Sestao

Kontzejuaren izenaren erregistrorik zaharrena 1322koa da, Portugaleteko Fundazio-Pribilegio gutunean: la desmeria de Santa Maria de Sesto^[4]. Erdi aroko artxiboetan ez dator Sestao, Sesto baizik, forma osoagoaren herri-aldaera dena. Aldaera hori beste herri batzuetan ere aurkitu daiteke, Bilbao eta Bilbo edo Ugao edo Ubo. XVI. mendetik aurrera Sestao aldaera gero eta gehiago erabiltzen da dokumentuetan, forma bakarra bihurtu arte. Hala ere, XVII. mendearen erdira arte paper ofizialetan iraun zuen Sesto izenak^[5].

Armarria

Armarriak Sestaoko jarduera industriala islatzen du. Juan Francisco Yandiola alkatea zela aukeratu zen sinboloa. Elementu gisa honako hauek nabarmendu daitezke: Labe Garaiak bere tximiniekin, eraikinak fabrikekin, gurutzaontzia, aingura, arrauna eta pikotxa. 1890ko apirilaren 10eko udaletxeko osoko bilkuraren aktan deskribatua eta onartua izan zen^[6].

Bandera

XX. eta XXI. mendeen bitartean berde eta beltz koloreek Sestao herria identifikatu dute, herriaren zenbait kirol talderen koloreak izan direlako, hala nola, Sestao Sport Club, Kaiku Arraun Kirol Elkartea edo Sestao River Club. Horregatik 2014ko martxoaren 17tik 22ra Udalak herri parte-hartzea martxan jarri zuen herritarrek proposatu ziren lau diseinuen artean aukeratzeko^[7]. Diseinu horiek Juan José González bexilologoaren (Bizkaiko zenbait udalerrien banderen sortzailea) diseinuak ziren, aipatutako koloreak zituztenak. Irabazle atera zen bi marra horizontal, berdea eta beltza, zituen eta 2:3ko proportzioa zuen bandera^[8].

• 
  Bi marra horizontalek (goikoa berdea eta behekoa beltza) osatzen dute Sestaoko bandera errektangularra, armarria erdian duela.

Ekimena Bizkaiko Batzordeek onartu zuten eta 2016ko urriaren 1an^[9][10], larunbatean, altxatu zen bandera lehendabizi. Banderak 1890ko herriaren armarria erakusten du erdian. Ordura arte, granate koloredun bandera bat erabiltzen zen (Bizkaiko beste udalerri asko bezala) erdian Sestaoren armarriarekin.

Sestao udalerria Ibaizabal ibaiaren mendebaldean dago. Sestaoko erdigunea puntu gorenean 83,95 metro dauzkan muino batean ezartzen da, leunki Ibaizabal ibairantz altuera galtzen doana. Hegoalderantz ordoki hori bat-batean amaitzen da 50-60 metroko labar batean, bertan aspaldiko harrobi batzuk baitaude. Herriko gunerik lauenetan industria ezarri zen orain dela ehun urte baino gehiago, Galindo eta Ibaizabal ibaien ondoan hain zuzen.

• 
  Galindo Ibaiaren bukaera Sestaotik, beste aldean Barakaldo.
• 
  La Naval ontziola Ibaizabal ibaiaren itsasadarrean.

Lurzorua

Duela 300 milioi urte Sestaoko udalerria sortzen duen lurra uretan zegoen, itsasoaren azpian. Itsas hondoan sedimentuak pilatzen joan ziren urteetan zehar. Sedimentu horien artean zenbait izaki bizidunen gorputzak zeuden, urteak pasata fosil bihurtu ziren. Belemnoidea, ammonoidea edo bibalbio bezalako fosilak aurkitu dira herrian^[11]. Kretazeo Goiztiarrean sortu ziren Meatzaldeko eta Sestaoko lurrak, baina oraindik itsas hondoan^[12].

Zenozoikoan lurra urgaineratu zen, pilatutako sedimentuak altxatuz. Sestaoko lurzoruaren egitura Neozoikoan sortzen bukatzen da, glaziazio aroan, lurzoru alubial eta kareharriko formak eratuz.

