Holokaustoa

«Holokausto» terminoak suak kontsumitutako sakrifizioari egiten dio erreferentzia; lehen erabiltzaileak 1950eko hamarkadaren amaierako historialari juduak izan ziren^[4]; hitza 1960ko hamarkadaren amaieran orokortu zen. Shoa izenaz ere ezaguna da: hebreeratiko hitza da, "hondamendia" esan nahi duena.^[5]

Holokaustoko lehendabiziko urratsak Kristallnacht-en (kristal gaua, 1938ko azaroaren 8an eta 9an) eta T-4 Eutanasia Programan gertatu ziren. Hortik Einsatzgruppen (hil-taldeak) sortu ziren. Holokaustoko kapitulu nagusia, dena den, kontzentrazio zein sarraski-esparruak izan ziren, zeinen bidez naziak jomugan zituzten pertsona guztiak erailtzen saiatu ziren.

Juduak izan ziren Holokaustoaren biktima nagusiak, Azken Konponbidea izeneko operazioan. Erailen kopuru aipatuena 6.000.000koa da, nahiz eta batzuetan 5.000.000 erail zituztela aipatu. Baina orobat genozidio hori nozitu zuten beste giza talde batzuek ere, hala nola 220.000 ijitok (Europan zirenen laurden bat), Sobietar Batasuneko 2,8 milioi gerra presok, errusiarrek (18 miloi zibil),^[6] poloniarrek (3 milioi poloniar judutar, eta judu ez ziren beste 2 milioi), elbarriek, homosexualek, Jehovaren lekukoek, komunistek, eta politikaren nahiz erlijioaren arloko beste hainbat aurkarik.

Historialari guztiek halere ez dute talde horien guztien jazarpena Holokaustoaren definizioan sartzen. Batzuen ustez, juduen jazarpena baizik ez da sartzen Holokaustoaren barruan. Beraz, zein definizio hartzen den, biktimen kopurua asko aldatzen da.

Oinarri ideologikoak

Hirugarren Reicharen helburu nagusietako bat Europako arraza-berregituraketa izan zen. Bertan, antisemitismoak funtsezko eginkizuna izan zuen, honek aldarrikatzen zuen «judua» gaitz guztien jatorria zela, bereziki internazionalismoa, bakezaletasuna, demokrazia eta marxismoa, kristautasunaren, Ilustrazioaren eta masoneriaren sorreraren erantzulea zela. Ideologia horretaz gain, genozidioaren exekuzioaren euskarria Alemaniako gizartea izan zen, Europako gizarte modernoena eta garapen tekniko handiena zuena, eta burokrazia antolatu eta eraginkorra zuen.^[7]

Weimarko Errepublika

1919tik 1933 arte Alemaniak izan zuen erregimen politikoa izan zen. Lehen Mundu Gerrako porrotaren ostean, Weimar hirian nazio-batzarra bildu zen, herrialdeari konstituzioa emateko. Gobernu era berria gorabehera, Errepublikaren izen ofiziala Deutsches Reich («Alemaniar Inperioa») zen. Weimarko Errepublika historialariek asmatutako esapidea da.

Weimarko Errepublika Alemanian demokrazia liberala eratzeko lehendabiziko saioa izan zen. Garai gatazkatsua izan zen, eta Errepublikak ezin izan zion aurre egin. 1929ko krisi ekonomikoa zela eta, langabezia guztiz zabaldu zen Alemanian barrena. Miseria-giro hartan eskuin muturreko Alderdi Nazionalsozialistak gora egin zuen eta, 1933ko urtarrilean, aginpidea hartu zuen Hitlerrek, hauteskundeetan lehen indarra izan zirenean.

Nazien diktaduraren makina abiarazia zen: oposizioa gupidagabe suntsitu ondoren, jaun eta jabe bihurtu ziren, Gestapo polizia politikoan oinarriturik: naziek Reichstag-i su emandakoan, komunistak eta sozialistak garbitu zituzten; juduen aurkako esetsaldia izugarri areagotu zen eta, azkenik, alderdi nazionalsozialista barneko oposizioa deuseztatu zuten («Labana luzeen gaua», 1934ko ekainaren 30ean). Reichsführer bihurturik, Hitlerrek Alemania gerrarako prestatu zuen.

