జింబాబ్వే

"జింబాబ్వే" పేరుకు షోనా ప్రత్యామ్నాయ పదం అయిన గ్రేటు జింబాబ్వే పదం మూలంగా ఉంది. ఇది దేశంలోని ఆగ్నేయప్రాంతంలో పురాతన శిధిలమైన నగరం ఇప్పుడు రక్షిత ప్రదేశంగా ఉంది. ఈ పదానికి మూలంగా రెండు వేర్వేరు సిద్ధాంతాలు ఉన్నాయి. పలు వనరులు జింబాబ్వే పదానికి "డిజింబా - డ్జా - మబ్వే " మూలంగా ఉంటుంది. ఇది షోనా (రాతి ఇల్లు) పదానికి కరంగా మాండలిక అనువాదం. (ఇబ్బా బహువచనం డిజింబా అంటే "ఇల్లు"; బ్యూ బహువచనం మాబ్వే "రాయి").^[21][22][23] కరాంగా మాట్లాడే షోనా (ప్రజలు ప్రస్తుత మాస్వింగ్నో ప్రొవింసు) గ్రేటు జింబాబ్వే పరిసరాలలో నివసించారు. పురావస్తు శాస్త్రవేత్త పీటర్ గార్లాకే "జింబాబ్వే" డిజింబా-హ్వే సమగ్ర పదం అని సూచిస్తున్నారు. షోనా మాండలికంలోని జెజురు భాషలో "పూజనీయమైన ఇళ్ళు" అని అర్ధం. సాధారణంగా సూచనలు ప్రధాన నాయకుల ఇళ్ళు లేదా సమాధులని సూచిస్తుంది.^[24]

జింబాబ్వే గతంలో దక్షిణ రోడేషియా (1898), రోడేషియా (1965), జింబాబ్వే రోడేషియా (1979) అని పిలిచేవారు. 1960 నుండి నేషనలు రిఫరెన్సు తేదీలలో "జింబాబ్వే" మొట్టమొదటి రికార్డు అయిన నల్ల జాతీయుడు జాతీయవాది మైఖేలు మవెమా గౌరవార్ధం ముద్రించిన నాణెం రూపంలో ఉపయోగించబడింది.^[25] ఈ పేరు 1961 లో అధికారికంగా " జింబాబ్వే నేషనల్ పార్టీ " మొట్టమొదటగా ఉపయోగించింది.^[26] 19 వ శతాబ్దం చివరలో ఈ భూభాగాఅన్ని బ్రిటిషు కాలనీగా రూపొందించిన సెసిల్ రోడెసు ఇంటిపేరు నుండి "రోడేషియా" అనే పదం స్వీకరించబడింది. ఆఫ్రికా జాతీయవాదులు వలస మూలములు, ఉచ్ఛారణల వలన ఈ పేరు తమ దేశానికి తగనిదిగా భావించారు.^[25]

మావామా ప్రకారము నల్ల జాతీయులందరూ 1960 లో ఒక సమావేశమును నిర్వహించారు. దేశము కొరకు ప్రత్యామ్నాయ పేరును ఎంచుకున్నారు. "జింబాబ్వే" కు ముందు "మత్సోబానా", "మొనోమోటాపా" వంటి ప్రతిపాదనలు జరిగాయి.^[27]మతబెలె ల్యాండు జాతీయవాదులు ప్రతిపాదించిన మరొక ప్రత్యామ్నాయం "మాటోపాసు". బులోవేయోకు దక్షిణాన ఉన్న మాటోపాసు హిల్సును సూచిస్తుంది. ^[26]

1961 లో మవేమా రాసిన ఒక లేఖ "జింబాబ్వేల్యాండు" ^[26] ను సూచిస్తుంది - కాని 1962 నాటికి "జింబాబ్వే" అనేది నల్లజాతీయ ఉద్యమానికి సాధారణంగా ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడినది.^[25] ఒక 2001 ఇంటర్వ్యూలో నలుపు జాతీయవాది అయిన ఎడ్సను జ్వోబ్గో మవెమ ఒక రాజకీయ ర్యాలీలో ఈ పేరును ప్రస్తావించాడు. .^[25] నల్ల జాతీయవాద వర్గాలు 1964-1979లో రోడేసియాను బుషు యుధ్ధం సందర్భంగా రోడేసియా ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా రెండవ చిమెరూన్యా పోరాటాలలో ఈ పేరును ఉపయోగించాయి. ఈ శిబిరంలో ప్రధాన విభాగాలుగా జింబాబ్వే ఆఫ్రికా నేషనల్ యూనియన్ (1975 నుండి రాబర్టు ముగాబే నేతృత్వంలో), జింబాబ్వే ఆఫ్రికా పీపుల్సు యూనియను (1960 ల ప్రారంభంలో స్థాపించినప్పటి నుండి జాషువా న్కోమో నాయకత్వం వహించినది) ఉన్నాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

పూర్వం 1887

పురావస్తు పరిశోధకులు కనీసం 1,00,000 సంవత్సరాల పూర్వమే ప్రస్తుత జింబాబ్వే ప్రాంతంలో మానవ స్థావరాలు ఆరంభం అయ్యాయని సూచిస్తున్నాయి. పురాతన నివాసితులు బహుశా సాన్ ప్రజలు, వారు అర్ధ హెడ్స్, గుహ పెయింటింగ్స్ వెనుక వదిలి. మొదటి బంటు-మాట్లాడే రైతులు 2000 సంవత్సరాల క్రితం బంటు విస్తరణ సమయంలో వచ్చారు.^[28][29]

9 వ శతాబ్దంలో జింబాబ్వే పర్వత ప్రాంతాలకు వెళ్ళేముందు మద్య లింపోపో లోయలో మొదట ప్రోటో-షోన భాషలు మాట్లాడే సమాజాలు మొదలైంది. 10 వ శతాబ్దం ఆరంభమైన ప్రారంభమైన షోనా రాజ్యాలకు జింబాబ్వే పీఠభూమి కేంద్రంగా మారింది. 10 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో హిందూ మహాసముద్ర తీరంలో అరబ్బు వ్యాపారులతో వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేయబడడం 11 వ శతాబ్దంలో మ్యాపుంగుబ్వె రాజ్యాన్ని అభివృద్ధి చేయటానికి సహకరించింది. 13 నుండి 15 వ శతాబ్దాలలో ఈ ప్రాంతంలో ఆధిపత్యం చేసిన షోనో నాగరికతలకు ఇది పూర్వగామిగా ఉంది. మస్వింగో సమీపంలో ఉన్న గ్రేటు జింబాబ్వే శిధిలాలు, ఇతర చిన్న ప్రదేశాలు సాక్ష్యంగా ఉన్నాయి. ప్రధాన పురావస్తు ప్రదేశం ఒక ప్రత్యేకమైన రాతి నిర్మాణాన్ని ఉపయోగిస్తుంది.

మొదటి ఐరోపా అన్వేషకులు పోర్చుగలు నుండి జింబాబ్వేలో ప్రవేశించిన సమయంలో మాపుంగుబ్వే సామ్రాజ్యం అభివృద్ధి చెందిన వాణిజ్య దేశాలలో మొదటిదిగా మారింది. ఈ రాష్ట్రాలలో బంగారం, దంతాలు, రాగి వస్తువులకు బదులుగా వస్త్రం, గాజు పరస్పర మార్పిడి జరిగింది.^[30]

సుమారుగా 1300 నుండి 1600 మద్యకాలంలో జింబాబ్వే రాజ్యం మ్యాపుంగుబ్వేను క్రమంగా ఆక్రమించింది. ఈ షోనా రాజ్యం మరింత అభివృద్ధి చెంది మాపుంగుబ్వే రాతి శిల్పకళపై మరింత విస్తరించింది. ప్రస్తుతం ఇది గ్రేటు జింబాబ్వే రాజధాని సమీపంలోని శిధిలాలలో ఉన్నాయి. సిర్కా 1450 - 1760 జింబాబ్వే ముత్తా సామ్రాజ్యానికి మార్గం ఇచ్చింది. ఈ షోనా రాజ్యం ప్రస్తుత జింబాబ్వేలోని అత్యధిక ప్రాంతాన్ని, మద్య మొజాంబిక్ భాగాలను పాలించింది. ఇది ముటాపా సామ్రాజ్యం, మ్వేనేముటాపా, మొనొముటాపా, మున్హూముటాపా వంటి అనేక పేర్లతో పిలువబడుతుంది. అరేబియా, పోర్చుగలులతో వ్యూహాత్మక వాణిజ్య మార్గంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. పోర్చుగీసు ఈ ప్రాంతంలో ఆధిపత్యం చేయాలని కోరుకున్న ఫలితంగా వరుస యుద్ధాలు ప్రారంభించారు. 17 వ శతాబ్దం ప్రారంభం నాటికి సామ్రాజ్యం పతనావస్థకు చేరుకుంది.^[30]

అంతర్గత భాగంలో అధికరించిన ఐరోపా ఉనికికి ప్రత్యక్ష ప్రతిస్పందనగా రోజ్వీ సామ్రాజ్యం (1684-1834) గా పిలువబడిన కొత్త షోనా రాజ్యం ఉద్భవించింది. శతాబ్దాలుగా సైన్య, రాజకీయ, మతపరమైన అభివృద్ధితో రోజ్వి (అర్ధం "డిస్ట్రాయర్లు") పోర్చుగీసును జింబాబ్వే పీఠభూమి [ఎప్పుడు?] నుండి ఆయుధబలంతో బహిష్కరించారు. వారు జింబాబ్వే, మాపుంగుబ్వే రాజ్యాల రాతి భవన సంప్రదాయాలు తమ ఆయుధబలానికి తుపాకులను జతచేస్తూ, తరువాత సాధించబోతే విజయాలను రక్షించడానికి ఒక వేత్తిపరమైన సైన్యాన్ని నియమించుకున్నారు..^{[ఆధారం చూపాలి]}

1821 నాటికి ఖుమలో వంశానికి చెందిన జులు జనరల్ మిజిలికాజీ విజయవంతంగా రాజు షాకాపై తిరుగుబాటు చేసి, అతని స్వంత వంశం నెదేబెలేను స్థాపించాడు. నెదేబెలేను ఉత్తరంవైపు దండయాత్ర ప్రారంభించి ట్రాన్వాలతో పోరాడారు. వారి నేపథ్యంలో విధ్వంసం సృష్టించారు. వారు సృష్టించిన వినాశనం మెఫెకేన్ అని పిలువబడింది. 1836 లో ట్రాన్వాలలో డచ్చి పర్వతారోహకులు ప్రవేశించిన సమయంలో వారు స్వానా బరోలాంగు యోధులు, గ్రిగ్వా కమాండోల సాయంతో ట్వనా తెగను మరింత ఉత్తరం వైపుకు నడిపించారు. 1838 నాటికి ఇతర చిన్న షోనా రాజ్యాలతో, నెదేబెలే రోజ్వీ సామ్రాజ్యాన్ని జయించి వారిని సామతులుగా మార్చాడు.^[31]

1840 లో మిగిలిన మిగిలిన దక్షిణాఫ్రికా భూభాగాలను కోల్పోయిన తరువాత, మజిలికాజీ, ఆయన తెగ శాశ్వతంగా ప్రస్తుత జింబాబ్వే నైరుతి దిశలో పిలువబడుతున్న ప్రాంతంలో బులవాయో రాజధానిగా మటేబెలెలాండు స్థాపించబడింది. తరువాత షికా యొక్క మాదిరిగానే మజిలికాజీ తన సాంరాజాన్ని సైనిక వ్యవస్థగా నియమించాడు. ఇది మరింత బోయెరు చొరబాట్లు తిప్పకొట్టడానికి అవసరమైనంత స్థిరంగా ఉంది. 1868 లో మజిలికాజీ మరణించాడు. ఒక హింసాత్మక శక్తి పోరాటం తరువాత ఆయన కుమారుడు లోబెంగుల వారసత్వాధికారం సాధించాడు.