Inguru naturala eta klima

Orain hiru mende, zelaiak, mahastiak eta padurak ziren nagusi gaur Sestao dagoen lekuan, eta 19 baserrik baino ez zuten herria osatzen. Udalerritik, Ibaizabalez gain, Ballonti eta Galindo ibaiak igarotzen dira. Ballontik Galindon isurtzen du, eta hau itsasadarrean hiltzen da, Barakaldorekiko muga eginez.

Sestaoko klima ozeaniko hezea da, korronte bero baten eragina duena, tenperatura epelekin, urte osoan. Euriak udazkenean eta udaberrian ugariak izaten dira, neguak leunak eta udak ez oso beroak. Dena dela, udan zein neguan, egun oso hotzak eta termometroa 40 °C-tik gora igotzen den egunak badaude.

Mugakideak

Mendebaldean Trapagaran udalerriarekin egiten du muga, iparraldean eta ekialdean Ibaizabal ibaiarekin, hegoaldean Barakaldorekin, eta ipar-mendebaldean Portugaleterekin.

Auzoak

Antzinaroa

Ez dago informaziorik Sestaoko udalerriaren populaketa eta jatorriari buruz, baina inguruko beste toki batzuetan bezala, ondorioztatu daiteke erromanizazioa baino lehene Sestao osatzen duen lurraldea Autrigoien influentziapean zegoela, jatorri ezezaguneko herria. Garai horretatik aurrera bere bilakaera historikoa Euskal Herrikoaren berdina dela esan daiteke^[13].

Erdi Aroa

Garaiko liburuek dioten bezala, 880 urtean gutxi gorabehera, Iberiar penintsulako iparraldean zenbait godo tribu lehorreratu ziren. Tribu horiek Bizkaiko eta Santanderreko kostaldeetan zehar hedatu ziren. Sarritan tokiko biztanleen aurka borrokatzen ziren, hauek haien lurraldea determinazioz babestuz^[13].

XIV. mendea

1322koa da kontzejuaren lehendabiziko aipamen idatzia: Sesto.

XVI. mendea

Erdi aroko artxiboetan Sestao izena ez da agertzen, Sesto baizik. Aldaera bera agertzen zen beste herri batzuetan, esaterako: Bilbao eta Bilbo edo Ugao edo Ubo. XVI. mendeaz gero, dokumentuetan maizago erabiltzen da Sestao aldaera, jatorrizkoa desagertu zen arte^[5].

XVII. mendea

XVII. mendearen erdira arteko zenbait paper ofizialetan oraindik erabiltzen da Sesto izenk^[5].

XIX. mendea

Sestao udalerria 1805. urtean sortu zen, Somorrostroko Hiru Kontzejuetatik bereizi zenean, beraz, nahiko udalerri gaztea dela esan daiteke. Bilboko garapen industrialak bete-betean eragin zion herrixka baino ez zenari. Hazkundea XIX. mendearen bukaeratik aurrera nabarmendu zen, batez ere meatzaritzaren garapenarekin batera. Meatzaritzak altzairugintzaren garapena ekarri zuen eta Bilboko itsasadarretik hurbil arlo horretako hainbat industria ezarri ziren, Altos Hornos y Fábricas de Hierro y Aceros de Bilbao, La Vizcaya eta La Iberia, esaterako.

• 
  Sestaoren ikuspegia 1874an (Juan Barroeta)
• 
  "Infanta María Teresa" gurutzaontzi akorazatuaren uretaratzea Sestaoko Astilleros del Nervión ontziolan 1890. urtean
• 
  San Francisco de Mudela, 1887
• 
  La Vizcaya, 1887

XX. mendea

Hiru enpresa horiek izan ziren 1902an Bizkaiko Labe Garaiak enpresa sortu zutenak, 1990eko hamarkada erdialdera arte lanean ibilitako enpresa. Lan handieneko urteetan 10.000 langile inguru ere izan zituen, Sestao herriko familia ia guztiek kideren bat bertan lan egiten zutela esan liteke. Industriarekin batera nabigazioa ere garatu zen eta hainbat ontziola sortu ziren, horien artean Sestaoko La Naval.

