Աշխարհի բնակչություն
Ժողովրդագրության մեջ աշխարհի բնակչությունը ներկայումս ապրող մարդկանց ընդհանուր քանակն է և ըստ հաշվարկների 2019 թվականի ապրիլին կազմում էր 7,7 միլիարդ[1]։ Մարդկության պատմությանը պահանջվել է ավելի քան 200.000 տարի, որպեսզի աշխարհի բնակչությունը հասնի 1 միլիարդի[2] և դրանից հետո միայն 200 տարի, որպեսզի հասնի 7 միլիարդի[3]։
Աշխարհի բնակչությունը շարունակաբար աճում է 1315-1317 թվականների Մեծ սովից և 1350 թվականի Սև մահից հետո, երբ բնակչությունը մոտ 370 միլիոն էր[4]։ Բնակչության աճի գլոբալ մակարդակը ամենաբարձր արժեքը ստացել է 1955-ից 1975 թվականներին և կազմել է միջինը 1.8 տոկոս, իսկ 1965-ից 1970 թվականներին եղել է 2,1 տոկոս[5]։ Աճը դանդաղել է 2010-ից 2015 թվականներին` կազմելով 1,2 տոկոս և ըստ կանխատեսումների կշարունակի դանդաղել 21-րդ դարի մնացած հատվածում[5]։ Այնուամենայնիվ գլոբալ բնակչությունը շարունակում է աճել[6] և կանխատեսվում է, որ կհասնի 10 միլիարդի 2050 թվականին և ավելի քան 11 միլիարդի 2100 թվականին[7]։
Ընդհանուր տարեկան ծնունդների ամենաբարձր մակարդակը եղել է 1980-ական թվականների վերջին, մոտ 139 միլիոն[8] և 2011 թվականի դրությամբ կանխատեսվում է, որ կմնա հաստատուն՝ 135 միլիոնի սահմաններում[9], մինչդեռ մահերը հաշվվում են 56 միլիոն և 2040 թվականին կանխատեսվում է կդառնա մոտ 80 միլիոն[10]։ Աշխարհի բնակչության միջին տարիքը 2018 թվականի դրությամբ կազմել է 30.4 տարեկան[11]։
| Աշխարհի բնակչություն (միլիոն, ՄԱԿ-ի հաշվարկ)[12] | ||||
|---|---|---|---|---|
| # | Բնակչությամբ տասը ամենախոշոր երկրներ | 2000 | 2015 | 2030* |
| 1 |  Չինաստան* | 1,270 | 1,376 | 1,416 |
| 2 |  Հնդկաստան | 1,053 | 1,311 | 1,528 |
| 3 |  ԱՄՆ | 283 | 322 | 356 |
| 4 |  Ինդոնեզիա | 212 | 258 | 295 |
| 5 |  Պակիստան | 136 | 208 | 245 |
| 6 |  Բրազիլիա | 176 | 206 | 228 |
| 7 |  ՆԻգերիա | 123 | 182 | 263 |
| 8 |  Բանգլադեշ | 131 | 161 | 186 |
| 9 |  Ռուսաստան | 146 | 146 | 149 |
| 10 |  Մեքսիկա | 103 | 127 | 148 |
| Ընդհանուր | 6,127 | 7,349 | 8,501 | |
| Notes: | ||||
Աշխարհի բնակչություն ըստ տարածաշրջանի
Երկիր մոլորակի յոթ աշխարհամասերից վեցը մեծ մասամբ բնակեցված են։ Ասիան ամենամեծ բնակչություն ունեցող աշխարահամասն է, 4,54 միլիարդ բնաչկությամբ կազմում է աշխարհի բնակչության մոտ 60%-ը։ Բնակչությամբ աշխարհի խոշորագույն պետություններն են Չինաստանը և Հնդկաստանը, որոնց ընդհանուր բնակչությունը կազմում է աշխարհի բնակչության 36%-ը։ Աֆրիկան բնակչությամբ երկրորդ խոշոր մայրցամաքն է մոտ 1,28 միլիարդ բնակչությամբ կամ աշխարհի բնակչության 16%-ը։ Եվրոպայի բնակչությունը 2018 թվականի դրությամբ կազմում է 742 միլիոն կամ աշխարհի բնակչության 10%-ը, մինչդեռ Լատինական Ամերիկա և Կարիբյան ավազան տարածաշրջանների բնակչությունը կազմում է 651 միլիոն (9%)։ Հյուսիսային Ամերիկայում բնակչությունը մոտ 363 միլիոն է (5%) և Օվկիանիայի բնակչությունը, որը ամենաքիչ բնակեցված տարածաշրջանն է, կազմում է 41 միլիոն (0.5%)[13]: Չնայած Անտարկտիդան չունի մշտական բնակչություն, այստեղ ապրում են միջազգային հետազոտական կայանների անձնակազմերը։ Այս բնակիչների քանակը աճում է ամռան ամիսներին և նվազում ձմռանը, քանի որ հետազոտողները վերադառնում են իրենց հայրենիք[14]։
Բնակչություն ըստ մայրցամաքի
| Մայրցամաք | Խտություն (բնակիչ/կմ2) | Բնակչություն (միլիոն) | Ամենաշատ բնակչությամբ երկիր | Ամենաշատ բնակչությամբ քաղաք (մետրոպոլիտենային տարածք) |
|---|---|---|---|---|
| Ասիա | 96.4 | 4,436 | 1,382,300,000 - Չինաստան | 35,676,000/13,634,685 -  Մեծ Տոկիո/Տոկիո |
| Աֆրիկա | 36.7 | 1,216 | 186,987,000 - Նիգերիա | 21,000,000 - Լագոս |
| Եվրոպա | 72.9 | 738 | 145,939,000 - Ռուսաստան; մոտ. 112 միլիոն Եվրոպայում) | 16,855,000/12,506,468 - Մոսկվայի մետրոպոլիտենային տարածք/Մոսկվա[15] |
| Հյուսիսային Ամերիկա | 22.9 | 579 | 324,991,600 - ԱՄՆ | 23,723,696/8,537,673 - Նյու Յորք մետրոպոլիտենային տարածաշրջան/Նյու Յորք |
| Հարավային Ամերիկա | 22.8 | 422 | 209,567,000 - Բրազիլիա | 27,640,577/11,316,149 - Մեծ Սան Պաուլո/Սան Պաուլո |
| Օվկիանա | 4.5 | 39.9 | 24,458,800 -  Ավստրալիա | 5,005,400 - Սիդնեյ |
| Անտարկտիդա | 0.0003 (տարբեր) | 0.004 ամռանը (ոչ մշտական, փոխվող)[14] | N/A | 1,200 (ոչ մշտական, փոխվող) - Մակմուրդո կայան |
Պատմություն
Աշխարհի բնակչության թվի հաշվարկը հնարավոր է դարձել միայնԱշխարհագրական հայտնագործությունների ժամանակաշրջանից սկսած։ Աշխարհի բնակչության ամենավաղ հաշվարկները եղել են 17-րդ դարում. Ուիլյամ Պետտիի հաշվարկով 1682 թվականին աշխարհի բնակչությունը եղել է 320 միլիոն (ժամանակակից հաշվարկներով մոտ երկու անգամ ավել է կազմել), 18 րդ դարի դրությամբ աշխարհի բնակչությունը կազմել է մոտ մեկ միլիարդ (հավասար ժամանակակից հաշվարկներին[16])։ Ավելի ճշգրիտ հաշվարկներ իրականացվել են 19-րդ դարում։ 1800-ականներին աշխարհի բնակչությունը կազմել է 600 միլիոնից մեկ միլիարդ և 1840-ական թվականներին մոտ 800 միլիոնից մեկ միլիարդ[17]։
Հաշվարկների դժվարությունը կայանում էր անճշտությունների մեծությունը, անգամ ներկայիս հաշվարկների մեջ անճշտությունները կազմում են 3%-ից 5%[18]։
Հին և հետդասական պատմություն
Աշխարհի բնակչության հաշվարկները գյուղատնտեսական ժամանակաշրջանում մոտ մ.թ.ա. 10,000 թվականին տատանվում էր 1-ից 15 միլիոն[19][20]։ Անգամ կան ավելի վաղ հաշվարկներ, ըստ որոնց բնակչության թիվը մ.թ.ա. 70.000 թվականին կազմել է 1,000-ից 10,000 մարդ։ 4-րդ դարում արևելյան և արևմտյան Հռոմեական կայսրությունում ապրել է 50-60 միլիոն մարդ[21]։
