จังหวัดของประเทศไทย

สมัยก่อนการปฏิรูปการบริหารราชการแผ่นดิน

การปฏิรูปการบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. 2435

พ.ศ. 2435 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้มีการปฏิรูประบบการบริหารราชการแผ่นดินครั้งใหญ่ ให้เป็นไปตามอย่างอารยประเทศในโลกตะวันตก โดยทรงตั้งกระทรวงขึ้นใหม่ 12 กระทรวง และโอนการปกครองหัวเมืองทั้งหมดให้มาขึ้นกับกระทรวงมหาดไทย โดยมีสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (ขณะนั้นดำรงพระยศเป็นกรมหมื่นดำรงราชานุภาพ) เป็นองค์ปฐมเสนาบดี

เมื่องานการปกครองส่วนภูมิภาคขึ้นกับกระทรวงมหาดไทยแล้ว การจัดการปกครองด้วยระบบมณฑลเทศาภิบาลจึงได้เริ่มมีขึ้นในปี พ.ศ. 2437 โดยแบ่งระดับการปกครองจากสูงสุดไปหาต่ำสุดเป็นมณฑล, เมือง (เทียบเท่าจังหวัด), อำเภอ, ตำบล และหมู่บ้าน มีข้าหลวงเทศาภิบาลเป็นผู้กำกับดูแลมณฑล การก่อตั้งมณฑลนั้นจะเป็นไปตามลำดับโดยขึ้นอยู่กับความเป็นพื้นที่ที่มีความสำคัญในเชิงยุทธศาสตร์ด้วย วัตถุประสงค์สำคัญในการจัดการปกครองเช่นนี้ ก็เพื่อให้ส่วนกลางสามารถควบคุมดูแลหัวเมืองและจัดการผลประโยชน์แผ่นดินได้อย่างใกล้ชิด และลิดรอนอำนาจและอิทธิพลของเจ้าเมืองในระบบเดิมลงอย่างสิ้นเชิง

การเปลี่ยนแปลงระบบการปกครองดังกล่าว ทำให้ขุนนางท้องถิ่นที่ต้องการรักษาฐานอำนาจและอิทธิพลของตนไว้ ก่อการกบฏต่อต้านอำนาจรัฐในบางภูมิภาค เหตุการณ์กบฏครั้งสำคัญคือกบฏผู้มีบุญอีสาน (หรือ "กบฏผีบาปผีบุญ") ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2445 โดยอาศัยความเชื่อเรื่องยุคพระศรีอาริยเมตไตรย เป็นเครื่องมือในการปลุกระดมประชาชนให้ต่อต้านอำนาจรัฐ ขบวนการผู้มีบุญได้เคลื่อนไหวตามทั่วภาคอีสาน แต่ที่เป็นเหตุใหญ่ที่สุดอยู่ในพื้นที่จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งกลุ่มกบฏได้ก่อการถึงขั้นเผาเมืองเขมราฐและบังคับให้เจ้าเมืองเขมราฐร่วมขบวนการ แต่ที่สุดแล้วกบฏครั้งนี้ก็ถูกปราบปรามลงในเวลาไม่กี่เดือนต่อมา

หลังปี พ.ศ. 2459 คำว่า "จังหวัด" ได้กลายเป็นคำที่เรียกหน่วยการปกครองระดับต่ำกว่ามณฑลแทนคำว่า "เมือง" เพื่อแยกความกำกวมจากคำว่าเมืองที่ใช้เรียกที่ตั้งศูนย์กลางการปกครองของจังหวัด (อำเภอเมือง)

เมื่อสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงลาออกจาตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในปี พ.ศ. 2458 นั้น ประเทศสยามได้แบ่งการปกครองออกเป็น 19 มณฑล 72 จังหวัด ทั้งนี้ ได้รวมถึงจังหวัดพระนคร ซึ่งอยู่ในความรับผิดชอบของกระทรวงนครบาลจนถึง พ.ศ. 2465