కాలనీ శకం, రొడీషియా (1888–1964)

1880 లలో సెసిలు రోడెసు బ్రిటిషు సౌత్ ఆఫ్రికా కంపెనీ (బి.ఎస్.ఎ.సి) తో ఐరోపా కాలనీలు ప్రారంభం అయ్యాయి. 1888 లో నెదెబెలె ప్రజల రాజు లాబెంగుల నుండి రోడెసు మైనింగు హక్కుల రాయితీని పొందింది.^[32] యునైటెడు కింగ్డం ప్రభుత్వానికి మటబెలెల్యాండు, దాని సామతులైన మాషోనాలాండుతో కలిపిన రాచరిక పత్రాన్ని మంజూరు చేసి ఈ రాయితీని అందించింది.^[33]

1890 లో రోడెసు ఈ పత్రాన్ని పయనీర్ కాలంకు పంపుతూ, మటబెలెలెల్యాండు, షోనా భూభాగాలలో శక్తివంతమైన సాయుధ బ్రిటిషు సౌత్ ఆఫ్రికా పోలీసు (BSAP) ఏర్పాటు చేసారు. తరువాత షొనా భూభాగంలో సాలిస్బరీ (ఇప్పుడు హరారే) కోటను స్థాపించి ఈ ప్రాంతంలో యూరోపియను కంపెనీ పాలన ప్రారంభించారు. ప్రాంతం. 1893, 1894 లో వారి కొత్త మాగ్జిమ్ తుపాకుల సహాయంతో బి.ఎస్.ఎ.పి. మొట్టమొదటి మటబెలె యుద్ధంలో నదెబెలెలను ఓడించారు. రోడెసు ఇలాంటి మినహాయింపుల అనుమతులు పొందుతూ లింపోపో నది, టాంకన్యిక సరస్సు మధ్య ఉన్న అన్ని భూభాగాలను కలుపుతూ "జాంబేసియా" అని పిలవబడే ప్రాంతం మీద ఆధీనత సాధించాడు.^[33]పైన తెలిపిన రాయితీలు, ఒప్పందాల నిబంధనల ప్రకారం ^[33] బ్రిటీష్వారు కార్మికశక్తి, విలువైన లోహాలు, ఇతర ఖనిజ వనరుల మీద నియంత్రణను కొనసాగించడానికి ప్రోత్సాహం లభించింది.^[34]

1895 లో బి.ఎస్.ఎ.సి. రోడెసు గౌరవార్థం ఈ భూభాగానికి "రోడేషియా" అనే పేరు వచ్చింది. 1898 లో దక్షిణ జంబేజీ ప్రాంతం అధికారికంగా "సదరన్ రోడేషియా" గా పిలువబడింది.^[35][36]తరువాత అది జింబాబ్వే అయింది. ఉత్తరాన ఈ ప్రాంతం వేర్వేరుగా నిర్వహించబడుతూ తర్వాత ఉత్తర రోడేషియా (ప్రస్తుతం జాంబియా)గా పిలువబడింది. దక్షిణాఫ్రికా గణతంత్రంపై రోడెసు జేమ్సను దాడిచేసిన కొద్దికాలం తర్వాత శ్వేతజాతీయుల పాలనకు వ్యతిరేకంగా మలిమొ నాయకత్వంలో నదెబెలె తిరుగుబాటు చేసింది. 1896 వరకు మటబెలెలాండులో రెండవ మటబెలె యుద్ధం మలెమొ హత్యకు గురికావడంతో ముగింపుకు వచ్చింది. 1896 - 1897 సంవత్సరాలలో కంపెనీ పాలనకు వ్యతిరేకంగా షోనా ఆందోళనకారులు చేసిన తిరుగుబాటును (చిమూర్గంగా అని పిలుస్తారు) విఫలం అయింది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

ఈ విఫలమైన తిరుగుబాటు అనుసరించి, నదెబెలె, షోనా గ్రూపులు చివరకు రోడెసు పరిపాలనకు పరిమితమయ్యాయి. ఇది ఐరోపావాసులకు అనుకూలంగా అసమానమైన పక్షపాతాలతో భూమిని ఏర్పాటుచేయడానికి అవకాశం కల్పించి ఫలితంగా స్థానిక ప్రజలను స్థానభ్రంశం చేసింది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

1923 సెప్టెంబరు 12 న దక్షిణ రోడేషియాను యునైటెడ్ కింగ్డంలో చేర్చారు.^{[37][38][39][40]} 1923 అక్టోబరు 1 న దక్షిణ రోడేషియా కొత్త వలస రాజ్యానికి మొట్టమొదటి రాజ్యాంగం అమల్లోకి వచ్చింది.^[39][41]

కొత్త రాజ్యాంగం ఆధారంగా 1922 ప్రజాభిప్రాయ సేకరణ తరువాత దక్షిణ రోడేషియా స్వీయ పాలక బ్రిటిషు కాలనీగా మారింది. అన్ని జాతుల రోడేసియన్లు రెండు ప్రపంచ యుద్ధాల సమయంలో యునైటెడు కింగ్డం తరపున పనిచేశారు. శ్వేతజాతి ప్రజలకు అనుగుణంగా దక్షిణ రోడేషియా బ్రిటనుతోచేర్చి సామ్రాజ్యం ఇతర భాగానికంటే మొదటి, రెండవ ప్రపంచ యుద్ధాలకి సరాసరిగా అధికయోధులతో తలపడింది.^[42]

1953 లో ఆఫ్రికా వ్యతిరేకత ఎదురైనప్పుడు ^[43] మద్య రోడేషియాచే ఆధిపత్యం వహించిన " సెంట్రల్ ఆఫ్రికన్ ఫెడరేషన్లో" బ్రిటను రెండు రోడేసియాస్లను నైస్ లాండ్ (మాలావి) తో విలీనం చేసింది. అధికరిస్తున్న ఆఫ్రికా జాతీయవాదం, సాధారణ అసమ్మతి (ప్రత్యేకించి న్యాసాలాండులో) 1963 లో యూనియనును రద్దు చేయడానికి బ్రిటనును ఒప్పించింది. తద్వారా మూడు ప్రత్యేక విభాగాలు ఏర్పడ్డాయి. అయితే బహుళ జాతి ప్రజాస్వామ్యం ఉత్తర రోడేషియా, న్యాసాలాండుకు పరిచయం చేసినప్పటికీ ఐరోపా సంతతికి చెందిన దక్షిణ రోడేసియన్లు మైనారిటీ పాలనను కొనసాగించారు.^{[ఆధారం చూపాలి]}

జాంబియా స్వాతంత్రంతో ఇయాను స్మితు రోడేసియా ఫ్రంటు (ఆర్.ఎఫ్) 1964 లో "సదరన్" అనే పదాన్ని తొలగించింది. "మెజారిటీ పాలనకు ముందే స్వాతంత్రం లేదు" అనే బ్రిటిషు పాలసీ ధిక్కరిస్తూ 1965 నవంబరు 11 న యూనిలేటరలు డిక్లరేషను ఆఫ్ ఇండిపెండెంసు (సక్షిప్తంగా "యు.డి.ఐ.") ను పేరును నిర్ణయించింది. 1776 నాటి అమెరికా ప్రకటన తరువాత స్వయంగా ఇలాంటి నిర్ణయం చేసిన మొట్టమొదటి బ్రిటిషు కాలనీ నిర్ణయంగా ఇది గుర్తించబడింది. స్మితు, ఇతరులు తమ సొంత చర్యలకు దీటుగా అధ్యక్షుని పేరును పేర్కొన్నారు.^[42]

యు.డి.ఐ. అంతర్యుద్ధం (1965–1980)

యూనిలేటరలు డిక్లరేషను ఆఫ్ ఇండిపెండెంసు (యుడిఐ) ప్రకటన తరువాత బ్రిటిషు ప్రభుత్వం 1961 - 1968 లో స్మితు ప్రభుత్వంతో చర్చలు విఫలం కావడంతో రొడీషియా మీద అంక్షలు విధించమని ఐక్యరాజ్యసమితికి పిటిషను దాఖలు చేసింది. 1966 డిసెంబరులో సంస్థ పిటిషనుకు అనుకూలంగా స్పందించి స్వతంత్ర రాజ్యంలో మొదటి వాణిజ్య ఆంక్షలను విధించింది.^[44] 1968 లో ఈ ఆంక్షలు మళ్లీ విస్తరించబడ్డాయి.^[44]

యునైటెడు కింగ్డం రోడెసియా డిక్లరేషను ప్రకటనను తిరుగుబాటు చర్యగా భావించింది. అయితే నియంత్రణను తిరిగి స్థాపించడానికి బలప్రయోగం చేయలేదు. జాషువా న్కోమో " జింబాబ్వే ఆఫ్రికన్ పీపుల్సు యూనియను (ZAPU)", " రాబర్టు ముగాబే " జింబాబ్వే ఆఫ్రికన్ నేషనలు యూనియను (ZANU)" , కమ్యూనిస్టు శక్తులు, పొరుగునున్న ఆఫ్రికా దేశాలచే మద్దతుతో రోడేషియా ప్రధానమైన శ్వేతజాతి ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా గెరిల్లా కార్యకలాపాలను ప్రారంభించడంతో గెరిల్లా యుద్ధం ఏర్పడింది. ZAPU కు వార్సా ఒప్పందం ద్వారా సోవియటు యూనియను, క్యూబా వంటి దేశాల మద్దతు ఇవ్వబడింది. ఇది మార్క్సువాద -లెనినిస్టు సిద్ధాంతాన్ని స్వీకరించింది; ZANU అదే సమయంలో మావోయిజంతో " పీపుల్సు రిపబ్లికు ఆఫ్ చైనా " నేతృత్వంలోని కూటమితో కలిసి పనిచేసింది. గత ప్రజాభిప్రాయ ఫలితాల ఆధారంగా స్మితు 1970 లో " రోడేషియా రిపబ్లిక్కును " ప్రకటించాడు. ఇది అంతర్జాతీయంగా గుర్తించబడలేదు. ఇంతలో రోడేషియా అంతర్గత సంఘర్షణ తీవ్రమైంది. చివరికి తీవ్రవాద కమ్యూనిస్టులతో చర్చలు ప్రారంభించాలని బలవంతం చేసింది.

1978 మార్చిలో బిషపు అబెలు ముజరూవా నేతృత్వంలో ముగ్గురు ఆఫ్రికా నాయకులతో స్మితు ఒక ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నాడు. ఆయన ఒక ద్విజాతి ప్రజాస్వామ్యాన్ని స్థాపించడానికి సౌకర్యవంతంగా ఉంచబడిన తెల్లజాతి జనాభాను విడిచిపెట్టాడు. అంతర్గత పరిష్కారం ఫలితంగా 1979 ఏప్రిల్‌లో ఎన్నికలు జరిగాయి. యునైటెడు ఆఫ్రికా నేషనలు కౌన్సిలు(యుఎన్ఎన్) తో మెజారిటీ పార్లమెంటరీ స్థానాలను గెలుచుకుంది. 1979 జూన్ 1 న, యు.ఎ.ఎన్.సి. అధిపతి అయిన ముజరూవా ప్రధాన మంత్రి అయ్యాడు. దేశం పేరు జింబాబ్వే రోడేషియాగా మారింది. రోడెసియా సెక్యూరిటీ ఫోర్సెసు, పౌర సేవా, న్యాయవ్యవస్థ, పార్లమెంటు సీట్లలో మూడవవంతు శ్వేతజాతీయుల నియంత్రణలో ఉంది.^[45] జూన్ 12 న యునైటెడు స్టేట్సు సెనేటు మాజీ రోడేషియాపై ఆర్థిక ఒత్తిడిని పెంచడానికి అనుకూలంగా ఓటు వేసింది.

1979 లో ఆగష్టు 1 నుంచి 7 వరకు లసకా, జాంబియాలో నిర్వహించిన ఐదవ కామన్వెల్తు హెడ్సు గవర్నమెంటు మీటింగు (CHOGM) తరువాత బ్రిటిషు ప్రభుత్వం ముంకోర్వా, ముగాబే, ఎన్కోమోలను లాంకాస్టరు హౌసు వద్ద ఒక రాజ్యాంగ సదస్సులో పాల్గొనేందుకు ఆహ్వానించింది. ఈ సమావేశం స్వాతంత్ర్య రాజ్యాంగం నిబంధన మీద చర్చించి ఒక ఒప్పంగానికి చేరుకోవడం, జింబాబ్వే రోడేషియాకు చట్టబద్ధమైన స్వాతంత్రానికి వెళ్లడానికి బ్రిటిషు పర్యవేక్షణలో ఎన్నికలు జరగడానికి అంగీకరిస్తే చట్టబద్ధమైన స్వతంత్రం ఇవ్వడం లక్ష్యంగా ఏర్పాటు చేయబడింది.^[46]

లార్డు కారింటను యునైటెడు కింగ్డం (కామన్వెల్తు వ్యవహారాల విదేశాంగ కార్యదర్శి) పర్యవేక్షణలో 1979 సెప్టెంబరు 10 నుంచి 15 డిసెంబరు వరకు ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ చర్చలు మొత్తం 47 ప్లీనరీ సెషన్లను ఉత్పత్తి చేశాయి.^[46] 1979 డిసెంబరు 21 న, ప్రతినిధులు లాంకాస్టరు హౌసు ఒప్పందానికి చేరుకున్నారు. ఇది గెరిల్లా యుద్ధాన్ని సమర్థవంతంగా ముగించింది.^[47]

1979 డిసెంబరు 11 న రోడెసియన్ హౌసు ఆఫ్ అసెంబ్లీ బ్రిటిషు వలసరాజ్య స్థితికి తిరిగి రావడానికి 90 నిలకడగా ఓటు వేసింది (ఇయాన్ స్మిత్తో సహా 'ఓ' ఓట్లు). బిల్లును సెనేటు, అధ్యక్షుడు చేత ఆమోదించబడింది. లార్డ్ సోంప్సు కొత్త గవర్నరుగా వచ్చిన కేవలం 2 గంటల తరువాత. 1979 డిసెంబరు 12 న బ్రిటను అధికారికంగా జింబాబ్వే రోడేషియాను దక్షిణ రోడేషియా కాలనీగా నియంత్రించింది, డిసెంబరు 13 న సోమమ్సు తన ఆదేశాలలో రోడేసియాకు జింబాబ్వే రోడేషియా పేరును ఉపయోగించడం కొనసాగుతుందని ప్రకటించారు. బ్రిటన్ డిసెంబరు 12 న బ్రిటను ఆంక్షలు ఎత్తివేసింది, డిసెంబరు 16 న ఐఖ్యరాజ్యసమితి అంక్షలు ఎత్తివేసింది, యునైటెడ్ నేషన్స్ దాని సభ్యులను పిలుపునిచ్చే ముందు డిసెంబర్ 21 న అలాంటి చర్యలను చేపట్టింది. 22-23 డిసెంబరులో జాంబియా, మొజాంబిక్, టాంజానియా, అంగోలా, బోత్సువానా ఆంక్షలను ఎత్తివేసాయి.^[48]

