Абдул Азис

Негови родители биле Махмуд II и Пертевнијал султан (1812–1883)^[4], првично наречена Бесиме^[5]. Во 1868 г. година француската кралица Евгенија била во посета на Цариград и била донесена од страна на султанот на неговата мајка во Долмабахче, но наводно Пертевнијал била навредена од присуството на странска жена во харемот, и ја поздравила кралицата со шамар во лице, кое речиси довело до меѓународен инцидент^[6].

Џамијата Пертевнијал Султан била изградена под покровителство на неговата мајка. Градежните работи започнале во ноември 1869 година, а џамијата била завршена во 1871 година^[7].

Неговите баби и дедовци по татко биле султанот Абдул Хамид I и Накшидил султан. Неколку извештаи ја идентификуваат неговата баба како братучетка на француката царица^[8]. Пертевнијал била сестра на Кушијар Кадин, трета сопруга на Ибрахим-паша од Египет. Кушијар и Ибрахим биле родители на Исмаил-паша^[9][10].

Уште пред да дојде на престолот во 1857 година му се родил син Јусуф Изедин. Во периодот од 1861 до 1871 година Абдул Азис продолжил да ги спроведува реформите од Танзиматот на чело со неговите главни министри Мехмед Фуад-паша и Мехмед Емин Али-паша. Новата административна поделба на Отоманското Царство односно воведувањето на вилаетите било направено во 1864 година а Државниот совет во 1868 година. Во 1861 година Истанбулскиот универзитет бил организиран во модерна академска институција а образованието било организирано по француски модел^[1].

Абдул Азис одржувал добри односи со Второто Француско Царство и Британското Царство. Во 1867 година тој станал првиот отомански султан кој бил во посета на Западна Европа^[1]. Неговата посета вклучувала посета на „Изложба Универсел“ (1867) во Париз и патување во Обединетото Кралство каде бил прогласен за Витез на Подвеската од кралица Викторија^[11] и каде му била покажана флотата на Кралската морнарица заедно со Исмаил-паша. Тој патувал со приватен железнички автомобил, кој денес може да се најде во музејот „Рахми М. Коч“ во Истанбул. Неговите колеги-витези биле Чарлс Гордон-Ленокс, 6-ти војвода од Ричмонд, Чарлс Манерс, 6-ти војвода од Рутланд, Хенри Сомерсет, 8-ми војвода од Бофор, принцот Артур, (син на кралицата Викторија ), Франц Јосиф и Александар II.

Исто така, во 1867 година, Абдулазиз станал првиот османлиски султан кој официјално ја признал титулата Кедив (вицекрал) што ја користел Вали (гувернер) на османлискиот ејалет од Египет и Судан (1517–1867), кој на тој начин станал автономен османлиски Кедиват Египет и Судан (1867–1914). Мухамед Али Паша и неговите потомци биле гувернери на Отоманскиот Египет и Судан од 1805 година, но биле подготвени да ја користат повисоката титула Кедив, која не била призната од отоманската влада до 1867 година. За возврат, првиот Кедив, Исмаил-паша, се согласил една година порано (во 1866 година) да ги зголеми годишните приходи од данок што Египет и Судан ќе ги обезбедат за османлиската каса^[12]. Помеѓу 1854 и 1894 година^[12][13], приходите од Египет и Судан честопати биле декларирани како гаранција од страна на османлиската влада за позајмување заеми од британски и француски банки^[12][13]. Откако османлиската влада прогласила суверен стандард за отплата на нејзиниот надворешен долг на 30 октомври 1875 година^[12], што ја предизвикало Големата источна криза во балканските провинции на царството и кое довело до Руско-турската војна (1877–78) и воспоставување на Османлиската управа за јавен долг во 1881 година, се зголемила важноста на Велика Британија за гаранциите во врска со османлиските приходи од Египет и Судан^[13]. Во комбинација со многу поважниот Суецки Канал, кој бил отворен во 1869 година, овие гаранции биле влијателни во одлуката на британската влада да ги окупира Египет и Судан во 1882 година, со изговор дека ќе и помогнат на османлиско-египетската влада да го задуши Бунтот Ураби (1879– 1882 година). Египет и Судан (заедно со Кипар) номинално останале отомански територии до 5 ноември 1914 година^[14], кога Британското Царство објавило војна против Отоманското Царство за време на Првата светска војна^[14].

