تورکی آذربایجانی
ترکی آذربایجونی یا آذری زوون (تورکی آذربایجانی جه: آذربایجان دیلی، آذربایجان تورکجه‌سی و با خط لاتینی بیی Azərbaycan Türkcəsi و یا Azərbaycan dili) زوون گفتاری اهالی منطقه آذربایجون و سایر مناطق آذربایجونی‌نشین ایران و زوون رسمی آذربایجون هسته. تورکی آذربایجونی به عنوان زوون گفتاری همچنین نواحی شرقی تورکیه و جنوب گرجستون[۱۷] و داغستون[۱۸] رایج هسته. زوون تورکی آذربایجونی به طور قابل توجهی تحت تاثیر زوون عربی به ویژه در لغات، سیستم آوایی و گرامر قرار بییته و ایران دله علاوه بر زوون عربی، به شدت زوون فارسی جه هم تاثیر بییته. [۱۹]
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Azərbaycan dili | ||||
 | ||||
| گنش‌کرون | 23000000 (ماری زوون) (۲۰۰۷)[۱] 35000000 (۲۰۰۰)[۲] | |||
| کشور |  آذربایجون[۳] ایران[۴] عراق[۵] گرجستون[۶] روسیه[۷] افغانستان[۸] اوکراین[۹] تورکیه قزاقستون[۱۰] ارمنستون[۱۱] ترکمنون[۱۲] اوزبکستون[۱۳] قرقیزستون[۱۴] سوریه آلمان[۱۵] متحده ایالات آمریکا | |||
| بومی جائون | آذربایجون غربی آذربایجان اوستان شرقی آذربایجان اوستان اردبیل اوستان زنجان اوستان قزوین اوستان تهران اوستان همدان اوستان قم اوستان مرکزی اوستان کوردستان اوستان گیلون اوستان قارص اوستان ایغدیر اوستان اردهان اوستان تفلیس | |||
| خط | لاتین خط، فارسی-عربی الفبا، سیریلیک الفبا و عربی الفبا Q8196Check for unknown parameters | |||
| جمله‌دله‌یِ ترتیب | فاعل-مفعول-فعل | |||
| خانواده | تورکی 
| |||
| ایزو 639-1 | az[۱۶] | |||
| ایزو 639-2 | aze[۱۶] | |||
| ایزو 639-3 | aze[۱۶] | |||
| نقشه | ||||
 | ||||
 این زوونِ ویکی‌پدیا | ||||
کد ره دچی‌ین - دچی‌ین  | ||||
گروه‌بندی
تورکی آذربایجونی تورکی زوونون چله بِن دَره و زوون ایران ترک‌نشین مناطق اکثر جاهان ونجه گپ زنّه. ایران بقیه‌ی چله بِن‌ئون اینان هستنه:
- قشقائی
- تِرکمونی
- خلجی
- خراسونی
- شاهسونی
زوون تورکی آذربایجونی به صورت دِطرفه، توسط ترکمونا و تورک‌ها (شامل تورکی استانبولی و لهجه‌ئون گفتاری، ترکمونای عراق و قشقایی) قابل فهم هسته.[۲۰] [۲۱]
آذربایجونی ِخط
عربی[۲۳] | لاتین | سیریلیک | لاتین |
|---|---|---|---|
| آ ا | A a | А а | A a |
| ﺏ | B b | Б б | B b |
| ﺝ | C c | Ҹ ҹ | C c |
| چ | Ç ç | Ч ч | Ç ç |
| ﺩ | D d | Д д | D d |
| ائ ئ ئ | E e | Е е | E e |
| اَ ه ه | Ə ə | Ә ә | Ə ə |
| ﻑ | F f | Ф ф | F f |
| گ | G g | Ҝ ҝ | G g |
| ﻍ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Ğ ğ |
| ﺡ، ﻩ | H h | Һ һ | H h |
| ﺥ | X x | Х х | X x |
| ای̂ ی̂ ی̂ | Ь ь | Ы ы | I ı |
| ای ی ی | I i | И и | İ i |
| ژ | Ƶ ƶ | Ж ж | J j |
| ﻙ | K k | К к | K k |
| ﻕ | Q q | Г г | Q q |
| ﻝ | L l | Л л | L l |
| ﻡ | M m | М м | M m |
| ﻥ | N n | Н н | N n |
| اوْ وْ | O o | О о | O o |
| اؤ ؤ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ö ö |
| پ | P p | П п | P p |
| ﺭ | R r | Р р | R r |
| س، ث، ص | S s | С с | S s |
| ﺵ | Ş ş | Ш ш | Ş ş |
| ﺕ، ﻁ | T t | Т т | T t |
| اۇ ۇ | U u | У у | U u |
| اۆ ۆ | Y y | Ү ү | Ü ü |
| ﻭ | V v | В в | V v |
| ی | J j | Ј ј | Y y |
| ز، ذ، ض، ظ | Z z | З з | Z z |
آذربایجونی ادبیات
آثار مکتوب ادبی تورکی آذربایجونی به صورت شعر متعلق به قرن سیزده میلادی مربوط به شیخ عزالدین پورحسنِ اسفراینی[۲۴] خراسون جه هسته. گت شاعرون نسیمی، حبیبی، قاضی برهان‌الدین و ضریر واری شه آثار ره این زوون جه بنویشتنه. عمادالدین نسیمی عارف و فیلسوف بانی فرقهٔ حروفیه ره بنشنه معمار شعر تورکی آذربایجونی حیساب هاکردن.