1970eko hamarkadako krisialdiak gogorren eragin zien herrietako bat da Sestao. Sektore industrialaren erabateko garrantziak hondamendia ekarri zion herriari, industriak porrot egin baitzuen. Horrela, azken hogeita bost urteetan, herria aurrera ateratzeko ahaleginak egon diren arren, oraindik ere, krisialdian murgildurik dago Sestao. Ezegonkortasun politikoa, eta azkenaldian La Navalen izandako krisialdiak egoera zailago egin dute.

• 
  Renfeko trena azken labe garaiaren aurrean
• 
  Sestao Knutsen gasontzia, 2005ean
• 
  Aurora kooperatibako etxebizitzak

XXI. mendea

Sestaoko Udalak eta Bizkaiko Foru Aldundiak proiektu bat martxan jarri dute, etxebizitza zahar eta hondatuak bota eta berriak eraikitzeko, Urbinagatik Galindo ibaiaren iparraldean zehar dagoen gune batean. El Carmen auzo langile zaharra, besteak beste guztiz desagertu da.

• 
  Kaiku hiribideko etxebizitza berriak Sestaon.
• 
  Galindo Ibaiaren bukaera. ezkerraldean Barakaldo, eskuinaldean Sestao.

Nahiz eta azken urteetan industria birmoldaketa eta ekonomiaren, gizartearen eta hirigintzaren suspertzea hasi diren, 1980ko hamarkadan izandako krisiaren ondorioz, Sestaoko jarduera ekonomiko nagusia industria da oraindik ere, udalerriko biztanleria aktiboaren bi herenak hartzen baititu.

Sestaon aktibo dauden industriak, batez ere, siderurgiakoak dira, besteak beste, Acería Compacta Bizkaia eda La Naval Astilleros Research -SECN enpresekin. La Naval itxita eta hartzekodunen konkurtsoan dago, 2006ko abenduaren 1ean amaitu zen pribatizazio-prozesua, eta CNN (Construcciones Navales del Norte) enpresaren esku geratu zen. Gainera Sestaon badira enpresa talde ugari eta heterogeneo bat burdingintzan, kimikan eta sektore elektrikoan aritzen dena. Aipagarria da, halaber, Galindoko Ur Araztegia, Bilbo Handiko eskualde osoko hondakin urak tratatzen dituena.

Sestaok Euskal Autonomia Erkidegoko langabezia-tasa altuenetako bat du: 2.413 langabe; horietatik 1.181 gizonezkoak dira eta 1.232 emakumezkoak (2020ko abendua), enpresa handiak itxi edo birmoldatu egin direlako (AHV, Aurrera, La Naval edo Babcock & Wilcox).^[14] XIX. mendetik aurrera eta XX. mendean zehar migrazio-fluxuaren inbertsioa gertatu zen. Mendeetan zehar zonalde honetako biztanleak kanpora joan behar izaten ziren lan bila, Baina fluxu hori guztiz aldatu zen eskualdean eta Sestaoko udalerrian bertan zenbait lantegi jartzeari esker kanpoko jende asko etorri zen Sestaora lan egitera.^[15] Hala, XX. mendeko 1950eko, 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, Sestao Espainiako beste leku batzuetatik etorritako milaka pertsonen emigrazioaren helmuga izan zen, batez ere galiziarrak, andaluziarrak, extremadurarrak eta gaztela-leondarrak. Azken urteotan beste herrialde eta kontinente batzuetatik ere etorri da jendea, hala nola Txina, Errumania, Maroko, Amerika, Afrika eta abarretatik.

1587. urtean Burgoseko elizbarrutiak egindako zentsu batek garaiko Enkarterrietako biztanleriaren datuak biltzen ditu. Sestaok urte horretan 25 biztanle zituen. Hurrengo mendean, 1644. urtean, Somorrostroko Hiru Kontzejuak 188 biztanle zituen, 1587an 225. Ondorioztatu daiteke Sestaoren biztanleriak ere jaitsiera ere izan zuela^[6].