1980 ఫిబ్రవరి ఎన్నికలలో రాబర్టు ముగాబే ZANU పార్టీ విజయం సాధించాయి.^[49] ప్రిన్సు చార్లెసు, బ్రిటను ప్రతినిధిగా 1980 ఏప్రిల్‌లో హరారేలో ఒక వేడుకలో జింబాబ్వే నూతన దేశంగా స్వాతంత్ర్యం పొందింది.^[50]

స్వతత్రం (1980–present)

స్వాతంత్ర్యం తరువాత జింబాబ్వే మొట్టమొదటి అధ్యక్షుడు కానాను బనానా మొదటగా దేశాధ్యక్షుడుగా (ప్రధానంగా ఆచార పాత్రగా) ఉండేవాడు. ZANU పార్టీ నాయకుడైన రాబర్టు ముగాబే దేశం మొట్టమొదటి ప్రధాన మంత్రి, ప్రభుత్వ అధిపతి.^[51]

షోనా స్వాధీనం చేసుకున్నదానికి ప్రతిస్పందనగా మటబెలెల్యాండు పరిసరప్రాంతాలలో వ్యతిరేకత వెంటనే తలెత్తింది. మాట్బెలె అశాంతి గుకురహుండీగా పిలవబడింది.^[52] ఉత్తర కొరియా-శిక్షణ పొందిన ఉన్నత విభాగాన్ని ఐదవ బ్రిగేడు జింబాబ్వే ప్రధాన మంత్రి నివేదించాడు.^[53] మటబెలెలోకి ప్రవేశించి "తిరుగుబాటుదారులకు" మద్దతుగా ఉన్నారని ఆరోపణలతో జరిపిన మారణహోమంలో వేలమంది పౌరులు ప్రాణాలు పోగొట్టుకున్నారు.^[53][54]

5 సంవత్సరాల గుకురహుండీ పోరాటం సమయంలో మరణాల సంఖ్య 3,750 -^[55] 80,000 వరకు ఉంటుందని అంచనా వేయబడింది.^[54][56] మిలిటరీ అంతర్గత శిబిరాలలో వేలాదిమంది వేధింపులకు గురయ్యారు.^[57][58] 1987 లో అధికారికంగా ఈ పోరాటం ముగిసింది. తర్వాత నకోమో, ముగాబే వారి సంబంధిత పార్టీలను విలీనం చేసి జింబాబ్వే ఆఫ్రికన్ నేషనల్ యూనియను - పేట్రియాటికు ఫ్రంటు (ZANU-PF) ను సృష్టించారు.^[53][59][60]

1990 మార్చిలో ఎన్నికలలో ముగాబే, ZANU-PF పార్టీకి మరో విజయం అందించాయి. ఈ పార్టీ 120 స్థానాలలో 117 స్థానాలు సాధించింది. ^[61][62]

1990 లలో విద్యార్ధులు, వర్తక సంఘాలు, ఇతర కార్మికులు తరచుగా ముగాబే జాంయు-పిఎఫ్ పార్టీ విధానాలతో అసంతృప్తిని వ్యక్తపరిచేందుకు తరచూ నిరసన ప్రదర్శనలు చేసారు. 1996 లో ప్రభుత్వోద్యోగులు, నర్సులు, జూనియరు వైద్యులు జీతం సమస్యలపై సమ్మె చేశారు.^[63][64]ప్రజల సాధారణ ఆరోగ్యం కూడా గణనీయంగా క్షీణించడం ప్రారంభమైంది; 1997 నాటికి ప్రజలలో 25% మంది ఎయిడ్సు వ్యాధి బారిన పడ్డారు. ఇది దక్షిణ ఆఫ్రికాలోని అధిక భాగాన్ని ప్రభావితం చేసింది.^[65][66]

1997 లో ZANU-PF ప్రభుత్వానికి భూ పునఃపంపిణీ తిరిగి ప్రధాన సమస్యగా మారింది. 1980 ల నుండి "కోరుకున్న-కొనుగోలుదారు- కోరుకున్న-విక్రేత" వంటి భూ సంస్కరణల కార్యక్రమం ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ అల్పసంఖ్యాక శ్వేతజాతి జింబాబ్వే జనాభా (0.6%) దేశం అత్యంత సారవంతమైన వ్యవసాయ భూమిలో 70% కలిగి ఉంది.^[67]

2000 లో ప్రభుత్వం దాని ఫాస్టు ట్రాకు ల్యాండు సంస్కరణ కార్యక్రమంతో ముందుకు వచ్చింది. ఇది అల్పసంఖ్యాక శ్వేతజాతి ప్రజల నుండి బలవంతంగా భూసేకరణ చేసి ఆధిఖ్యతలో ఉన్న నల్లజాతి జనాభాకు పునఃపంపిణీ చేయటానికి ఉద్దేశించబడింది.^[68] శ్వేతజాతి ప్రజల భూములను స్వాధీనం చేసుకున్న తరువాత నిరంతర కరువులు, బాహ్య ఆర్థికసహాయ క్షీణత, ఇతర మద్దతుల తీవ్రమైన తగ్గుదల కారణంగా సాంప్రదాయకంగా దేశంలోని ప్రధాన ఎగుమతి ఉత్పాదక రంగంగా ఉన్న వ్యవసాయ ఎగుమతులలో పదునైన క్షీణతకు దారితీసింది.^[68] కొంతమంది 58,000 స్వతంత్ర నల్లజాతి రైతులు చిన్న తరహా ప్రయత్నాల ద్వారా క్షీణించిన నగదు పంట విభాగాలను పునరుద్ధరించడంలో పరిమితమైన విజయాన్ని సాధించారు.^[69]

అధ్యక్షుడు ముగాబే, ZANU-PF పార్టీ నాయకత్వం మీద విస్తృతమైన అంతర్జాతీయ ఆంక్షలు విధించబడ్డాయి.^[70] 2002 లో నిర్లక్ష్యమైన వ్యవసాయ నిర్బంధాలు, కఠోర ఎన్నికల దిద్దుబాటు కారణంగా దేశం కామన్వెల్తు ఆఫ్ నేషన్సు నుండి సంస్పెండు చేయబడింది.^[71] తరువాతి సంవత్సరం జింబాబ్వే అధికారులు స్వచ్ఛందంగా దాని కామన్వెల్తు సభ్యత్వాన్ని రద్దు చేశారు.^[72] 2002 లో " జింబాబ్వే డెమోక్రసీ అండ్ ఎకనామికు రికవరీ యాక్టు ఆఫ్ 2001 (ZDERA)" అమలులోకి వచ్చింది. ఇది సెక్షను 4 సి, బహుపాక్షిక ఫైనాన్సింగు పరిమితి ద్వారా జింబాబ్వే ప్రభుత్వం క్రెడిటు ఫ్రీజును సృష్టించింది. ఈ బిల్లుకు " బిలు ఫ్రిస్టు " స్పాన్సరు చేసింది. యు.ఎస్. సెనేటర్లు హిల్లరీ క్లింటను, జో బిడెను, రుసు ఫింగోల్డు, జెస్సీ హెల్మ్సు సహ-స్పాన్సరు చేసారు. ZDERA సెక్షను 4C ద్వారా, సెక్షను 3 లో పేర్కొన్న ఇంటర్నేషనలు ఫైనాన్షియలు ఇన్స్టిట్యూషన్లలో డైరెక్టరు ఆఫ్ ట్రెజరీని ఆదేశించడం జరిగింది. "వ్యతిరేకించటానికి, ఓటు వేయడానికి - (1) ఏదైనా రుణ, క్రెడిటు, లేదా జింబాబ్వే ప్రభుత్వానికి హామీ ఇవ్వడం లేదా (2) జింబాబ్వే ప్రభుత్వం యునైటెడు స్టేట్సు లేదా ఏదైనా అంతర్జాతీయ ఆర్ధిక సంస్థకు రుణాల రద్దు లేదా తగ్గించడం. "^[73]

2003 నాటికి దేశ ఆర్ధిక వ్యవస్థ కూలిపోయింది. ఇది జింబాబ్వే నుండి 11 మిలియన్ల మంది దేశం విడిచి పారిపోయారు. మిగిలి ఉన్న నాలుగింట మూడవభాగం ప్రజలు రోజుకు ఒక డాలరు కంటే తక్కువ ఆదాయంతో జీవించారు. నివసిస్తున్నారు.^[74]

2005 లో జరిగిన ఎన్నికల తరువాత ప్రభుత్వం "ఆపరేషను మురమ్బత్స్వినా" ను ప్రారంభించబడింది. పట్టణాలు, నగరాలలో వెలుగులోకి వచ్చిన అక్రమ మార్కెట్లు, మురికివాడలను నిర్మూలించే ప్రయత్నంలో పట్టణ పేదలలో గణనీయమైన భాగాన్ని నిరాశ్రయులను చేసింది.^[75][76] జనాభాకు మంచి గృహనిర్మాణాన్ని అందించే ప్రయత్నంగా జింబాబ్వే ప్రభుత్వం ఈ ఆపరేషన్ను వర్ణించింది. అయితే అమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనలు వంటి విమర్శకుల అభిప్రాయంలో అధికారులు తమ బాధ్యతలు సరిగా నిర్వహించలేదని వెల్లడైంది.^[77]

2008 మార్చి 29 న జింబాబ్వే పార్లమెంటరీ ఎన్నికలతో పాటు అధ్యక్ష ఎన్నికలను నిర్వహించింది. ఈ ఎన్నికల ఫలితాలను రెండు వారాలు నిలిపివేశారు. తరువాత " మూవ్మెంటు ఫర్ డెమొక్రాటికు చేంజి - త్స్వంగిరై (ఎం.డి.సి-టి) పార్లమెంటు దిగువ సభలో ఒక సీటులో అధారిటీ సాధించినట్లు గుర్తించబడింది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

2008 చివరలో జింబాబ్వేలో సమస్యలు, జీవన ప్రమాణాల, ప్రజా ఆరోగ్యం (డిసెంబరులో ప్రధాన కలరా వ్యాప్తితో), అనేక ప్రాథమిక వ్యవహారాలలో సంక్షోభ నిష్పత్తులను చేరుకున్నాయి.^[78] జింబాబ్వేలోని ఆహార అభద్రతా కాలంలో ఎన్.జి.ఒ.లు ప్రభుత్వం నుండి ప్రాథమిక ఆహార సరఫరాదారు బాధ్యతను తీసుకున్నారు.^[79]

2008 సెప్టెంబరులో Tsvangirai, అధ్యక్షుడు ముగాబే మధ్య అధికార భాగస్వామ్య ఒప్పందం కుదిరింది. వారి సంబంధిత రాజకీయ పార్టీల మధ్య వైవిధ్యాల కారణంగా ఈ ఒప్పందం 2009 ఫిబ్రవరి 13 వరకు పూర్తిగా అమలు కాలేదు. 2010 డిసెంబరు నాటికి "పాశ్చాత్య ఆంక్షలు" తొలగించకపోతే జింబాబ్వేలో మిగిలిన ప్రైవేటు యాజమాన్యంలోని కంపెనీలను పూర్తిగా కోల్పోతారని ముగబే భయపడ్డారు.^[80]

2011 ఫ్రీడం హౌసు సర్వేలో అధికార-భాగస్వామ్య ఒప్పందం తరువాత జీవన పరిస్థితులు మెరుగుపడ్డాయని సూచించింది.^[81] " ఆఫీసు ఫర్ ది కోర్డినేషను ఆఫ్ హ్యూమనిటేరియను అఫైర్సు " దాని 2012-2013 ప్రణాళికా పత్రంలో "2009 నుంచి జింబాబ్వేలో మానవతావాద పరిస్థితి మెరుగుపడింది. అయినప్పటికీ చాలామంది ప్రజల పరిస్థితులు అస్థిరంగా ఉన్నాయి." అని పేర్కొన్నది.^[82]

2013 జనవరి 17 న ఉపాధ్యక్షుడు జాను నకోమో 78 ఏళ్ల వయస్సులో సెయింట్ అన్నే హాస్పిటలు, హారారేలో (78) క్యాన్సరుతో మరణించాడు.^[83] జింబాబ్వే రాజ్యాంగ ప్రజాభిప్రాయ సేకరణలో ఆమోదించబడిన కొత్త రాజ్యాంగం 2013 అధ్యక్ష అధికారాలను అడ్డుకుంది.^[84]

2013 జూలై జింబాబ్వే జనరలు ఎన్నికలో ముగాబే అధ్యక్షుడిగా తిరిగి ఎన్నికయ్యాడు. ఎన్నికలలో ది ఎకనామిస్టు "మోసపూరితమైనవి" అని వర్ణించింది.^[85] ది డైలీ టెలిగ్రాఫ్ "దోచుకున్నది" గా పేర్కొంది.^[86] " ది డెమొక్రాటు ఛేంజి ఫరు ది డెమొక్రటికు చేంజి " భారీ మోసం ఆరోపణలు చేసి కోర్టుల ద్వారా ఉపశమనం పొందటానికి ప్రయత్నించింది. ^[87] 2014 డిసెంబరులో ZANU-PF కాంగ్రెసులో అధ్యక్షుడు రాబర్టు ముగాబే అనుకోకుండా 2008 లో 73% ఆశ్చర్యకరంతో గెలిచాడు.^[88] ఎన్నికలను గెలిచిన తరువాత ముగాబే ZANU-PF ప్రభుత్వం ఏక పార్టీ పాలనను తిరిగి ప్రవేశపెట్టింది.^[86] ప్రజా సేవలను రెట్టింపు చేసింది. ది ఎకనామిస్టు "దుర్వినియోగం, మిరుమిట్లుగొన్న అవినీతి" అని అభిప్రాయపడింది.^[85] ఇన్స్టిట్యూటు ఫర్ సెక్యూరిటీ స్టడీసు (ఐ.ఎస్.ఎస్) నిర్వహించిన 2017 అధ్యయనంలో ప్రభుత్వం ఆర్థిక వ్యవస్థ క్షీణత కారణంగా సంస్థలకు నిధిసహాయం చేయగలిగిన సమర్ధతను కోల్పోయి తన అసమర్ధతను కప్పిపుచ్చుకోవడానికి ప్రభుత్వం అవినీతిని ప్రోత్సహించింది " తెలియజేసింది.^[89]