Antisemitismoa alemaniar gizartean

Alemanian, kristautasunaren sorreratik Europan izan zen konstante historiko (antijudaismoa) baten sentimendua, XIX. mendearen amaieran nabaritu zen, antisemitismoaz hitz egiten hasi zen momentuan. Mende horretan zehar, judu batzuk beren erlijioaren marjinaltasuna konpontzen saiatu ziren, bai kristautasunarekin parekatuz, bai judaismo mota berri bat sortuz. Horren ondorioa antisemitismoa zabaltzea izan zen, inguru intelektualetan barne.^[8]

Antisemitismoa nazismoan

Testuinguru horretan sortu zen Alemaniako Langile Alderdi Nazional Sozialista (NSDAP), alderdi nazia, 1919an Munichen. 1920ko programa ofizialak alemaniar guztiak Alemania Handi baten barruan batzea proposatzen zuen, eta odol edo arraza alemaniarreko pertsonak bakarrik izatea nazionalak zehazten zuen. Esplizituki, gainera, NSDAPek kristautasun konstruktiboa aldezten zuen, eta espiritu «judeomaterialistaren» aurka borrokatzen zuen herrialdearen barruan eta kanpoan.^[9]

Bere buruzagi nagusiaren lehen deklarazio politiko ezaguna, Adolf Hitler armada alemanaren kabo ohia, 1919ko irailaren 16ko gutunean azaltzen da, juduen auziari buruzkoa zen, komunitate judua arraza-talde hutsa zela eta ez talde erlijiosoa zioen.^[10]

Bere oinarri nazionalista eta antisemitekin, alderdi nazia pixkanaka garatzen joan zen, militanteen eguneroko jarduera bizi eta deigarrian oinarrituta. 1919 eta 1924 artean, Bavariara mugatu zen bere ekintza-eremua. Han, alemanen masa heterogeneoa atzeman zuen, antzinako soldaduek, antikomunistek eta antisemitek osatua, eta, oro har, iraultza nazional baten ideiak erakarritako desklasatuek osatua.

Bere ideia antisemitak Hitlerrek nahiz beste nazi batzuek, hala nola Alfred Rosenberg, Julius Streicher edo Hermann Esser-ek emandako diskurtsoetan azaltzen ziren maiz, eta juduen aurkako neurri sendoak hartzeko beharra azpimarratzen zuten, Alemaniako gizartean zuten eragina erabat ezabatzeko.

1933:

• Medikuen, merkatarien, irakasleen, abokatuen eta ikasle juduen aurkako boikota.
• Juduei medikuntzan eta abokatutzan aritzea eta kargu publikoak izatea debekatu zitzaien.
• Apirilak 1: juduen denden aurkako boikota.

1935: Nurenbergeko Legeak:

• Juduek Reicheko herritar izateari utzi zioten.
• Juduen eta alemaniarren arteko harremanak debekatu ziren.
• Juduei Reicheko bandera altxatzea debekatu zitzaien.

1938

• Haur juduei eskolara joatea debekatu zitzaien.
• Juduek bost mila markotik gorako ondasunak aitortu behar zituzten.
• Juduen jabetzako industriak edo saltokiak desjabetu ziren.
• Mediku eta abokatu juduek beren tituluak galdu zituzten.
• Izen judua ez zuten juduek "Sara" edo "Israel" jarri beharko zuten aurretik.
• Juduei J letraz markatutako pasaporte berriak eman zitzaizkien.
• Juduei toki publikoetara joatea (antzokiak, zinemak, lorategiak, geltokiak), garraiobideak erabiltzea, eta goi-eskoletan matrikulatzea debekatu zitzaien.

1941

• Juduak bortxazko lanak egitera behartu zituzten.
• Irailak 3. SSetako funtzionarioek lehenengo gasestatze-saioak egin zituzten, Ziklon B gasa erabiliz, Auschwitzeko kontzentrazio-esparruan.
• Sei urtetik gorako juduek ikur identifikatzaile bat eraman behar zuten arroparen kanpoaldean: Daviden izarra.

1942

• Azken konponbidea edo azken irtenbidea jarri zen martxan: nazien kontzentrazio-esparrutan juduak sarraskitzea.

«Juduen Auziko Azken Konponbidea» (alemanez Endlösung der Judenfrage) Adolf Eichmannek asmatutako esapidea da. Azken Konponbidearen gauzatzea Holokaustoko fase hilkorrena izan zen. 1942an Azken Konponbidea erabat gauzatu baino lehen, milioi bat judu hilaraziak ziren. Baina judu populazio osoa desagerrarazteko erabakiarekin batera, sarraskitze-esparruak eta Europako juduen hilketa sistematikoa abian jarri zen. Erabaki hau Wannseeko Konferentzian hartu zen, 1942ko urtarrilaren 20an. Bilera horretako oharrak ukigabe aurkitu zituzten Bigarren Mundu Gerrako aliatuek, eta frogatzat erabili ziren Nurenbergeko epaiketetan.

Nazio Batuen Batzar Nagusiak urtarrilaren 27a izendatu zuen Holokaustoaren Nazioarteko Oroimen egun, 2005eko azaroaren 1ean onartutako erabakian (60/7 Erabakia). Hain zuzen, 1945eko urtarrilaren 25ean Armada Gorriak Auschwitzeko heriotza esparrua askatu zuela gogoratzen da egun horretan.

• Kontzentrazio esparruak eta sarraskitze esparruak
• Gas ganbera