Мөнгөн ус

Мөнгөн ус нь Hg гэсэн тэмдэглэгээтэй ба үелэх системийн 80 дахь химийн элемент юм. Hg буюу hydrargyrum нь грек хэлээр hydr- буюу ус, argyros- мөнгө гэсэн утгатай. Мөнгөн ус нь хүнд жинтэй, мөнгөлөг саарал өнгөтэй, үелэх системийн -d бүлгийн элементүүдийн нэг ба хэвийн даралт, температурт шингэн төлөвт байх цорын ганц металл юм (Бром нь мөн шингэн байх боловч металл бус элемент юм. Цези, галли, рубиди нь өрөөний температураас яльгүй өндөр температурт хайлдаг) Царцах температур нь -38.83°C, 356.7°C-д буцладаг ба шингэн төлөвт орших температурын муж хамгийн багатай метал элемент юм.

Мөнгөн ус,  ₈₀Hg

Мөнгөн усны спектрийн шугам (ХЯ харагдахгүй)
Ерөнхий шинж чанарууд
Нэр, тэмдэг	мөнгөн ус, Hg
Гадаад байдал	мөнгөлөг
Англи дуудлага	/ˈmɜrkjəri/ MER-kyə-ree
Мөнгөн ус-ийн үелэх систем дэх байрлал
Cd ↑ Hg ↓ Cn алт ← мөнгөн ус → талли
Цэнэгийн тоо (Z)	80
Атом масс (±) (Ar)	200.592(3)[1]
Бүлэг, блок	бүлэг 12, d-блок
Үе	үе 6
Электрон бүтэц	[Xe] 4f14 5d10 6s2
давхарга бүрт	2, 8, 18, 32, 18, 2
Физик шинж чанарууд
Төлөв	шингэн
Хайлах температур	234.3210 K ​(−38.8290 °C, ​−37.8922 °F)
Буцлах температур	629.88 K ​(356.73 °C, ​674.11 °F)
Нягт т.т.	13.534 г/см3
Гурвалсан цэг	234.3156 K, ​1.65×10−7 kPa
Критик цэг	1750 K, 172.00 MPa
Хайлах энтальп	2.29 Ж/моль
Уурших энтальп	59.11 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	27.983 Ж/(моль·K)
Уурын даралт P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 315 350 393 449 523 629
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	2 (мөнгөн усны), 1 (мөнгөн услаг), −2 ​(сул суурилаг исэл)
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.00
Ионжилтын энерги	1 дэх: 1007.1 кЖ/моль 2 дахь: 1810 кЖ/моль 3 дахь: 3300 кЖ/моль
Атомын радиус	эмпирик: 151 пм
Ковалент радиус	132±5 pm
Ван дер Ваальсийн радиус	155 pm
Бусад
Талст бүтэц	​ромбогидрал
Дууны хурд	шингэн: 1451.4 m/s ( 20 °C-д)
Дулааны тэлэлт	60.4 µm/(m·K) ( 25 °C-д)
Дулаан дамжуулалт	8.30 W/(m·K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	961 nΩ·m ( 25 °C-д)
Соронзон чанар	дисоронзон[2]
CAS дугаар	7439-97-6
Түүх
Нээсэн	Эртний Хятад ба Энэтхэг (МЭӨ 2000 жил)
Хамгийн тогвортой изотопууд
изо БДТ ХЗҮ ЗТ ЗЭ (MeV) ЗБ 194Hg син 444 жил ε 0.040 194Au 195Hg син 9.9 ц ε 1.510 195Au 196Hg 0.15% 196Hg нь 116 нейтронтой үед тогтвортой 197Hg син 64.14 ц ε 0.600 197Au 198Hg 10.04% 198Hg нь 118 нейтронтой үед тогтвортой 199Hg 16.94% 199Hg нь 119 нейтронтой үед тогтвортой 200Hg 23.14% 200Hg нь 120 нейтронтой үед тогтвортой 201Hg 13.17% 201Hg нь 121 нейтронтой үед тогтвортой 202Hg 29.74% 202Hg нь 122 нейтронтой үед тогтвортой 203Hg син 46.612 хоног β− 0.492 203Tl 204Hg 6.82% 204Hg нь 124 нейтронтой үед тогтвортой
үзэх · хэлэлцэх · засах· эх сурвалж

Мөнгөн ус нь дэлхийн царцдаст голдуу киноварь буюу шунх (мөнгөн усны сульфид) байдлаар тохиолддог. Цэвэр шунх (вермилион) буюу мөнгөнусны сульфидыг гаргаж авахад киноварийг (байгалийн эрдэс) ангижруулж гаргаж авсан мөнгөн усыг хүхэртэй үйлчлэх замаар гарган авдаг. Киноварийн нарийн тоос, үртэс нь амьсгал болон хоол боловсруулах замаар орсноор эрүүл мэндэд асар их хортой нөлөөлөл үзүүлнэ.