เดือนธันวาคม พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งหน่วยการปกครองระดับ "ภาค" ขึ้นเพื่อกำกับมณฑล โดยมีผู้ปกครองภาคเรียกว่า "อุปราช" ในระยะนี้ได้มีการตั้งมณฑลต่าง ๆ เพิ่มขึ้นจนถึงปี พ.ศ. 2465 อีก 4 มณฑล แต่มณฑลดังกล่าวก็ถูกยุบลงในปี พ.ศ. 2468 และมีอีกหลายมณฑลที่ถูกยุบรวมในช่วงเวลาเดียวกัน เพื่อลดรายจ่ายของรัฐบาล อันเนื่องมาจากปัญหาเศรษฐกิจตกต่ำทั่วโลกในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 1

สมัยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง

หลังการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ระบบมณฑลเทศาภิบาลถูกยกเลิกในปี พ.ศ. 2476 ทำให้จังหวัดกลายเป็นหน่วยการปกครองส่วนภูมิภาคระดับสูงสุด และตั้งแต่หลัง พ.ศ. 2500 เป็นต้นมา ก็ได้มีการจัดตั้งจังหวัดเพิ่มเติมอีกหลายแห่ง โดยการตัดแบ่งอาณาเขตบางส่วนจากจังหวัดที่มีขนาดใหญ่กว่า เช่น ในปี พ.ศ. 2515 ได้มีการแบ่งพื้นที่บางส่วนของจังหวัดอุบลราชธานีมาจัดตั้งเป็นจังหวัดยโสธร ในปี พ.ศ. 2520 มีการแบ่งพื้นที่บางส่วนของจังหวัดเชียงรายมาจัดตั้งเป็นจังหวัดพะเยา ในปี พ.ศ. 2525 ได้มีการแบ่งพื้นที่บางส่วนของจังหวัดนครพนมมาตั้งเป็นจังหวัดจังหวัดมุกดาหาร ในปี พ.ศ. 2536 ได้มีการตั้งจังหวัดขึ้นมาพร้อมกัน 3 จังหวัดคือจังหวัดหนองบัวลำภู (แยกจากจังหวัดอุดรธานี) จังหวัดสระแก้ว (แยกจากจังหวัดปราจีนบุรี) และจังหวัดอำนาจเจริญ (แยกจากจังหวัดอุบลราชธานี) และจังหวัดล่าสุดของประเทศไทยคือจังหวัดบึงกาฬ (แยกจากจังหวัดหนองคาย) ในปี พ.ศ. 2554

ในปี พ.ศ. 2514 ได้มีการรวมจังหวัดพระนครและจังหวัดธนบุรีขึ้นเป็นเขตปกครองรูปแบบพิเศษชื่อ "นครหลวงกรุงเทพธนบุรี" และได้เปลี่ยนชื่อเป็น "กรุงเทพมหานคร" เมื่อ พ.ศ. 2515 ซึ่งเป็นการรวมภารกิจในการปกครองของทั้งสองจังหวัดในรูปแบบเทศบาลเข้าไว้ด้วยกัน ที่มาของผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครซึ่งเป็นผู้ปกครองสูงสุดของกรุงเทพมหานครนั้นมาจากการเลือกตั้ง ไม่ใช่การแต่งตั้งจากกระทรวงมหาดไทยอย่างผู้ว่าราชการจังหวัด

