Zamachy na meczety w Christchurch

Nowa Zelandia była przed zamachami uznawana za jedno z najbardziej bezpiecznych, pokojowych i tolerancyjnych państw na świecie^[1]. Masakra w Christchurch była pierwszym tego rodzaju atakiem w tym kraju od 1997 roku kiedy doszło do strzelaniny w Raurimu, w której zginęło kilka osób, a największym tego typu zdarzeniem w kraju była masakra w Aramoana z 13 i 14 listopada 1990 roku podczas której szaleniec David Gray zamordował 13 osób i ranił 3 zanim został zastrzelony przez policję^[2][3]. Pomimo także niewielkiej ilości przestępstw rasistowskich, już przed atakami z 2019 niektórzy socjologowie nazywali Christchurch kolebką białych suprematystów^[4].

Meczet Al-Nur, gdzie doszło do pierwszego i krwawszego z ataków, został otwarty w 1985 roku i był pierwszym meczetem w tym regionie kraju^[5]. Drugi z zaatakowanych meczetów, Linwood Islamic Centre, został otwarty niedługo przed atakami, w 2018 roku^[6].

Przed zamachem Brenton Tarrant napisał manifest zatytułowany „Wielka wymiana: Maszerujemy naprzód w kierunku nowego społeczeństwa”^[7]. Tekst został napisany z pozycji rasisty wyznającego zasadę „białej supremacji”^[8]. W manifeście terrorysta napisał, że inspirowany był między innymi zabójstwami Andersa Breivika^[9] i jedną z jego motywacji była zemsta za śmierć 11-letniej Ebby Åkerlund, która zginęła podczas zamachu w Sztokholmie w 2017^[10]. Tekst zawierał wiele rasistowskich żartów i odwołań do internetowych mediów takich jak 8chan^[11]. Manifest terrorysty został opisany jako dzieło osoby, która spędziła znaczną część życia w najgorszych zakątkach Internetu^[11][12][13].

Zanim wtargnął do meczetu, rozpoczął transmisje wideo na Facebooku i Twitterze. Trwały one 16 minut i 55 sekund, pokazywały przebieg zamachu. Transmisje zostały usunięte z mediów społecznościowych, jednak na wielu innych stronach można znaleźć kopie nagrania. Pierwszy zamach zaczął się o godzinie 13:40, gdy w meczecie Masdżid Al-Nur przebywało 300 osób^[14], a przed godziną 14 doszło do kolejnej strzelaniny w meczecie Masdżid Linwood^[15].

Sprawca prowadził transmisję na żywo przez pierwsze 17 minut ataku; chwilę przed strzelaniną, kiedy jechał do pierwszego z meczetów, odtworzył z przenośnego głośnika parę piosenek, w tym The British Grenadiers, tradycyjną brytyjską wojskową pieśń marszową, oraz Remove Kebab, serbską nacjonalistyczną i islamofobiczną pieśń propagandową dopingującą zbrodniarza wojennego Radovana Karadzicia, uznanego winnym ludobójstwa bośniackich muzułmanów podczas wojen w Jugosławii^[16].

Kiedy sprawca wchodził do pierwszego z meczetów, jeden z wyznawców stojących w wejściu, przywitał sprawcę słowami Witaj, bracie i został zastrzelony jako pierwsza ofiara ataków w Christchurch^[17]. Sprawca następnie wszedł w głąb meczetu i przez kilka minut strzelał do wyznawców. Podczas masakry jeden z wyznawców rzucił się na sprawcę chcąc go obezwładnić, ale został śmiertelnie raniony strzałami^[18]. W głównej sali modlitewnej sprawca strzelał do osób kulących się na podłodze z bliskiej odległości, trafiając niektóre osoby wiele razy. Następnie wyszedł z meczetu i zastrzelił na chodniku mężczyznę, któremu udało się uciec z budynku, po czym wziął inną broń ze swojego samochodu i zaczął strzelać do ludzi na parkingu meczetu, raniąc kilka osób. Chwilę później ponownie wszedł do meczetu i zaczął dobijać rannych. Sprawca następnie szybko wyszedł z meczetu i zastrzelił na chodniku kobietę, która leżąc błagała o pomoc przejeżdżających obok meczetu kierowców. Po jej zabiciu napastnik wsiadł do samochodu i odjechał z miejsca masakry, przejeżdżając przy tym po zwłokach kobiety i odtwarzając psychodeliczno-rockową piosenkę Fire. Podczas jazdy strzelał też przez okno samochodu do osób, które uciekły z meczetu i biegły chodnikiem. Podczas jazdy stwierdził, że zamierza podpalić meczet, ale ostatecznie nie dokonał tego – miał jednak kanistry w bagażniku samochodu^[19].

