Wołodymyr Zełenski

Pochodzenie i wykształcenie

Urodził się w Krzywym Rogu w rodzinie ukraińskich Żydów^[9]. Jego ojciec Ołeksandr był profesorem i specjalistą w zakresie cybernetyki. Wołodymyr Zełenski w dzieciństwie przez kilka lat mieszkał w mieście Erdenet w Mongolii, gdzie wówczas pracował jego ojciec. W późniejszych latach kształcił się w gimnazjum numer 95 w rodzinnej miejscowości^[1]. Ukończył studia prawnicze w Krzyworoskim Instytucie Ekonomicznym (filii Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu Ekonomicznego), nie podjął pracy w zawodzie prawniczym. W międzyczasie zainteresował się aktorstwem, grał w amatorskich przedstawieniach teatralnych^[1].

Działalność zawodowa

W połowie lat 90. dołączył do lokalnej grupy kabaretowej, biorącej udział w pojedynkach w ramach KWN (popularnym w krajach byłego ZSRR współzawodnictwie kabaretowym)^[1]. Został następnie zaproszony do zespołu „Zaporiżżia – Krywyj Rih – Tranzyt”. W 1997 wraz z kilkorgiem innych aktorów współtworzył i przewodniczył grupie „95-j kwartał”, dla której pisał większość skeczów. W latach 1998–2003 grupa brała udział w najwyższych rangą zawodach ukraińskiej KWN i występowała w wielu państwach rosyjskojęzycznych. W 2003 pomiędzy grupą a firmą AMiK doszło do konfliktu, w wyniku którego zaproponowano satyrykowi porzucenie zespołu i dalsze indywidualne występy w KWN; Wołodymyr Zełenski jednak odmówił^[10].

Pod koniec 2003 został współwłaścicielem przedsiębiorstwa producenckiego Studio „Kwartał 95”, które współpracowało z telewizją 1+1 przy projekcie związanym z wydaniem ich show^[1]. Był pomysłodawcą, dyrektorem i prezenterem programu telewizyjnego Weczirnij kwartał na kanale Inter^[10]. W międzyczasie prowadził też program kulinarny. Weczirnij kwartał zyskał znaczącą popularność wśród widzów, a jego studio producenckie realizowało kolejne programy telewizyjne. Sam pisał również scenariusze programów telewizyjnych^[1].

W 2006 wraz z partnerką Ołeną Szoptenko zwyciężył w pierwszej edycji programu tanecznego Tanci z zirkamy^[11]. Finał programu zgromadził ponad 87% całej widowni kanałów ukraińskich w tamtym czasie, a wygrana zapewniła mu wzrost popularności^[1]. W latach 2010–2012 wchodził w skład zarządu telewizji Inter, pełniąc też funkcję głównego producenta^[12]. Jako aktor występował w rosyjskojęzycznych komediach romantycznych, takich jak trzyczęściowy film Miłość w wielkim mieście (2009, 2010, 2014), 8 pierwszych randek (2012) czy 8 nowych randek (2015)^[13]. Użyczył głosu tytułowemu misiowi w filmach Paddington (2014) oraz Paddington 2 (2017)^[14].

W 2015 został gwiazdą satyrycznego serialu telewizyjnego Słuha narodu, w którym wcielił się w postać Wasyla Petrowycza Hołoborod’ki, nauczyciela historii, który w wyniku zbiegu okoliczności objął urząd prezydenta Ukrainy^[15]. Program emitowała telewizja należąca do Ihora Kołomojskiego, oligarchy będącego przeciwnikiem politycznym Petra Poroszenki^[16].

Działalność polityczna

W grudniu 2017 jego współpracownicy wystąpili o rejestrację partii politycznej o takiej samej nazwie jak serial Słuha narodu^[17]. W 2018 Wołodymyr Zełenski zaczął pojawiać się w sondażach prezydenckich, odnotowując rosnące poparcie^[12]. 31 grudnia 2018 oficjalnie zapowiedział swój start w wyborach prezydenckich zaplanowanych na marzec 2019^[18], dokonując następnie rejestracji swojej kandydatury^[19].

W pierwszej turze głosowania, która odbyła się 31 marca 2019, Wołodymyr Zełenski uzyskał 30,2% głosów, zajmując tym samym pierwsze miejsce i przechodząc do drugiej tury z ubiegającym się o reelekcję Petrem Poroszenką^[19]. W drugiej turze z 21 kwietnia 2019 otrzymał 73,2% głosów, wygrywając wybory prezydenckie^[19].

