این زبان ۱۳ تا ۱۵ میلیون گویشور دارد که ۹٫۵ تا ۱۰میلیون از آنان در مجارستان کنونی و نزدیک به دو میلیون در سرزمینهایی میزیند که تا پیش از جنگ جهانی یکم در پادشاهی مجارستان جای میگرفتند. بزرگترین بخش از این گروه با ۱٫۴ میلیون در ترانسیلوانی، رومانی و باقی در کشورهای اسلواکی، کرواسی، صربستان، اوکراین، اتریش و اسلوونی سکنی دارند. از این گذشته نزدیک به یک میلیون مجاریزبان هم در سراسر جهان پراکندهاند.
دستهبندی و تاریخچه
زبان مجاری عضوی از خانواده زبانهای اورالی است.[۲][۳] ارتباط بین مجاری و سایر زبانهای اورالی در دهه ۱۶۷۰ مورد توجه قرار گرفت و خانواده زبانی، که در آن زمان فینو-اوگری نامیده میشد در سال ۱۷۱۷ تأسیس شد. مجاری به همراه زبانهای مانسی و خانتیسیبری غربی (در منطقه خانتی-مانسی) بهطور سنتی به شاخه زبانهای اوگری در گروه فینو-اوگری منصوب میشد، اگرچه اعتبار این گروه دیگر مشخص نیست.[۴][۵][۶][۷] با اضافه کردن زبانهای سامویدی به این خانوادهٔ زبانی در ابتدا تصور میشد که زبانهای فینی و اوگری (فینو-اوگری) نزدیکی بیشتری باهم نسبت به شاخه زبانهای سامویدی دارند، اما این مطلب اکنون مورد تردید است.[۸][۹][۱۰]
نام مجارستان (به لاتین: Hungaria) میتواند نتیجه تغییرات صوتی منظم اوگری/اونگری باشد و به نظر میرسید این واقعیت که اسلاوهای شرقی از مجارها به عنوان اُگری/اُگرُو یاد میکنند این مطلب را تأیید میکند.[۱۱] همچنین واژهٔ لاتین شدهٔ اونْگْرُی (به یونانی بیزانسی: Οὔγγροι) خود وامگرفته از واژهٔ غزاُن-اُگور، به معنی ۱۰طایفهٔ اُگور است. اُگور نام مشترک طایفههایی بود که به کنفدراسیون قبایل بلغار پیوستند و در بخشهای شرقی مجارستان پس از آوارها فرمانروایی کردند.[۱۲][۱۳][۱۴]
پیوند آوایی
آواهای بیشماری بین مجاری و سایر زبانهای اوگری مرتبط است. به عنوان مثال، /a:/ در مجاری در موقعیتهای خاص مربوط به /o/ در خانتی بوده و همچنین /h/ در مجاری مربوط به /x/ در خانتی است؛ همچنین /z/ مجاری در آخر واژه به حرف خانتی /t/ در آخر مرتبط است. به عنوان مثال: ház [haːz] در مجاری را میتوان به خانتی xot [xot] هر دو به معنی «خانه» و مجاری száz [saːz] را به خانتی сот [sot] به معنی «صد» همانند کرد.[۱۵]
فاصله بین زبانهای اوگری و فینی بیشتر است، اما همانندی منظمی دارند.
آوای [f] در مجاری در زبانهای فنلاندی و استونیایی برابر با آوای [p] است:
مجاری
فنلاندی
استونیایی
معنا
fa
puu
puu
درخت
fél
pelätä
pelgama
ترسیدن
fészek
pesä
pesa
آشیانه
[k] در مجاری منطبق با [k] در فنلاندی و استونیایی پیش از واکههای جلویی است:
مجاری
فنلاندی
استونیایی
معنا
könny
kyynel
küünistama
اشک
kéz
käsi
käsi
دست، بازو
kő
kivi
kivi
سنگ
[h] مجاری برابر با [k] در فنلاندی و استونیایی پیش از واکههای پشتی است:
مجاری
فنلاندی
استونیایی
معنا
hal
kala
kala
ماهی
ház
kota
koda
خانه (مجاری)، کلبه (فنلاندی و استونیایی)
húgy
kusi
kusi
پیشاب
[t] در مجاری منطبق است با [t] در آغاز واژه در فنلاندی و استونیایی:
مجاری
فنلاندی
استونیایی
معنا
tél
talvi
talv
زمستان
tud
tuntea
teadma, tundma
دانستن
tavasz
touko
teki (گرفتهشده از 'tekkima')
بهار
در میان واژههای [z] مجاری به [t] در فنلاندی و [d] یا [t] در استونیایی تطبیق وجود دارد:
مجاری
فنلاندی
استونیایی
معنا
ház
kota
koda
خانه (مجاری)، کلبه (فنلاندی)
kéz
käsi: käte-
käsi: käte-
دست، بازو
fazék
pata
pada
دیگ
الفبا
A
Á
B
C
Cs
D
Dz
Dzs
E
É
F
G
Gy
H
I
Í
J
K
L
Ly
M
N
Ny
O
Ó
Ö
Ő
P
(Q)
R
S
Sz
T
Ty
U
Ú
Ü
Ű
V
(W)
(X)
(Y)
Z
Zs
حرفهای درون دوکمان تنها برای واژگان بیگانه کاربرد دارند.