FIFA Jahon chempionati 2014

2003-yilning 7-martida, FIFA ushbu chempionatni 1978-yilgi jahon chempionatidan keyin ilk bora Janubiy Amerika mintaqasida boʻlib oʻtishini taʼkidlab oʻtgan edi, ushbu jahon chempionatiga mezbonlikka bir qancha federatsiyalar davogarlik qiladi.^[11][12] Bu qaror shuni koʻrsatadiki keyingi ikki turnir Yevropadan tashqarida oʻtkazilmoqda.

2003-yilning 3-iyunida, Janubiy Amerika futbol federatsiyasi CONMEBOL ilk taklif bilan Argentina, Braziliya va Kolumbiyani mazkur turnirga mezbonlikka davogarlar sifatida taqdim etadi,^[13] ammo, 2004-yilning martidan, CONMEBOL Braziliyani bir ovozdan yagona mezbonlikka loyiq davlat sifatida eʼlon qiladi.^[14]

Bir necha oylar davomida, Kolumbiya oʻzining nomzodini kiritishga qaror qildi^[15] va 2006-yil dekabrida rasman mebonlikka nomzodini bildirdi.^[16] Bir hafta oldin Braziliya ham oʻzining namzodini rasman eʼlon qilgan edi.^[17] Biroq, Kolumbiya 2007-yilning aprelida nomzodlikdan voz kechadi, keyin Braziliya yagona mezbon davlatligicha qoladi.^[18] 2007-yilning 30-oktyabrida FIFA rasman Braziliyani ushbu musobaqaga mezbon sifatida eʼlon qiladi.^[19]

Saralash bahslari

2011-yilning 3-martida final musobaqasi uchun taqsimlangan oʻrinlar qabul qilindi, saralash prosessi uchun ajratilgan 31ta joy oldingi turnirnikiga oʻxshash boʻldi.^[20] 2014-yilgi jahon chempionati saralash baxslari uchun qurʼa tashlash marosimi 2011-yilning 30-iyulida Rio-de-Janeyroning Marina da Gloria shaharchasida boʻlib oʻtdi.^[21][22] Braziliya mezbon davlat sifatida toʻgʻridan toʻgʻri final bosqichda ishtirok etdi.

FIFA milliy terma jamoalarining 208 tadan 203 tasi saralash bosqichlarida ishtirok etdi, bellashuvlar 2011-yilning 15-iyunidan 2013-yilning 20-noyabrigacha davom etdi. Saralangan 32ta terma jamoalarning 24tasi oʻtgan jahon chempionatida ishtirok etgan va faqat Bosniya va Gersegovina mustaqil davlat sifatida ilk bor musobaqada qatnashdi.^{[nb 1][23]} Kolumbiya terma jamoasi 16 yillik omadsizlikdan keyin yana jahon chempionatida ishtirok etdi; Rossiya va Belgiya 12-yildan soʻng yana chempionatga qaytdi. FIFA Dunyo reytingida eng yuqori oʻrinlarni egallagan Ukraina^[24] va Okeaniya mintaqasidan biror bir terma jamoa 2002-yilgi jahon chempionatidan beri qatnashmadi.

Saralangan jamoalar

Quyidagi 32ta terma jamoalar 2013-yilning oktyabr oyidagi dunyo reytingida tutgan oʻrni orqali qurʼa jarayonida joylandi^[25] va final bosqichga saralandi.

Oxirgi qurʼa

Guruh baxslari uchun 32ta terma jamoalar qurʼa yoʻli orqali saralanib olindi. Qurʼa jarayonida, jamoalar 4ta savatchaga 8tadan (Braziliya terma jamoasi bilan birga) jahon reytingida tutgan oʻrni boʻyicha solindi.^[27] Oʻtgan turnirlardagidek, FIFA bu safar ham bitta mintaqadan, bitta konfederatsiyadan boʻlgan terma jamoalarni (Yevropa bundan mustasno) bitta guruhga tushib qolmasligi uchun bitta savatchaga joyladi.^[28][29] Birinchi savatchaga Braziliya bilan birga qolgan reytingda eng kuchli boʻlgan jamoalar joylandi.

Ushbu chempionat uchun oxirgi qurʼa tashlash marosimi, 2013-yilning 6-dekabrida Baiyaning Mata di San Juan shahridagi Costa do Sauípe Resort mehmonxonasida boʻlib oʻtdi.^[30] Marosim FIFA bosh kotibi Jerome Valcke va braziliyalik mezbon ayol Fernanda Lima tomonidan ochib berildi hamda keyingi sakkiz jahon chempionati gʻoliblari boʻlgan millatlardan 8ta mashxur sobiq futbolchilar: Cafu, Fabio Cannavaro, Alcides Ghiggia, Fernando Hierro, Geoff Hurst, Mario Kempes, Lothar Matthaus va Zinedine Zidanelar savatchalardan sharlarni olishda koʻmaklashdi.^[31] Qurʼa jarayonida, terma jamoalar geografik mintaqalarga ajratilib toʻrtta savatchalarga joylashtirildi, Yevropaning bitta jamoasi 4-savatdan 2-savatchaga oʻtkazildi.^[32][33] UEFA aʼzolari maksimum 2 tasi bir guruhda joylashishi mumkin, boshqa bitta konfederatsiyadan boʻlgan terma jamoalar bitta guruhga tushmaydigan boʻldi.^[28][34]

Hakamlar

2013-yil mart oyida, FIFA turnirga 52ta hakamlarni tanlab olishni buyurdi, har bir hakam 2tadan yon hakamlari bilan qatnashadi, hakamlar 6ta konfederatsiyalardan kelishgan.^[35] 2014-yil 14-yanvarida, FIFA Hakamlar Qoʻmitasi 25ta hakam triolari, 6ta konfederatsiyadan 43ta turli mamlakatlardan turnirni boshqarish uchun chaqirtirildi.^[36][37] Musobaqaning ilk oʻyinini yaponiyalik hakam Yuichi Nishimura boshqargan boʻlsa, oxirgi final uchrashuvini esa italiyalik Nicola Rizzoli boshqardi.^[38][39]