2016 జూలైలో దేశంలో ఆర్థిక పతనానికి సంబంధించి దేశవ్యాప్త నిరసనలు జరిగాయి.^[90][91] ఆర్థికమంత్రి "ప్రస్తుతం మనకు ఏదీ లేదు" అని ఒప్పుకుంది.^[85]

2017 నవంబరులో సైనిక నాయకత్వంలో నిర్వహించబడిన తిరుగుబాటు ద్వారా ఉపాధ్యక్షుడు ఎమ్మార్సను మన్నాగగ్వా తొలగించిన తరువాత ముగాబేను సైన్యం గృహ నిర్బంధంలో ఉంచింది. సైన్యం వారి చర్యలు తిరుగుబాటుగా భావించడాన్ని ఖండించారు.^[12][13] 2017 నవంబరు 21 న ముగాబే రాజీనామా చేశాడు. జింబాబ్వే రాజ్యాంగం ఆధారంగా ఉపాధ్యక్షునికి అధికారం అప్పగించాలి. ఉపాధ్యక్షుడు ఫెలెఖెజెలా ఫికో అధికారం చేపట్టాడు. గ్రేసు ముగాబే మద్దతుదారుడు ZANU-PF చీఫ్ విప్ లవ్మోర్ మాటుకే " మినగాగ్వా అధ్యక్షుడిగా" నియమించబడతారని రాయిటర్సు వార్తా సంస్థకు చెప్పాడు. ^[15]

2017 డిసెంబరులో " జింబాబ్వే న్యూసు " వివిధ గణాంకాలు ఉపయోగించి ముగాబే శకం గణించబడింది. 1980 లో స్వాతంత్ర్యం సమయంలో దేశం ఆర్థికంగా 5% వార్షిక ఆర్థికాభివృద్ధి సాధించి తరువాత చాలాకాలం స్థంభించింది. 37 సంవత్సరాలుగా ఈ పెరుగుదల రేటు నిర్వహించబడి ఉంటే జింబాబ్వే జి.డి.పి. 2016 నాటికి $ 52 బిలియన్ల అమెరికా డాలర్లకు చేరుకుని ఉంటుంది. 1980 లో ఆఫ్రికా జనాభా పెరుగుదల సంవత్సరానికి 3,5% ఉండగా 21 సంవత్సరాలకు అది రెట్టింపు కావాలి. ఈ వృద్ధి నిర్వహించబడితే జనాభా 31 మిలియన్లు ఉండేది. బదులుగా 2018 నాటికి అది సుమారు 13 మిలియన్లు ఉంది. ఈ వ్యత్యాసాలు వ్యాధి నుండి సంభవించాయని నమ్మేవారు, పాక్షికంగా తక్కువ సంతానోత్పత్తి కారణంగా జరిగిందని కొందరు విశ్వసించారు. ఆయుఃప్రమాణం సగానికి తగ్గింది. ప్రభుత్వంచే రాజకీయంగా ప్రేరేపిత హింస నుండి మరణాలు 1980 నుండి 2,00,000 మించిపోయింది. ముగాబే ప్రభుత్వం ప్రత్యక్షంగా లేదా పరోక్షంగా 37 సంవత్సరాలలో కనీసం మూడు మిలియన్ల మంది జింబాబ్వేల మరణాలకు సాక్షిగా నిలిచింది.^[92]

దక్షిణ ఆఫ్రికాలో జింబాబ్వే భూభాగం 15 ° నుండి 23 ° దక్షిణ అక్షాంశం, 25 ° నుండి 34 ° ల రేఖాంశం మద్య ఉంటుంది. ఇది దక్షిణసరిహద్దులో దక్షిణ ఆఫ్రికా, పశ్చిమ, నైరుతిసరిహద్దులో బోత్సువానా, వాయువ్యసరిహద్దులో జాంబియా, తూర్పు, ఈశాన్య సరిహద్దులో మొజాంబిక్ సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. దాని వాయువ్య మూల నమీబియా నుండి దాదాపు 150 మీటర్లు ఉంటుంది. ఇది దాదాపు నాలుగు-దేశాల సంగమకేంద్రాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. దేశంలోని చాలా భాగం ఎత్తైనదిగా ఉంటుంది. ఇది ఒక కేంద్ర పీఠభూమి (అధిక వాలు) కలిగి ఉంటుంది. ఇది నైరుతీ నుండి ఉత్తరం వైపుగా 1,000 - 1,600 మీటర్ల ఎత్తుకు చేరుకుంటుంది. దేశం తూర్పున ఉన్న అతి పెద్ద పర్వత ప్రాంతం తూర్పు హైలాండ్సు అని పిలువబడుతోంది. ఇది పర్వత శిఖరంపై ఉన్న న్యాంగని 2,592 మీ. ఎత్తులో ఉంది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

పర్వతప్రాంతాలు వారి సహజ పర్యావరణానికి ప్రసిద్ది చెందాయి. న్యంగ, ట్రౌటుబెకు, చిమనిమని, వుంబా, సెలిండా పర్వతం సమీపంలోని చిరందా ఫారెస్టు వంటి పర్యాటక ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. దేశంలో సుమారు 20% లో 900 మిల్లీమీటర్ల దిగువన ఉన్న లోతట్టు ప్రాంతాలు ఉన్నాయి (తక్కువ వెడల్పు). విక్టోరియా జలపాతం ప్రపంచంలోని అతిపెద్ద, అత్యంత అద్భుతమైన జలపాతాలలో ఒకటిగా ఉంది. ఇది దేశం తీవ్రమైన వాయువ్యంలో ఉంది. ఇది జాంబేజి నదిలో భాగంగా ఉంది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

నైసర్గికం

భౌగోళికంగా జింబాబ్వే రెండు భూక్షయ చక్రభ్రమణాలను అనుభవించింది. రెండు ప్రధాన పోస్టు-గోండ్వానా కోతకు సంబంధించిన చక్రాలు (ఆఫ్రికా, పోస్ట్-ఆఫ్రికా అని కూడా పిలుస్తారు), చాలా స్వల్పమైన ప్లియో-ప్లీస్టోసెను సైకిలు. ^[93]

వాతావరణం

జింబాబ్వే అనేక స్థానిక వైవిధ్యాలతో ఒక ఉష్ణ మండలీయ వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంది. దక్షిణ ప్రాంతాలలో వేడి, పొడి వాతావరణానికి ప్రసిద్ది చెందింది, మధ్య పీఠభూమిప్రాంతాలలో చలికాలంలో హిమపాతం ఉంటుంది, జాంబెసీ లోయ తీవ్ర వేడికి ప్రసిద్ధి చెందింది. తూర్పు ఎగువభూములు సాధారణంగా చల్లని ఉష్ణోగ్రతలు, దేశంలో అత్యధిక వర్షపాతం కలిగి ఉంటాయి. దేశంలో వర్షాకాలం సాధారణంగా అక్టోబరు చివరి నుండి మార్చి వరకు ఉంటుంది. వేడి వాతావరణం ఎత్తును పెరగడం ద్వారా నియంత్రించబడుతుంది. జింబాబ్వే కరువులు పునరావృతమౌతుంటాయి. తాజాగా 2015 లో మొదలై 2016 లో కొనసాగింది. అరుదుగా తీవ్రమైన తుఫానులు ఉంటాయి.^[94]

వృక్షజాలం, జంతుజాలం

తూర్పు పర్వత ప్రాంతాలు తేమ, పర్వతమయంగా ఉండి ఉష్ణమండల సతత హరిత, హార్డువుడు వృక్షాలతో అటవీ ప్రాంతాలకు మద్దతు ఇస్తుండగా, ఈ దేశంలో ఎక్కువగా సవన్నా ఉంది. ఈ తూర్పు ఎత్తైన పర్వతప్రాంతాలలో కనిపించే చెట్లు టేకు, మహోఘాని, విస్తారమైన జాతులు కలిగిన అత్తి, న్యూటోనియా అటవీ, పెద్ద ఆకు, వైటు స్టింకువుడు, చిరిందా స్టింక్వుడు, నాబ్థ్రోను అనేక ఇతరమైన వృక్షజాతులు ఉన్నాయి.

దేశపు దిగువప్రాంతాలలో మోపను, కాంబ్రేటం, బాబోబ్సు ఉన్నాయి. దేశం చాలా భాగం మైక్రోబు అడవుల భూభాగంతో నిండి ఉంటుంది. బ్రొక్కెస్టెజియ జాతులు, ఇతర జాతుల వృక్షాలు ఆధిపత్యం కలిగి ఉన్నాయి. అనేక పువ్వుల పొదలలో మందార, ఫ్లేం లిల్లీ, స్నేక్ లిల్లీ, సాలీడు లిల్లీ, లియోనాటసు, క్యాసియ, విస్టేరియా, డొమెంబయా ఉన్నాయి. జింబాబ్వేలో సుమారు 350 రకాల క్షీరదాలు ఉన్నాయి. అనేక పాములు, బల్లులు, 500 పక్షి జాతులు, 131 చేప జాతులు ఉన్నాయి.

పర్యావరణ వివాదాలు

ఒకప్పుడు జింబాబ్వేలో పెద్ద భాగాలలోని అడవులు విస్తారమైన వన్యప్రాణులకు నిలయంగా ఉన్నాయి. అటవీ నిర్మూలనము ఆక్రమణలు వన్యప్రాణుల సంఖ్యను తగ్గించాయి. జనాభా పెరుగుదల, పట్టణ విస్తరణ, ఇంధన కొరత కారణంగా ఉడ్ల్యాండు క్షీణతకు, అటవీ నిర్మూలనకు ప్రధాన కారణాలుగా ఉన్నాయి.^[95] సారవంతమైన నేల పరిమాణాన్ని భూక్షయం తగ్గిస్తుంది. పర్యావరణవేత్తలు వ్యవసాయం కొరకు రైతులు చెట్లను, అడవినీ కాల్చివేసే విధానాన్ని విమర్శించారు.^[96]

ఖనిజాలు, బంగారం,^[94] వ్యవసాయం జింబాబ్వే ప్రధాన విదేశీ ఎగుమతులుగా ఉన్నాయి. పర్యాటక రంగం దాని ఆర్థిక వ్యవస్థలో కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది.^[97]

మైనింగు రంగం చాలా లాభదాయకంగా ఉంది. ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ప్లాటినం నిల్వలు ఆంగ్లో అమెరికన్ పి.ఎల్.సి, ఇంపాలా ప్లాటినం సంస్థలు త్రవ్వి వెలికితీస్తున్నాయి.^[98] 2006 లో కనుగొన్న మరాంజే వజ్రాల క్షేత్రాలలో ఒక శతాబ్దం కంటే ఎక్కువ కాలం వజ్రాలు లభించాయి.^[99] దేశంలోని ఆర్థిక పరిస్థితిని గణనీయంగా అభివృద్ధిచేసే సామర్థ్యాన్ని వారు కలిగి ఉన్నప్పటికీ ఈ క్షేత్రంలోని ఆదాయం దాదాపుగా సైనిక అధికారులు, ZANU-PF రాజకీయవేత్తల జేబులలోకి అక్రమంగా అదృశ్యమయ్యాయి.^[100]

ఉత్పత్తి చేసిన క్యారెట్ల ప్రకారం మరాన్గు ఫీల్డు ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద వజ్రాల ఉత్పాదక ప్రాజెక్టులలో ఒకటిగా గుర్తించబడుతుంది.^[101] 2014 లో 12 మిలియన్ల క్యారెట్లను (350 మిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల విలువైన)ఉత్పత్తి చేస్తుంది.^[102] దక్షిణాఫ్రికాకు ఆఫ్రికా ఖండంలో జింబాబ్వే అతిపెద్ద వ్యాపార భాగస్వామిగా ఉంది.^[103]

ప్రైవేటు సంస్థలకు పన్నులు, సుంకాలు ఎక్కువగా ఉంటాయి. ప్రభుత్వ సంస్థలకు సబ్సిడీలు బలంగా ఉన్నాయి. సంస్థలకు ప్రభుత్వ నియంత్రణ ఖరీదైనదిగా మారింది. వ్యాపారాన్ని ప్రారంభించడం, మూసివేయడం నెమ్మది జరిగే ప్రక్రియగా, ఖరీదైన ప్రక్రియగా ఉంది.^[104] ప్రభుత్వ ఖర్చు 2007 లో జిడిపిలో 67% కి చేరింది.^[105]

