Азербайджанийн мотт
Азербайджа́нийн мотт (шеш олург: Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی, Aзәрбајҹан дили) — азербайджанаша буьйцу мотт, туьркийн меттанех цхьа мотт, дукхаха болчара йукъатуху алтайн меттан доьзалан туьркийн геннан къилба-малхбузан (огузийн) тобанан, амма цуьнца цхьаьна йолу амалаш, йогӀу кыпчакийн ареалан меттанашца.
Азербайджанийн мотт | |
---|---|
Шен цӀе: | Azərbaycan dili, آذربايجان ديلی Азәрбајҹан дили |
Пачхьалкхаш: | Азербайджан, Иран, Гуьржийчоь, Росси, Украина, Германи, АЦШ, Ӏиракъ, Туркойчоь, Шема, Кхазакхстан, Йоккха Британи, Эрмалойчоь (1988 шо кхаччалц)[1][2][3] |
Регионаш: | Иранехь: Малхбуза Азербайджан, Малхбален Азербайджан, Ардебиль, Зенджан, Казвин, Хьамадан, Кум; частично Меркези, Гилян, Кхурдистан; анклаваш Мазендеранера а, Хорасане-Резавира а; гӀаланашкахь ТехӀран, Кередж, Мешхед. Гуьржийчохь: Марнеули, Болниси, Дманиси, Гардабани; гулахь Сагареджохь, Каспихь, Мцхетехь, Цалкехь, Лагодехи, Карелехь, Тетри-Цкарохь, Горихь, Телавихь; гӀаланашкахь Тиблисехь, Руставехь, Дедоплис-Цкарохь. Россехь: гулахь ДегӀастанехь (Дербентан, Табасаранан, Рутулан, ГӀизларан кӀошташкахь); кхин а дуккха а Российн гӀаланашкахь. Туркойчохь: гулахь Карсехь, Игдырехь, Эрзурумехь; кхин дуккха Туркойчоьнан гӀаланашкахь. Ӏиракъехь: Ӏиракъийн туркманийн меттадакъош, Шемахь: Шеман Туркманаш[4][5][6]. |
Официалан мотт: | |
Нисдеш организаци: | — |
Мотт буьйцурш: | 25—30 млн[8][9][10][11][12][13]. |
Рейтинг: | 30 |
Классификаци | |
Категори: | Евразин меттанаш |
Алтайн меттанаш (гипотетикин доьзал) | |
Йоза: | латиница (Азербайджанехь) кириллица (ДегӀастанахь / Россехь) Ӏаьрбийн йоза (Иранехь) |
Меттан кодаш | |
ISO 639-1 | az |
ISO 639-2 | aze |
ISO 639-3 | aze, azj, azb, qxq, slq |
WALS | aze |
Ethnologue | aze |
ABS ASCL | 4302 |
IETF | az |
Glottolog | mode1262 |
ХӀокху маттахь Википеди |
Морфологин могӀанца азербайджанийн мотт агглютинативан, синтетикин[14] ду. Лексика лаьтта ладаме барам иранийн а, Ӏаьрбийн дешнех[15]. Фонетикин Ӏаткъам хилла гӀажарийн маттера.
XX бӀешеран дохаллехь азербайджанийн йоза доьазза хийцаделла. Тахана азербайджанаша леладо кхаа кепара йоза: Ӏаьрбийн — Иранехь, латиница — Азербайджанехь, кириллиц — ДегӀастанехь (Россехь). Хьалха азербайджанийн мотт бевзара тайп-тайпана лингвонимашца, амма XIX бӀешарахь дуьйна гучуйолу хӀинца йолу цӀе . Таханлера литературин азербайджанийн мотт кхоллабелла бакохан а, шемахин а меттадакъийн бух тӀехь[16].
Иза бу Азербайджанан пачхьалкхан мотт а, ДегӀастанан (Росси) пачхьалкхан меттанех цхьаъ а. Баьржина кхин а азербайджанаш гулахь бехачу меттигашкахь, масала, Иранехь (Иранан Азербайджан) а, Гуьржийчохь (Квемо-Картли). Мотт буьйцучера йукъара барам 25—30 млн стаг.