• พ.ศ. 2449
  • จัดตั้งจังหวัดปราณบุรี ปัจจุบันใช้ชื่อจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ โดยแยกพื้นที่อำเภอเมืองปราณบุรี (อำเภอปราณบุรี อำเภอหัวหิน และอำเภอสามร้อยยอด) และอำเภอเมืองประจวบคีรีขันธ์ (อำเภอเมืองประจวบคีรีขันธ์ อำเภอกุยบุรี) จากจังหวัดเพชรบุรีและอำเภอกำเนิดนพคุณ (คืออำเภอบางสะพานน้อย ภายหลังแยกเพิ่มคือ อำเภอทับสะแก และอำเภอบางสะพาน) จากจังหวัดชุมพร ^[2]
• พ.ศ. 2469^[3]
  • ยุบเลิกจังหวัดกระบินทร์บุรี รวมเข้ากับจังหวัดปราจีนบุรี
• พ.ศ. 2474^[4]
  • ยุบเลิกจังหวัดสุโขทัย รวมเข้ากับจังหวัดสวรรคโลก
  • ยุบเลิกจังหวัดหล่มศักดิ์ รวมเข้ากับจังหวัดเพชรบูรณ์
  • ยุบเลิกจังหวัดธัญญบุรี รวมเข้ากับจังหวัดปทุมธานี
  • ยุบเลิกจังหวัดกาฬสินธุ์ รวมเข้ากับจังหวัดมหาสารคาม
  • ยุบเลิกจังหวัดหลังสวน รวมเข้ากับจังหวัดชุมพร
  • ยุบเลิกจังหวัดตะกั่วป่า รวมเข้ากับจังหวัดพังงา
  • ยุบเลิกจังหวัดสายบุรี รวมเข้ากับจังหวัดปัตตานีและนราธิวาส
  • ยุบเลิกจังหวัดพระประแดง รวมเข้ากับจังหวัดสมุทรปราการและธนบุรี
  • ยุบเลิกจังหวัดมีนบุรี รวมเข้ากับจังหวัดพระนครและฉะเชิงเทรา
• พ.ศ. 2489^[5]
  • จัดตั้งจังหวัดสมุทรปราการ โดยแยกจากจังหวัดพระนคร
  • จัดตั้งจังหวัดนนทบุรี โดยแยกจากจังหวัดธนบุรี
  • จัดตั้งจังหวัดสมุทรสาคร โดยแยกจากจังหวัดธนบุรี
  • จัดตั้งจังหวัดนครนายก โดยแยกจากจังหวัดปราจีนบุรีและสระบุรี
• พ.ศ. 2490^[6]
  • จัดตั้งจังหวัดกาฬสินธุ์ โดยแยกจากจังหวัดมหาสารคาม
• พ.ศ. 2514
  • ยุบเลิกจังหวัดพระนครและจังหวัดธนบุรี โดยจัดตั้งเป็นเขตปกครองรูปแบบพิเศษ นครหลวงกรุงเทพธนบุรี (ปัจจุบันคือกรุงเทพมหานคร)
• พ.ศ. 2515^[7]
  • จัดตั้งจังหวัดยโสธร โดยแยกจากจังหวัดอุบลราชธานี
• พ.ศ. 2520^[8]
  • จัดตั้งจังหวัดพะเยา โดยแยกจากจังหวัดเชียงราย
• พ.ศ. 2525^[9]
  • จัดตั้งจังหวัดมุกดาหาร โดยแยกจากจังหวัดนครพนม
• พ.ศ. 2536
  • จัดตั้งจังหวัดสระแก้ว โดยแยกจากจังหวัดปราจีนบุรี^[10]
  • จัดตั้งจังหวัดอำนาจเจริญ โดยแยกจากจังหวัดอุบลราชธานี^[11]
  • จัดตั้งจังหวัดหนองบัวลำภู โดยแยกจากจังหวัดอุดรธานี^[12]
• พ.ศ. 2554^[13]
  • จัดตั้งจังหวัดบึงกาฬ โดยแยกจากจังหวัดหนองคาย

ราชบัณฑิตยสถานแบ่งประเทศไทยออกเป็น 6 ภาค โดยใช้เกณฑ์ด้านภูมิศาสตร์^[14] ซึ่งเป็นการแบ่งที่ใช้อย่างเป็นทางการและมีใช้ทั่วไปในแบบเรียน

ภาคเหนือ

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		เชียงราย	Chiang Rai	1,287,615	11,678.4	110.3	0.716	ชร	CRI	TH-57	TH03
		เชียงใหม่	Chiang Mai	1,640,479	20,107.0	81.6	0.904	ชม	CMI	TH-50	TH02
		น่าน	Nan	476,363	11,472.1	41.5	0.705	นน	NAN	TH-55	TH04
		พะเยา	Phayao	486,304	6,335.1	76.8	0.722	พย	PYO	TH-56	TH41
		แพร่	Phrae	447,564	6,538.6	70.5	0.702	พร	PRE	TH-54	TH07
		แม่ฮ่องสอน	Mae Hong Son	242,742	12,681.3	19.1	0.704	มส	MSN	TH-58	TH01
		ลำปาง	Lampang	761,949	12,534.0	60.8	0.748	ลป	LPG	TH-52	TH06
		ลำพูน	Lamphun	404,560	4,505.9	90.0	0.729	ลพ	LPN	TH-51	TH05
		อุตรดิตถ์	Uttaradit	462,618	7,838.6	59.0	0.711	อต	UTD	TH-53	TH10