Jamoa tarkiblari

Oldingi jahon chempionati kabi, bu chempionatga ham har bir terma jamoa oʻz tarkibiga 23tadan futbolchi oladi (3tasi darvozabon). Har bir milliy assotsiatsiyalar jamoa tarkiblarini turnirga 10 kun qolguncha eʼlon qilishi shart. Agar oʻyin davomida qaysidir futbolchi jiddiy jarohat olib turnirda boshqa oʻynay olmasa, terma jamoa rahbarlari 24 soat ichida boshqa bir oʻyinchini olib kelish huquqiga ega boʻladi.^[40]

Oʻn sakkizta joy jahon chempionati uchun mezbon shahar sifatida taqdim etildi: Belen, Belu-Orizonti, Brazilia, Kampu-Grandi, Kuyaba, Kuritiba, Florianopolis, Fortaleza, Goyaniya, Maseyo, Manaus, Natal, Portu-Alegri, Resifi, Riu-Branku, Rio-de-Janeyro, Salvador va San Paulu.^[41]

FIFA bitta shaharda ikkita stadionda musobaqa uchrashuvlarini oʻtkizmaslikni taklif etdi, Braziliya Futbol Konfederatsiyasining oʻsha paytdagi rahbari Ricardo Teixeiraning taklifi hamda "butun mamlakatning manfaatini" inobatga olib, 12 shahar FIFAning 2008-yilning dekabr yildagi roziligi bilan mezbonlikka loyiq deb topildi.^[42]

12ta mezbon shaharlar 2009-yilning 31-mayida eʼlon qilindi, Belen, Kampu-Grandi, Florianopolis, Goyaniya va Riu-Brankular rad etildi,^[43] Maseyo allaqachon 2009-yilning yanvarida mezbonlikdan bosh tortgandi. Oʻn ikkita tanlangan shaharlar - har bir shtatning poytaxtlari - yaʼni Braziliyaning barcha asosiy hududlarida musobaqaga shart sharoitlarni, 1950-yilgi Braziliyada boʻlgan chempionatdagiga qaraganda, keng miqdorda yaratib berdi, oldingi chempionat oʻyinlari faqat janubiy sharqiy va janubiy hududlari maydonlarida oʻtkazilgan edi.^[44] Natijada musoboqa terma jamoalar uchun uzoq masofali safarlarni talab qiladi.^[45]

Xabarlarda aytilishicha Braziliya hukumati birgina stadionlar qurilishiga 3,47 milliard AQSH dollari miqdorida mablagʻ sarflagan.^[46] Tanlangan mezbon shaharlarning beshtasida jahon chempionati uchun mahsus yangi zamonaviy maydonlar qurildi, poytaxt Brazilia shahridagi Mane Garrincha milliy stadioni buzilib qayta qurildi, qolgan oltita statdion keng koʻlamda taʼmirdan chiqarildi.^[47] Rio de Janeyrodagi Marakana stadioni har doim jahon chempionati finali (199,854 muhlis) uchun oʻzida rekord darajada koʻp muhlislarni sigʻdiradi. CBF musobaqa ochilish marosimini San Pauluning Morumbi stadionida oʻtkazishni rejalashtirgan edi, ammo 2010-yilda bu reja amalga oshmadi va Arena Korintians stadioniga almashtirildi, chunki talab qilingan shartlar uchun moliyaviy kafolatlarni taʼminlab berolmaganligi sabab boʻlgan.^[48]

Fortalezadagi Castelao stadioni 2013-yanvar oyida foydalanishga topshirildi.^[49] Financial Times roʻznomasi muhbiri Joe Leahy fikriga koʻra, Castelaodagi ishlarni koʻzdan kechirar ekan, "bu ishlar tahsinga loyiq, boshqa sportning ijtimoiy ishlari uchun oʻrnak boʻladigan ish" deya tariflagan, ammo Riodagi Marakana stadionida berilayotgan ish haqi qaraganda "bu qurilishdagi har bir ishchi boshiga beriladigan maosh arzonroq"^[50][51] Oltita maydon 2013-yilgi konfederatsiyalar kubogi mobaynida foydalanildi.^[52] Yana 6ta stadion FIFA tomonidan 2013-yilning 31-dekabrigacha qurilib bitkazilishi shartligini takidlab oʻtdi.^[53] 2013-yilning noyabrida Arena Corintians stadioni bitishi arafasida koʻtarma kran qulashi natijasida, stadionning bir qismiga shikast yetkazdi va ikkita quruvchining halok boʻlishiga olib keldi.^[54]

Belu Orizonti, MG	Brazilia, DF	Fortaleza, CE	Kuritiba, PR
19°51′57″S 43°58′15″W / 19.86583°S 43.97083°W / -19.86583; -43.97083 (Estádio Mineirão) G O	15°47′0.6″S 47°53′56.99″W / 15.783500°S 47.8991639°W / -15.783500; -47.8991639 (Estádio Nacional Mané Garrincha) G O	3°48′26.16″S 38°31′20.93″W / 3.8072667°S 38.5224806°W / -3.8072667; -38.5224806 (Estádio Castelão) G O	25°26′54″S 49°16′37″W / 25.44833°S 49.27694°W / -25.44833; -49.27694 (Arena da Baixada) G O
Mineirão stadioni	Mane Garrincha milliy stadioni	Castelao stadioni	Arena da Baixada
Sigʻimi: 62,547	Sigʻimi: 70,042	Sigʻimi: 64,846	Sigʻimi: 43,981
Kuyaba, MT	Belu Orizanti Brazilia Fortaleza Portu Alegri San Paulu Rio de Janeyro Salvador Natal Kuyaba Kuritiba Manaus Resifi		Manaus, AM
15°36′11″S 56°7′14″W / 15.60306°S 56.12056°W / -15.60306; -56.12056 (Arena Pantanal) G O			3°4′59″S 60°1′41″W / 3.08306°S 60.02806°W / -3.08306; -60.02806 (Arena Amazônia) G O
Arena Pantanal			Arena Amozonia
Sigʻimi: 42,968			Sigʻimi: 42,374
Natal, RN			Portu Alegri, RS
5°49′44.18″S 35°12′49.91″W / 5.8289389°S 35.2138639°W / -5.8289389; -35.2138639 (Arena das Dunas) G O			30°3′56.21″S 51°14′9.91″W / 30.0656139°S 51.2360861°W / -30.0656139; -51.2360861 (Estádio Beira-Rio) G O
Arena das Dunas			Beira-Rio stadioni
Sigʻimi: 42,086			Sigʻimi: 51,300
Resifi, PE	Rio de Janeyro, RJ	Salvador, BA	San Paulu, SP
8°2′24″S 35°0′29″W / 8.04000°S 35.00806°W / -8.04000; -35.00806 (Arena Pernambuco) G O	22°54′43.8″S 43°13′48.59″W / 22.912167°S 43.2301639°W / -22.912167; -43.2301639 (Estádio do Maracanã) G O	12°58′43″S 38°30′15″W / 12.97861°S 38.50417°W / -12.97861; -38.50417 (Arena Fonte Nova) G O	23°32′43.91″S 46°28′24.14″W / 23.5455306°S 46.4733722°W / -23.5455306; -46.4733722 (Arena de São Paulo) G O
Arena Pernambuco	Marakana stadioni	Arena Fonte Nova	Arena Corintians
Sigʻimi: 46,154	Sigʻimi: 76,935	Sigʻimi: 56,000	Sigʻimi: 68,000