ЦӀерах лаьцна
Кавказ Россех тохале
СефевидгӀар болуш азербайджанийн меттанах тайп-тайпана олура меттигерчара а, кхечу махкахоша а. Цунах олура кхызылбашийн[17][18] (иштта, масала, дора поэта Саддикъи Афшара а, кхин а Ӏабдоль-Джамиль Насирис а)[18], туркманийн (масала, поэт Навои)[19]. Португалхоша оцу хенахь олура цунах turquesco, бисина европахоша а, дукхаха болчу иранхоша а — туркойн[К. 1] я тюрки́[18][20]. XVII бӀешеран капуцинийн диндаржочо Рафаэль дю Мана азербайджанийн меттан хьокъехь лелийра термин «Turk Ajami»[19]. И термин цхьаболчу хӀокху заманан авторша лелайо нисса историн хьалха хилла азербайджанийн мотт билгалбоккхуш[19][21].
Билгалдахарш
Комментареш
Хьосташ
Another.term denoting the same language was used by Navä'l, the most prominent representative of the Chagatay literary language and its literature. He noted that the fourteenth century poet Näsimi wrote poems both in Turkmäni and Rumi, the former meaning the forerunner of modern Azeri, the latter referring to Ottoman (Köprülü 1943:130). Minorsky also refers to Azeri texts as Turcoman (Minorsky 1943:188; 1954:283). It has been noted that the term kizilbaş was also used to describe the texts with Azeri features, which is a curious example of how a language can be renamed according to the religious-political convictions of its speakers (Gandjel 1986b:124).
More recently, yet another term denoting the same language has been revived. The expression Turc Ajämi was used by a Capuchin missionary, Raphael du Mans in his Estat de la Perse en 1660 (Schefer 1890:134-5; Gandjei 1989:1; Johanson 1985:145). This term seems to be more appropriate than the confusing Turki or the term historical Azerbaijani literary language. It is appropriate because, firstly, it has not been used to describe any other written Turkic idiom, and therefore it is unambiguous. Secondly, it allows a wider geographical scope for the language in question, since its use was by no meanr limited to Azerbaijan proper as the second term would suggest. Thirdly, being derived from a seventeenth century author, it also carries an appropriate historical flavour, somewhat akin to the term Ottoman as opposed to Turkish. This immediately makes it clear that it refers to the written version of the Azeri dialect, as used in historical times only.
In what follows the term Turc Ajämi will be used to denote the direct predecessor of modern Azeri as it is represented in written documents from the beginnings.
A member of the Oghuz (south-western) group of * Turkic languages , spoken by 83% of the population of 7 million of the Republic of Azerbaijan. In Iran, it is the spoken language of the province of East Azerbaijan and most of the provinces of West Azerbaijan and Zanjan. In pre-modern works in Azeri, the language is referred to as ‘Turkish’ ( turki ). In the late 19th c., to distinguish it from Ottoman * Turkish, it was called ‘Azeri’ or ‘Azerbaijani Turkish’. In some Russian sources it was referred as the language or dialect of the Caucasian Tatars. In the mid-1930s the name was changed by the Soviet regime (the Azerbaijani Soviet Socialist Republic) to ‘Azerbaijani’, to avoid the designations ‘Turk’ and ‘Turkish’ for the people and language. The earliest Azeri texts date from the 14th c.; their language is that of contemporary Anatolian Turkish (Old Ottoman) texts. In the 15th and 16th centuries, as a result of political and cultural polarization, Azeri underwent the influence of Central Asian Turkic literary works, grammatically, lexically, and to some extent orthographically. These are the main characteristics that mark off the Azeri of this period from the unitary literary language that was by then current in the Ottoman domain.
<ref>
«esu.com.ua» цӀарца, кху <references>
йукъахь билгалйина йолу, хьалха хилла йозан йукъахь йац.