Alfabet fonetike eternåcionå
L' Alfabet Fonetike Eternåcionå, rascourti AFE, API[1] ou IPA[2], c' est en alfabet ki sieve ås linwincieus a scrire les sons des mots come i sont prononcîs sins aconter les ehåyîs alfabets po ces lingaedjes la.
L' AFE pout siervi a noter :
- des pårlers k' on vout studyî, dins on lingaedje nén co unifyî;
- des accints dins des standårdijheyès langues;
- des cåzaedjes k' on n' kinoxhe dedja.
Uzaedjes di l' AFE e walon
E walon, gn a yeu on prumî ovraedje k' a stî eplaidî dins èn alfabet fonetike, c' est les rcweraedjes di Tchåle Bruneau (1913). Mins ci n' esteut nén co do sir AFE.
L' ALW, eplaidî dispu 1953, si sieve di l' AFE a costé do sistinme Feller po racsegnî so les ptits accints, padecô nén rlevåves e Feller.
On live di racontroûles, les Contes del Hôte-Årdene da Albert Lenfant sont pår sicrîts en Alfabet Fonetike Eternåcionå.
L' AFE et l' rifondou walon
Dins li "prononçaedje zero-cnoxheu" do rfondou walon, les letes ritnowes e l' ortografeye do walon unifyî (colone 1) divrént aveur les valeurs ki sont notêyes djondant e-n AFE.
| walon | AFE |
|---|---|
| a | a |
| ( â | aː)[3] |
| å | ɔːaː |
| ae | aɛ |
| ai | ɛː |
| an | ã |
| b | b |
| c | sk |
| ch | ʃ |
| d | d |
| dj | ʤ |
| e (divintrin)[4], è | ɛ |
| é | e |
| ê | ɛː |
| ea | jaɛː |
| én | ɛ̃ẽ |
| eu (eû) | øː |
| eu (eu) | œ[5] |
| eye | iːj[6] ɛj[7] |
| f | f |
| g | g |
| gn | ɲ |
| h | h |
| i | i |
| î | iː |
| in | ɛ̃ |
| j | ʒ |
| jh | ʒhç |
| k | k |
| l | l |
| m | m |
| n | n |
| o | ɔ |
| ô | ɔː |
| oe | wɛøː |
| oen | wɛ̃ɔ̃ |
| oi | wa wɛ |
| on | ɔ̃ |
| ou | u |
| oû | uː |
| p | p |
| r | ʀ |
| s | sz |
| sch | ʃhsk |
| sh | sʃ |
| t | t |
| tch | ʧ |
| u | y |
| û | yː |
| un | œ̃ |
| v | v |
| w | w |
| xh | ʃhç |
| y | j |
| z | z |
Avintaedjes et dzavintaedjes di l' AFE
po les sincieus studiaedjes
L' advintaedje, c' est k' on pout rinde pår li prononçaedje do cåzeu, et ki tolminme ké linwincieus pout saveur å djusse kimint ki ci pårler la s' prononce.
Li dzavintaedje, c' est k' i mucheye les cominès piceures des lingaedjes nén co unifyî (les foninmes), et dene en vuzion tote disminbridjeye do lingaedje.
po les scrijhaedjes
Cisse dujhance la a l' advintaedje di n' diveur shuve nole sicole di scrijhaedje, ni prinde pôzucion so les ortografeyes.
Il a l' dizadvintaedje di n' esse lijhåve ki pa des djins bén adûs a ç' sistinme la.
pol diccionairaedje
Sicrire li prononçaedje des mots e-n AFE a l' advintaedje ki tos les linwincieus polèt docô saveur kimint ki ç' mot la, sicrît dins tolminme kén alfabet et kéne ortografeye, si prononce.