దేశంలో పర్యాటక రంగం ఒక ముఖ్యమైన పరిశ్రమగా ఉంది. అయితే ఇటీవల సంవత్సరాల్లో అది విఫలమైంది. 2000 నాటికి అటవీ నిర్మూలన కారణంగా జింబాబ్వే వన్యప్రాణిలో 60% మరణించిందని 2007 జూన్ లో జింబాబ్వే కన్జర్వేషను టాస్కు ఫోర్సు ఒక నివేదికను విడుదల చేసింది. విస్తృతమైన అటవీ నిర్మూలనతో కలిపి వన్యజీవన నష్టం ర్యాటక పరిశ్రమకు ప్రమాదకరమని నివేదిక హెచ్చరించింది.^[106]

జింబాబ్వే ఐ.సిటి. విభాగం వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతోంది. 2011 జూన్ - జూలైలో మొబైలు ఇంటర్నెటు బ్రౌజరు సంస్థ ఒపేరా నివేదిక, ఆఫ్రికాలో వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న మార్కెట్టుగా జింబాబ్వేకు స్థానం కల్పించింది.^[107][108]

2002 జనవరి 1 నుండి జింబాబ్వే ప్రభుత్వం అంతర్జాతీయ ఆర్థిక సంస్థల వద్ద క్రెడిటును స్థబింపజేసింది. యు.ఎస్. చట్టం దీనిని " జింబాబ్వే డెమోక్రసీ అండు ఎకనామికు రికవరీ ఆక్టు 2001 " (ZDERA) అని పిలిచింది. సెక్షను 4సి ట్రెజరీ కార్యదర్శికి జింబాబ్వే ప్రభుత్వానికి రుణాల పొడిగింపు, క్రెడిట్ను రద్దు చేయాలని అంతర్జాతీయ ఆర్థిక సంస్థల డైరెక్టర్లుకి నిర్దేశిస్తుంది.^[109] యునైటెడు స్టేట్సు ప్రకారం ఈ ఆంక్షలు ప్రభుత్వ అధికారుల యాజమాన్యం లేదా నియంత్రణలో ఉన్న ఏడు నిర్దిష్ట వ్యాపారాలను మాత్రమే లక్ష్యంగా చేసుకున్నాయి. సాధారణ పౌరులకు ఇది వర్తించదు. కాదు.^[110]

1980 లలో జింబాబ్వే సానుకూల ఆర్థిక వృద్ధిని సాధించింది (సంవత్సరానికి 5% GDP పెరుగుదల). 1990 లు (సంవత్సరానికి 4.3% జి.డి.పి. అభివృద్ధి). 2000 నుంచి 5% క్షీణించింది. 2001 లో 8%, 2002 లో 12%, 2003 లో 18% క్షీణించింది.^[111] 1998 -2002 వరకు " డెమొక్రటికు రిపబ్లికు ఆఫ్ ది కాంగో " యుద్ధంలో పాల్గొనడం వందలాది మిలియన్ల డాలర్ల ఆర్ధికనష్టానికి కారణం అయింది.^[112] From 1999–2009, Zimbabwe saw the lowest ever economic growth with an annual GDP decrease of 6.1%.^[113]

ఆర్థిక వ్యవస్థ తిరోగమనానికి ప్రధానంగా వనరుల దుర్వినియోగం, అవినీతి కారణాలయ్యాయి. 2000 నాటి వివాదాస్పద భూ జప్తులలో 4,000 మంది శ్వేతజాతి రైతులను తరలించడం జరిగింది.^{[114][115][116][117]} జింబాబ్వేను ప్రభుత్వం, దాని మద్దతుదారులు పాశ్చాత్య ఆర్ధిక వ్యవస్థను అణచివేసిన కారణంగా దాని బంధువుల అణిచివేతకు ప్రతీకారంగా అంక్షలు విధించబడ్డాయని పేర్కొన్నారు.^[118]

2005 నాటికి సగటు జింబాబ్వే కొనుగోలు శక్తి 1953 నాటి స్థాయికి పడిపోయింది.^[119] 2005 లో కేంద్ర బ్యాంకు గవర్నరు గిడియాను గోనో నేతృత్వంలోని ప్రభుత్వం శ్వేతజాతి రైతులు తిరిగి రావడానికి చర్చలు ప్రారంభించారు. దేశంలో ఇప్పటికీ 400 - 500 మంది మిగిలిపోయారు. కాని వారి స్వాధీనంలో ఉన్న భూమి ఎక్కువ భాగం ఫలవంతమైనది కాదు.^[120] 2016 నాటికి సుమారు 4,500 మంది శ్వేతజాతి రైతులలో 300 మంది రైతులు స్వంత వ్యవసాయభూములను వదిలి వెళ్ళారు. వదిలి వెళ్ళిన రైతులు సుదూరప్రాంతాలకు, వారి యజమానులకు రక్షణ కొరకు రుసుము చెల్లించబడింది.^[86]

జనవరి 2007 లో ప్రభుత్వం కొంతమంది శ్వేతజాతి రైతులకు దీర్ఘకాలిక అద్దె విధానం జారీ చేసింది.^[121] పూర్వపు బహిష్కరణ నోటీసులు ఇచ్చిన మిగిలిన శ్వేతజాతి రైతులను భూమిని స్వాధీనం చేయడం కాని ఖైదు చేయబడడం జరుగుతుందని నిర్బంధించారు.^[122][123] ముగాబే జింబాబ్వే ఆర్థిక వ్యవస్థ పతననానికి, అలాగే దేశం 80% అధికారిక నిరుద్యోగానికి విదేశీయ ప్రభుత్వాలు కారణమని ఆరోపించారు.^[124]దేశంలో సెంట్రలు స్టాటిస్టికలు ఆఫీసు ప్రకారం ఆగష్టు 2008 ఆగస్టులో అధికారికంగా ద్రవ్యోల్భణం 1,12,00,000% ఉందని అధికారిక అంచనా వేసింది. 1998 లో వార్షికంగా 32% అధికరించింది.^[125] ఇది అధిక ద్రవ్యోల్బణ స్థితికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది. కేంద్ర బ్యాంకు కొత్త 100 బిలియన్ల డాలరు నోటును ప్రవేశపెట్టింది.^[126]

2009 జనవరి 29 న ద్రవ్యోల్బణాన్ని ఎదుర్కొనే ప్రయత్నంలో తార్కాలిక ఆర్థిక మంత్రి ప్యాట్రికు చినామాసా జింబాబ్వే ప్రజలు జింబాబ్వే డాలరుతో ఇతర, స్థిర కరెన్సీలను వ్యాపారం చేయడానికి అనుమతించబడుతుందని ప్రకటించారు.^[127] ద్రవ్యోల్బణాన్ని ఎదుర్కోవటానికి, ఆర్ధిక వృద్ధిని ప్రోత్సహించే ప్రయత్నంలో జింబాబ్వే డాలరు 2009 ఏప్రిల్ 12 న నిరవధికంగా నిలిపివేయబడింది.^[128] 2016 లో జింబాబ్వే సంయుక్త రాష్ట్రాల డాలరు, రాండు (సౌత్ ఆఫ్రికా), పులా (బోత్సుస్వానా), యూరో, పౌండు స్టెర్లింగు (యుకె) వంటి పలు ఇతర కరెన్సీలలో వాణిజ్యాన్ని అనుమతించింది.^[129] 2019 ఫిబ్రవరిలో ఆర్బిజెడు గవర్నరు జింబాబ్వే ఆర్థిక సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి నూతన స్థానిక కరెన్సీ " ఆర్.టి.జి.ఎస్ డాలరు " ప్రవేశపెట్టబడింది.^[130]

2009 లో జింబాబ్వే డాలరుకు బదులుగా యూనిటీ గవర్నమెంటు అనేక కరెన్సీల స్వీకరణ తరువాత జింబాబ్వే ఆర్థిక వ్యవస్థ పుంజుకుంది. 2009 - 2012 మధ్యకాలంలో జిడిపి 8-9% అధికరించింది.^[131] 2010 నవంబరులో ఐ.ఎం.ఎఫ్. జింబాబ్వే ఆర్థిక వ్యవస్థ "రెండో సంవత్సరం ఆర్థిక వృద్ధిని పూర్తి చేసింది" అని వర్ణించింది.^[132][133] 2014 నాటికి జింబాబ్వే కోలుకొని 1990 ల స్థాయికి చేరుకుంది.^[131] అయినప్పటికీ 2012 - 2016 మధ్యకాలంలో పెరుగుదల క్షీణించింది.^[134]

దేశం అతిపెద్ద ప్లాటినం కంపెనీ జింప్లాట్లు 500 మిలియన్ల డాలర్ల విస్తరణతో ముందుకు సాగాయి. కంపెనీని జాతీయీకరించాలని ముగాబే బెదిరింపులు చేసినప్పటికీ, ప్రత్యేక $ 2 బిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల ప్రాజెక్టును కొనసాగిస్తోంది.^[135] పాన్-ఆఫ్రికన్ ఇన్వెస్ట్మెంట్ బ్యాంకు IMARA 2011 ఫిబ్రవరిలో జింబాబ్వేలో పెట్టుబడుల అవకాశాలపై అనుకూలమైన నివేదికను విడుదల చేసింది. ఇది మెరుగైన రెవెన్యూ బేసు, అధిక పన్ను వసూలును సూచిస్తుంది.^[136]

2013 జనవరి చివరలో జింబాబ్వే ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ తమ ట్రెజరీలో కేవలం $ 217 మాత్రమే ఉందని, రాబోయే ఎన్నికలకు ప్రణాళిక చేయబడిన 107 మిలియన్ల డాలర్లు వ్యయం కొరకు విరాళాల కోసం దరఖాస్తు చేసుకోవచ్చని నివేదించింది.^[137][138]

2014 అక్టోబరు నాటికి మెటల్లోను కార్పోరేషను జింబాబ్వే అతి పెద్ద గోల్డు మైనరుగా ఉంది.^[139] ఈ సమూహం తన ఉత్పత్తిని 2019 నాటికి సంవత్సరానికి 5,00,000 ట్రాయ్ ఔన్సులకు అధికరించాలని భావించింది.^[139]

వ్యవసాయం

జింబాబ్వే వాణిజ్య వ్యవసాయ రంగం సాంప్రదాయకంగా ఎగుమతులు, విదేశీ మారకం మూలంగా ఉంది. ఇది 4,00,000 ఉద్యోగాలను అందిస్తుంది. అయినప్పటికీ ప్రభుత్వ భూ సంస్కరణల కార్యక్రమాల కారణంగా వ్యవసాయరంగం దెబ్బతిన్నది. ఫలితంగా జింబాబ్వేని ఆహార ఉత్పత్తుల నికర దిగుమతిదారుగా మార్చింది.^[140] ఉదాహరణకు 2000 - 2016 వార్షిక గోధుమల ఉత్పత్తి 2,50,000 టన్నుల నుండి 60,000 టన్నులకు పడిపోయింది. మొక్కజొన్న రెండు మిలియను టన్నుల నుండి 5,00,000 టన్నులకు తగ్గింది. గొడ్డు మాంసం కొరకు వధించబడిన పశువులు 6,05,000 నుండి 2,44,000కు తగ్గాయి.^[86] కాఫీ ఉత్పత్తి 2000 లో శ్వేతజాతీయుల యాజమాన్యంలోని బహుమతిగా ఉన్న ఎగుమతి కాఫీ పొలాల స్వాధీనం తరువాత ఆగిపోయింది. అది తిరిగి కోలుకోలేదు.^[141]

గత పది సంవత్సరాలుగా, పాక్షిక-ఆరిడు ట్రాపిక్సు (ICRISAT) కొరకు ఇంటర్నేషనలు క్రాప్సు రిసెర్చి ఇన్స్టిట్యూటు, జింబాబ్వే రైతులకు పరిరక్షిత వ్యవసాయ పద్ధతులను అనుసరించడానికి సహాయపడింది. అభివృద్ధి చేయబడిన వ్యవసాయేతర పద్ధతి దిగుబడులను అధికరింపజేస్తుంది. కనీస నేలసారం పరిరక్షించడానికి మూడు సూత్రాలను ఉపయోగిస్తున్నారు. కాయకూరల పెంపకం, సేంద్రియ వ్యవసాయ పద్ధతులను ఉపయోగించడం, రైతులు ఇంఫిల్టరేషను మెరుగుపరచడం, బాష్పీభవనం, నేల కోత తగ్గిస్తాయని, భూసారాన్ని కాపాడుతుందని భావిస్తున్నారు.^{[ఆధారం చూపాలి]}

2005 - 2011 మధ్య జింబాబ్వేలో పరిరక్షణా వ్యవసాయాన్ని అభ్యసిస్తున్న వ్యవసాయదారుల సంఖ్య 5000 నుండి 150000 కు అధికరించింది. వివిధ ప్రాంతాల్లో 15% నుండి 100% మధ్య ధాన్యపు దిగుబడి పెరిగింది..^[142]

పర్యాటకం

2000 లో భూ సంస్కరణ కార్యక్రమం తరువాత జింబాబ్వేలో పర్యాటకం క్రమంగా క్షీణించింది. 1990 లలో అధికరించిన తరువాత (1999 లో 1.4 మిలియన్ల మంది పర్యాటకులు) పరిశ్రమ సంఖ్యలు 2000 లో జింబాబ్వే సందర్శకులు 75% తగ్గారని వర్ణించారు.^{[ఆధారం చూపాలి]}డిసెంబరు నాటికి 80% హోటలు గదులు ఖాళీగా ఉండిపోయాయి.^[143]

2016 లో జింబాబ్వే పర్యాటకం మొత్తం విలువు $ 1.1 బిలియను (యు.ఎస్.డి) ఉంది. ఇది జింబాబ్వే జిడిపిలో సుమారు 8.1%. 2017 లో ఇది 1.4% పెరుగుతుందని భావిస్తున్నారు. ప్రయాణ, పర్యాటక రంగాలలో, అదేవిధంగా పరిశ్రమల ప్రయాణానికి పరోక్షంగా ఉద్యోగాలలో 5.2% జాతీయ ఉపాధికి మద్దతు ఇస్తుంది. 2017 లో 1.4% పెరుగుతుందని భావిస్తున్నారు.^[144]

2000 - 2007 మధ్య జింబాబ్వే నుండి అనేక వైమానిక సంస్థలు వైదొలిగాయి. ఆస్ట్రేలియాలో క్వాంటాసు, జర్మనీ లుఫ్తాన్సా, ఆస్ట్రియా ఎయిర్లైనుసు లాగి మొట్టమొదటివిడతగా వైదొలిగాయి. 2007 లో బ్రిటిషు ఎయిర్వేసు హరారేకు అన్ని ప్రత్యక్ష విమానాలను సస్పెండు చేసింది.^[143][145] ఆఫ్రికాలోని అన్నిదేశాలకు, ఐరోపా, ఆసియాలో కొన్ని గమ్యస్థానాలకు, నిర్వహించబడుతున్న ఎయిరు జింబాబ్వే, ఫిబ్రవరి 2012 లో కార్యకలాపాలు నిలిపివేసింది.^[146] 2017 నాటికి అనేక పెద్ద వాణిజ్య విమానయాన సంస్థలు జింబాబ్వేకు విమానాలను తిరిగి ప్రారంభించాయి.

