Караганда
Караганда (казашки: Қарағанды, Qaraǵandy; руски: Караганда) е главен град на Карагандинска област во Република Казахстан. Тој е четврти најнаселен град во Казахстан, зад Алмати, Нур-Султан и Шимкент. Населението брои 497.777 жители (Проценка за 2020 година).[1] Караганда се наоѓа приближно 230 км југоисточно од главниот град на Казахстан Нур-Султан.
| Караганда Қарағанды | ||
|---|---|---|
| Град | ||
 Статуа на Нуркен Абдиров | ||
| ||
  Караганда | ||
| Координати: 49°48′10″N 73°06′20″E / 49.80278° СГШ; 73.10556° ИГД | ||
| Земја |  Казахстан | |
| Област | Карагандинска | |
| Основан | 1931 | |
| Статус на град | 1934 | |
| Управа | ||
| • Akim (градоначалник) | Нурлан Аубакиров | |
| Површина | ||
| • Вкупна | 497,8 км2 (1,922 ми2) | |
| Надм. вис. | 546 м | |
| Население (2020) | ||
| • Вкупно | 497 777 | |
| • Густина | 1.000/км2 (3,000/ми2) | |
| Часовен појас | UTC+6 (UTC+6) | |
| Пошт. бр. | 100000 - 100030 | |
| Повик. бр. | +7 7212 | |
| Рег. таб. | 09 | |
| Мреж. место | https://www.gov.kz/memleket/entities/akimat-karagandy?lang=kk | |
Во 40-тите години на 20 век, до 70% од жителите на градот биле етнички Германци. Повеќето од етничките Германци биле Волга Германци, кои биле депортирани во Сибир и Казахстан по наредба на Сталин, кога Хитлер извршил инвазија на источна Полска и на Советскиот Сојуз во 1941 година. До 50-тите години на минатиот век, многу од овие депортирани Германци беа интернирани во работни логори, честопати едноставно затоа што имаа германско потекло. Населението во Караганда падна за 14% од 1989 до 1999 година по распаѓањето на Советскиот Сојуз; некогаш бил втор по големина град во Казахстан по Алмати. Над 100 000 луѓе оттогаш емигрирале во Германија. Исто така, постои концентрација на етнички Полјаци во градот.
Етимологија
Името „Караганда“ потекнува од грмушките „карагана“, кои изобилуваат во областа.
Историја
Стар град
Градот Караганда датира од 1833 година, кога локален овчар Апак Бајжанов, наводно, нашол јаглен на местото на градот, што предизвикало бум на експлоатација на јаглен. До крајот на 19 век, локалните рудници привлекоа работници од околните села, руски трговци и претприемачи од Франција и Англија. По овој првичен бум, рудниците беа напуштени, но честопати на градските мапи сè уште се етикетирани како „Стариот град“, но скоро ништо не останува на тоа место.
XX век
Рударството на јаглен во областа продолжи во 1930 година, а беа изградени привремени објекти за рударите и нивните семејства. Новата местоположба на градот беше јужно од првичните рудници. Во 1931 година, Караганда има статус на село, а во 1934 година е прогласена за град. Водени од планерот Александар Иванович Кузнецов, плановите за Караганда беа поставени од 1934 до 1938 година.
За време на крајот на 1930-тите, бил изграден затворот Карлаг. За време на сталинистичките чистки, народи од многу различни националности, вклучително Германци, Карачајци, Калмики, Чеченци, Ингуши, Грци и Кримски Татари биле испратени во Карлаг.
Главниот план на Кузнецов за градот беше наменет за сместување на 300.000 жители, кој беше надминат до крајот на 1960-тите. Ова ги поттикна планерите и архитектите да смислат нов план со цел да сместат 600.000 луѓе. До 1980-тите, населението на градот надмина 600.000 луѓе, создавајќи потреба за понатамошно ширење. Во 1983 година беше изграден циркусот Караганда, кој беше критикуван за неговата висока цена.
Во раните 90-ти, Караганда накратко се сметаше за кандидат за главниот град на (тогаш) новозависната Република Казахстан, но нејзината понуда беше одбиена во корист на Астана.
