Ириди
| Шинж чанар | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
[Xe] 4f14 5d7 6s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 ' | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ерөнхий | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нэр, тэмдэг, атомын дугаар | Ириди, Ir, 77 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цуваа | Шилжилтийн металл | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бүлэг, үе, блок | 9, 6, d | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Гадаад байдал | мөнгөлөг цагаан | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| CAS дугаар | 7439-88-5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ | 0,001 ppm[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын шинж чанар [2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атом масс | 192,217(3)[3] u | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын радиус (тооцоолсон) | 135 (180) пм | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ковалент радиус | 141 пм | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электрон бүтэц | [Xe] 4f14 5d7 6s2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. Ионжилтын энерги | 880 кЖ/моль | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. Ионжилтын энерги | 1600 кЖ/моль | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Физикийн шинж чанар [2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бодисын төлөв | хатуу | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Талст бүтэц | талдаа төвтэй куб | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нягт | 22,56 г/см3[4] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Моосын хатуулаг | 6,5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Соронзон чанар | Парасоронзон (Χm = 3,8 · 10−5)[5] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах цэг | 2739 K (2466 °C) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Буцлах цэг | 4403 K[6] (4130 °C) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Молийн эзлэхүүн | 8,52 · 10−6 м3/моль | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ууршилтын дулаан | 564 кЖ/моль[6] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах дулаан | 26 кЖ/моль | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дууны хурд | 4825 м/сек | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цахилгаан дамжуулалт | 19,7 · 106 A/(В · м) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дулаан дамжуулалт | 150 Вт/(м · К) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Химийн шинж чанар [2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Исэлдэлтийн төлөв байдал | −3, −1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9[7] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хэвийн потенциал | 1,156 В (Ir3+ + 3e− → Ir) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цахилгаан сөрөг чанар | 2,20 (Паулын скала) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Изотопууд | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ЦСР-шинж чанар | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аюулгүй байдлын заавар | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ириди нь Ir гэсэн химийн тэмдэгтэй, атомын дугаар буюу дэс дугаар нь 77 бүхий химийн элемент юм. Энэ нь шилжилтийн металлд орох ба үелэх системийн 9-р бүлгийн (хуучин үелэх системд 8-р хажуугийн бүлэг буюу кобальтын бүлэг) элемент. Маш хүнд, хатуу, бутрамтгай, гялтганасан мөнгөлөг цагаан өнгөтэй үнэт металл нь цагаан алтны бүлгийн металлуудаас зэврэлтэнд хамгийн тэсвэртэй элементийн тоонд орно. 0,11 кельвинээс доош температурт хэт дамжуулах чадвартай төлөв байдалд шилждэг.
Түүх
Иридиг (грек. ἰριοειδής irio „солонго шиг хэлбэртэй“, түүний нэгдлүүд нь олон төрлийн өнгөтэй учраас) 1804 онд английн химич Смитсон Теннат Лондонд Осмигийн хамтаар нээжээ. Боловсруулаагүй цагаан алтыг хаан дарсанд уусгах үед цагаан алтны бүлгийн хоёр металл хоёулаа цааш уусахгүй хар үлдэгдэл шааранд байсан байна. Иридигийн давснуудын олон төрлийн өнгө нь Теннатыг Ириди гэх нэрийг өгөхөд нөлөөлсөн аж. Мөн түүнчлэн хамгийн анхны килограмм, мөн анхны метрийг иридигийн хайлшаар хийсэн байдаг бөгөөд 1898 оноос хойш энэ хоёр хэмжүүрийг Парисын олон улсын хэмжилт ба жингийн товчоонд хадгалагдаж байна.
Тархац
Ириди нь алт, цагаан алтнаас ч ховор олдоцтой. Цацраг идэвхгүй хамгийн ховор металл болох ренигийн дараах байрыг роди рутенигийн хамт ириди эзэлдэг. Түүний дэлхийн гадаргуу дээр эзлэх хувь нь дөнгөж 1 ppb.[9]
Цахим холбоос
 | Wiktionary: Ириди – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
Commons: Ириди – Викимедиа дуу дүрсний сан