Laktosa
Laktosa (latinez lactis "esnea" eta azukreen -osa atzizkia) edo esne-azukrea[1] glukosa eta galaktosaz osatutako disakaridoa da, ugaztunen esnetan egoten dena. Ugaztunen esneetako gluzidorik garrantzitsuena da, % 4-5 artean agertzen da-eta.
| Laktosa | |
|---|---|
 | |
| Formula kimikoa | C12H22O11 |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| SMILES isomerikoa | C([C@@H]1[C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H](O1)O[C@@H]2[C@H](O[C@H]([C@@H]([C@H]2O)O)O)CO)O)O)O)O |
| MolView | 3D eredua |
| Konposizioa | oxigeno, karbono eta hidrogeno |
| Mota | α/β-lactose (en)  |
| Estereoisomeroa | β-maltose (en) , α-lactose (en) , Gal(a1-4)a-Alt (en) , [[alpha-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose|alpha-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose]] (en) , [[beta-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose|beta-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose]] (en) , [[beta-D-mannopyranosyl-(1->4)-beta-D-glucopyranose|beta-D-mannopyranosyl-(1->4)-beta-D-glucopyranose]] (en) , [[alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Glcp|alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Glcp]] (en) , [[alpha-D-Manp-(1->4)-alpha-D-Manp|alpha-D-Manp-(1->4)-alpha-D-Manp]] (en) , L-Gul(a1-4)b-Tal (en) , [[alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Galp|alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) , beta-cellobiose (en) , α-maltose (en) , [[alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Glcp|alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Glcp]] (en) , [[beta-D-Manp-(1->4)-beta-Galp|beta-D-Manp-(1->4)-beta-Galp]] (en) , alpha-mannobiose (en) , [[beta-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose|beta-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose]] (en) , [[alpha-D-Manp-(1->4)-beta-D-Manp|alpha-D-Manp-(1->4)-beta-D-Manp]] (en) , [[alpha-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp|alpha-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) , alpha-cellobiose (en) , beta-epilactose (en) , [[alpha-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose|alpha-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose]] (en) , [[beta-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp|beta-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) , [[beta-D-galactopyranosyl-(1->4)-alpha-D-galactopyranose|beta-D-galactopyranosyl-(1->4)-alpha-D-galactopyranose]] (en) , [[beta-D-Gal-(1->4)-alpha-D-Man|beta-D-Gal-(1->4)-alpha-D-Man]] (en) , Galactobiose (en) , Gal(a1-4)a-Ido (en) , beta-Mannobiose (en) , [[alpha-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp|alpha-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) , [[alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Galp|alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) eta [[beta-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp|beta-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) |
| Masa molekularra | 342,116 Da |
| Erabilera | |
| Rola | Eszipiente |
| Arriskuak | |
| NFPA 704 |  0 1 0 |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | GUBGYTABKSRVRQ-DCSYEGIMSA-N |
| CAS zenbakia | 63-42-3 |
| ChemSpider | 5904 |
| PubChem | 6134 |
| Reaxys | 90841 |
| Gmelin | 36218 |
| ChEBI | 342369 |
| ChEMBL | CHEMBL417016 |
| ZVG | 100321 |
| EC zenbakia | 200-559-2 |
| ECHA | 100.000.509 |
| Human Metabolome Database | HMDB0041627 |
| UNII | 13Q3A43E0S |
| KEGG | C01970 |
| PDB Ligand | LAT |
Historia
Fabrizio Bartoletti (1576-1630) mediku italiarrak isolatu zuen eta baina bere lanak 1633 urtean argitaratu zen, jadanik hila zela. 1700 urtean Lodovico Testi botikari veneziarrak esnearen azukrearen (saccharum lactis) onurak azaltzen zituen liburua plazaratu zuen[2], bereziki artritisaren eraginak lasaitzeko duen gaitasuna goraipatuz. 1715 urtean Testik laktosa isolatzeko erabili zuen teknika argitaratu zuen Antonio Vallisnerik.[3] Laktosa Carl Wilhelm Scheelek identifikatu zuen 1780 urtean.[4]
Heinrich Vogelek 1812an laktosa hidrolisatuz glukosa lortzen dela ikusi zuen, eta Louis Pasteurrek 1856an beste osagaia kristalizatzea lortu zuen, galaktosa.[5] 1894an Hermann Emil Fischerrek laktosaren egitura molekularra finkatu zuen.[6]
Egitura
Laktosaren formula enpirikoa 
Glukosaren karbono anomerikoan dagoen hidroxilo taldea aske dagoenez ahalmen erreduzitzailea duen azukrea da.
Metabolismoa
Laktosa ongi digeritzeko gizakiak laktasa (β-D-galaktosidasa) entzima behar du. Entzima horrek laktosa hidrolizatzen du, glukosa eta galaktosa sortuz; bi monosakarido horien xurgapena heste meharraren muki-mintzean gertatzen da. Laktosak kaltzioaren xurgapena ere errazten du, eta hezurralen mineralizazio egokian laguntzen du. Heste-florarentzat onuragarriak diren eragin probiotikoak ere baditu[7].
Laktosarekin beste hainbat aldaketa ere egiten dituzte entzimek. Disoluzio alkalinoan isomerizatu egiten dute laktulosa bihurtuz (idorreriaren aurkako botika). Bestalde murriztu ere egin daiteke, laktitol izeneko polialkohola lortuz[8].
Erabilerak
Elikagaien industrian erabiltzen da batez ere[9].
- Esnekien industria antzinatik ezagutzen diren hamaika produkturen ekoizpenean oinarritzen da, hala gazta, jogurta, gatzatua eta beste hainbat elikagai. Munduan garrantzia handia duen jarduera ekonomikoa da.
- Legamia gehienek ez dute laktosaren hartzidurarik egiten eta garagardo beltzetan erabili izan da uki krematsua emateko[8].
- Kluyveromyces generoko legamiak laktosaren hartzidura egiteko gaitasuna du, eta etanola ekoizten du. Bioerregai gisa erabiltzeko frogak egiten ari dira.
- Laktosaren lurrin leuna eta erabilterraztasuna dela eta, botiken usainak egonkortzeko erabiltzen da[9].
Jasanezintasuna
Laktasaren gabeziak laktosarekiko jasanezintasun izeneko gaitza sortzen du, zenbait tokitan (Asian, adibidez) oso zabaldua dena.
