ตอลิบาน

ฏอลิบาน หรือ ตอลิบาน (อังกฤษ: Taliban; ปาทาน: طالبان, อักษรโรมัน: ṭālibān, แปลตรงตัว 'นักเรียน' หรือ 'ผู้แสวงหา')^[45][46] ซึ่งเรียกตนเองว่า เอมิเรตส์อิสลามแห่งอัฟกานิสถาน (Islamic Emirate of Afghanistan, IEA)^[47] ซึ่งคนไทยเรียกว่ากลุ่มนี้ว่า ตาลีบัน เป็นขบวนการทางศาสนา-ทางการเมืองของอิสลามิสต์ดิบันดี(Deobandi) และองค์กรทางทหารในอัฟกานิสถาน ซึ่งหลายรัฐบาลและองค์กรต่าง ๆ ได้มองว่าเป็นผู้ก่อการร้าย^[48]

ตอลิบาน
طالبان มีส่วนร่วมใน สงครามในอัฟกานิสถาน สงครามต่อต้านการก่อการร้าย
ธงตอลิบานที่มีชะฮาดะฮ์บนนั้น
ปฏิบัติการ	1994–1996 (ทหาร) 1996–2001 (รัฐบาลแรก) 2002–2021 (ก่อความไม่สงบ) 2021–ปัจจุบัน (รัฐบาลที่ 2)
แนวคิด	มูลฐานนิยมอิสลาม[1][2][3][4][5][6] ลัทธิอิสลามเดโอบันดี[7][2][3][8] ชาตินิยมทางศาสนา[9] พัชตูนวะลี[7][10][11][12]
กลุ่ม	ส่วนใหญ่เป็นชาวปาทาน;[13][14] ส่วนน้อยเป็นชาวทาจิกและอุซเบก[15][16]
กองบัญชาการ	แม่แบบ:Ubli
พื้นที่ปฏิบัติการ	ทั่วประเทศอัฟกานิสถาน
พันธมิตร	รัฐพันธมิตร  จีน (สหรัฐกล่าวหา แต่จีนปฏิเสธ)[17]  ปากีสถาน (ถูกกล่าวหา แต่ปากีสถานปฏิเสธ)[18][4][19][20]  กาตาร์ (ซาอุดีอาระเบียกล่าวหา แต่กาตาร์ปฏิเสธ)[21][22]  ซาอุดีอาระเบีย (ถูกกล่าวหา แต่ซาอุดีอาระเบียปฏิเสธ)[23][22]  สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ (จนถึง ค.ศ. 2001)[24] พันธมิตรที่ไม่ใช่รัฐ เครือข่ายฮักกานี อัลกออิดะฮ์[25] (ปัจจุบันตอลิบานปฏิเสธ) กองทัพแห่งความชอบธรรม[26] กองทัพแห่งโมฮัมเหม็ด[26] เตฮ์รีกีตอลิบานปากีสถาน[27][28] (ตอลิบานปฏิเสธ)[29] เอซเบอิสลอมีกุลบุดดีน[30] (ปฏิเสธใน ค.ศ. 2016–2021,[31] ยอมรับตั้งแต่ ค.ศ. 2021)[32] ขบวนการอิสลามอุซเบกิสถาน (หน่วยที่ต่อต้านไอซิล)[33][34]
ปรปักษ์	รัฐและรัฐบาลระหว่างประเทศที่เป็นศัตรู  อัฟกานิสถาน (จนถึง ค.ศ. 2021)[35]  สหรัฐ  สหราชอาณาจักร เนโท[36] ISAF ศัตรูที่ไม่ใช่รัฐ National Resistance Front of Afghanistan รัฐอิสลามอิรักและลิแวนต์ – จังหวัดโฆรอซอน[37][38][39] ขบวนการอิสลามอุซเบกิสถาน (หน่วยที่เป็นพันธมิตรกับไอซิล)[40] สภาสูงของเอมิเรตอิสลามอัฟกานิสถาน (HCIEA)[41] แจมอีแยตีอิสลอมี[42] Junbish-i-Milli[42] เฮซเบวะฮ์ดัต[43]
การสู้รบและสงคราม	สงครามกลางเมืองอัฟกัน (ค.ศ. 1992–1996) สงครามกลางเมืองทาจิกิสถาน (ค.ศ. 1992–1997)[44] สงครามกลางเมืองอัฟกานิสถาน (ค.ศ. 1996–2001) สงครามในอัฟกานิสถาน (ค.ศ. 2001–2021) ความขัดแย้งระหว่างตอลิบาน - ไอซิล การรุกของตอลิบาน พ.ศ. 2564