Հուստինիանոսի ժանտախտը, որը առաջին անգամ բռնկվել է Հռոմի կայսր Հուստինիանոսի կառավարման տարիներին, դարձել է Եվրոպայի բնակչության մոտ 50%-ի մահվան պատճառ 6-ից 8-րդ դարերում[22]։ Եվրոպայի բնակչությունը 1340 թվականին կազմել է ավելի քան 70 միլիոն[23]։ 14-րդ դարի Սև մահ համաճարակը նվազեցրեց աշխարհի բնակչությունը 1340 թվականի 450 միլիոնից մոտ 350-400 միլիոն 1400 թվականի դրությամբ[24], մարդկությանը պահանջվել է 200 տարի թվականակը վերականգնելու համար[25]։ Չինաստանի բնակչությունը 123 միլիոնից 1200 թվականին նվազեց 65 միլիոնը 1393 թվականին[26], մոնղոլների արշավանքների, սովի և համաճարակի հետևանքներով[27]։
Սկսած մեր թվարկության 2 թվականից Հին Չինաստանի Հան դինաստիան սկսեց ընտանիքների գրանցումը, որպեսզի իրականացնի գույքահարկը և վերահսկի տնային տնտեսությունների աշխատանքային պարտավորությունները[28]։ Այդ տարում Արևմտյան Հանի բնակչությունը գրանցվել էր 57,671,400 անձ 12,366,470 տնային տնտեսությունում, նվազելով 47,566,772 անձի 9,348,227 տնային տնտեսությունում 146 թվականին Հան դինաստիայի ավարտին[28]։ 1368 թվականին Մին դինաստիայի հիմնադրմամբ Չինաստանի բնակչությունը կազմել է մոտ 60 միլիոն և 1644 թվականին դինաստիայի ավարտին այն կազմել է մոտ 150 միլիոն[29]։ Անգլիայի բնակչությունը 1650 թվականին հաշվվում էր 5,6 միլիոն 1500 թվականի 2,6 միլիոնի փոխարեն[30]։ Նոր ցանքատեսակները, որոնք պորտուգալացի և իսպանացի գաղութարարները բերեցին Ամերիկայից և Ասիայից, ըստ որոշ հետազոտողների բերեցին բնակչության աճին 16-րդ դարում[31][32][33]։
Մինչկոլումբոսյան Ամերիկայի բնակչության թիվը անհայտ է, պատմաբան Դեյվիդ Հենիջը այն կոչել է «ամենաանպատասխան հարցը աշխարհում»[34]։ 20-րդ դարի վերջում գիտնականները համաձայնության եկան 55 միլիոն մարդու շուրջ, սակայն տարբեր աղբյուրներ նշում են տարբեր թվեր 10-ից մինչև 100 միլիոն[35]։ Ըստ ամենահամարձակ գիտական թեզերի, Ամերիկայի բնիկների մոտ 90%-ը մահացել է Հին Աշխարհի բերված հիվանդություններից, ինչպիսիք են բնական ջրծաղիկը, կարմրուկը և գրիպը[36]։ Դարերի ընթացքում եվրոպացիները ձեռք էին բերել իմունիտետ այս հիվանդություններից, մինչդեռ բնիկ ամերիկացիները չունեին այդպիսի իմունիտետ[37]։
Ժամանակակից պատմություն
Եվրոպական Գյուղատնտեսական և Արդյունաբերական հեղափոխությունի ընթացքում երեխաների կյանքի միջին տևողությունը անհամեմատ աճեց[40]։ Լոնդոնում ծնված երեխաների, որոնք մահացան մինչև հինգ տարեկանը, տոկոսային հարաբերակցությունը 1730-1749 թվականների 74.5%-ից նվազեց 1810-1829 թվականներին կազմելով 31.8%[41][42]: 1700-ից 1900 թվականներին Եվրոպայի բնակչությունը 100 միլիոնից աճեց 400 միլիոն[43]։ Ընդհանուր բոլոր տարածքները, որոնց բնակչությունը ուներ եվրոպական ծագում կազմում էր աշխարհի բնակչության 36% 1900 թվականի դրությամբ[44]։
