अजरबैजानी भाषा

अजरबैजानी
अजरबैजानी
Azeri
Azərbaycan dili, آذربایجان دیلی, Азәрбајҹан дили
उच्चारण	[ɑːzæɾbɑjˈdʒɑn diˈli]
मूलभाषी	राष्ट्रिय: अजरबैजान; क्षेत्रीय: इरान; ; रुस; टर्की; इराक; जर्जिया;
क्षेत्र	इरानी अजरबैजानी, दक्षिण ककेसस
रैथाने(हरू)	अजरबैजानी मानिस
मातृभाषी वक्ता	२ करोड ३० लाख
भाषा परिवार	तुर्केली साधारण तुर्केली ओगुज पश्चिमी ओगुज अजरबैजानी; ; ; ;
स्तरीय स्वरूप	शिरवानी (गणतन्त्र अजरबैजानमा) ताबरिजी (इरानी अजरबैजानमा)
आञ्चलिक भाषाहरू	अफसर; सालचुक (लोप भएको); सोनकोरी; अन्य विभिन्न;
लिपि	अजरबैजानमा: रोमन लिपि (अजरबैजानी वर्णमाला); इरान र इराकमा: फारसी-अरबी लिपि(फारसी वर्णमाला); रूसमा: सिरिलिय लिपि; जर्जियामा: जर्जियाली लिपि (कम मात्रामा);
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	अजरबैजान; दागिस्तान (रुस); तुर्केली परिषद्
नियामक संस्था	अजरबैजान राष्ट्रिय विज्ञान प्रतिष्ठान (उत्तरी अजरबैजानी); कुनै नियामक निकाय छैन (दक्षिणी अजरबैजानी);
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-१	az
आइएसओ ६३९-२	aze
आइएसओ ६३९-३	aze – inclusive code; व्यक्तिगत कोडहरू:; azj – उत्तर अजरबैजानी; azb – दक्षिण अजरबैजानी; slq – सालचुक; qxq – कासकाई
ग्लोटोलग	mode1262
भाषाविद् प्रयोगशाला	ओगुज भाषा परिवारको भाग
	दक्षिण ककेसस र उत्तरी इरानमा अजरबैजानी भाषीहरूको क्षेत्र जहाँ अजरबैजानी बहुमतको भाषा हो क्षेत्र जहाँ अजरबैजानी महत्वपूर्ण अल्पसङ्ख्यकको भाषा हो
	यो लेखमा आइपिए ध्वन्यात्मक चिह्नहरूको प्रयोग गरिएको छ। सही आइपिए सक्षम नभएमा तपाईँले युनिकोड अक्षरहरू प्रश्न चिह्न, कोठा अथवा अन्य कुनै चिह्न जस्तो देखिनेछ।

अजरबैजानी भाषा वा अजरी भनेर पनि सम्बोधन गरिने, एक तुर्केली भाषा परिवार अन्तर्गत पर्ने एक भाषा हो जुन मुख्यतया अजरबैजानी मानिसद्वारा बोलिन्छ। यो अजरबैजानको आधिकारिक भाषा समेत हो। मुख्य रूपमा गणतन्त्र अजरबैजान गणतन्त्रमा बसोबास गर्ने मानिसहरूद्वारा उत्तर अजरबैजानी भाषिका बोलिन्छ भने इरानको अजरबैजानी क्षेत्रमा दक्षिण अजरबैजानी भाषिका बोलिन्छ। अजरबैजानीका दुवै रूपबीच एकदमै धेरै आपसी बौद्धिकता भए तापनि स्वनिमविज्ञान, शब्दसङ्ग्र, पदविज्ञान, वाक्यसंरचना र आगन्तुक शब्द स्रोतहरूमा उल्लेखनीय भिन्नताहरू रहेका छन्।

उत्तर अजरबैजानी भाषिकाले गणतन्त्र अजरबैजान र दागिस्तान (रूसको सङ्घीय विभाजन) मा आधिकारिक दर्जा प्राप्त गरेको छ तर दक्षिण अजरबैजानी भाषिकाले इरानमा आधिकारिक दर्जा प्राप्त गरेको छैन, जहाँ अधिकांश अजरबैजानी मानिसहरू बसोबास गर्छन्। यो जर्जिया र टर्कीको अजरबैजानी समुदाय र मुख्यतया युरोप र उत्तर अमेरिकामा प्रवासी समुदायहरूमा पनि बोलिने गरिन्छ।

दुबै अजरबैजानी भाषा तुर्केली भाषाको ओगुज शाखाका सदस्यहरू हुन्। उत्तर अजरबैजानी (गणतन्त्र अजरबैजान र रूसमा बोलिने) को मानकीकृत रूप शिरवानी उपभाषामा आधारित छ भने इरानी अजरबैजानीले ताबिजी उपभाषालाई यसको प्रतिष्ठा विविधताको रूपमा प्रयोग गर्दछ। सन् १९९१ मा सोभियत सङ्घबाट गणतन्त्र अजरबैजान स्वतन्त्र भएदेखि उत्तरी अजरबैजानीले रोमन लिपिको प्रयोग गर्दछ। अर्कोतर्फ इरानी अजरबैजानीले सधैँ फारसी-अरबी लिपिको प्रयोग जारी राखेको छ।^[४] अजरबैजानी गागाउज, कासकाई, क्रिमियाली तातार, तुर्केली र तुर्कमेनसँग नजिकको सम्बन्ध रहेको छ।

उत्पत्ति र पृष्ठभूमि

ऐतिहासिक रूपमा यस भाषालाई त्यहाँका स्थानीय वक्ताहरूले तुर्की अर्थ "तुर्केली" वा अजरबैजान तुर्ककासी अर्थात् "अजरबैजानी तुर्केली" भन्ने अर्थ दिन्छन्। सन् १९१८ मा राजनीतिक कारणले "अजरबैजान" को नाम अपनाएको अजरबैजान लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना अघि"अजरबैजान"को नाम केवल तत्कालीन उत्तरपश्चिमी इरानको आसन्न क्षेत्र लाई चिनाउन प्रयोग गरिएको थियो। सोभियत नेता स्टालिनको आदेशमा अजरबैजान सोभियत समाजवादी गणतन्त्रको, स्थापना पश्चात् अजरबैजान सोभियत समाजवादी गणतन्त्रको औपचारिक भाषाको नाम तुर्केलीबाट "अजरबैजानी"मा परिवर्तन भएको थियो।