Golni avtomatik aniqlash usuli

Jahon chempionati tarixida ilk marotaba, rasmiylar tomonidan golni avtomatik aniqlash usulidan foydalanishga ruxsat berildi. Oldingi jahon chempionatida, nimchorak final baxsida Angliyaning Germaniyaga urgan goli hakam tomonidan bekor qilinganidan keyin, ushbu texnologiyani qoʻllash yoki qoʻllamaslik haqida qizgʻin baxs munozaraga sabab boʻlgan edi.^[55] Oʻsha oʻyindan keyin, FIFA prezidenti Zepp Blatter "mazkur oʻyindan keyin texnologiya mavzusini oʻrtaga tashlamasak gʻirt axmoqlik boʻladi" degan edi^[56] va 2012-yilda IFAB bu texnologiyani qoʻllashni maʼqulladi.^[57] Ushbu chempionat texnologiyani qoʻllayotgan uchinchisi hisoblanadi, undan oldin FIFA 2012 Klublar oʻrtasida jahon chempionati hamda FIFA 2013 Konfederatsiyalar kubogi musobaqalarida muvafaqqiyatli sinovdan oʻtgan edi. 2013-yil oktyabr oyida Germaniyaning GoalControl kompaniyasi bu texnologiyaning taminlovchisi sifatida tanlandi.^[58]

Tartib-intizom va chetlatishlar

Agar qaysidir futbolchi oxirgi saralash baxsida qoida buzgan boʻlsa, unda u futbolchi final bosqichning ilk oʻyinida maydonga tushmaydi.FIFAning intizomiy qaroriga binoan, chetlatishlar bir oʻyindan koʻproq muddatga ham uzaytirilishi mumkin.

Agar qaysidir futbolchi oʻz jamoasidan tushirib qoldirilgan boʻlsa, demakki chetlatishlar hali ham "taʼsir" koʻrsatmoqda.

•  COL Fredy Guarin: 2013-yil 15-oktabrda Paragvayga qarshi oʻyinda oʻta jiddiy qoida buzarlik bilan oʻynagani uchun (2ta sariq kartochka) chetlatildi.
•  CRO Mario Manzukich 2013-yil 19-noyabrda Islandiyaga qarshi jiddiy qoʻpol oʻynagani uchun chetlatildi.
•  CRO Yosip Shimunich 10ta oʻyinga chetlatildi, sababi Islandiya bilan boʻlib oʻtgan oʻyindan keyin Ustashi xorvat fashistik harakatining shiorini aytgani uchun. Shimunich shuning uchun Jahon chempionatini toʻlaligicha oʻtkazib yuboradi.^[59][60]

Oʻyinlar jadvali 2011-yil 20-oktyabrda Syurixdagi FIFA bosh shtab kvartirasida eʼlon qilindi,^[61] oʻyinlar vaqti esa 2012-yilning 27-sentyabrida ommaga taqdim etildi.^[62] Oxirgi qurʼadan keyin FIFA yettita oʻyinning vaqtini oʻzgartirdi.^[63]

Barcha oʻyinlar vaqti Braziliyaning rasmiy vaqti (UTC-3) boʻyicha belgilandi. 12ta maydonning 10tasi mana shu vaqt mintaqasiga kiradi, qolgan ikkitasi Kuyaba va Manaus Amazon mintaqa vaqti UTC-4 boʻyicha belgilandi, shuning uchun mana shu ikkita shahar mezbonlik qiladigan uchrashuvlar rasmiy vaqt bilan solishtirgan xolda bir soat oldin boshlanadi.^[64]

Guruh bosqichi

Har bir guruhning birinchi va ikkinchi oʻrinlari nimchorak finaliga chiqadi.^[40] Guruhdagi har bir jamoani reytingini aniqlash quyidagicha belgilanadi:

1. Barcha guruh oʻyinlarida qoʻlga kiritilgan ochkolar soni;
2. Barcha guruh oʻyinlarida qoʻlga kiritilgan toʻplar nisbati;
3. Barcha guruh oʻyinlarida kiritilgan gollar soni;

Agar ikki yoki undan ortiq jamoa yuqoridagi kriteriya boʻyicha teng kelib qolsa, unda quyidagicha kuchli jamoa aniqlanadi:

1. Barcha guruh oʻyinlarida teng kuchli jamoalar oʻrtasidagi kiritilgan ochkolar soni;
2. Barcha guruh oʻyinlarida teng kuchli jamoalar oʻrtasidagi toʻplar nisbati;
3. Barcha guruh oʻyinlarida teng kuchli jamoalar oʻrtasidagi kiritilgan toʻplar soni;
4. FIFA Tashkiliy Qoʻmitasining qurʼa tashlashi orqali.

A guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Braziliya	3	2	1	0	7	2	+5	7
Meksika	3	2	1	0	4	1	+3	7
Xorvatiya	3	1	0	2	6	6	0	3
Kamerun	3	0	0	3	1	9	−8	0

12-iyun 2014
Braziliya	3–1	Xorvatiya	Arena de São Paulo, San-Paulu
13-iyun 2014
Meksika	1–0	Kamerun	Arena das Dunas, Natal
17-iyun 2014
Braziliya	0–0	Meksika	Estádio Castelão, Fortaleza
18-iyun 2014
Kamerun	0–4	Xorvatiya	Arena da Amazônia, Manaus
23-iyun 2014
Kamerun	1–4	Braziliya	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia
Xorvatiya	1–3	Meksika	Arena Pernambuco, Resifi

B guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Niderlandiya	3	3	0	0	10	3	+7	9
Chili	3	2	0	1	5	3	+2	6
Ispaniya	3	1	0	2	4	7	−3	3
Avstraliya	3	0	0	3	3	9	−6	0

13-iyun 2014
Ispaniya	1–5	Niderlandiya	Arena Fonte Nova, Salvador
Chili	3–1	Avstraliya	Arena Pantanal, Kuyaba
18-iyun 2014
Avstraliya	2–3	Niderlandiya	Beira-Rio stadioni, Portu-Alegri
Ispaniya	0–2	Chili	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro
23-iyun 2014
Avstraliya	0–3	Ispaniya	Arena da Baixada, Kuritiba
Niderlandiya	2–0	Chili	Arena Corinthians, San-Paulu

C guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Kolumbiya	3	3	0	0	9	2	+7	9
Yunoniston	3	1	1	1	2	4	−2	4
Kot-dʼIvuar	3	1	0	2	4	5	−1	3
Yaponiya	3	0	1	2	2	6	−4	1

14-iyun 2014
Kolumbiya	3–0	Yunoniston	Estádio Mineirão, Belu-Orizonti
Kot-dʼIvuar	2–1	Yaponiya	Arena Pernambuco, Resifi
19-iyun 2014
Kolumbiya	2–1	Kot-dʼIvuar	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia
Yaponiya	0–0	Yunoniston	Arena das Dunas, Natal
24-iyun 2014
Yaponiya	1–4	Kolumbiya	Arena Pantanal, Kuyaba
Yunoniston	2–1	Kot-dʼIvuar	Estádio Castelão, Fortaleza

D guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Kosta Rika	3	2	1	0	4	1	+3	7
Urugvay	3	2	0	1	4	4	0	6
Italiya	3	1	0	2	2	3	−1	3
Angliya	3	0	1	2	2	4	−2	1

14-iyun 2014
Urugvay	1–3	Kosta Rika	Estádio Castelão, Fortaleza
Angliya	1–2	Italiya	Arena da Amazônia, Manaus
19-iyun 2014
Urugvay	2–1	Angliya	Arena de São Paulo, San-Paulu
20-iyun 2014
Italiya	0–1	Kosta Rika	Arena Pernambuco, Resifi
24-iyun 2014
Italiya	0–1	Urugvay	Arena das Dunas, Natal
Kosta Rika	0–0	Angliya	Estádio Mineirão, Belu-Orizonti

E guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Fransiya	3	2	1	0	8	2	+6	7
Shveysariya	3	2	0	1	7	6	+1	6
Ekvador	3	1	1	1	3	3	0	4
Honduras	3	0	0	3	1	8	−7	0

15-iyun 2014
Shveysariya	2–1	Ekvador	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia
Fransiya	3–0	Honduras	Beira-Rio stadioni, Portu-Alegri
20-iyun 2014
Shveysariya	2–5	Fransiya	Arena Fonte Nova, Salvador
Honduras	1–2	Ekvador	Arena da Baixada, Kuritiba
25-iyun 2014
Honduras	0–3	Shveysariya	Arena da Amazônia, Manaus
Ekvador	0–0	Fransiya	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro

F guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Argentina	3	3	0	0	6	3	+3	9
Nigeriya	3	1	1	1	3	3	0	4
Bosniya va Gersegovina	3	1	0	2	4	4	0	3
Eron	3	0	1	2	1	4	−3	1

15-iyun 2014
Argentina	2–1	Bosniya va Gersegovina	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro
16-iyun 2014
Eron	0–0	Nigeriya	Arena da Baixada, Kuritiba
21-iyun 2014
Argentina	1–0	Eron	Estádio Mineirão, Belu-Orizonti
Nigeriya	1–0	Bosniya va Gersegovina	Arena Pantanal, Kuyaba
25-iyun 2014
Nigeriya	2–3	Argentina	Beira-Rio stadioni, Portu-Alegri
Bosniya va Gersegovina	3–1	Eron	Arena Fonte Nova, Salvador

G guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Germaniya	3	2	1	0	7	2	+5	7
AQSh	3	1	1	1	4	4	0	4
Portugaliya	3	1	1	1	4	7	−3	4
Gana	3	0	1	2	4	6	−2	1

16-iyun 2014
Germaniya	4–0	Portugaliya	Arena Fonte Nova, Salvador
Gana	1–2	AQSh	Arena das Dunas, Natal
21-iyun 2014
Germaniya	2–2	Gana	Estádio Castelão, Fortaleza
22-iyun 2014
AQSh	2–2	Portugaliya	Arena da Amazônia, Manaus
26-iyun 2014
AQSh	0–1	Germaniya	Arena Pernambuco, Resifi
Portugaliya	2–1	Gana	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia

H guruhi

Jamoa k • m • t	Oʻ	Gʻ	D	M	KG	OʻG	TN	O
Belgiya	3	3	0	0	4	1	+3	9
Jazoir	3	1	1	1	6	5	+1	4
Rossiya	3	0	2	1	2	3	−1	2
Janubiy Koreya	3	0	1	2	3	6	−3	1

17-iyun 2014
Belgiya	2–1	Jazoir	Estádio Mineirão, Belu-Orizonti
Rossiya	1–1	Janubiy Koreya	Arena Pantanal, Kuyaba
22-iyun 2014
Belgiya	1–0	Rossiya	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro
Janubiy Koreya	2–4	Jazoir	Beira-Rio stadioni, Portu-Alegri
26-iyun 2014
Janubiy Koreya	0–1	Belgiya	Arena Corinthians, San-Paulu
Jazoir	1–1	Rossiya	Arena da Baixada, Kuritiba

Pley-off bosqichida, oʻyinning asosiy vaqtida durang qayd etilsa, qoʻshimcha vaqt beriladi (15 minutdan 2 taym), unda ham gʻolib aniqlanmasa penaltilar seriyasini amalga oshirib gʻolib jamoa aniqlanadi.^[40]

Nimchorak final

Chorak final

Yarim final

Final

28-iyun – Belu-Orizonti

Braziliya (pen.)