Բնակչության աճը Արևմուտքում ավելի արագացավ պատվաստումների ներդրմամբ և այլ բժշկական նորամուծությունների ու սանիտարիայի ներդրմամբ[45]։ Նյութական ապահովվածության բարձրացման շնորհիվ Բրիտանիայի բնակչությունը 19-րդ դարում 10 միլիոնից դարձավ 40 միլիոն[46]։ Միացյալ Թագավորության բնակչությունը հասավ 60 միլիոնի 2006 թվականին[47]։ Միացյալ Նահանգների բնակչությունը 1800 թվականի 5,3 միլիոնից դարձավ 106 միլիոն 120 թվականին և 307 միլիոն 2010 թվականին[48]։
20-րդ դարի առաջին կեսին Ռուսական կայսրությունը և ԽՍՀՄ-ը մասնակցեցին ապրեցին մեծ պատերազմներ, սով և համաճարակ, ինչի արդյունքում ունեցան ահռելի մարդկային կորուստներ (մոտ 60 միլիոն մահացած)[49][50]։ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Ռուսաստանի բնակչությունը նվազեց, 1991 թվականի 150 միլիոնից 2012 թվականին դարձավ 143 միլիոն[51], սակայն 2013 թվականի դրությամբ նվազումը դադարեց[52]։
Զարգացող երկրների մեծ մասում տեղի է ունենում բնակչության արագ աճ սկսած 20-րդ դարի սկզբից, ինչը բացատրվում է տնտեսական զարգացմամբ և բնակչության կենսամակարդակի աճով։ Չինաստանի բնակչությունը 1850 թվականին եղել է 430 միլիոն, իսկ արդեն 1953 թվականին մոտ 580 միլիոն[53] և այժմ կազմում է 1,3 միլիարդ։ Հնդկաչին թերակղզու բնակչությունը, որը 1750 թվականին կազմում էր 125 միլիոն, 1941 թվականին հասավ 389 միլիոնի[54], իսկ այժմ Հնդկաստանի, Պակիստանի և Բանգլադեշի բնաչկությունները միասին կազմում են մոտ 1,63 միլիարդ[55]։ Ճավան, որը նախկին Ինդոնեզիան էր, 1815 թվականին ուներ 5 միլիոն բնակչություն, այժմ ունի ավելի քան 140 միլիոն բնակչություն[56]։ Ընդամենը մեկ դարում Բրազիլիայի բնակչությունն ավելացել է տասն անգամ 1900 թվականի 17 միլիոնից 2000 թվականին կազմել է 176 միլիոն, որը 21-րդ դարում կազմել է աշխարհի բնակչության մոտ 3%-ը։ Մեքսիկայի բնակչությունը 1900 թվականին կազմել է 13,6 միլիոն, իսկ 2010 թվականին՝ 112 միլիոն[57][58]։ 1920-ականների և 2000-ականների միջակայքում Կենիայի բնակչությունը 2,9 միլիոնից հասել է 37 միլիոնի[59]։
Միլիարդների ժամանակաշրջան
| Աշխարհի բնակչությունը միլիարդների ժամանակաշրջանում (ԱՄՆ վիճ. ծառայության հաշվարկներ) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակչություն | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| Տարեթիվ | 1804 | 1927 | 1960 | 1974 | 1987 | 1999 | 2012 | 2027 | 2046 |
| Պահանջված տարիներ | — | 123 | 33 | 14 | 13 | 12 | 13 | 15 | 19 |