Sestaok 27286 biztanle zituen 2016. urtean. Udalerri moduan historia laburra izan arren, aldaketa handiak izan ditu hamarkada gutxian. Hasieran herrixka baino ez zena hiri industriala bilakatu zen urte gutxiren buruan. XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran, Bizkaiko Ibaizabal itsasadarraren inguruan garatzen ari zen industria eta meatzaritza zirela eta, ehunka etorkinek jo zuten Sestaora, Bizkaiko beste toki batzuetatik eta Espainiatik.

Meatzaritza eta altzairugintzaren garapenarekin batera, lantegi handiak ezarri ziren herrian, Bizkaiko Labe Garaiak enpresa esaterako. Hogeigarren mende hasierarako, Sestao Bizkaiko hirugarren herririk jendetsuena zen, Barakaldo eta Bilboren atzetik.

Biztanleriak hazten jarraitu zuen gerra zibilaren ondoren ere, baina Ezkerraldeko beste herrietan gertatu bezala, 1970. urtetik aurrerako krisialdi ekonomikoarekin batera, hazkunde hori eten egin zen. Eta biztanleriak beherako bidea hartu zuen.

Gaur egun, Sestao, Euskal Autonomia Erkidegoko herri handienen artean proportzioan biztanle gehien galtzen dituen udalerria da.

Biztanleriaren bilakaera

Sestaoko biztanleria

Alberto Lozano (Euzko Alderdi Jeltzalea) izan zen Sestaoko alkatea 2003ko hauteskundeez geroztik. Baina ez zuen gehiengorik udalean, Vecinos por Sestaorekin eta Ezker Batuarekin izandako koalizioa 2005ean hautsi ostean. 2003ko hauteskundeetan EAJk 6 zinegotzi lortu zituen, PSOEk 6, Vecinos por Sestaok 4, PPk 3 eta EBk 2. Boto kopuruari dagokionez, EAJk 4.801 boto lortu zituen, PSOEk 4.621, PPk 2.253 eta EBk 1.867. Baliogabeko botoak 1.029 izan ziren, Aralarrek 175 boto lortu zituen eta zuri bozkatu zutenak 159 izan ziren. Aipagarria da baliogabeko botoek izan zuten gorakada, ezker abertzaleak hauteskundeetara aurkezturiko zerrenda (Sestaorekin Bat) Espainiako Auzitegi Nazionalak baliogabe utzi eta gero.

2011ko udal hauteskundeen ondoren, Josu Bergara López hautatu zuten alkate, eta 2015eko eta 2019ko hauteskundeen ondoren berretsi egin zuen kargua.

Udal hauteskundeak

Demokrazia garaiko alkateen zerrenda

1805-1979 bitarteko alkateak

Parkeak

• Ondejeda / Las Camporrasː Sestaoko birika berdea, parkerik handiena da. Ibilbide botaniko bat du 33 zuhaitz mota ezberdinekin.
• Markonzagaː Izen bereko auzoan kokatutako parkea. Nabarmentze da erdian daukan anfiteatroa.
• Portopinː
• La Benediktaː
• Elizako parkeaː Udaletxe atzean dagoen parkea da, zenbait zuhaitzekin.

Errepideak

•  A-8  autobideak ez du sarbide zuzenik Sestaon. Autobidearen Barakaldo-Max Center merkataritza-gunearen irteera edo Portugaleterako irteera erabil daitezke udalerrira heltzeko.
•  BI-3739  Bilbo - Santurtzi errepideak, Bilbo, Barakaldo, Sestao, Portugalete eta Santurtzi udalerriak lotzen ditu.
•  BI-628  Ballontiko ardatza, 2007. urtean ireki zen A-8 autobidearen trafiko handia arintzeko asmoarekin. Errepidea Ortuella, Santurtzi, Portugalete eta Sestao udalerrietatik igarotzen da, eta Barakaldoko Lasesarre-Urban Galindo barrutiarekin lotzen da.
•  BI-644  Sestaoko lotuneak, A-8 autobidea eta N-634 errepidea Sestaoko udalerriarekin lotzen ditu. Trapagaran eta Barakaldo udalerrietatik ere igarotzen da.