เป็นหนึ่งในสองหน่วยงานที่กล่าวอ้างว่าเป็นรัฐบาลที่ถูกต้องตามกฎหมายของอัฟกานิสถาน ควบคู่ไปกับสาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถานซึ่งเป็นที่ยอมรับในระดับสากล

ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1996 ถึง 2001 ตอลิบานได้เข้ายึดอำนาจเหนือพื้นที่ประมาณสามในสี่ของอัฟกานิสถาน และบังคับใช้กฎหมายชารีอะฮ์หรือกฎหมายอิสลามอย่างเคร่งครัด^[49] ตอลิบานเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 1994 ซึ่งเป็นหนึ่งในกลุ่มที่โดดเด่นในสงครามกลางเมืองอัฟกานิสถาน^[50] และส่วนใหญ่ประกอบไปด้วยพวกนักเรียน(ตาลิบ) จากพื้นที่ปัชตุน (Pashtun) ทางตะวันออกและทางใต้ของอัฟกานิสถานที่ได้เข้าศึกษาในโรงเรียนอิสลามแบบดั้งเดิม และต่อสู้รบในช่วงสงครามโซเวียต–อัฟกานิสถาน^{[51][5][6][52]} ภายใต้การนำของมุฮัมมัด อุมัร ขบวนการนี้ได้แผ่ขยายไปทั่วอัฟกานิสถาน ทำให้อำนาจของกลุ่มขุนศึกมูจาฮีดีนต้องจบลง เอมิเรตส์อิสลามแห่งอัฟกานิสถานซึ่งใช้ระบบรวบอำนาจเบ็ดเสร็จ^[53][54] ถูกก่อตั้งขึ้นในปี ค.ศ. 1996 และได้ย้ายเมืองหลวงอัฟกานิสถานไปยังกันดะฮาร์ มันถูกควบคุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศจนกระทั่งถูกโค่นล้มอำนาจภายหลังจากการบุกครองอัฟกานิสถานที่นำโดยอเมริกาในเดือนธันวาคม ค.ศ. 2001 หลังเหตุการณ์วินาศกรรม 11 กันยายน ในช่วงการปกครองส่วนของภาคตะวันออกเฉียงเหนือของกลุ่มก่อนหน้านี้ได้ถูกจัดตั้งขึ้นโดยกลุ่มพันธมิตรฝ่ายเหนือ ซึ่งส่วนใหญ่ยังคงเป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติว่าเป็นความต่อเนื่องของรัฐอิสลามอัฟกานิสถานแบบชั่วคราว^[55] ณ จุดสูงสุด การยอมรับทางการทูตอย่างเป็นทางการของรัฐบาลตอลิบานซึ่งเป็นที่ยอมรับจากสามประเทศเท่านั้น: ปากีสถาน ซาอุดีอาระเบีย และสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ ภายหลังต่อมากลุ่มได้ถูกจัดตั้งใหม่เป็นขบวนการก่อกบฏเพื่อต่อสู้รบกับการบริหารปกครองของนายการ์ไซซึ่งได้รับหนุนหลังจากสหรัฐและกองกำลังสนับสนุนด้านความมั่นคงนานาชาติ (International Security Assistance Force, ISAF) ที่นำโดยเนโท ในสงครามในอัฟกานิสถาน