జింబాబ్వేలో అనేక ప్రధాన పర్యాటక ఆకర్షణలు ఉన్నాయి. జింబాబ్వే వాయువ్యంలో జాంబియాతో పంచుకున్న జాంబేజిలో విక్టోరియా జలపాతం ఉంది. ఆర్థిక మార్పులు ముందు ఈ ప్రాంతాలలో పర్యాటక చాలా జింబాబ్వే వైపు వచ్చింది కానీ ఇప్పుడు జాంబియా ప్రధానంగా లబ్ధిపొందుతుంది. ఈ ప్రాంతంలో విక్టోరియా జలపాతం నేషనలు పార్కు కూడా ఉంది. జింబాబ్వేలోని ఎనిమిది ప్రధాన జాతీయ ఉద్యానవనాలలో ఇది ఒకటిగా ఉంది.^[147] వీటిలో అతిపెద్దది హ్వగే నేషనలు పార్కు.

తూర్పు పర్వతప్రాంతాలు మొజాంబిక్ సరిహద్దు సమీపంలో పర్వత ప్రాంతాల శ్రేణి. జింబాబ్వేలోని ఎత్తైన శిఖరం, 2,593 మీ (8,507 అడుగుల) ఎత్తైన ఉన్న న్యంగని పర్వతం ఇక్కడ ఉన్నది. అలాగే బ్వుంబా పర్వతాలు, న్యంగా నేషనలు పార్కు ఉన్నాయి. ఈ పర్వతాలలో ఉన్న " వరల్డు వ్యూ " పర్యాటక ఆకర్షణ ప్రాంతం నుండి 60-70 కి.మీ. (37-43 మైళ్ళు) దూరంలో ఉన్న ప్రాంతం కూడా కనిపిస్తుంది. స్పష్టమైన రోజులలో రూసెపు పట్టణం చూడవచ్చు.

జింబాబ్వే ఒక ప్రత్యేకమైన రాతి శైలిలో నిర్మించిన అనేక పురాతన శిధిలమైన నగరాలు ఆఫ్రికాలో జింబాబ్వేకు పర్యాటకపరంగా ప్రత్యేకత సంతరించుకుంది. వీటిలో మ్వింగ్గిలో గ్రేటు జింబాబ్వే శిధిలాలు అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి. ఇతర శిధిలాలలో ఖామి రూయిన్సు, జింబాబ్వే, దోలో-దోలో, నలతలే ఉన్నాయి.

దక్షిణ జింబాబ్వేలోని బుల్లవేయోకు దక్షిణాన 22 మైళ్ళ (35 కి.మీ.) మాటాబో హిల్సు గ్రానైటు కోప్జెలు, వృక్షాలతో ఉన్న లోయలు ప్రారంభమవుతాయి. గ్రానైటు ఉపరితలంపైకి వస్తున్న సమయంలో ఏర్పడిన వత్తిడితో ఈ కొండలు 2,000 మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం ఏర్పడ్డాయి. అప్పుడు మృదువైన "వేలేబ్బాబు డ్వాలాసు", విరిగిన కోప్జెలు, బండరాళ్లతో రాలినట్లు, దట్టమైన చెట్లతో కూడి ఉంటుంది. మ్జిలికాజి, న్దెబెలె నేషను స్థాపకుడు ప్రాంతానికి 'బాల్డు హెడ్సు ' అని పేరు పెట్టాడు. వాటి పురాతన ఆకృతులు, స్థానిక వన్యప్రాణుల కారణంగా పర్యాటక ఆకర్షణగా మారాయి. సెసిలు రోడెసు, లియండరు స్టారు జేమ్సను వంటి పూర్వపు తెల్ల పయినీర్లు ఈ కొండలలో " వరల్డు వ్యూ " అనే ప్రదేశంలో ఖననం చేయబడ్డారు.^[148]

నీటి సరఫరా, పారిశుధ్యం

జింబాబ్వేలో మంచినీటి సరఫరా, పారిశుద్ధ్యం అనేక చిన్న కార్యక్రమాలుగా విజయవంతంగా నిర్వచించబడుతుంటాయి. కానీ జింబాబ్వే అధికమైన ప్రజానీకానికి శుధీకరణ చేయబడిన నీరు, పారిశుధ్యసేవలు అందుబాటులో లేవు. 2012 లో వరల్డు హెల్తు ఆర్గనైజేషను ప్రకారం జింబాబ్వేకు 80% మెరుగైన అనగా క్లీను, త్రాగు-నీటి వనరులు అందుబాటులో ఉంది. జింబాబ్వేవారిలో కేవలం 40% మాత్రమే మెరుగుపర్చిన పారిశుద్ధ్య సౌకర్యాలను పొందగలిగారు.^[149] గ్రామీణ ప్రాంతాలలో మెరుగైన నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధ్య సదుపాయాలు తక్కువగా అందుబాటులో ఉన్నాయి.^[150]

భవిష్యత్తులో జింబాబ్వేలో నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధ్యం అవసరాలను గుర్తించడానికి అనేక అంశాలు ఉన్నాయి.

జింబాబ్వే ఆర్థికవ్యవస్థ తీవ్రంగా పతనం కావడానికి మూడు ప్రధాన కారణాలు ఉన్నాయి. అవి వరుసగా మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టులను నిర్మించడానికి, విదేశీ సంస్థల ఆర్ధికసహాయానికి అభ్యంతరం, మౌలికనిర్మాణాలకు అవసరమైన నిధుల కొరత, రాజకీయ అస్థిరత్వం.^[150][151]

జింబాబ్వేలో బాగా-అభివృద్ధి చెందిన జాతీయ మౌలిక సదుపాయాలు, పరిశోధనాభివృద్ధిని (ఆర్& డి) ప్రోత్సహించే సుదీర్ఘ సాంప్రదాయం ఉంది. 1930 ల నుండి మార్కెటు పరిశోధనను ప్రోత్సహించడానికి పొగాకు పెంపకందారులపై విధించిన లెవీ ఇందుకు రుజువుగా ఉంది. ^[152][153]

దేశం బాగా అభివృద్ధి చెందిన విద్యా వ్యవస్థను కలిగి ఉంది. తద్వారా 11 మందిలో ఒకరు తృతీయ పట్టాను కలిగి ఉన్నారు. దేశం బలమైన నాలెడ్జు బేసు, విస్తారమైన సహజ వనరులను కలిగి ఉన్న కారణంగా, 2020 నాటికి ఉప-సహారా ఆఫ్రికాలో అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో జింబాబ్వే గుర్తించబడుతుంది.^[152][153]

అయినప్పటికీ జింబాబ్వే అనేక బలహీనతలను సరిచేయాలి.జింబాబ్వే సామాజిక-ఆర్ధిక అభివృద్ధికి పరిశోధన చేయడానికి మౌలికసౌకర్యాలు ఉన్నప్పటికీ విశ్వవిద్యాలయాలు, పరిశోధనా సంస్థలు ఆర్థిక, మానవ వనరులు లోపం కారణంగా పరిశోధనను నిర్వహించడానికి అవసరమైన సామర్ధ్యం లేదు. సాంకేతిక పరిజ్ఞానం నూతన సాంకేతికతలను వ్యాపార రంగంలోకి బదిలీ చేస్తుంది. ఆర్థిక సంక్షోభం అధికరించిన ఆందోళనతో నైపుణ్యం (వైద్యం, ఇంజనీరింగ్ మొదలైనవి) కీలక రంగాలలో విశ్వవిద్యాలయ విద్యార్ధులు, నిపుణుల విదేశీ వలసలను ప్రేరేపించింది. 2012 లో జింబాబ్వే విద్యార్ధులలో 22% కంటే ఎక్కువ మంది (2012 లో ఉప-సహారా ఆఫ్రికా సరాసరి 4% ) విదేశాల్లో తమ డిగ్రీలను పూర్తి చేస్తున్నారు. 2012 లో ప్రభుత్వ రంగంలో 200 మంది పరిశోధకులు (హెడ్ కౌంట్) పనిచేస్తూ ఉన్నారు. వీరిలో నాలుగవ వంతు స్త్రీలు ఉన్నారు. ఇది ఖండాంతర సగటు (2013 లో 91) కు రెండింతలు ఉంది. కానీ దక్షిణాఫ్రికా పరిశోధక సాంద్రత (1 మిలియను ప్రజలకు 818 మంది)లో నాలుగవ భాగం మాత్రమే ఉంది. జింబాబ్వేలో ఉపాధి, పెట్టుబడి జాబు అవకాశాల గురించి ప్రవాసులకు సమాచారం అందించడానికి ప్రభుత్వం జింబాబ్వే " హ్యూమను కాపిటలు వెబ్సైట్ను సృష్టించింది.^[152][153]

మానవ వనరులు పరిశోధన, ఆవిష్కరణ విధానం మూలస్తంభంగా ఉన్నప్పటికీ " మీడియం టర్ము ప్లాను " 2011-2015 విజ్ఞానశాస్త్రం, ఇంజనీరింగులలో పోస్టు గ్రాడ్యుయేటు స్టడీసు ప్రోత్సాహించడానికి స్పష్టమైన విధానాన్ని చర్చించలేదు. 2013 లో జింబాబ్వే విశ్వవిద్యాలయం నుంచి వైజ్ఞానిక, ఇంజనీరింగు రంగాలలో కొత్త పీహెచ్డీల కొరత ఈ తొలగింపుకు కారణంగా ఉంది.^[152][153]

2018 నాటికి అభివృద్ధి అజెండా లేదు. సస్టైనబులు ఎకనామికు ట్రాంసుఫర్మేషను కొరకు జింబాబ్వే ఎజెండాలో శాస్త్రవేత్తలు, ఇంజనీర్ల సంఖ్యను పెంచడానికి ప్రయత్నాలు జరగడం లేదు. పరిశ్రమ, ఇతర ఉత్పాదక రంగాల కొరకు సిబ్బంది అవసరాలు తీర్చడానికి సిబ్బందిని తయారుచేయడం లేదు. అదనంగా, పరిపాలన నిర్మాణాల మధ్య సమన్వయం, సహకారం లేకపోవటం పరిశోధన ప్రాధాన్యతను మరింత అధికం చేస్తుంది. ఇప్పటికే ఉన్న విధానాల పేలవంగా అమలు చేయబడుతున్నాయి.^[152][153]

యునెస్కో సహాయంతో విశదీకరించబడిన తర్వాత 2012 జూన్ లో దేశం రెండవ సైన్సు అండు టెక్నాలజీ పాలసీ ప్రారంభించబడింది. ఇది 2012 నాటికి ఉన్న మునుపటి విధానాన్ని భర్తీ చేస్తుంది. 2012 విధానం బయోటెక్నాలజీ, ఇన్ఫర్మేషను అండ్ కమ్యునికేషను టెక్నాలజీసు (ఐ.సి.టి.లు), అంతరిక్ష శాస్త్రాలు, నానోటెక్నాలజీ, దేశీయ విజ్ఞాన వ్యవస్థలు, టెక్నాలజీలు ఉద్భవిస్తున్న పర్యావరణ సవాళ్లకు శాస్త్రీయ పరిష్కారాలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తాయి. పరిశోధన, అభివృద్ధికి జి.డి.పి. లో 1% కనీసం కేటాయించాలనే ప్రభుత్వ నిర్ణ్యించింది. ద్వితీయ సైన్సు & టెక్నాలజీ పాలసీ, సైన్సు & టెక్నాలజీలో నైపుణ్యాలను అభివృద్ధి చేయడానికి కనీసం 60% విశ్వవిద్యాలయ విద్యను దృష్టిలో ఉంచుకొని పాఠశాల విద్యార్థులకు కనీసం 30% సైన్సు విషయాలను అధ్యయనం చేయటానికి వారి సమయం కేటాయించాలని భావిస్తున్నారు. ^[152][153]