Metroa

Bilboko metroaren 2. lineak Sestao zeharkatzen du, Ezkerraldea, Bilbo eta Basauri lotuz. 2005ean heldu zen metroa herriko erdigunera. Udalerrian bi geltoki daude:

• Sestaoko geltokia, Kasko plazan kokatuta.
• Urbinagako geltokia, Simondrogas auzoan kokatuta.
• Abatxoloko geltokia Portugaleten kokatzen den arren, Azeta irteera Portugalete eta Sestao udalerrien arteko mugan dago.

Trena

Herriaren ekialde eta hegoaldetik Renfeko Aldirien zerbitzua dabil. Ekialdetik Bilbo eta Santurtzi arteko C-1 trenbidea ibiltzen da. Trenbideak metroa baino arrakasta txikiagoa dauka, izan ere, herriaren ekialdean eta behealdean biztanle gutxi bizi da, eta geltokiak erdigunetik kanpo daude. Gainera, trenbideak eta metroak antzeko ibilbideak egiten dituzte. Bestalde, C-2 trenbidea Bilbo eta Muskiz lotzen ditu. Linea honetan geltoki bakarra dago Sestaon. Renfeko aldirien hurrengo geltokiak udalerri barruan daude:

• Sestaoko geltokia, C-1 linean, Urbinaga auzoan kokatuta.
• La Iberia geltokia, C-1 linean, izen bereko auzoan.
• Galindoko geltokia, C-2 linean, izen bereko auzoan.

Autobusa

Bizkaibus hiriarteko autobus zerbitzuak Sestao lotzen du Ezkerraldeko gainontzeko udalerriekin, baita Euskal Herriko Unibertsitateak Leioan daukan kanpusarekin. Hurrengo lineak udalerritik pasatzen dira

• A3131 Barakaldo - Sestao - Errepelega
• A3142 Santurtzi - Barakaldo - Retuerto - Kareaga
• A3331 Sestao - Trapagaran
• A3335 Muskiz - Sestao

Zubiak

2007. urtean Javier Manterola ingeniariak diseinaturiko zubia inauguratu zen Galindo ibaiaren gainean. Zubiak Barakaldoko Lasesarre auzoa eta Sestaoko La Punta auzoa elkartzen ditu Ballontiko korridorearen hegoaldeko muturrean^[16]. 110 metroko luzera eta 27 metroko zabalera ditu pasabideak.

• 
  El Carmen zubi zaharra eta zubi berria atzean.
• 
  Zubiak Barakaldoko aldetik.

Ikastetxeak

Sestaok haur, lehen eta bigarren hezkuntzak ikasteko zentroak ditu^[17].

Haur hezkuntza

• Vista Alegre Haurreskola
• Haurreskola Markonzaga
• Amor Misericordioso Ikastetxea

Lehen hezkuntza

• Albiz Ikastetxe Publikoa

• Vista Alegre Ikastetxea

• Amor Misericordioso Ikastetxea

• Markonzaga Ikastetxe Publikoa
• Begoñako Andra Mari Ikastetxea
• Kueto Ikastetxe Publikoa

Bigarren hezkuntza

• Saturnino de la Peña institutua
• Ángela Figuera institutua
• Amor Misericordioso Ikastetxea

Dantza taldeak

• Arriskugarri Dantza taldea. 1977. urtean sortua.
• Eusko Lorak Dantza eta Txistu taldea. 1957. urtean sortua.
• Salleko Dantza eta Txistu taldea. 1962. urtean sortua.
• Triana taldea.

Jaiak

Herriak hiru egunetan ospatzen ditu jaiak:

• Ekainaren 29an, San Pedro jaiak.
• Uztailaren 31n, San Inazio.
• Uztailaren 25ean, Santiago.
• Abuztuaren 30ean, Santa Rosa.
• Irailaren 29an, San Miguel.

Kirol taldeak

• Sestao River Club, futbol taldea.
• San Pedro Kirol Elkartea, futbol taldea.
• Kaiku Arraunaren Kirol Elkartea.
• Iberia Arraun Elkartea.