Urząd prezydenta objął po zaprzysiężeniu 20 maja 2019, jeszcze tego samego dnia ogłosił rozwiązanie parlamentu^[20]. W przedterminowych wyborach z 21 lipca 2019 związana z nim partia Sługa Ludu uzyskała większość bezwzględną w parlamencie^[21]. Pozwoliło to powołać wspierający prezydenta rząd, którego premierem został Ołeksij Honczaruk, którego po kilku miesiącach zastąpił Denys Szmyhal^[22]. Jako prezydent deklarował działania na rzecz członkostwa Ukrainy w NATO i Unii Europejskiej, które zintensyfikował zwłaszcza w obliczu militarnego zagrożenia ze strony Rosji^[23].

W trakcie jego prezydentury wiosną 2021 Rosja zaczęła znacząco zwiększać liczbę swoich żołnierzy i sprzętu wojskowego w pobliżu granicy z Ukrainą^[24]. 24 lutego 2022 wojska rosyjskie na rozkaz prezydenta Władimira Putina rozpoczęły inwazję na Ukrainę^[25]. Ukraiński prezydent tego samego dnia ogłosił wprowadzenie stanu wojennego^[26] i powszechną mobilizację^[27]. Dwa dni później Wołodymyr Zełenski odmówił skorzystania z amerykańskiej propozycji ewakuowania się z Kijowa^[28]. Jego postawa i przywództwo w trakcie rosyjskiej inwazji przyniosły mu międzynarodową rozpoznawalność i uznanie, liczni zagraniczni komentatorzy określili go mianem męża stanu^[3][5][6][7] i narodowego bohatera^[2][3][4]. W trakcie inwazji przyjmował w Kijowie licznych przywódców państw i rządów, organizacji międzynarodowych i UE, w tym 20 lutego 2023 prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidena^[29].

6 września 2003 zawarł związek małżeński z Ołeną z domu Kyjaszko. Para uczęszczała do równoległych klas tej samej szkoły, znajomość nawiązali jednak dopiero na studiach, gdy Ołena Kyjaszko zajmowała się pisaniem tekstów do grupy kabaretowej „95-j kwartał”^[30][31]. Mają dwoje dzieci: córkę Ołeksandrę (ur. 2004) i syna Kiryłła (ur. 2013)^[1].

Posługiwał się językiem rosyjskim jako językiem macierzystym^[32]. Później zaczął uczyć się i posługiwać językiem ukraińskim; po wyborze na prezydenta zadeklarował dalszą naukę tego języka^[33]. Pierwszą ukraińskojęzyczną produkcję filmową z jego udziałem zaczęto kręcić w 2017^[34].

Przed wyborami prezydenckimi w 2019 niektóre media zaczęły szerzej interesować się żydowskim pochodzeniem jego rodziców^[35][36]. Wołodymyr Zełenski odmawiał komentowania tych kwestii, twierdząc, że to jego prywatna sprawa. W trakcie prezydentury w przeciwieństwie do poprzedników nie uczestniczył w uroczystościach o charakterze religijnym, również w swoich przemówieniach nie przywoływał odniesień religijnych^[37]. Po rozpoczęciu w 2022 przez Rosję inwazji na Ukrainę zaczął publicznie przywoływać swoje żydowskie pochodzenie, śmierć kilku krewnych podczas Holokaustu oraz swoich krewnych walczących z Niemcami w trakcie II wojny światowej (w tym dziadka, weterana Armii Czerwonej^[38], odznaczonego dwukrotnie Orderem Czerwonej Gwiazdy). Stało się to argumentem przeciwko rosyjskiej propagandzie o „nazizmie” i „banderyzmie” ukraińskiego prezydenta i jego rządu^[39][40]. Odwołania te pojawiały się także celem nakłonienia liderów środowisk żydowskich do poparcia Ukrainy^[41][42].

Ordery i odznaczenia

• Order Lwa Białego (2022, Czechy)^[43][44]
• Wielki Krzyż ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego (2022, Litwa)^[45]
• Order Westharda (2022, Łotwa)^[46]
• Order Orła Białego (2022, Polska)^[47]
• Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (2023, Francja)^[48]

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda Orła Jana Karskiego – edycja specjalna (2022)^[49]
• Człowiek Roku tygodnika „Time” (2022)^[8]
• Philadelphia Liberty Medal (2022)^[50]
• Nagroda Karola Wielkiego (2023)^[51]
• Tytuł Człowieka Roku tygodnika „Wprost” (2023)^[52]

• Tadeusz Iwański: Zełenski – anatomia sukcesu. Ośrodek Studiów Wschodnich, 3 kwietnia 2019. [dostęp 2019-04-04].
• Wołodymyr Zełenski w bazie IMDb (ang.). [dostęp 2022-02-28].