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		กาฬสินธุ์	Kalasin	982,578	6,946.7	141.4	0.718	กส	KSN	TH-46	TH23
		ขอนแก่น	Khon Kaen	1,767,601	10,886.0	162.4	0.850	ขก	KKN	TH-40	TH22
		ชัยภูมิ	Chaiyaphum	1,127,423	12,778.3	88.2	0.748	ชย	CPM	TH-36	TH26
		นครพนม	Nakhon Phanom	703,392	5,512.7	127.6	0.778	นพ	NPM	TH-48	TH73
		นครราชสีมา	Nakhon Ratchasima	2,628,818	20,494.0	128.27	0.815	นม	NMA	TH-30	TH27
		บึงกาฬ	Bueng Kan	385,053	4,305	89.4	---	บก	BKN	TH-38	TH81
		บุรีรัมย์	Buri Ram	1,553,765	10,322.9	150.5	0.729	บร	BRM	TH-31	TH28
		มหาสารคาม	Maha Sarakham	940,911	5,291.7	177.8	0.729	มค	MKM	TH-44	TH24
		มุกดาหาร	Mukdahan	339,575	4,339.8	78.2	0.728	มห	MDH	TH-49	TH78
		ยโสธร	Yasothon	539,542	4,161.7	129.6	0.782	ยส	YST	TH-35	TH72
		ร้อยเอ็ด	Roi Et	1,309,708	8,299.4	157.8	0.732	รอ	RET	TH-45	TH25
		เลย	Loei	624,066	11,424.6	54.6	0.731	ลย	LEI	TH-42	TH18
		ศรีสะเกษ	Si Sa Ket	1,452,471	8,840.0	164.3	0.734	ศก	SSK	TH-33	TH30
		สกลนคร	Sakon Nakhon	1,122,905	9,605.8	116.9	0.705	สน	SNK	TH-47	TH20
		สุรินทร์	Surin	1,381,761	8,124.1	170.1	0.751	สร	SRN	TH-32	TH29
		หนองคาย	Nong Khai	509,395	3,027.0	168.3	0.755	นค	NKI	TH-43	TH17
		หนองบัวลำภู	Nong Bua Lam Phu	502,868	3,859.0	130.3	0.714	นภ	NBP	TH-39	TH79
		อุดรธานี	Udon Thani	1,544,786	11,730.3	131.7	0.907	อด	UDN	TH-41	TH76
		อุบลราชธานี	Ubon Ratchathani	1,813,088	15,744.8	115.2	0.800	อบ	UBN	TH-34	TH75
		อำนาจเจริญ	Amnat Charoen	372,137	3,161.2	117.7	0.712	อจ	ACR	TH-37	TH77