Во 1869 година, Абдулазис бил посетен од француската кралица Евгенија и други странски монарси на пат кон отворање на Суецкиот Канал. Принцот од Велс, идниот Едвард VII, двапати го посетил Истанбул^[11].

До 1871 година и Мехмед Фуад-паша и Мехмед Емин Али-паша веќе биле мртви. Второто Француско Царство доживеало пораз во Француско-пруската војна од Северногерманскиот Сојуз под водство на Кралство Прусија. Абдулазиз се обратил кон Руското Царство за пријателство, бидејќи немирите во балканските провинции продолжувале. Во 1875 година, херцеговскиот бунт бил почеток на понатамошните немири во балканските провинции. Во 1876 година, Априлското востание се проширило меѓу Бугарите, а Русија постојано била на страната на бунтовниците^[1]. По ова следувале и убиствата на конзулите во Солун.

Големите расходи на султанот за отоманската морнарица како и големите палати довеле до зголемување на јавниот долг на земјата и до зголемување на незадоволството меѓу народот. Така на 30 мај 1876 година бил соборен од престолот од страна на неговите министри, а по неколку дена и починал.

Смртта на Абдулазиз во палатата Чираган во Истанбул неколку дена подоцна била документирана како самоубиство^[1][15].

По симнувањето од престолот на султанот Абдулазиз, тој бил однесен во една соба во Топкапи-сарај. Оваа просторија била истата во која бил убиен султанот Селим III. Собата го загрижувала расчинетиот султан главно поради заканата за неговиот живот и тој подоцна побарал да биде преместен во Беглербеговскиот дворец. Неговото барање било одбиено и тој бил преместен во палатата Ферије. Тој сепак станувал сè повеќе нервозен и параноичен поради неговата безбедност. Утрото на 5 јуни, Абдулазиз побарал пар ножици за да ја скрати брадата. Набргу по ова, тој бил пронајден мртов, со две рани на рацете.

На неколку лекари им било дозволено да го испитаат неговото тело и било констатирано дека станува збор за самоубиство^[16]. Еден од тие лекари изјавил дека „Неговата кожа беше многу бледа и целосно ослободена од модринки, траги или дамки од кој каков било вид. Немаше никакви знаци на усните што укажуваат на задушување, ниту каков било знак на притисок на грлото“^[17].

Тврдења за атентат

Постојат неколку извори кои тврдат дека смртта на Абдулазиз се случила поради атентат.

Неџип Фазил Кисакурек, исламистички идеолог, добро познат по своите екстремни антисемитистички идеи, бил првиот автор кој значително ја одбележил смртта на Абдулазиз како атентат. Тој тврдел дека станува збор за тајна операција спроведена од Велика Британија и нејзините полномошници со антиисламска мотивација, наведувајќи ги Англичаните како најголем непријател на исламот^[18].

Друго слично тврдење се заснова на книгата „Мемоари на султанот Абдулхамид II“. Во книгата, Абдулхамид тврди дека султанот Мурат V започнал да покажува знаци на параноја, лудило и континуирана несвестица и повраќање сè до денот на неговото крунисување, па дури и се фрлил во базен, викајќи им на неговите чувари за да си го заштити животот. Високо рангираните политичари од тоа време се плашеле дека јавноста ќе се налути и ќе се побуни за да го врати Абдулазиз на власт. Така, тие го договориле атентатот врз Абдулазиз со сечење на зглобовите и објавиле дека извршил самоубиство^[19].

Оваа книга на мемоари обично се нарекува сведоштво од прва рака за атентатот врз Абдулазиз. Сепак, подоцна било докажано дека Абдулхамид II никогаш не напишал ниту диктирал таков документ. Книгата се покажала како голема измама^[20][21], и веројатно билас направена од политичко-исламистички мотивации во ерата на секуларната република.