Pierwsza masakra rozegrała się w przeciągu 5 minut^[20]. Tuż po tym jak sprawca odjechał na miejsce przybyły siły specjalne. Napastnik jechał według świadków chaotycznie podczas ucieczki. Próbował też strzelać przez okno w jadące wokół inne samochody, które stały w korkach. Podczas ucieczki sprawca zakończył transmitowanie.

Drugi atak miał miejsce w meczecie Linwood. Sprawca zaparkował przed meczetem samochód w taki sposób, żeby uniemożliwić wjazd i wyjazd innym pojazdom. Następnie próbował wejść do środka, ale nie mógł znaleźć wejścia więc zaczął strzelać przez okno i do osób na zewnątrz, zabijając cztery osoby^[19].

W wyniku ataków na meczety zginęło 51 osób^[21], a 49 osób odniosło obrażenia^[22].

Imam meczetu Masdżid Linwood przypisał powstrzymanie ataku wierzącemu o imieniu Abdul Aziz Wahabzada^{[23][24][25][26]}. Wahabzada powiedział dziennikarzom, że wziął czytnik kart kredytowych i wybiegł z meczetu, w czasie którym to napastnik zastrzelił na zewnątrz już kilka osób. Atakujący zamierzał pobrać kolejną broń ze swojego samochodu, więc Wahabzada rzucił w niego czytnikiem. Bandyta wziął karabinek z samochodu i strzelił do Wahabzady, który skrył się pośród pobliskich samochodów i wziął pustą strzelbę, którą upuścił napastnik. Pomimo próby Wahabzady, by odciągnąć uwagę atakującego od meczetu, krzycząc „Jestem tutaj!”, bandyta wszedł do meczetu i kontynuował atak. Kiedy napastnik wrócił do samochodu, Wahabzada rzucił strzelbę w samochód, rozbijając jedno z okien. Bandyta odjechał, a policja została chwilę później poinformowana o strzelaninie w Linwood^{[23][24][25][27]}.

Sprawca został zatrzymany o 13:59 przez policję^[28].

Na broni, z której korzystał, były napisane różne rasistowskie hasła i daty bitew, np. Bitwy pod Wiedniem^[29].

W atakach zginęło 51 osób, a 40 zostało rannych – wśród zabitych było 47 mężczyzn i 4 kobiety; 44 osoby zginęły w meczecie Al-Nur, a 7 w Linwood. Początkowo było 49 zabitych – dwie osoby zmarły później w wyniku odniesionych obrażeń. Spośród rannych osób 35 zostało postrzelonych w Al-Nur, a 5 w Linwood^[19]. Kilka osób uznano tuż po atakach za zaginione^[30]. Po atakach długo nie potwierdzano liczby zabitych. Wśród ofiar był sportowiec grający w jednej z drużyn reprezentujących Nową Zelandię.