ภาคกลาง

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		กรุงเทพมหานคร	Bangkok	5,682,415	1,568.7	1,400	0.933	กท	BKK	TH-10	TH40
		กำแพงเพชร	Kamphaeng Phet	729,133	8,607.5	84.5	0.725	กพ	KPT	TH-62	TH11
		ชัยนาท	Chai Nat	329,722	2,469.7	135.6	0.756	ชน	CNT	TH-18	TH32
		นครนายก	Nakhon Nayok	259,342	2,122.0	119.1	0.758	นย	NYK	TH-26	TH43
		นครปฐม	Nakhon Pathom	911,492	2,168.3	396.7	0.682	นฐ	NPT	TH-73	TH53
		นครสวรรค์	Nakhon Sawan	1,065,334	9,597.7	111.8	0.752	นว	NSN	TH-60	TH16
		นนทบุรี	Nonthaburi	1,229,735	622.3	1,770.4	0.743	นบ	NBI	TH-12	TH38
		ปทุมธานี	Pathum Thani	1,129,115	1,525.9	739.9	0.805	ปท	PTE	TH-13	TH39
		พระนครศรีอยุธยา	Phra Nakhon Si Ayutthaya	808,360	2,556.6	305.9	0.729	อย	AYA	TH-14	TH36
		พิจิตร	Phichit	541,868	4,531.0	122.0	0.693	พจ	PCT	TH-66	TH13
		พิษณุโลก	Phitsanulok	813,852	10,815.8	78.6	0.724	พล	PLK	TH-65	TH12
		เพชรบูรณ์	Phetchabun	996,031	12,668.4	78.6	0.745	พช	PNB	TH-67	TH14
		ลพบุรี	Lop Buri	755,854	6,199.8	121.9	0.742	ลบ	LRI	TH-16	TH34
		สมุทรปราการ	Samut Prakan	1,310,766	1,004.1	1,180.3	0.825	สป	SPK	TH-11	TH42
		สมุทรสงคราม	Samut Songkhram	194,057	416.7	465.7	0.762	สส	SKM	TH-75	TH54
		สมุทรสาคร	Samut Sakhon	491,887	872.3	563.9	0.758	สค	SKN	TH-74	TH55
		สระบุรี	Saraburi	617,384	3,576.5	172.6	0.798	สบ	SRI	TH-19	TH37
		สิงห์บุรี	Sing Buri	214,661	822.5	261.0	0.739	สห	SBR	TH-17	TH33
		สุโขทัย	Sukhothai	601,778	6,596.1	91.2	0.738	สท	STI	TH-64	TH09
		สุพรรณบุรี	Suphan Buri	845,950	5,358.0	157.9	0.744	สพ	SPB	TH-72	TH51
		อ่างทอง	Ang Thong	284,970	968.4	294.3	0.720	อท	ATG	TH-15	TH35
		อุทัยธานี	Uthai Thani	327,959	6,730.3	48.7	0.704	อน	UTI	TH-61	TH15

ภาคตะวันออก

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		จันทบุรี	Chanthaburi	514,616	6,338.0	81.2	0.754	จบ	CTI	TH-22	TH48
		ฉะเชิงเทรา	Chachoengsao	673,933	5,351.0	125.9	0.708	ฉช	CCO	TH-24	TH44
		ชลบุรี	Chon Buri	1,509,125	4,363.0	345.8	0.889	ชบ	CBI	TH-20	TH46
		ตราด	Trat	220,921	2,819.0	78.4	0.675	ตร	TRT	TH-23	TH49
		ปราจีนบุรี	Prachin Buri	466,572	4,762.4	98.0	0.755	ปจ	PRI	TH-25	TH74
		ระยอง	Rayong	626,402	3,552.0	176.4	0.802	รย	RYG	TH-21	TH47
		สระแก้ว	Sa Kaeo	485,632	7,195.1	75.6	0.688	สก	SKW	TH-27	TH80

ภาคตะวันตก

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		กาญจนบุรี	Kanchanaburi	839,776	19,483.2	43.1	0.733	กจ	KRI	TH-71	TH50
		ตาก	Tak	525,684	16,406.6	32.0	0.735	ตก	TAK	TH-63	TH08
		ประจวบคีรีขันธ์	Prachuap Khiri Khan	509,134	6,367.6	80.0	0.868	ปข	PKN	TH-77	TH57
		เพชรบุรี	Phetchaburi	464,033	6,225.1	74.5	0.798	พบ	PBI	TH-76	TH56
		ราชบุรี	Ratchaburi	839,075	5,196.5	161.5	0.726	รบ	RBR	TH-70	TH52