1 (3)

4-iyul – Fortaleza

Chili

1 (2)

Braziliya

2

28-iyun – Rio de Janeyro

Kolumbiya

1

Kolumbiya

2

8-iyul – Belu Orizonti

Urugvay

0

Braziliya

1

30-iyun – Brazilia

Germaniya

7

Fransiya

2

4-iyul – Rio de Janeyro

Nigeriya

0

Fransiya

0

30-iyun – Portu Alegri

Germaniya

1

Germaniya (q.v)

2

13-iyul – Rio de Janeyro

Jazoir

1

Germaniya(q.v)

1

29-iyun – Fortaleza

Argentina

0

Niderlandiya

2

5-iyul – Salvador

Meksika

1

Niderlandiya (pen.)

0 (4)

29-iyun – Resifi

Kosta Rika

0 (3)

Kosta Rika (pen.)

1 (5)

9-iyul – San Paulu

Yunoniston

1 (3)

Niderlandiya

0 (2)

1-iyul – San Paulu

Argentina (pen.)

0 (4)

3-oʻrin uchun

Argentina (q.v)

1

5-iyul – Brazilia

12-iyul – Brazilia

Shveysariya

0

Argentina

1

Braziliya

0

1-iyul – Salvador

Belgiya

0

Niderlandiya

3

Belgiya

2

AQSh

1

Quyidagi oʻyin vaqtlari mahalliy vaqt bilan belgilangan (UTC−3)

Nimchorak final

28-iyun 2014 13:00	Braziliya	1-1 (q.v)	Chili	Estádio Mineirão, Belu-Orizonti Tomoshabinlar: 57,714 Hakam: Howard Webb (Angliya)
	David Luiz  18'	Hisobot	Sánchez  32'
		Penaltilar
	David Luiz Willian Marcelo Hulk Neymar	3–2	Pinilla Sánchez Aránguiz Díaz Jara

28-iyun 2014 17:00	Kolumbiya	2-0	Urugvay	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro Tomoshabinlar: 73,804 Hakam: Björn Kuipers (Niderlandlar)
	James Rodriguez  28' (50)	Hisobot

29-iyun 2014 13:00	Niderlandiya	2-1	Meksika	Estádio Castelão, Fortaleza Tomoshabinlar: 58,817 Hakam: Pedro Proença (Portugaliya)
	Sneijder  88' Huntelaar  90+4' (pen.)	Hisobot	dos Santos  48'

29-iyun 2014 17:00	Kosta Rika	1-1 (q.v)	Yunoniston	Arena Pernambuco, Resifi Tomoshabinlar: 41,242 Hakam: Ben Williams (Avstraliya)
	Ruiz  52'	Hisobot	Papastathopoulos  90+1'
		Penaltilar
	Borges Ruiz González Campbell Umaña	5–3	Mitroglou Christodoulopoulos Holebas Gekas

30-iyun 2014 13:00	Fransiya	2-0	Nigeriya	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia Tomoshabinlar: 67,882 Hakam: Mark Geiger (Qoʻshma Shtatlar)
	Pogba  79' Yobo  90+2' (avto)	Hisobot

30-iyun 2014 17:00	Germaniya	2-1	Jazoir	Beira-Rio stadioni, Portu-Alegri Tomoshabinlar: 43,063 Hakam: Sandro Ricci (Braziliya)
	Schürrle  92' Özil  120'	Hisobot	Djabou  120+1'

1-iyul 2014 13:00	Argentina	1-0 (q.v)	Shveysariya	Arena de São Paulo, San-Paulu Tomoshabinlar: 63,255 Hakam: Jonas Eriksson (Shvetsiya)
	Di María  118'	Hisobot

1-iyul 2014 17:00	Belgiya	2-1 (q.v)	AQSh	Arena Fonte Nova, Salvador Tomoshabinlar: 51,227 Hakam: Djamel Haimoudi (Jazoir)
	De Bruyne  93' Lukaku  105'	Hisobot	Green  107'

Chorak final

4-iyul 2014 13:00	Fransiya	0–1	Germaniya	Maracanã stadioni, Rio-de-Janeyro Tomoshabinlar: 74,240 Hakam: Néstor Pitana (Argentina)
		Hisobot	Hummels  13'

4-iyul 2014 17:00	Braziliya	2–1	Kolumbiya	Estádio Castelão, Fortaleza Tomoshabinlar: 60,342 Hakam: Carlos Velasco Carballo (Ispaniya)
	Thiago Silva  7' David Luiz  69'	Hisobot	Rodríguez  80' (pen.)

5-iyul 2014 13:00	Argentina	1-0	Belgiya	Mané Garrincha Milliy stadioni, Brazilia Tomoshabinlar: 68,551 Hakam: Nicola Rizzoli (Italiya)
	Higuaín  8'	Hisobot

5-iyul 2014 17:00	Niderlandiya	0-0 (q.v)	Kosta Rika	Arena Fonte Nova, Salvador Tomoshabinlar: 51,179 Hakam: Ravshan Ermatov (Oʻzbekiston)
		Hisobot
		Penaltilar
	Van Persie Robben Sneijder Kuyt	4–3	Borges Ruiz González Bolaños Umaña

Yarim final

8-iyul 2014 17:00	Braziliya	1–7	Germaniya	Mineirão stadioni, Belu-Orizonti Tomoshabinlar: 58,141 Hakam: Marco Rodríguez (Meksika)
	Oscar  90'	Hisobot	Müller  11' Klose  23' Kroos  24', 26' Khedira  29' Schürrle  69', 79'

9-iyul 2014 17:00	Niderlandiya	0–0 (q.v)	Argentina	Arena Corinthians, San Paulu Tomoshabinlar: 63,267 Hakam: Cüneyt Çakır (Turkiya)
		Hisobot
		Penaltilar
	Vlaar Robben Sneijder Kuyt	2–4	Messi Garay Agüero Rodríguez

Uchinchi oʻrin uchun

12-iyul 2014 17:00	Braziliya	0–3	Niderlandiya	Mane Garrincha milliy stadioni, Brazilia Tomoshabinlar: 68,034 Hakam: Djamel Haimoudi (Jazoir)
		Hisobot	Van Persie  3' (pen.) Blind  17' Wijnaldum  90+1'

Final

13-iyul 2014 16:00	Germaniya	1–0 (q.v)	Argentina	Estádio do Maracanã, Rio-de-Janeyro Tomoshabinlar: 74,738 Hakam: Nicola Rizzoli (Italiya)
	Götze  113'	Hisobot

Olmoniyaning ushbu gʻalabasidan keyin, Yevropa vakillari ketma-ket 3-bor jahon chempioni boʻldi (2006-yili Italiya va 2010-yili Ispaniya chempion boʻlgan edi).