Географија
Клима
Караганда има влажна континентална клима со топли лета и многу студени зими. Врнежите се умерено ниски во текот на целата година. Снегот е чест, иако слаб, во зима. Најниската регистрирана температура е − 42,9 °C (−45,2 °F), забележана во 1938 година, а највисоката температура е 40,2 °C (104,4 °F), евидентирана во 2002 година.[2]
| Климатски податоци за Караганди | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Месец | Јан | Фев | Мар | Апр | Мај | Јун | Јул | Авг | Сеп | Окт | Ное | Дек | Годишно |
| Највисока забележана °C (°F) | 6.2 (43.2) | 7.0 (44.6) | 22.3 (72.1) | 30.6 (87.1) | 35.6 (96.1) | 39.1 (102.4) | 39.6 (103.3) | 40.2 (104.4) | 37.4 (99.3) | 27.6 (81.7) | 18.9 (66) | 11.5 (52.7) | 40.2 (104.4) |
| Прос. висока °C (°F) | −8.7 (16.3) | −7.7 (18.1) | −1.4 (29.5) | 12.0 (53.6) | 20.1 (68.2) | 25.6 (78.1) | 26.8 (80.2) | 25.4 (77.7) | 19.2 (66.6) | 10.5 (50.9) | −0.2 (31.6) | −6.8 (19.8) | 9.6 (49.3) |
| Сред. дневна °C (°F) | −12.9 (8.8) | −12.7 (9.1) | −6.2 (20.8) | 5.6 (42.1) | 13.3 (55.9) | 18.9 (66) | 20.4 (68.7) | 18.6 (65.5) | 12.2 (54) | 4.4 (39.9) | −4.8 (23.4) | −11.0 (12.2) | 3.8 (38.8) |
| Прос. ниска °C (°F) | −17.1 (1.2) | −17.2 (1) | −10.4 (13.3) | 0.1 (32.2) | 6.9 (44.4) | 12.3 (54.1) | 14.3 (57.7) | 12.3 (54.1) | 6.1 (43) | −0.3 (31.5) | −8.6 (16.5) | −15.1 (4.8) | −1.4 (29.5) |
| Најниска забележана °C (°F) | −41.7 (−43.1) | −41.0 (−41.8) | −34.7 (−30.5) | −24.0 (−11.2) | −9.5 (14.9) | −2.3 (27.9) | 1.7 (35.1) | −0.8 (30.6) | −7.4 (18.7) | −19.3 (−2.7) | −38 (−36) | −42.9 (−45.2) | −42.9 (−45.2) |
| Прос. врнежи мм (ин) | 24 (0.94) | 22 (0.87) | 22 (0.87) | 26 (1.02) | 41 (1.61) | 36 (1.42) | 47 (1.85) | 28 (1.1) | 21 (0.83) | 28 (1.1) | 31 (1.22) | 26 (1.02) | 352 (13.86) |
| Прос. бр. дождливи денови | 1 | 1 | 4 | 9 | 14 | 12 | 14 | 10 | 9 | 9 | 6 | 2 | 91 |
| Прос. бр. снежни денови | 20 | 19 | 15 | 6 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 7 | 15 | 19 | 103 |
| Прос. релативна влажност (%) | 79 | 78 | 78 | 61 | 54 | 50 | 55 | 52 | 53 | 66 | 77 | 78 | 65 |
| Сред. бр. сончеви часови месечно | 106 | 142 | 189 | 231 | 297 | 335 | 330 | 303 | 247 | 141 | 108 | 99 | 2.528 |
| [се бара извор] | |||||||||||||
Население
На почетокот на 2020 година, населението на градот изнесувало 497 777 жители.[1]
| Година | Население |
|---|---|
| 1959 | 397 083 |
| 1979 | 571 877 |
| 1989 | 613 797 |
| 1991 | 608 600 |
| 1999 | 436 864 |
| 2004 | 428 867 |
| 2008 | 459 187 |
| 2012 | 475 370 |
| 2016 | 497 825 |
| 2020 | 497 777 |
Етнички состав
Етничкиот состав на жителите на Караганда (на почетокот на 2020 година):
| Народ | Вкупно | Удел (%) |
|---|---|---|
| Казаци | 227 963 | 45.78 |
| Руси | 198 631 | 39.89 |
| Украинци | 14 483 | 2.91 |
| Азери | 2 047 | 0.41 |
| Татари | 13 040 | 2.62 |
| Узбеци | 2 076 | 0.42 |
| Корејци | 7 363 | 1.48 |
| Чеченци | 2 231 | 0.45 |
| Германци | 12 410 | 2.49 |
| Белоруси | 3 354 | 0.67 |
| Полјаци | 1 818 | 0.37 |
| Башкири | 1 139 | 0.23 |
| други | 11 399 | 2.29 |
| вкупно | 497 954 | 100.00 |
Идустрија
Караганда е индустриски град, изграден за експлоатација на блиските рудници за јаглен користејќи робовска работа на затворениците од работните логори. Флора Лајпман, британска државјанка, помина неколку години незаконски притворена во низа блиски логори и ги опиша своите искуства во книгата „Долгиот пат дома“ (објавена 1987 година). Комерцијалното вадење јаглен и денес продолжува да биде важна активност во регионот.
Бидејќи локалните водни ресурси не се доволни за потребите на најголемиот индустриски град, каналот Иртиш-Караганда е изграден во 60-тите години на минатиот век, за да се снабди градското подрачје во Караганда со вода од реката Иртиш, оддалечена повеќе од 400 километри.
Транспорт
Аеродромот Сари-Арка е на 20 километри југоисточно од градот. Во градот се наоѓа и железничката станица Караганда.
Спорт
ФК Шахтор Караганда е фудбалски клуб кој игра на стадионот Шахтор во Караганда. Тие се актуелни шампиони на казашката премиерлига. Локалниот фудбалски клуб има свои херои и големи достигнувања. Најпопуларниот играч во тимот е Андреј Финонченко. Најголемото достигнување е победа против Селтик од Шкотска. Резултатот беше 2-0.
Саријарка Караганда е тим за хокеј на мраз што игра во руската хокеарска лига (ВХЛ). Популарноста на зимските спортови секоја година расте и се организираат зимски спортски игри за регионот Караганда.
Збратимени градови
Сеул, Јужна Кореја
Камјанске, Украина
Арак, Иран