Համարվում է, որ աշխարհի բնակչությունը հասել է մեկ միլիարդի 1804 թվականին։ Եվս 123 տարի է պահանջվել, որպեսզի այն դառնա երկու միլիարդ 1927 թվականին, սակայն միայն 33 տարի է պայանջվել երեք միլիարդին հասնելու համար 1960 թվականին[60]։ Աշխարհի բնակչությունը դարձել է չորս միլիարդ 1974 թվականին, հինգ միլիարդ` 1987 թվականին, վեց միլիարդ 1999 թվականին և համաձայն ԱՄՆ-ի վիճակագրական ծառայության յոթ միլիարդ` 2012 թվականի մարտին[61]։ Այնուամենայնիվ Միացյալ Ազգերի կազմակերպության հաշվարկով աշխարհի բնակչությունը հասել է յոթ միլիարդի 2011 թվականի հոկտեմբերին[62][63][64]։
Համաձայն ներկայիս հաշվարկների, աշխարհի բնակչությունը կդառնա ութ միլիարդ 2024 թվականին և ինը միլիարդ` 2042 թվականին։ Տարբեր սցենարներով 205 թվականին աշխարհի բնակչությունը 2050 թվականին ամենաքիչը կլինի 7,4 միլիարդ, և ոչ շատ 10,6 միլիարդից[65]։ Հաշվարկները մեծ կախվածություն ունեն տարբեր վիճակագրական տվյալներից, հատկապես ծնելիության մակարդակից։ Ավելի երկար կանխատեսումներից սցենարով 2150 թվականին բնակչությունը կնվազի 3,2 միլիարդի վատագույն դեպքում և կհասնի 24,8 միլիարդի լավագույն դեպքում[65]։ Ըստ մեկ համարձակ սցենարի, 2150 թվականին բնակչությունը կդառնա 256 միլիարդի` ենթադրելով, որ ծնելության մակարդակը կմնա 1995 թվականի 3,04 երեխա յուրաքանչյուր կնոջը մակարդակին, սակայն 2010 թվականին այս մակարդակը նվազեց 2,52-ի[66][67]։
Գլոբալ ժողովրդագրություն
| >80 77.5–80 75–77.5 72.5–75 70–72.5 | 67.5–70 65–67.5 60–65 55–60 50–55 |
2012 թվականի դրությամբ գլոբալ սեռերի հարաբերակցությունը մոտավոր 1,01 տղամարդուն ընկնում է 1 կին։ Սեռերի տարբերությունը հօգուտ տղամարդկանց ավելի մեծ է Հնկաստանում և Չինաստանում[69][70]։ Աշխարհի բնակչության մոտ 26,3% 15 տարեկանից փոքր է, 65,9%-ը 15-ից 64 տարեկան է և 7,9%-ը` 65 և ավելի[69]։ Ածշխարհի բնակչության միջին տարիքը 2014 թվականի դրությամբ հաշվարկվել է 29,7 տարեկան[71] և կանխատեսվում է, որ կդառնա 37,9 տարեկան 2050 թվականին[72]։
Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հաշվարկների, աշխարհի բնակչության կյանքի միջին տևողությունը 2015 թվականի դրությամբ կազմել է 71,4 տարի, որից կանանցը` 74 տարի և տղամարդկանցը` 69 տարի[68]։ 2010 թվականին գլոբալ ծնելիության մակարդակը հաշվվում է 2,52 երեխա մեկ կնոջը[67]։ 2012 թվականին բրիտանացի հետազոտողների հաշվարկներով Երկիր մոլորակի բնակչությունը կշռում է մոտ 287 միլիոն տոննա, մեկ անձի միջին քաշը` 62 կգ[73]։
Ըստ ԿՀՎ 2013 թվականի հաշվարկների համախառն համաշխարհային արդյունքը կազմել է $74,31 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար, իսկ մեկ շնչին ընկնող մեծությունը` $10 500 ԱՄՆ դոլար[74]։ Մոտ 1,29 միլիարդ մարդ (աշխարհի բնակչության 18,4%) ապրում է ծայրաստիճան աղքատ` վաստակելով օրական $1,25 ԱՄՆ դոլար և քիչ[75], մոտ 870 միլիոն մարդ (12,25%) ունի թերսնուցում[76]։ Աշխարհի բնակչության 83%-ը համարվում է տառաճանաչ[69]։ 2014 թվականի հունիսի դրութմաբ 3,03 միլիարդ մարդ օգտվում է համացանցից, որը կազմում է աշխարհի բնակչության 42,3%-ը[77]։