FIFA ushbu musobaqaga jaʼmi 576 million AQSH dollari miqdorida mukofot puli ajratilganini taʼkidlab oʻtgan (undan tashqari 70 million ichki futbol klublari uchun), bu safargi mukofot puli miqdori, 2010-yilgi chempionatga qaraganda 37 foizga koʻpaygan.^[65] Turnirdan oldin, barcha 32ta jahon chempionati ishtirokchilari 1.5 million AQSH dollaridan olishgan. Keyingi mukofot pullari quyidagicha taqsimlanadi:

• $8 million – guruh bosqichidan kurashni toʻxtatgan har bir jamoaga (16ta jamoa)
• $9 million – nimchorak finaldan kurashni toʻxtatgan har bir jamoaga (8ta jamoa)
• $14 million – chorak finaldan kurashni toʻxtatgan har bir jamoaga (4ta jamoa)
• $20 million – toʻrtinchi oʻrinni egallagan jamoaga
• $22 million – uchinchi oʻrinni egallagan jamoaga
• $25 million – ikkinchi oʻrinni egallagan jamoaga
• $35 million – birinchi oʻrinni egallagan jamoaga

Toʻpurarlar

Futbolchilarning ism shariflari qalin harflar bilan yozilgan boʻlsa, musobaqada hamon faol.

6 gol

5 gol

4 gol

3 gol

2 gol

1 gol

Avtogol

•  BIH Sead Kolašinac (Argentinaga qarshi oʻyinda)
•  BRA Marcelo (Xorvatiyaga qarshi oʻyinda)
•  GHA John Boye (Portugaliyaga qarshi oʻyinda)
•  HON Noel Valladares (Fransiyaga qarshi oʻyinda)
•  NGA Joseph Yobo (Fransiyaga qarshi oʻyinda)

Manba: FIFA^[66]

Rasm, shior va musiqa

Musobaqa emblemasi Braziliyaning Africa agentligi tomonidan yaratildi, emblema "Ilhombaxsh" deya sarlavhalangan.^[67] Emblema loyiha asosi, kubok uzra gʻalabaga intilayotgan qoʻllar va u qoʻllar sariq va yashil ranglarda tasvirlangan, buning maʼnosi Braziliyaliklarning iliq mehmondoʻstligini anglatadi. Ammo, bu Yohannesburg shahrida 2010-yilgi jahon chempionati mobaynida olib tashlangan edi.^[67] Keyin 25ta Braziliyaning agentliklari oʻz asarlarini taqdim etdi.^[68] Braziliyalik grafik dizayner Alexandre Wollner dizaynni tanqid qilib chiqdi, yaʼni tanlangan dizayndagi yuzni yashirish bu sharmanda boʻlganlik maʼnosini anglatishini aytib chiqdi va hakamlar hayʼati professional grafik dizaynerlar ishini rad etdi.^[69]

FIFA shuningdek, buyurilgan afishani ham 2013-yilning yanvar oyida olib tashlagan edi, keyin u yana Braziliyaning Crama agentligi tomonidan qayta loyihalandi.^[70] Rasmiy shior: "Barcha bir maqomda" (portugalcha: "Juntos num só ritmo") deya tan olindi.^[71]

1962-yildan beri har bir jahon chempionatlari uchun rasmiy qoʻshiqlar tanlanib kelinadi. Musobaqa homiylaridan biri Sony kompaniyasi, 2014-yilgi jahon chempionati uchun rasmiy qoʻshiq tanlash uchun butun dunyo boʻylab "SuperQoʻshiq" nomi ostida tanlov eʼlon qildi.^[72] Tanlovda har bir inson ishtirok etishi mumkin, tanlov 2014-yil fevral oyida yakuniga yetadi, gʻolib deya topilgan qoʻshiq, mashxur sanatkor Ricky Martin tomonidan professional ohangga solinib sayqallanadi va bastalanadi.^[72]

Qoʻshimcha qilib aytadigan boʻlsak, tanlangan qoʻshiq, musobaqa rasmiy musiqa asbobi saksirolada bastalanadi, bu musiqa asbobi Braziliyalik bastakor Carlinhos Brown tomonidan oʻylab topilgan.^[73] Bu cholgʻu asbobi 2010-yilgi jahon chempionatidagi Afrika vuvuzelasiga qaraganda yumshoq ohang chiqarildagan qilib yaratildi. Ammo, havfsizlik choralari tufayli, bu musiqiy asbobni stadionga olib kirishga FIFA ruhsat bermadi.^[74]

Tumor

Tatu-bola Braziliyada yashovchi hayvon, bronenosetslarning bir turi, tatu-bola koptokka oʻxshab yumalab yirtqichlardan oʻzini himoya qiladi. Mahalliy tashkiliy qoʻmitalar bu hayvonni musobaqa tumori sifatida taqdim qildi va FIFA buni 2012-yil sentyabr oyida qabul qildi.^[75] Oltita Braziliya agentliklari 47 ta ushbu hayvonning musobaqa tumori sifatida chizilgan surʼatlaridan bittasini tanlab oldi, tanlashda 7 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan Braziliya bolalarining tanlovlaridan foydalanildi.^[76]

Ismsiz tumor ilk bora ommaga Braziliyaning Fantástico yangiliklar shousida namoyish etildi.^[77] Tumorga 3ta ismlardan birini tanlash uchun onlayn saylov oʻtkazildi,^[78] va eng koʻp ovoz olgan tumor nomi 2012-yil 25-noyabrda eʼlon qilindi.^[79] Unga koʻra, 1.7 million kishi (tahminan 48 foiz) Fuleco, Zuzeco (31 foiz) va Amijubi (21 foiz) ismlariga ovoz berishdi.^[80]

