Język newarski
Język newarski, newari lub newar[2] (newari: नेपाल भाषा Nepal bhasza, również Newah bhaye) – język z grupy tybeto-birmańskiej rodziny języków chińsko-tybetańskich. Używany głównie przez ponad 800 tys. Newarów, zamieszkujących Dolinę Katmandu w Nepalu. Posiada bogatą tradycję literacką (zapoczątkowaną pod koniec XIV w., z pierwszymi zapiskami w XII w.)[3]. Zapisywany jest alfabetem dewanagari.
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | ok. 894 tys.[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||||||
| Ethnologue | 4 edukacyjny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-2 | new | ||||||
| ISO 639-3 | new | ||||||
| IETF | new | ||||||
| Glottolog | newa1247, newa1246 | ||||||
| Ethnologue | new | ||||||
| GOST 7.75–97 | нев 478 | ||||||
| WALS | new, nwd | ||||||
| SIL | NEW | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Mimo przynależności do rodziny chińsko-tybetańskiej, język newarski wykazuje też pewne podobieństwa do języków indoirańskich.
Do lat 60. XX w. pozostawał jednym z najbardziej znaczących języków Nepalu i służył jako lingua franca Doliny Katmandu (był przyswajany również przez osoby z zewnątrz)[4]. Dziś nie odgrywa dominującej roli w regionie[3]. Pomimo stosunkowo dużej liczby użytkowników uchodzi za zagrożony wymarciem. Zaobserwowano, że w większości rodzin nie jest przekazywany dzieciom[3]. Znajduje się pod presją języka nepalskiego, a także języka angielskiego[4][5].
Określenie „newari” ma charakter kontrowersyjny, gdyż zawiera w sobie sufiks -i (co bywa postrzegane jako przejaw „indianizacji” nazwy języka)[2].
System fonetyczny
Samogłoski
| Dewanagari | अ | आ | इ | ई | उ | ऊ | ए | ऐ | ओ | औ | अं | अः | ऋ | ॠ | ऌ | ॡ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Transliteracja | a | aa | i | ii | u | uu | e | ai | o | au | am | aha | ru | Ru | lru | lRuu |
| IPA | /ə/ | /ɑː/ | /i/ | /iː/ | /u/ | /uː/ | /eː/ | /əi/ | /oː/ | /əu/ | /əⁿ/ | /əʰ/ | /ru/ | /ruː/ | /lru/ | /lruː/ |
Spółgłoski
| क | ख | ग | घ | ङ |
|---|---|---|---|---|
| k /k/ | kha /kʰ/ | g /g/ | gh /gʰ/ | gn /ŋ/ |
| च | छ | ज | झ | ञ |
| ch /cɕ/ lub /ts/ | chh /cɕʰ/ | j lub z /ɟʝ/ lub /z/ | jh lub zh /ɟʝʰ/ lub /zʰ/ | tra /ɲ/ |
| ट | ठ | ड | ढ | ण |
| t /ʈ/ | th /ʈʰ/ | d /ɖ/ | dh /ɖʰ/ | n /ɳ/ |
| त | थ | द | ध | न |
| t /t̪/ | th /t̪ʰ/ | d /d̪/ | dh /d̪ʰ/ | n /n̪/ |
| प | फ | ब | भ | म |
| p /p/ | f /f/ | b /b/ | bh /bʰ/ | m /m/ |
| य | र | ल | व | |
| y /j/ | r /r/ | l /l/ | v /v/ | |
| श | ष | स | ह | |
| sh /ʃ/ | sh /ʃ/ | s /s/ | h /h/ | |
| क्ष | त्र | ज्ञ | ||
| ksh /ɭ/ | tra /kʃ/ | gny /d̪n/ |
Przypisy
Bibliografia
- George van Driem, South Asia and the Middle East, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 283–348, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-7007-1197-0, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).
- Carol Genetti, A Grammar of Dolakha Newar, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2007 (Mouton Grammar Library 40), DOI: 10.1515/9783110198812, ISBN 978-3-11-019303-9, ISBN 978-3-11-019881-2 [dostęp 2023-09-21] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Newar, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2023-10-17] (ang.).
- Ranjana script [online], Omniglot [dostęp 2023-09-21] (ang.).
- Słownik newarski online [online], www2.pair.com [zarchiwizowane z adresu 2012-08-22].