థామ్సన్ రాయిటర్సు వెబ్ సైన్స్ (సైన్స్ సిటేషన్ ఇండెక్స్ ఎక్స్పాండెడ్) ప్రకారం, 2014 లో జింబాబ్వే అంతర్జాతీయంగా జాబితా చేయబడిన పత్రికలలో ఒక మిలియన్ను మందికి 21 ప్రచురణలను ప్రకటించింది. ఇది 15 ఎస్.ఎ.డి.సి. దేశాలలో జింబాబ్వే ఆరవ స్థానంలో ఉంది, నమీబియా (59), మారిషస్ (71), బోత్సుస్వానా (103) దక్షిణ ఆఫ్రికా (175) సీషెల్స్ (364) ఉన్నాయి. మిలియన్ల మందికి 20 సబ్జెక్టు ప్రచురణలు సబ్-సహారా ఆఫ్రికా సగటు ఉంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఒక మిలియనుకు 176 సగటుతో ఉంది.^[153]

జింబాబ్వే మొత్తం జనాభా 12.97 మిలియన్లు.^[154] ఐక్యరాజ్యసమితి ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ ఆధారంగా పురుషుల ఆయుఃప్రమాణం 56 సంవత్సరాలు, మహిళల ఆయుఃప్రమాణం 60 సంవత్సరాలు (2012).^[155] జింబాబ్వేలోని వైద్యులు అసోసియేషను బలహీనంగా ఉన్న ఆరోగ్య సేవకు సహాయం చేయడానికి చర్యలు తీసుకోవాలని అధ్యక్షుడు ముగాబేకు పిలుపునిచ్చింది. ^[156] 2009 లో 15-49 మధ్యవయస్కులలో జింబాబ్వేలోని ఎయిడ్సు సంక్రమణ శాతం 14% ఉందని అంచనా వేయబడింది.^[157] గర్భిణీ స్త్రీలలో 2002 లో 26% నుండి 2004 లో 21% వరకు ఎయిడ్సు వ్యాప్తి ఉందని యునెస్కో నివేదించింది.^[158]

జింబాబ్వేవాసులలో 85% క్రైస్తవులు ఉన్నారు. జనాభాలో 62% మంది మతపరమైన సేవలకు క్రమక్రమంగా హాజరవుతారు.^[159]జింబాబ్వేలో ఆంగ్లికను, రోమను కాథలికు, సెవెంతు-డే అడ్వెంటిస్టు,^[160] మెథడిస్టు వంటి అతిపెద్ద క్రైస్తవ చర్చిలు ఉన్నాయి.

ఇతర ఆఫ్రికా దేశాలలో వలె క్రైస్తవ మతం సాంప్రదాయిక నమ్మకాలతో కలసి ఆచరించబడుతుంది. పూర్వీకుల ఆరాధన అనేది క్రైస్తవేతర కాని మతం; " మ్బిరా డ్జవడ్జిము " అంటే "పూర్వీకులు వాయిసు", ఆఫ్రికా అంతటా అనేక లామెల్లోఫోనెసు సంబంధించిన ఒక పరికరంగా అనేక ఉత్సవ కార్యకలాపాలలో ఉపకరించబడుతుంది. మ్వారి "దేవుడు సృష్టికర్త" (షోనాలో ముషిక వంహు) అర్థం. జనాభాలో 1% మంది ముస్లింలు ఉన్నారు.^[161]

బంటు-మాట్లాడే జాతి సమూహాలు జనాభాలో 98% ఉన్నారు. వీరిలో షోనా ప్రజలు 70% ఉన్నారు. జనాభాలో 20% తో నిదెబెలు రెండవ అత్యధికత కలిగిన జనాభా ఉన్నారు.^[162][163]

19 వ శతాబ్దంలో జులు వలసల నుండి న్దెబెలె ప్రజలు ఈ ప్రాంతానికి చేరుకున్నారు, వివాహ సంబంధాల కారణంగా ఇతర తెగలు ఉద్భవించాయి. దక్షిణాఫ్రికా కోసం గత 5 సంవత్సరాలుగా ఒక మిలియను న్దెబెలె ప్రజలు దేశం వదిలి వెళ్ళారు. ఇతర బంటు జాతి సమూహాలు 2 నుండి 5% తో మూడవ అతిపెద్ద స్థానాలలో ఉన్నాయి: ఇవి వెండా, టోంగా, షంగాను, కంగాంగా, సోతో, న్డౌ, నంబంబ, సెవాసా, షోసా, లోజీ.^[163]

జింబాబ్వేయులు అల్పసంఖ్యాక జాతి సమూహాలలో శ్వేతజాతీయులు కూడా ఉన్నారు. వీరు మొత్తం జనాభాలో 1% కంటే తక్కువ ఉన్నారు. శ్వేతజాతి జింబాబ్వేలు అధికంగా బ్రిటిషు మూలానికి చెందినవారై ఉన్నారు. అదనంగా ఆఫ్రికా, గ్రీకు, పోర్చుగీసు, ఫ్రెంచు, డచ్చి సమాజాలు కూడా ఉన్నాయి. 1975 లో 2,28,000 (4.5%) ఉన్న శ్వేతజాతీయుల సంఖ్య తరువాత తగ్గింది.^[164] 1999 లో ఇది 1,20,000 కు చేరింది, 2002 లో 50,000 కంటే ఎక్కువ లేదు. 2012 జనాభా లెక్కల ప్రకారం మొత్తం శ్వేతలజాతి ప్రజలసంఖ్య 28,782 (జనాభాలో 0.22%), 1975 నాటి అంచనాలో పదో వంతు. ^[165] చాలామంది యునైటెడు కింగ్డంకు, (2,00,000 - 5,00,000 బ్రిటన్లు రోడెసియను లేదా జింబాబ్వేవాసుల మూలం కలిగి ఉన్నారు.) దక్షిణ ఆఫ్రికా, బోత్స్వానా, జాంబియా, కెనడా, ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండు వలస వెళ్ళారు. రంగుప్రజలు 0.5% ఉన్నారు. వీరిలో ఆసియా జాతి సమూహాలు, ఎక్కువగా భారతీయ, చైనా మూలాలు కలిగిన వారు 0.5%.^[166] 2012 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 99.7% జనాభా ఆఫ్రికా సంతతికి చెందినవారు ఉన్నారు.^[167] గత దశాబ్దంలో అధికారిక సంతానోత్పత్తి రేట్లు 3.6 (2002 సెన్ససు),^[168] 3.8 (2006),^[169] 3.8 (2012 సెన్ససు) ఉన్నాయి.^[167]

శరణార్ధుల సక్షోభం

జింబాబ్వేలో ఆర్థిక మాంద్యం, అణిచివేత రాజకీయ చర్యలు పొరుగు దేశాలకు శరణార్థులు వరదగా వెళ్ళడానికి దారితీశాయి. 2007 మధ్యకాలంలో జనాభాలో పావువంతు 3.4 మిలియన్ల జింబాబ్వేయులు విదేశాలకు పారిపోయారు.^[170] వీటిలో సుమారుగా 30,00,000 మంది దక్షిణాఫ్రికా, బోత్సుస్వానాలకు వెళ్లారు.^[171]పొరుగు దేశాలకు పారిపోయిన వ్యక్తులతో పాటు, సుమారుగా 36,000 అంతర్గత స్థానచలనం (ఐడిపి) చెందారు. అయినప్పటికీ విశ్వసనీయమైన గణాంకులు అందుబాటులో లేవు.^[172]

ఈ క్రింది గంఆంకాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి:

పైన తెలిపిన సర్వేలలో ఆపరేషను చికోరోకోజా చపెరా లేదా స్థానికుల ఫాస్టు- ట్రాకు సంస్కరణ కార్యక్రమ లబ్ధిదారులను చేర్చలేదు. వారు తొలగించబడ్డారు.^[172]

భాషలు

విద్య, న్యాయవ్యవస్థ వ్యవస్థలలో ఆంగ్ల భాష ప్రధాన భాషగా ఉంది. బంటు భాషలైన షోనా, నదెబెలె జింబాబ్వే ప్రధాన దేశీయ భాషలుగా ఉన్నాయి. జనాభాలో 70% మందికి షోనాభాషలు వాడుకలో ఉన్నాయి. నదేబెలే 20% మందికి వాడుక భాషగా ఉంది. ఇతర అల్పసంఖ్యాక బంటుభాషలలో వెండా, సోంగా, షంగాను, కంలాంగా, సోతో, నడౌ, నంబ్యా భాషలు ఉన్నాయి. 2.5% కంటే తక్కువగా (ముఖ్యంగా శ్వేతజాతి, "రంగు" (మిశ్రమ జాతి) అల్పసంఖ్యాక ప్రజలు ఇంగ్లీషును వారి స్థానిక భాషగా భావిస్తారు.^[175] షోనాలో గొప్ప మౌఖిక సాంప్రదాయం ఉంది. ఇది 1956 లో ప్రచురించబడిన " సోలోమను మత్సువైరో " మొదటి షోనాభాషా నవల ఫెస్సో ప్రచురించబడింది.^[176] ఇంగ్లీషు ప్రధానంగా నగరాలలో వాడుకలో ఉంది. గ్రామీణ ప్రాంతాలలో ఆంగ్లభాషా వాడకం తక్కువగా ఉంది. రేడియో, టెలివిజను న్యూసు ఇప్పుడు షోనా, సెండేబేలే, ఆంగ్లంలో ప్రసారమయ్యాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

జింబాబ్వేలో 16 అధికారిక భాషలు ఉన్నాయి. రాజ్యాంగం ప్రకారం ఒక పార్లమెంటు చట్టం ఇతర భాషలను అధికారికంగా గుర్తించబడిన భాషలుగా సూచించవచ్చు.^[4]

మతం

జింబాబ్వే నేషనల్ స్టాటిస్టిక్సు ఏజెన్సీ ద్వారా 2017 ఇంటరు సెన్సలు డెమోగ్రఫి సర్వే ప్రకారం 69.7% జింబాబ్వేయులు ప్రొటెస్టంటు క్రిస్టియానిటీకి చెందినవారు, 8.0% మంది రోమను కాథలిక్లుగా ఉన్నారు. మొత్తం 84.1% మంది క్రిస్టియానిటీకి చెందినవారు ఉన్నారు. జనాభాలో 10.2% మంది ఏమతానికి చెందినవారు కాదు. ముస్లిములు 0.7% ఉన్నారు.^[177][178]

Zimbabwe has many different cultures which may include beliefs and ceremonies, one of them being Shona, Zimbabwe's largest ethnic group. The Shona people have many sculptures and carvings which are made with the finest materials available.^[179]

Zimbabwe first celebrated its independence on 18 April 1980.^[180] Celebrations are held at either the National Sports Stadium or Rufaro Stadium in Harare. The first independence celebrations were held in 1980 at the Zimbabwe Grounds. At these celebrations, doves are released to symbolise peace and fighter jets fly over and the national anthem is sung. The flame of independence is lit by the president after parades by the presidential family and members of the armed forces of Zimbabwe. The president also gives a speech to the people of Zimbabwe which is televised for those unable to attend the stadium.^[181] Zimbabwe also has a national beauty pageant, the Miss Heritage Zimbabwe contest which has been held annually ever since 2012.

కళలు

జింబాబ్వేలో సాంప్రదాయిక కళలు మృణ్మయపాత్రలు, అల్లికచేసిన బుట్టలు, వస్త్రాలు, ఆభరణాలు, బొమ్మలు. విలక్షణమైన లక్షణాలు కలిగిన వస్తువులలో ఒకే ఒక చెక్క ముక్క నుండి మలచబడిన ఆసనాలు, అల్లిక చేసిన బుట్టలు ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాయి. 1940 వ దశకంలో షోనా శిల్పం బాగా ప్రసిద్ది చెందింది. చెక్కిన కొయ్యశిల్పాలలో శైలీకృత పక్షులు, మానవ ఆకారాలు ప్రధాన్యత కలిగి ఉన్నాయి. ఇతర కళాఖండాలు సోపుస్టోను వంటి అవక్షేపణ శిలలు, సర్పెంటైను (అరుదైన రాతి వర్డైటు). సింగపూరు, చైనా, కెనడా వంటి దేశాలలో జింబాబ్వే ఖళాఖండాలు కనిపిస్తాయి. ఉదా: సింగపూరు బొటానికు గార్డెంసులో డొమినికు బెంహుర విగ్రహం.

పురాతన కాలం నుండి షోనా శిల్పం ఉనికిలో ఉంది. ఆధునిక ఐరోపా శైలి ప్రభావాలతో ఆఫ్రికా జానపదాల మిశ్రమ కళాభివృద్ధి జరిగింది. జింబాబ్వే శిల్పులలో నికోలసు, నెస్బెర్టు, అండర్సను ముకోంబరంవా, టప్ఫుమా గుత్సా, హెన్రీ మున్రరాద్జీ, లొకార్డియా నంద్రాడీకికలు వంటి కళాకారులు ప్రపంచ ప్రఖ్యాతి గడించారు. అంతర్జాతీయంగా, జింబాబ్వేలోని శిల్పుకారులు కొత్త తరానికి చెందిన కళాకారులను ప్రభావితం చేసారు. ప్రత్యేకంగా నల్లజాతి అమెరికన్లు జింబాబ్వేలోని మాస్టరు శిల్పులతో సుదీర్ఘ శిక్షణ పొందిన వారున్నారు. న్యూ యార్కు శిల్పి ఎమ్. స్కాటు జాన్సను, కాలిఫోర్నియా శిల్పి రసెలు అల్బన్సు వంటి సమకాలీన కళాకారులు ఆఫ్రికను, ఆఫ్రో-డయాస్పోరా సౌందర్యాలను రెండింటినీ కలపడం నేర్చుకున్నారు. ఇది ఆఫ్రికా ఆర్టు సరళమైన మిమిక్రీని సంయుక్త రాష్ట్రాలకు చెందిన కొంతమంది కళాకారులు కొనసాగుతుంది.