"Fuleco" bu birlashma soʻz boʻlib, "Futebol" ("Futbol") va "Ecologia" ("Ekologiya") (qoʻshimcha: -eco soʻzi bilan tugovchi laqablar Braziliyada ommabop) soʻzlarining boʻgʻinlarini biriktirishidan kelib chiqqan yangi birikkan soʻz. Qolgan ikki kam ovozga ega boʻlgan ismlar Amijubi ("Amizade ("Doʻstlik") va "Júbilo" ("Shodlik")), Zuzeco esa ("Azul" ("koʻk") va "Ecologia ("Ekologiya")) soʻzlarining boʻgʻinlarining birlashmasidan yasalgan soʻzlar edi.^[79]

Koptok

Adidas Brazuca 2014-yilgi jahon chempionatining rasmiy futbol koptogi.^[81] Koptokka nom berishda, jamoat joylarida saylov oʻtkazildi va 1 milliondan ortiq Braziliyalik futbol muhlislar ovoz berishdi. "Brazuca" soʻzi 70% ovoz toʻplab gʻolib chiqdi.^[82] Adidas kompaniyasi 1970-yildan beri jahon chempionatlari uchun oʻyin toʻplari bilan taminlab beradi, shuningdek, chempionat toʻpiga nom berishda Braziliya urf odatlaridan olingan soʻzlardan foydalanildi, qolgan ikki nom Bossa Nova va Carnavalesca kam ovoz toʻplaganligi sababli ularning nomi berilmadi.^[82]

Homiylik

2014-yilgi jahon chempionati homiylari uch turkumga ajratildi: FIFA hamkorlari, FIFA Jahon chempionati™ homiylari va mahalliy homiylar.^[83]

2010-yil yanvar oyida Braziliya federal hukumati hisobatiga koʻra, turnirning tashkiliy ishlariga 11 milliard AQSH dollari sarflanmoqchi.^[84] Shuningdek bu, jahon chempionati stadionlarining qurilishlari rekonstruksiyalari uchun soliq imtiyozlarida ham eʼlon qilinib oʻtilgan edi va mezbon shaharlar qoʻshilgan qiymat soligʻidan ozod etildi.^[85]

Infrastruktura loyihalari

Turnir tashkiliy qoʻmitasi Braziliyadagi aeroportlarni "katta muammo" deb atagan.^[86] Hisob kitoblarga qaraganda, 600,000 kishi turnirga samalyotda sayohat qiladi, qoʻshimcha, yana uch million Braziliyaliklar oʻyinlar orasida havo yoʻllaridan foydalanadi.^[87]

Qonunchilik INFRAERO kompaniyasiga aeroport ishlarini tezlashtirishni buyurdi.^[88] Biroq 2011-yilgi Braziliya hukumatining izlanishlari boʻyicha aeroport terminallarining 13 tadan 10tasi turnirgacha rivojlantirilishini aytib oʻtgan.^[89] Braziliya prezidenti Dilma Rousseff aeroportlarning tayyor holga kelishini hukumat oʻz kafolatiga oladi va ularni musobaqagacha tayyor holatga yetkazishga vaʼda beradi.^[89] Bugungi kunda, uchta aeroportlarning rahbarlari hisobotiga koʻra aeroportlar faoliyatini yurgizmoqda (10.8 milliard AQSH dollar),^[90] qolganlar 2013-yilning oxiriga borib nihoyasiga yetkaziladi.^[91]

Mamalakatdagi eng yirik koʻlamdagi qurulish ishlari yoʻl tizimlari, temir yoʻllar hamda avtobus temir yoʻllarida boʻlib oʻtmoqda, bu yoʻllar hammasi aeroport bilan shahar markazlarini va stadionlarini bogʻlaydi. 4,300 kilometrdan ortiq masofadagi yoʻl tizimlarida ishlar olib borilishi kerak.^[92] Matbuot tarqatgan maʼlumotlarga koʻra yoʻl ishlarining koʻpgina qismlari turnirgacha aytilgan vaqtgacha tayyor boʻlmasligini aytgan.^[93][94] Shuningdek, 5 milliard dollardan oshiq mablagʻ jahon chempionati va 2016-yili Rio de Janeyro shahrida boʻlib oʻtadigan Yozgi Olimpiada oʻyinlari uchun quriladigan yangi mehmonxonalar ucun sarflanadi.^[95]

2010-yilda Braziliya sport vazirligi rejalangan 50ta infrastruktura ishlarining 13tasini bekor qilgan.^[96] Kichik masshtabdagi yangi loyihalar keyinroq tanishtirildi.^[96] Braziliya terma jamoasining sobiq futbolchisi Romário (hozirda siyosat sohasida ishlaydi) mamlakatda turnir uchun boʻlib oʻtayorgan tayyorgarliklarni tanqid qilib chiqqan, biroq u "FIFAning talablarini haddan ziyod koʻp" deb aytgan.^[97]

Xavfsizlik choralari

Braziliya hukumati xavfsizlik choralari uchun 900 million dollar mablagʻ ajratgan va "tarixda eng kuchli himoyalangan sport musobaqasi" hisoblanadi.^[98] Musobaqa davomida "siz tasavvur qilgan va istagan yuqori darajadagi xavsizlik kuchlari" qoʻriqlashiga FIFA bosh kotibi Jérôme Valcke vaʼda bergan.^[98] Bir politsiya ofitseri maydonda oʻyin tomosha qilayotgan 50ta tomoshabinga va yana biri 80ta jamoat joyidagi futbol ishqibozlariga javobgar boʻladi.^[98]

Xavfsizlik choralari investitsiyalari, jumladan: shaxsni aniqlash usuli va uchuvchisiz boshqariladigan xavfsizlik robotlari ishlashga tayyor.^[99] Rivojlantirilgan xavfsizlik loyihalari, yashirin buzgʻunchilar, bezorilar va jangari guruhlar haqidagi manbalardan maʼlumotlarni yigʻish uchun izlanishda boʻladi.^[100]

Xavfsizlik haqidagi tashvishlar, 2013-yilgi Konfederatsiyalar kubogi davomida sodir boʻlgan yirik koʻlamdagi namoyishlardan keyin yanada kuchaydi.^[101][102] Namoyishchilar fikriga koʻra, Braziliya hukumati katta miqdordagi xalq pulini jahon chempionati mezbonligi uchun sarflamoqda, chiqimlar haddan tashqari deb hisoblaydi.^{[103][104][105]}