Фотографијата^[22] објавена во книгата „Hatıra-i Uhuvvet: Portre Fotoğraflarının Cazibesi 1846-1950“ од Бахатин Озтунџај исто така има големо внимание од теоретичарите на заговор. На фотографијата, Абдулазиз, се претпоставува дека е соборен, се гледа како седи пред камерата. На обете страни, двајца мажи стојат, а еден од нив се гледа со наводен масонски скриен гест на раката. И покрај тоа што ништо не може да потврди дека има насилство на фотографијата, според некои се претпоставува дека доказ за атентатот е потпирањето на столот на поранешниот султан кое се смета за непочитување и популарното исламистичко верување дека масонеријата е заснована на јудаизмот^[23].

• Абдулазиз дал посебен акцент на модернизација на Османлиската морнарица. Во 1875 година, Османлиската морнарица имала 21 борбен брод и 173 воени брода од друг вид, рангирајќи се како трета по големина морнарица во светот по британската и француската морнарица. Неговата страст кон морнарицата, бродовите и морето може да се забележи во сликите од Беглербеговскиот дворец на теснецот Босфор во Истанбул, изградена за време на неговото владеење. Сепак, големиот буџет за модернизација и проширување на морнарицата (комбиниран со големата суша во 1873 година и инцидентите со поплавите во 1874 година што го оштетиле отоманското земјоделство и ги намалило даночните приходи на владата) придонело за финансиски потешкотии што предизвикале Портата да прогласи државен банкрот на 30 октомври 1875 година. Последователната одлука за зголемување на земјоделските даноци за плаќање на отоманскиот јавен долг кон странските доверители (главно британски и француски банки) ја предизвикало Големата источна криза во балканските провинции на царството, која кулминирала во Руско-турската војна (1877–78) што ја уништило османлиска економија и воспоставување на управата за османлиски јавни долгови во 1881 година, за време на раните години на владеењето на султанот Абдул Хамид II.
• Првите османлиски пруги биле отворени помеѓу Измир – Ајдин и Александрија – Каиро во 1856 година, за време на владеењето на султанот Абдул Меџид I, како и голем железнички терминал во денешна Турција, терминалот Алсанчак во Измир, кој пак бил отворен во 1858 година. Сепак, овие биле поединечни, неповрзани пруги, без железничка мрежа. Султанот Абдулазиз ги воспоставил првите османлиски железнички мрежи. На 17 април 1869 година, концесијата за т.н. Источни железници што го поврзувал Истанбул со Виена му била доделена на баронот Морис де Хирш, банкар од Белгија. Проектот предвидувал железничка рута од Истанбул преку Одрин, Пловдив и Сараево до брегот на реката Сава. Во 1873 година бил отворен првиот терминал Сиркеџи во Истанбул. Привремената терминална зграда Сиркеџи подоцна била заменета со сегашната која била изградена помеѓу 1888 и 1890 година (за време на владеењето на Абдул Хамид II) и стана крајниот дестинациски терминал на Ориент Експрес. Во 1871 година, султанот Абдулазиз ја основал Анадолската железничка пруга. Градежните работи на азиската страна на Истанбул, од Хајдарпаша до Пендик, започнале во 1871 година. Линијата била отворена на 22 септември 1872 година^[24]. Железничката пруга била проширена до Гебзе, која се отворила на 1 јануари 1873 година. Во август 1873 година, пругата стигнала до Измит. Друго продолжување на железницата се случило во 1871 година за да служи на населено место долж Бурса и Мраморното Море. Анадолската железница потоа била проширена до Анкара и на крајот до Месопотамија, Сирија и Арабија за време на владеењето на султанот Абдул Хамид II, со завршувањето на Багдадската железница и Хиџашката железница.
• Под негово владеење, првите поштенски марки на Турција биле издадени во 1863 година, а Отоманското Царство се приклучило на Светскиот поштенски сојуз во 1875 година како основачка членка.
• Тој исто така бил одговорен за првиот граѓански законик за Отоманското Царство.
• Тој бил првиот османлиски султан кој патувал во Западна Европа. Неговото патување траело од 21 јуни 1867 до 7 август 1867 година: Истанбул - Месина - Неапол - Тулон - Марсеј - Париз - Булоњ - Довер - Лондон - Довер - Кале - Брисел - Кобленц - Виена - Будимпешта - Оршава - Видин - Русе - Варна - Истанбул. [28]
• Импресиониран од музеите во Париз (30 јуни - 10 јули 1867)^[25], Лондон (12–23 јули 1867)^[25] и Виена (28–30 јули 1867)^[25] што ги посетил летото 1867 година, тој наредил формирање на Царски музеј во Истанбул, денешниот Археолошки музеј во Истанбул^[25].
• Тој е прогласен за 756-тиот Витез на Подвеската во 1867 година^[26] и 127-ми добитник на Голем крст на Орденот на кулата и мечот.