Kirol-guneak

• La Benedicta polikiroldegia^[18]
• Las Llanas polikiroldegia^[19]

Eraikin erlijiosoak

• Santa Maria elizaː Sestaoko erdigunean kokatuta dago.
• Begoñako Andra Mari eliza.

Eraikin industrialak

• Bizkaiko Labe Garaietako 1. Labe Garaia.
• Bizkaiko Labe Garaietako Ikastunen Eskola.

• 
  Bizkaiko Labe Garaietako 1. Labe Garaia
• 
  Santa Maria eliza
• 
  Begoñako Andra Mari eliza
• 
  Sestaoko udaletxea
• 
  La Galana
• 
  La Aurora Kooperatiba
• 
  La Humanitaria Kooperatiba
• 
  La Protectora etxebizitzak

Sestaoko Etxe Handia

Sestaoko Etxe Handia 1892. urtean Sestaoko Simondrogasen eraikitako etxebizitza sail bat zen. Garai hartan industria gune askotan eraikitako etxebizitza askotan bezala, industrian lan egiten zutenen familiak bizi ziren han. XX. mendearen bigarren erditik aurrera, eraikinaren egoera okertuz joan zen mantenu faltak eraginda. Pixkanaka, ijito familiek jatorrizko langileen familiak ordezkatu zituzten eta 2000. urterako, eraikineko biztanle gehienak etnia horretako pertsonak ziren.

Sestaoko udalak eraikinaren kanpoaldeko itxurari eta barrualdeko egiturari eusteko neurriak hartu zituen. Eta 2005. urtean, Eusko Jaurlaritzako etxebizitza sailak "Sestao Bai" elkartea aurkeztu zuen, udalarekin batera Sestaoko gune jakinak berriztatzeko, horien artean Simondrogas auzunea. Proiektu horren arabera, etxebizitza blokerik zaharrenak eta egoerarik txarrenean zeudenak eraitsi eta 1.500 etxebizitza berri eraikiko ziren auzunean, eraitsi beharreko blokeen artean zegoen Sestaoko Etxe Handia.

2008ko ekainean, eta hilabetetako atzerapenaz, Etxe Handia 2008ko irailean eraitsiko zela esan zuen Eusko Jaurlaritzak, pixkanaka, eraikineko ijito familiak, Bilboaldeko babes ofizialeko etxebizitzetara joan ziren, eta eraikina hustuz joan zen. Urte hartako irailerako, eraikina hutsik zegoen. 2008ko urriaren 2an, sutea piztu zen eraikinaren hirugarren solairuan arratsaldeko zortziak aldera, ustez nahita^[20]. Eraikinaren egurrezko egitura zela eta, erraz zabaldu zen sua eraikin osoan. Suhiltzaileek ezin izan zuten sua amatatu, eta ordu gutxiren buruan, eraikinaren gehienak behera egin zuen. Zutik geratu zena eraitsi egin zuten, hurrengo egunean, makinez.

• José Santos de la Hera (1792-1859), militarra.
• Blas Villate (1824-1882), militarra eta politikaria.
• César del Villar (1843-1917), militarra eta politikaria.
• Domingo Uriarte Arteagabeitia, "Rebonzanito" (1894-1971), toreatzailea.
• Diego Mazkiaran, "Fortuna" (1895-1940), toreatzailea.
• Florentina Tasende (1896-1967) ANV-EAEko politikaria.
• Aurora Arnaiz (1913-2009), ezkertiar politikaria, irakaslea, idazlea. Mexikon erbesteratuta hil zen.
• German Aldama (1918-1994) Sestaon 1948 eta 1952 urteen artean aritutako apaiza.^[21][22]
• Jose Luis Lopez Panizo , "Panizo" (1922-1990), futbolaria.
• Sabina de la Cruz (1929-2020), poeta, irakaslea, eta idazlea.
• Angel Landa (1935), alpinista.
• Norberto Torres "Txirri" (1945- ), traineruetako patroia.
• Fidel Uriarte (1945), futbolaria.

• Sestaoko Udala
• Sestaoko Kale Izendegia^{[Betiko hautsitako esteka]}