Chiptalar

FIFA taʼkidi boʻyicha turnir uchun 3,334,524ta chiptalar tayyorlangan.^[106] Bulardan katta qismi guruhlarga taqsimlandi, shulardan, tijorat shahobchalariga, mehmondoʻstlik mijozlarga, OAV huquqlari egalariga va VIPlarga ham taqsimlandi.^[106] Taqriban 1.1 million chipta mahalliy xalqqa va chet ellik futbol ishqibozlariga sotiladi (400,000 chipta Braziliya yashovchilari uchun, 700,000 chipta esa xorijliklar uchun).^[106]

Keng omma uchun chiptalarni sotish uch bosqichga boʻlinadi va chiptalarni FIFA rasmiy sayti orqali va mezbon shaharlarda tayinlangan joylardan xarid qilasiz.^[107][108] Chiptalarning toʻrtta toifasi mavjud, 4-toifa chiptalari faqat Braziliyalik mahalliy xalq uchun.^[106] Chegirmali chiptalar 60 yoshdan oshgan Braziliyalik fuqorolar, talabalar hamda Bolsa Família nomli ijtimoiy yordam oluvchilar fuqorolar uchun.^[106] Yuqoridagi chiptalar koʻpi bilan 30 Braziliya reali (tahminan $12.50 AQSH) miqdorida, 1-toifadagi eng qimmat chipta bu musobaqaning final oʻyini uchun qoʻyilgan chiptalar, bahosi 990 AQSH dollari miqdorida.^[106] Qoʻshimcha qiladigan boʻlsak, individual chiptalar "oʻyinlar maydoni aniq boʻlgan chiptalar", mezbon shaharlardagi guruh va nimchorak baxslari oʻyinlariga kirish huquqini beradi va "bir qancha chiptalar" yaʼni turnir davomida tanlangan jamoalar oʻyinlari uchun chiqarilgan chiptalar ham sotuvda.^[106]

Chiptalar sotuvga ilk bora 2013-yilning 20-avgustida sotuvga chiqdi va dastlabki 24 soat ichida 2.3 million chipta talab qilindi.^[109] 2013-yil oktyabr oyiga kelib birinchi bosqichning yakunlarida 6 millionga yaqin chiptalar keng omma tomonidan sotib olingan.^[110] Modomiki chiptalarga boʻlgan talab oshgani sari, FIFA 889,305ta chiptalarni ishlab chiqardi va ulardan 71.5% Braziliya aholisiga taqsimlandi, xorijda eng koʻp sotilgan chiptalar AQSH hisobiga toʻgʻri kelmoqda.^[111] 2013-yilning noyabr oyidagi "birinchi kelgan, birinchi oladi" prinsipi boʻyicha sotilgan chiptalar dastlabki 7 soat ichida 220,000ta chipta sotilgan.^[112][113] Biletlar sotuvining ikkinchi bosqichi 30-yanvargacha davom etadi - 2013-yil dekabr oyidagi oxirgi qurʼa marosimidan keyin 24 soat ichida 1.2 millionta chipta talab qilingan.^[114]

Translyatsiya huquqlari televideniya, radio, internet va mobil aloqa vositalariga musobaqa oʻyinlarini olib koʻrsatish va eshittirishlarni oʻz ichiga oladi, turnir oʻyinlarini har bir individual teretoriyalar mediya kompaniyalari, litsenziyaga ega boʻlgan kopaniyalar va tashkilotlar, jumladan: Yevropa Telekoʻrsatuvlar Ittifoqi, Iberoamerika Televideniya Tashkiloti, Xalqaro Media Kontent, Dentsu va RS Xalqaro Telekoʻrsatuv va Radioeshittirish & Sportlar Rahbariyati kompaniyalari translyatsiyalar boʻyicha masʼuldirlar.^[115] Jahon chempionati oʻyinlari translyatsiyalaridan tushgan mablagʻlarning 60% FIFA gʻaznasiga tushadi.^[116] FIFA Jahon chempiontati final uchrashuvlari ketma ket 4 yildan beri HBS (Host Broadcast Services) kompaniyasi tomonidan taminlab berilmoqda,^[117] texnologik uskunalarni yetkazib berishda Sony kompaniyasi sherikchilik qilmoqda.^[118] Xalqaro Translyatsiya Markazi Rio de Janeyro shahridagi Riocentroda joylashadi.^[119]

Braziliya federal hukumati jahon chempionati bilan bogʻliq boʻlgan ishlar uchun R$3 milliard (€1.8 milliard, £1.1 milliard) miqdorida sarmoya ajratgan va jahon chempionati PAC (portugalcha:Programa de Aceleração do Crescimento) nomi ostidagi ishlar majmuini chiqarishni niyat qilganlar.

Corinthians loyihalari

San Pauludagi Yangi Corinthians stadioni musobaqaning ochilish marosimi uchun tanlab olindi. SC Corinthians Paulistaning yangi stadionining oʻz vaqtida bitirilganligi tufayli FIFA bu stadionga kafolat berdi va shundan keyin 2014-yilgi jahon chempionatining ochilish marosimini oʻtkazish huquqi uchun San Pauluning imkoniyatlari ancha yaxshilandi. Stadion Odebrecht SA kompaniyasi tomonidan qurildi, Corinthians stadionining sobiq prezidenti Andres Sanchezning taʼkidiga koʻra, stadion qurilishiga 800 million Braziliya reali (522 million AQSH dollari) miqdorida pul ketgan. Braziliya milliy banki 400 million Braziliya reali miqdorida pul ajratgan va San Paulu ham 400 million Braziliya reali miqdorida mablagʻ ajratmoqchi.

• FIFA Konfederatsiyalar kubogi 2013

Ilovalar

Manbalar

FIFA Jahon chempionati 2014 haqida Vikipediyaning qardosh loyihalarida koʻproq bilib oling
	Media fayllar Vikiomborda
	Xabarlar Vikiyangiliklarda
	Maʼlumotlar toʻplami Q79859 Vikimaʼlumotlarda
	Yoʻlkoʻrsatkich Vikigidda

• Rasmiy veb-sayt (Wayback Machine saytida 2013-11-20 sanasida arxivlangan)
• Braziliya hukumati rasmiy vesayti (Wayback Machine saytida 2011-10-20 sanasida arxivlangan) (Portugalcha) (Inglizcha) ^(isp.)