ภาคใต้

ตราประจำจังหวัด	ธงประจำจังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น ประชากร (คน/ตร.กม.)	ดพม.[15]	ตัวย่อ อักษรไทย	ตัวย่อ อักษรโรมัน	รหัส ไอเอสโอ	รหัสฟิปส์
		กระบี่	Krabi	469,769	4,708.5	99.8	0.805	กบ	KBI	TH-81	TH63
		ชุมพร	Chumphon	509,650	6,010.8	84.8	0.710	ชพ	CPN	TH-86	TH58
		ตรัง	Trang	643,072	4,917.5	130.8	0.692	ตง	TRG	TH-92	TH65
		นครศรีธรรมราช	Nakhon Si Thammarat	1,557,482	9,942.5	156.6	0.769	นศ	NRT	TH-80	TH64
		นราธิวาส	Narathiwat	796,239	4,475.4	177.9	0.636	นธ	NWT	TH-96	TH31
		ปัตตานี	Pattani	709,796	1,940.4	365.8	0.698	ปน	PTN	TH-94	TH69
		พังงา	Phangnga	267,491	4,170.9	64.1	0.758	พง	PNA	TH-82	TH61
		พัทลุง	Phatthalung	524,857	3,424.5	153.3	0.713	พท	PLG	TH-93	TH66
		ภูเก็ต	Phuket	402,017	543.0	740.3	0.921	ภก	PKT	TH-83	TH62
		ยะลา	Yala	527,295	4,521.1	116.6	0.687	ยล	YLA	TH-95	TH70
		ระนอง	Ranong	190,399	3,298.0	57.7	0.678	รน	RNG	TH-85	TH59
		สตูล	Satun	319,700	2,479.0	129.0	0.655	สต	STN	TH-91	TH67
		สงขลา	Songkhla	1,424,230	7,393.9	192.6	0.681	สข	SKA	TH-90	TH68
		สุราษฎร์ธานี	Surat Thani	1,057,581	12,891.5	82.0	0.849	สฎ	SNI	TH-84	TH60

จังหวัดเป็นราชการส่วนภูมิภาค โดยมีส่วนราชการระดับจังหวัดซึ่งรับคำสั่งจากราชการส่วนกลาง มีผู้ว่าราชการเป็นผู้บังคับบัญชาข้าราชการฝ่ายบริหารส่วนภูมิภาค

ผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นตำแหน่งราชการฝ่ายพลเรือน มีสถานะเป็นข้าราชการพลเรือนสามัญ ประเภทบริหาร ระดับสูง สายงานบริหารงานปกครอง สังกัดสำนักงานปลัดกระทรวง กระทรวงมหาดไทย โดยผู้มีสิทธิ์เข้ารับการคัดเลือกเป็นผู้ว่าราชการจังหวัด จะต้องมีคุณสมบัติ ดังนี้^[16]

1. เป็นข้าราชการพลเรือนสามัญในสังกัดกระทรวงมหาดไทย
2. ดำรงตำแหน่งในตำแหน่งหนึ่งมาแล้ว ดังนี้
   • ประเภทบริหาร ระดับต้น ไม่น้อยกว่า 1 ปี
   • ประเภทบริหาร ระดับต้น และประเภทอำนวยการ รวมกันไม่น้อยกว่า 3 ปี

ผู้ว่าราชการจังหวัด เป็นผู้รับนโยบายและคำสั่งจากนายกรัฐมนตรีในฐานะหัวหน้ารัฐบาล คณะรัฐมนตรี กระทรวง ทบวง กรม มาปฏิบัติการให้เหมาะสมกับท้องที่และประชาชน และเป็นหัวหน้าบังคับบัญชาบรรดาข้าราชการฝ่ายบริหาร ซึ่งปฏิบัติหน้าที่ในราชการส่วนภูมิภาคในเขตจังหวัด และรับผิดชอบในราชการจังหวัดและอำเภอ^[17]

คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบหลักเกณฑ์การตั้งจังหวัดใหม่ ตามที่กระทรวงมหาดไทยเสนอ เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พ.ศ. 2524 โดยให้พิจารณาเรื่อง ดังต่อไปนี้^[18]