Прв брак

• Дјуринев кадин (Батуми, околу 1835 – Палата Ферије, Истанбул, 7 декември 1895, погребана во турбето на Махмуд II), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1856, со следното потомство:
  • Шехзаде Јусуф Изедин (11 октомври 1857 – 1 февруари 1916);
    • Шехзаде Мехмед Бехаедин (февруари 1883 – 8 ноември 1883);
    • Хатиџе Шукрије султан (24 февруари 1906 – 1 април 1972);
    • Шехзаде Мехмед Низамедин (10 јануари 1909 – 19 март 1933);
    • Михрибан Михришах султан (1 јуни 1916 – 25 јануари 1987);
  • Фатма Салиха султан (Истанбул, Долмабахче, 11 јули 1862 – 1941, Каиро, Египет);

Втори брак

• Хајранидил кадин (Карс, 21 ноември 1846 – Палата Ферије, Истанбул, 26 ноември 1895, погребана во турбето на Махмуд II), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1861, со следното потомство:
  • Калиф Абдул Меџид II (29 мај 1868 – 23 август 1944);
    • Шехзаде Омер Фарук (27 февруари 1898 – 28 март 1969);
    • Ајше Хатиџе Хајрије Дјурушехвар султан (26 јануари 1914 – 7 февруари 2006);
  • Назиме султан (Истанбул, Долмабахче, 25 февруари 1866 – 1947, Бејрут, Либан, погребана во Селимова џамија, Дамаск, Сирија);

Трети брак

• Едадил кадин (околу 1845 – Долмабахче, Истанбул, 12 декември 1875, погребана во турбето на Махмуд II), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1861, со следното потомство:
  • Шехзаде Махмуд Џелаледин (14 ноември 1862 – 1 септември 1888);
  • Шехзаде Мехмед Селим (28 октомври 1865 – 21 октомври 1867);
  • Емине султан (Истанбул, Долмабахче, 30 ноември 1866 – 23 јануари 1867, Истанбул, Долмабахче, погребана во турбето на султан Махмуд II Диванјолу, Истанбул);

Четврти брак

• Несрин кадин (Сочи, околу 1848 – Палата Ферије, 11 јуни 1876, Истанбул), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1868, со следното потомство:
  • Шехзаде Мехмед Ѓевкет (5 јуни 1872 – 22 октомври 1899);
    • Шехзаде Мехмед Џемаледин (28 октомври 1890 – 18 ноември 1946);
  • Емине султан (Истанбул, Долмабахче, 24 август 1874 – 29 јануари 1920, погребана во Јени џамија, Истанбул);

Петтти брак

• Гевхери кадин (Гудаута, 8 јули 1856  – Палата Ферије, Истанбул, 6 септември 1884), оженет во Истанбул, палата Долмабахче во 1872, со следното потомство:
  • Шехзаде Мехмед Сејфедин (21 септември 1874 – 19 октомври 1927);
    • Шехзаде Мехмед Абдулазис (26 септември 1901 – 19 јануари 1977);
    • Шехзаде Махмуд Шевкет (30 јули 1903 – 1 февруари 1973);
    • Шехзаде Ахмед Тевхид (30 ноември 1904 – 24 април 1966);
    • Фатма Гевхери султан (30 ноември 1904 – 10 декември 1980);
  • Есма султан (Истанбул, Долмабахче, 21 март 1873 – 7 мај 1899, погребана во турбето на султан Махмуд II Диванјолу, Истанбул);

• Finkel, Caroline, Osman's Dream, (Basic Books, 2005), 57; "Istanbul was only adopted as the city's official name in 1930..".

• Абдул Азис на Ризницата ^?

•  „Abd-ul-Aziz“ . Нова Колиерова енциклопедија. 1921. (англиски)