กลุ่มตอลิบานถูกประณามจากนานาประเทศ เนื่องจากการบังคับใช้กฎหมายชารีอะฮ์ของศาสนาอิสลามอย่างเข้มงวด ซึ่งส่งผลทำให้ชาวอัฟกันหลายคนถูกปฏิบัติอย่างโหดร้ายทารุณ^[56][57] ในช่วงการปกครองของพวกเขา ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1996 ถึง ค.ศ. 2001 ตอลิบานและพันธมิตรของพวกเขาได้สังหารหมู่พลเรือนชาวอัฟกัน ปฏิเสธเสบียงอาหารของยูเอ็นที่จะมอบให้แก่พลเรือนที่กำลังอดอยาก 160,000 คน และดำเนินนโยบายเกี่ยวกับพสุธาจมเพลิง ซึ่งเป็นการเผาพื้นที่อันอุดมสมบูรณ์และทำลายบ้านเรือนหลายหมื่นหลัง^{[58][59][60][61][62][63]} ในขณะที่ตอลิบานควบคุมอัฟกานิสถาน พวกเขาสั่งห้ามกิจกรรมเคลื่อนไหวและสื่อต่าง ๆ รวมทั้งภาพวาด^[64] ภาพถ่าย^[65] และภาพยนตร์ที่แสดงให้เห็นถึงภาพของคนหรือสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ^[66] พวกเขายังสั่งห้ามในการใช้เครื่องเล่นดนตรีทุกชนิด ยกเว้นเพียงการใช้ดาฟ(daf) ซึ่งเป็นเครื่องเล่นดนตรีประเภทกลองชนิดหนึ่ง^[67] ตอลิบานได้กีดกันไม่ให้เด็กสาวและหญิงสาวในการเข้าศึกษาในโรงเรียน^[68] สั่งห้ามไม่ให้ผู้หญิงทำงานนอกสถานพยาบาล(แพทย์ชายจะถูกสั่งห้ามไม่ให้รักษาผู้หญิง)^[69] และกำหนดให้ผู้หญิงต้องมาพร้อมกับญาติผู้ชายและสวมผ้าบุรเกาะอ์ตลอดเวลาเมื่ออยู่ในที่สาธารณะ^[70] ถ้าผู้หญิงทำผิดกฏข้อบังคับบางอย่าง พวกเขาจะถูกเฆี่ยนตีหรือประหารชีวิตต่อหน้าสาธารณะ^[71] ชนกลุ่มน้อยทางศาสนาและชาติพันธุ์ถูกเลือกปฏิบัติอย่างหนักในช่วงการปกครองของตอลิบาน ตามข้อมูลขององค์การสหประชาชาติ กลุ่มตอลิบานและพันธมิตรของพวกเขาได้มีส่วนรับผิดชอบต่อการเสียชีวิตของพลเรือนชาวอัฟกันถึง 76% ในปี ค.ศ. 2010 และ 80% ในปี ค.ศ. 2011 และ 2012^{[72][73][74][75][76][77]} กลุ่มตอลิบานยังมีส่วนร่วมในการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ทางวัฒนธรรม ทำลายอนุสรณ์สถานมากมาย รวมทั้งพระพุทธรูปแห่งบามียานซึ่งมีอายุนับเก่าแก่มา 1,500 ปี ที่มีชื่อเสื่องโด่งดัง.^{[78][79][80][81]}

อุดมการณ์ของตอลิบานได้ถูกอธิบายว่าเป็นการผสมผสานรูปแบบ "นวัตกรรม" ของกฎหมายอิสลามชารีอะฮ์ที่มีพื้นฐานมาจากมูลฐานนิยมของดิบันดี^[82] และความเชื่อทางศาสนาอิสลามที่เข้มแข็ง ซึ่งได้ผสมเข้าด้วยกัน^[82] กับบรรทัดฐานทางสังคมและวัฒนธรรมของปัชตุน ซึ่งเป็นที่รู้จักกันคือ ปัชตุนวาลี (Pashtunwali)^{[13][14][83][84]} เนื่องจากกลุ่มตอลิบานส่วนใหญ่เป็นชนเผ่าปัชตุนกันหมด

หน่วยข่าวกรองระหว่างราชการ (Inter-Services Intelligence, ISI) และการทหารของปากีสถานถูกกล่าวหาอย่างกว้างขวางโดยประชาคมระหว่างประเทศและรัฐบาลอัฟกานิสถานว่าได้ให้การสนับสนุนกลุ่มตอลิบานในช่วงการก่อตั้งและช่วงเวลาที่อยู่ในอำนาจ และสนับสนุนกลุ่มตอลิบานอย่างต่อเนื่องในช่วงการก่อกบฏ ปากีสถานได้ระบุว่าได้ยกเลิกให้การสนับสนุนทั้งหมดแก่กลุ่มนี้ หลังเหตุการณ์วินาศกรรม 11 กันยายน^{[19][20][85][86][87][88]} ในปี ค.ศ. 2001 ได้มีรายงานว่า ชาวอาหรับ 2,500 คนซึ่งภายใต้การบังคับบัญชาของผู้นำอัลกออิดะฮ์ อุซามะฮ์ บิน ลาดิน ซึ่งต่อสู้รบเพื่อกลุ่มตอลิบาน^[89]

ภายหลังกรุงคาบูลถูกตีแตก เมื่อวันที่ 15 สิงหาคม ค.ศ. 2021 กลุ่มตอลิบานได้เข้าควบคุมอัฟกานิสถานอีกครั้ง