtutakoa. 1967an militarrek hil zuten Bolivian.

• Ho Chi Minh poeta eta iraultzailea, Ipar Vietnamgo presidente izan zen 1954 eta 1969 urteen artean.

• John F. Kennedy AEBetako presidente demokrata izan zen 1961 eta 1963 artean. Azken urte hartan erail zuten Dallasen. Bere agintaldian, Kubarekiko krisialdia eta Vietnamgo Gerra nabarmentzekoak dira, baina baita afroamerikarren aldeko mugimenduak eta espazioko lasterketa delakoa.

• Mao Zedong Txinako Alderdi Komunistaren buruzagia izan zen 1943tik 1976 arte. 1960tik aurrera Iraultza Kulturala martxan ipini zuen. Berak abiatutako mugimendua maoismoaren izena hartu zuen.

• Martin Luther King apaiz baptista eta afroamerikarren eskubide zibilen aldeko aktibista, indarkeria ezaren bidez. Bakearen Nobel saria eman zioten 1964an. 4 urte geroago erail zuten.

• "The 1960s".