Հան չինացիները աշխարհում ամենախոշոր էթնիկ խումբն են, կազմում են աշխարհի բնակչության 19%-ը 2011 թվականի դրությամբ[78]։ Աշխարհում ամենաշատ խոսվող մայրենի լեզուներն են մանդարին չիներենը (խոսում է աշպարհի բնակչության 12.44%-ը), իսպաներենը (4.85%), անգլերենը (4.83%), արաբերենը (3.25%) և Հինդի-ուրդուն (2.68%)[69]: Աշխարհի խոշորագույն կրոնը Քրիստոնեությունն է, որի հետևորդները կազմում են աշխարհի բնակչության 31%-ը, երկրորդը` Իսլամն է մոտ 24,1% և երրորդը` Հինդուիզմը մոտ 13,78%[69]։ 2005 թվականի դրութմաբ աշխարհի բնակչության մոտ 16%-ը իրենց համարում են աթեիստներ[79]։
Խոշորագույն բնակչությամբ երկրներ
10 ամենաշատ բնակչությամբ երկրներ
| Դիրք | Երկիր / Տարածք | Բնակչություն | Ամսաթիվ | Աշխարհի բնակչության % | Աբղյուր |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Չինաստան | 1,399,040,000 | Սեպտեմբեր 9, 2019 | 18.1% | [80] |
| 2 | Հնդկաստան | 1,352,070,000 | Սեպտեմբեր 9, 2019 | 17.5% | [81] |
| 3 | ԱՄՆ | 329,867,000 | Սեպտեմբեր 9, 2019 | 4.27% | [82] |
| 4 | Ինդոնեզիա | 265,015,300 | Հուլիս 1, 2018 | 3.43% | [83] |
| 5 | Պակիստան | 212,742,631 | Մայիս 25, 2017 | 2.75% | [84] |
| 6 | Բրազիլիա | 210,415,000 | Սեպտեմբեր 9, 2019 | 2.72% | [85] |
| 7 | Նիգերիա | 188,500,000 | Հոկտեմբեր 31, 2016 | 2.44% | [86] |
| 8 | Բանգլադեշ | 167,213,000 | Սեպտեմբեր 9, 2019 | 2.16% | [87] |
| 9 | Ռուսաստան | 146,877,088 | Հունվար 1, 2018 | 1.9% | [88] |
| 10 | Մեքսիկա | 126,577,691 | Հուլիս 1, 2019 | 1.64% | [89] |
Այս տասը երկրում ապրում է մոտ 4.38 միլիարդ մարդ, կամ աշխարհի բնակչության 57% 2018 թվականի հուլիսի դրությամբ։
Ամենախիտ բնակեցված երկրներ
Հետևյալ աղյուսակներում ամենախիտ բնակեցված երկրներն են բացարձակ և հարաբերական արժեքներով։
| Գիրք | Երկիր | Բնակչություն | Տարածք (կմ2) | Խտություն (մարդ կմ2) |
|---|---|---|---|---|
| 1 |  Սինգապուր | 5,638,700 | 710 | 7,942 |
| 2 | Բանգլադեշ | 167,330,000 | 143,998 | 1,162 |
| 3 |  Թայվան | 23,577,488 | 36,193 | 651 |
| 4 |  Լիբանան | 6,093,509 | 10,452 | 583 |
| 5 |  Հարավային Կորեա | 51,635,256 | 99,538 | 519 |
| 6 |  Ռուանդա | 12,001,136 | 26,338 | 456 |
| 7 |  Նիդերլանդներ | 17,350,000 | 41,526 | 418 |
| 8 |  Հայիթի | 11,112,945 | 27,065 | 411 |
| 9 | Հնդկաստան | 1,352,940,000 | 3,287,240 | 412 |
| 10 |  Իսրայել | 9,090,000 | 22,072 | 412 |