آذری اعداد
بشمردن اعداد زوون آذری دله تابع قاعده معینی هسته و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی ونه دله وجود ندانه. به همین دلیل ونه یادبییتن آسون هسته. اعداد شامل : بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. نمونه وسّه به این نام‌گذاری‌ها توجه هاکنین: [۲۵][۲۶]
|
|
|
|
| مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi | مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi | مازرونی | آذری | Azərbaycan Türkcəsi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| یک | بیر | Bir | اول/ابّل | بیراینجی | Birinci | اولی | بیراینجی‌سی | Birincisi |
| دو | ایکی | İki | دیّم | ایکی‌اینجی | İkinci | دومی | ایکی‌اینجی‌سی | İkincisi |
| سه | اوچ | Üç | سیّم | اوچ‌اونجو | Üçüncü | سومی | اوچ‌اونجوسو | Üçüncüsü |
| چار | دؤرد | Dörd | چاروم | دؤرداونجو | Dördüncü | چارومی | دؤرداونجوسو | Dördüncüsü |
| پنج | بئش | Beş | پنجوم | بئش‌اینجی | Beşinci | پنجومی | بئش‌اینجی‌سی | Beşincisi |
| شش | آلتی | Altı | شیشم | آلتی‌اینجی | Altıncı | شیشومی | آلتی‌اینجی‌سی | Altıncısı |
| هفت | یئددی | Yeddi | هفتوم | یئددی‌اینجی | Yeddinci | هفتومی | یئددی‌اینجی‌سی | Yeddincisi |
| هشت | سککیز | Səkkiz | هشتوم | سککیز‌اینجی | Səkkizinci | هشتومی | سککیز‌اینجی‌سی | Səkkizincisi |
| نه | دوققوز | Doqquz | نوهم | دوققوزاونجو | Doqquzuncu | نوهومی | دوققوزاونجوسو | Doqquzuncusu |
| ده | اون | On | دهوم | اون‌اونجو | Onuncu | دهومی | اون‌اونجوسو | Onuncusu |
| دوازده | اون ایکی | On iki | دوازدهم | اون ایکی‌اینجی | On ikinci | دوازدهومی | اون ایکی‌اینجی‌سی | On ikincisi |
| شونزده | اون آلتی | On altı | شونزدهم | اون آلتی‌اینجی | On altıncı | شونزدهومی | اون آلتی‌اینجی‌سی | On altıncısı |
| بیست | اییرمی | İyirmi | بیستم | اییرمی‌اینجی | İyirminci | بیستومی | اییرمی‌اینجی‌سی | İyirmincisi |
| سی | اوتوز | Otuz | سی‌ئم | اوتوزاونجو | Otuzuncu | سیومی | اوتوزاونجوسو | Otuzuncusu |
| چل | قیرخ | Qırx | چلّم | قیرخ‌اینجی | Qırxıncı | چلدم | قیرخ‌اینجی‌سی | Qırxıncısı |
| پنجاه | اللی | Əlli | پنجاهوم | اللی‌اینجی | Əllinci | پنجاهومی | اللی‌اینجی‌سی | Əllincisi |
| شصت | آلتمیش | Altmış | شصتم | آلتمیش‌اینجی | Altmışıncı | شصتومی | آلتمیش‌اینجی‌سی | Altmışıncısı |
| هفتاد | یئتمیش | Yetmiş | هفتادم | یئتمیش‌اینجی | Yetmişinci | هفتادومی | یئتمیش‌اینجی‌سی | Yetmişincisi |
| هشتاد | سکسن | Səksən | هشتادم | سکسن‌اینجی | Səksəninci | هشتادومی | سکسن‌اینجی‌سی | Səksənincisi |
| نود | دوخسان | Doxsan | نودم | دوخسان‌اینجی | Doxsanıncı | نودمی | دوخسان‌اینجی‌سی | Doxsanıncısı |
| صد | یوز | Yüz | صدم | یوزاونجو | Yüzüncü | صدومی | یوزونجوسو | Yüzüncüsü |
| سیصد | اوچ یوز | Üç yüz | سیصدم | اوچ یوزاونجو | Üç yüzüncü | سیصدومی | اوچ یوزاونجوسو | Üç yüzüncüsü |
| هزار | مین | Min | هزاروم | مین‌اینجی | Mininci | هزارومی | مین‌اینجی‌سی | Minincisi |
بن بنویشت