Ofiary według obywatelstwa

Obywatelstwo	Zabici
Nowa Zelandia	27
Pakistan	8
Indie	5
Bangladesz	3
Fidżi	2
Indonezja	1
Jordania	1
Malezja	1
Mauritius	1
Palestyna	1
Turcja	1
Razem	51

Sprawcą masakry był pochodzący z Grafton w Australii 28-letni Brenton Tarrant^[31]. W młodości doświadczał przemocy domowej i miał problemy z nauką w szkole^[32]. Jego ojciec popełnił samobójstwo w 2010 roku^[33]. W 2018 był leczony po urazach, których doznał po wypadku z bronią. Podobno od kilku dni przed atakiem często podjeżdżał pod meczet, prawdopodobnie w celu zapoznania się z tym miejscem. W internecie czytał też o układzie pomieszczeń w meczecie^[19].

Sprawca przed atakiem dużo podróżował po świecie i podejrzewano, że miał kontakty ze skrajnie prawicowymi organizacjami terrorystycznymi. W 2018 wpłacił znaczną kwotę pieniędzy na konto kilku takich organizacji^[32]. Odwiedzał głównie kraje bałkańskie, ale był też m.in. w Polsce. Sprawca miał ekstremistyczne poglądy, twierdził, że wyznawcy islamu i imigranci z krajów arabskich zastępują białych ludzi na Zachodzie i narzucają siłą swoją kulturę. W swoim manifeście wspomniał też, że do przeprowadzenia ataku zainspirował go Anders Breivik, sprawca zamachów w Norwegii w 2011 roku^[34]. Napastnik opisał się w manifeście jako rasistę, ale zaprzeczył, że jest ksenofobem, wskazując na różnicę między tymi pojęciami. Podobno bardzo się denerwował kiedy w Europie w latach 2016–2017 dochodziło do kolejnych ataków islamskich ekstremistów. Określił się też jako faszystę. Stwierdził też, że chce, żeby jego ataki wywołały szeroką dyskusję odnośnie do dostępu do broni^[33].

Podczas ataków używał karabinów AR-15 i strzelb Mossberg. Sprzedawcy, u których zakupił broń, stwierdzili, że sprawca nie wzbudził u nich żadnych podejrzeń. Sprawca ponadto nielegalnie przerobił magazynek do jednego z karabinów^[19]. Napastnik miał pozwolenie na broń. Na broni wypisał nazwy i daty bitew, nazwiska postaci historycznych i skrajnie prawicowych zamachowców. Policja znalazła w jego samochodzie także materiały wybuchowe. Przy samym zamachowcu nie znaleziono nic podobnego. W samochodzie znajdowały się też kanistry z benzyną^[35].

W manifeście napisał, że zaczął planować ataki dwa lata wcześniej, a meczety obrał za cel trzy miesiące przed atakami. Chwilę przed zamachem wysłał tekst manifestu drogą e-mailową na 30 adresów^[36]. W manifeście umieścił także symbolikę neonazistowską. Stwierdził w nim, że wybrał meczet Al-Nur za cel ataku, gdyż miał on wcześniej historię z radykalizacją wiernych^[37]. Manifest został opisany przez niektóre media także jako trolling^[38]. Po atakach rozpowszechnianie treści manifestu w Nowej Zelandii zostało zakazane prawnie. Manifest uznano za podburzający do przemocy wobec określonych grup ludzi^[39]. Sprawca został w 2020 roku skazany na dożywocie.

W związku z atakami policja zatrzymała trzech mężczyzn i kobietę^[40]. Po zamachu zawieszona została działalność szkół oraz niektórych lotnisk^[41]. Bezpośrednio po zamachu nowozelandzka premier Jacinda Ardern zapowiedziała zmiany w bardzo liberalnym w Nowej Zelandii prawie dostępu do broni^[42]. Przywódcy wielu narodów potępili zamachy i wyrazili solidarność z Nową Zelandią^{[43][44][45][46]}. Po zamachu rząd Nowej Zelandii zaczął wykupywać od obywateli półautomatyczną broń palną, w ciągu tygodnia udało się zgromadzić w ten sposób 10 tysięcy sztuk broni^[47].

• islamofobia
• Strzelanina w Quebecu (2017)