1. เนื้อที่และสภาพภูมิศาสตร์ จังหวัดที่จะแบ่งแยกควรมีเนื้อที่ประมาณ 10,000 ตร.ก.ม.ขึ้นไป และเมื่อแยกไปตั้งเป็นจังหวัดใหม่แล้วจังหวัดเดิมควรมีเนื้อที่ไม่น้อยกว่า 5,000 ตร.ก.ม. จังหวัดตั้งใหม่ควรมีเนื้อที่ 5,000 ตร.ก.ม.ขึ้นไป
2. จำนวนอำเภอและกิ่งอำเภอในเขตการปกครอง จังหวัดที่จะแบ่งแยกควรมีอำเภอในเขตการปกครองจำนวนไม่น้อยกว่า 12 อำเภอ และกิ่งอำเภอ และเมื่อแยกไปตั้งเป็นจังหวัดใหม่แล้ว จังหวัดเดิมควรมีอำเภอและกิ่งอำเภอในเขตการปกครองไม่น้อยกว่า 6 อำเภอและกิ่งอำเภอ ส่วนจังหวัดที่ตั้งใหม่ควรมีอำเภอและกิ่งอำเภอไม่น้อยกว่า 6 อำเภอและกิ่งอำเภอ
3. จำนวนประชากร จังหวัดที่จะแบ่งแยกควรมีจำนวนประชากรไม่น้อยกว่า 600,000 คน และเมื่อแยกไปแล้ว จังหวัดเดิมควรมีจำนวนประชากรไม่น้อยกว่า 300,000 คน จังหวัดตั้งใหม่ควรมีประชากรไม่น้อยกว่า 300,000 คน
4. ลักษณะพิเศษของจังหวัด
5. ผลดีในการให้บริการประชาชน
6. ปัจจัยเกี่ยวกับสถานที่ราชการที่มีอยู่แล้วและความพร้อมในด้านอื่น
7. ปัจจัยเกี่ยวกับอัตรากำลังเจ้าหน้าที่
8. ความคิดเห็นของประชาชนและจังหวัด
9. รายได้ของจังหวัดเดิม เช่น ภาษีบำรุงท้องที่ ภาษีสรรพากร เป็นต้น มีจำนวนไม่น้อยกว่า 5,000,000 บาท และเมื่อแยกไปจัดตั้งจังหวัดใหม่แล้วจังหวัดเดิมควรมีรายได้คงเหลือไม่น้อยกว่า 2,500,000 บาท ส่วนรายได้ของจังหวัดใหม่ก็ควรมีจำนวนไม่น้อยกว่า 2,500,000 บาทเช่นกัน
10. หลักเกณฑ์อื่น ๆ เช่น เหตุผลทางประวัติศาสตร์ การเมือง และวัฒนธรรมของท้องถิ่นและนโยบายของรัฐบาล เป็นต้น

การเสนอตั้งจังหวัดใหม่ที่อยู่ระหว่างการพิจารณา

รายชื่อจังหวัดเรียงตามจำนวนประชากร

      หมายถึงจำนวนประชากรได้เพิ่มขึ้นเมื่อเทียบกับปีก่อน

      หมายถึงจำนวนประชากรได้ลดลงเมื่อเทียบกับปีก่อน

* ปี พ.ศ. 2553 ประชากรจังหวัดหนองคายลดลงเนื่องจากการจัดตั้งจังหวัดบึงกาฬ

* ปี พ.ศ. 2558 มีการรวมผู้ที่ไม่ได้สัญชาติไทยในทะเบียนราษฎร ส่งผลให้ข้อมูลจำนวนประชากรปีดังกล่าวเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมาก

รายชื่อจังหวัดเรียงตามความหนาแน่นของประชากร

หน่วย: คนต่อตารางกิโลเมตร

วิธีคิด นำจำนวนประชากรทั้งหมดในแต่ละจังหวัดมาหารกับพื้นที่

• Tej Bunnag, The Provincial Administration of Siam 1892-1915, ISBN 0-19-580343-4

• จังหวัด
• กลุ่มจังหวัด, การแบ่งกลุ่มแบบจังหวัดต้นแบบการบริหารงานแบบบูรณาการ (CEO) เริ่มต้นในสมัยรัฐบาลของ ทักษิณ ชินวัตร แบ่งเป็น 18 กลุ่มจังหวัด
• รายชื่อจังหวัดในประเทศไทยเรียงตามพื้นที่
• ISO 3166-2:TH รหัสซึ่งใช้หมายถึงจังหวัดในประเทศไทย

สัญลักษณ์

• รายการดอกไม้ประจำจังหวัดของไทย
• รายการสัตว์น้ำประจำจังหวัดของไทย

• การจัดรูปการปกครองเมืองตามระบอบมณฑลเทศาภิบาล - เว็บไซต์บ้านจอมยุทธ์ดอตคอม
• กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย เก็บถาวร 2005-11-06 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ จังหวัดของประเทศไทย