జింబాబ్వే రచయితలు కొందరు అంతర్జాతీయ ఖ్యాతి గడించారు. చార్లెసు మున్గోషి, జింబాబ్వేలో ఆంగ్లంలో వ్రాసిన సాంప్రదాయక కథలు, షోనాలో ఆయన కవితలు ప్రచురించబడ్డాయి. పుస్తకాలు నల్లజాతీయులు, శ్వేతజాతీయులలో బాగా విక్రయించబడ్డాయి.^[182] కాథరీను బకిలు ఆఫ్రికా టియర్సు, బియాండు టియర్సు అనే ఆమె వ్రాసిన రెండు పుస్తకాలు ఆమెకు అంతర్జాతీయ గుర్తింపును సాధించింది. ఆమె రచనలు 2000 ల్యాండు రిఫార్ము కింద ఆమె వివరించిన వ్యధాపూరిత పరిస్థితి గురించి తెలియజేస్తుంది.^[183] [181] రోడెసియా మొదటి ప్రధానమంత్రి ఇయాను స్మితు " ది గ్రేటు బిట్రేయలు, బిట్టరు హార్వెస్టు " అనే రెండు పుస్తకాలను రచించాడు. 1979 లో డంబుడ్జో మరేచెరా వ్రాసిన హౌసు ఆఫ్ హంగరు యు.కె.లో పురస్కారం అందుకుంది. నోబెల్ పురస్కారం పొందిన రచయిత డోరిసు లెస్సింగు మొట్టమొదటి నవల ది గ్రాసు ఈసు సింగింగు, ది చిల్డ్రను ఆఫ్ వయోలెన్సు సీక్వెన్సు మొదటి నాలుగు సంపుటాలు, అలాగే చిన్న కథల సంకలనం ఆఫ్రికా స్టోరీసు రోడేషియాలో సంకలనం చేయబడ్డాయి. 2013 లో నోవియోలె బుల్లవేసు నవల " వీ నీడు న్యూ నేమ్సు " బుకరు ప్రైజ్కు ఎంపిక చేయబడినది. ఈ నవల 1980 ల ప్రారంభంలో గుకురహుండీ సమయంలో జింబాబ్వే పౌరుల క్రూరమైన అణచివేత కారణంగా సంభవించిన వినాశనం చెబుతుంది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

ప్రముఖ కళాకారులు హెన్రీ ముడ్జెంగేరేరు, నికోలసు ముకోమ్బరన్వా ఉన్నారు. మృగం లోకి మనిషి రూపాంతరము అనే ఇతివృత్తం జింబాబ్వే కళలో పునరావృతమౌతుంది.^[184] జింబాబ్వే సంగీతకారులు థామసు మ్యాపుఫ్యూమొ, ఒలివరు ముతుక్డుజీ, భుండు బాయ్సు; స్టెల్లా చివెషె, అలికు మాచెసో, ఆడియసు మ్టావారీర అంతర్జాతీయ గుర్తింపును సాధించారు. శ్వేతజాతి అల్పసంఖ్యాక వర్గానికి చెందిన థియేటరు జింబాబ్వే పట్టణ ప్రాంతాలలో అనేక థియేటరు కంపెనీలు ప్రదర్శనలకు వేదికగా ఉంది.^[185]

ఆహారం

చాలా ఆఫ్రికా దేశాలలో వలె చాలామంది జింబాబ్వేవాసులు కొన్ని ముఖ్యమైన ఆహారపదార్థాలపై ఆధారపడి ఉన్నారు. సద్జా (ఇసిత్స్వాలా) తయారు చేయడానికి "మీలీ మీలు" (కాన్ మీలు అని పిలుస్తారు)ఉపయోగిస్తారు. అలాగే గంజిని బోటా (ఇలింబజి) అంటారు. సాడ్జాను ఒక మందపాటి పేస్టు (గంజిని) ఉత్పత్తి చేయడానికి నీటితో మొక్కజొన్న మిశ్రమాన్ని తయారు చేస్తారు. పేస్టు అనేక నిమిషాలు వంట తర్వాత మరింత చిక్కని కాన్ మూలుగా మారుతుంది.

సాధారణంగా మద్యాహ్నభోజనం, రాత్రి భోజనంలో సాధారణంగా గ్రేవీ, కూరగాయలు (బచ్చలికూర, చోమోలియా, లేదా ఆకుకూరలు, కొల్లాడు గ్రీన్సు), బీన్స్, మాంసం (ఉడికించిన, వేయించిన, కాల్చినవి, లేదా ఎండబెట్టినవి) వంటి సైడు డిషులతో తింటారు. సాడ్జాను సాధారణంగా "లాక్టో" (మకకా వకకోర) లేదా "టాంకన్యిక సార్డినను" అని పిలుస్తారు. ఇది స్థానికంగా కపెంటా లేదా మాటంబంగా అని పిలుస్తారు. బోటా ఒక పలుచని గంజి. ఇది అదనపు మొక్కజొన్న లేకుండా వండుతారు. సాధారణంగా వేరుశెనగ వెన్న, పాలు, వెన్న లేదా జాంలతో రుచిగా ఉంటుంది.^[186] బోటా సాధారణంగా అల్పాహారం కోసం తింటారు.

గ్రాడ్యుయేషన్లు, వివాహాలు, ఇతర కుటుంబం సమావేశాలలో సాధారణంగా మేక లేదా ఆవు చంపడంతో జరుపుకుంటారు. ఇది కుటుంబంలో కాల్చడం, బార్బిక్యూ చేసి అందరూ కలిసి తింటారు.

ఆఫ్రికనర్లు శ్వేతజాతి వర్గానికి చెందిన చిన్న సమూహం (10%) అయినప్పటికీ ఆఫ్రికానరు వంటకాలు ప్రసిద్ధి చెందాయి. జింకీ ఒక రకమైన బిలెగాంగు ఒక ప్రసిద్ధ చిరుతిండి. ఇది మసాలా దినుసులో పొడిగా తయారయ్యే ముడి మాంసం ముక్కలు వేయడం ద్వారా తయారవుతుంది.^[187] బోయెరర్సు సాడ్జాతో వడ్డిస్తారు. ఇది సుదీర్ఘ సాసేజు, తరచుగా సుగంధ ద్రవ్యాలతో తయారు చేయబడింది. పంది మాంసం కంటే గొడ్డు మాంసం బార్బెక్యూడు చేస్తుంటారు.^{[ఆధారం చూపాలి]} జింబాబ్వే ఒక బ్రిటిషు కాలనీగా, అక్కడ కొందరు కొలోనియల్ కాలపు ఇంగ్లీషు ఆహారపు అలవాట్లను స్వీకరించారు. ఉదాహరణకు చాలా మందికి ఉదయం గంజి, అలాగే 10 గంటల టీ (మధ్యాహ్నం టీ) ఉంటుంది. వారు ముందు రాత్రి భోజనం, తరచుగా మిగిలిపోయిన అంశాలతో, తాజాగా వండిన సాడ్జా, లేదా శాండ్విచ్లు (ఇది నగరాల్లో సర్వసాధారణంగా ఉంటుంది) ఉంటాయి. భోజనం తర్వాత, విందు ముందు 4 గంటలకు టీ (మధ్యాహ్నం టీ) సాధారణంగా ఉంటుంది. విందు తర్వాత తేనీరు కలిగి ఉండటం అసాధారణం కాదు.^{[ఆధారం చూపాలి]}

అన్నం, పాస్తా, బంగాళాదుంప ఆధారిత ఆహారాలు (ఫ్రెంచి ఫ్రైసు, మెత్తని బంగాళాదుంప) కూడా జింబాబ్వే వంటలో భాగంగా ఉన్నాయి. స్థానిక ఇష్టమైనది వేరుశెనగ వెన్నతో తయారు చేయబడిన బియ్యం వంటకం. ఇది మందపాటి గ్రేవీ, మిశ్రమ కాయగూరలు, మాంసంతో తయారుబడుతుంది.^{[ఆధారం చూపాలి]} నజుంగు, ఉడికించిన, ఎండబెట్టిన మొక్కజొన్న, నయెంబాగా పిలువబడే బఠానీలు, బంబారా (నిమమో అని పిలుస్తారు)లతో చేసే సంప్రదాయ వంటకం ముటకురా అని పిలుస్తారు. ముకుకుకూర పైన పేర్కొన్న పదార్ధాలతో విడివిడిగా కూడా వండుతారు. మాటుటి (పాప్కార్ను మాదిరిగా కాల్చిన - పాప్డు మొక్కజొన్న), కాల్చిన, ఉప్పు వేసి వేయించిన వేరుశెనగలు, చెరకు, చిలగడప, గుమ్మడికాయ, హార్నుడు మెలాను, గాకా, అదన్సోనియా, మౌవుయు, ఉపకా వంటి స్థానిక పండ్లు, కిర్కియానా, మజంజె, (చక్కెర ప్లం) అనేక ఇతర పండ్లు ఆహారంలో భాగంగా ఉంటాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

క్రీడలు

జింబాబ్వేలో ఫుటు బాలు (కూడా సాకరు అని కూడా పిలుస్తారు)అత్యంత ప్రాచుర్యం పొందిన క్రీడ.^{[ఆధారం చూపాలి]}జింబాబ్వే జాతీయ ఫుట్ బాలు జట్టు " వారియర్సు " 2004 నాటికి ఆఫ్రికా కప్పు ఆఫ్ నేషంసు కొరకు అర్హత సాధించిన తరువాత 3 మార్లు (2004,2006, 2017) విజయం సాధించాయి. ఆరు సందర్భాలలో దక్షిణాఫ్రికా ఛాంపియన్షిప్పును (2000 , 2003, 2005, 2009, 2017, 2018) సాధించింది. తూర్పు ఆఫ్రికా కప్పు ఒకసారి (1985). ఈ జట్టు ప్రపంచంలో 115 వ స్థానంలో ఉంది (ఫిఫా వరల్డు ర్యాంకింగ్సు నవంబర్ 2018).

జింబాబ్వేలో రగ్బీ ఒక ముఖ్యమైన క్రీడగా ఉంది. జాతీయ జట్టు 1987 - 1991 లో 2 రగ్బీ ప్రపంచ కప్పు టోర్నమెంటులలో దేశానికి ప్రాతినిథ్యం వహించింది. నింబాబ్వే రగ్బీ ప్రపంచంలో 26 వ స్థానంలో ఉంది.^[188]

శ్వేతజాతి అల్పసంఖ్యాక వర్గంలో క్రికెటు క్రీడ ప్రాచుర్యంలో ఉంది. ఇది పన్నెండు టెస్టు క్రికెటు ప్లేయింగు దేశాలలో ఒకటిగా ఉంటూ ఐ.సి.సి. పూర్తి సభ్యుడిగా ఉంది. జింబాబ్వే క్రికెటు క్రీడాకారులలో ఆండీ ఫ్లవరు, హీతు స్ట్రీకు, బ్రెండను టేలరు ప్రాముఖ్యత సంతరించుకున్నారు.

జింబాబ్వే ఎనిమిది ఒలింపికు పతకాలు గెలుచుకుంది. మాస్కోలో 1980 వేసవి ఒలింపిక్సులో ఫీల్డు హాకీలో (మహిళల జట్టు), ఏడు స్విమ్మరు కిర్టి కోవెంట్రీ (7) 2004 సమ్మర్ ఒలంపిక్సులో (3), 2008 వేసవి ఒలింపిక్సులో (4) నాలుగు స్థానాల్లో గెలిచింది.

కామన్వెల్తు గేమ్సు, ఆల్-ఆఫ్రికా గేమ్సులో జరిగిన పోటీలలో వివిధ పోటీలలో జింబాబ్వే స్విమ్మరు కీర్తి కోవెంట్రీ 11 స్వర్ణ పతకాలు సాధించాడు.^{[189][190][191][192]} జింబాబ్వే టెన్నిసులో వింబుల్డను, డేవిసు కప్పు పోటీలలో పాల్గొంది. ముఖ్యంగా బ్లాక్ ఫ్యామిలీతో (వేన్ బ్లాక్, బైరాన్ బ్లాక్, కారా బ్లాక్) టెన్నిసులో ప్రాబల్యత కలిగి ఉన్నారు. జింబాబ్వే గోల్ఫులో కూడా బాగా ఆడింది. జింబాబ్వే నిక్ ప్రైసు ప్రపంచ నంబరు 1 హోదాను సాధించాడు.^[193]

జింబాబ్వేలో ఆడబడుతున్న ఇతర క్రీడలు బాస్కెట్బాలు, వాలీబాలు, నెట్బాలు, వాటరు పోలో, స్క్వాషు, మోటారుపోర్టు, మార్షలు ఆర్ట్సు, చెసు, సైక్లింగు, పోలోక్రోస్సే, కయాకింగు, గుర్రపు పందెములు. ఏదేమైనా, ఈ క్రీడలలో అధికభాగం అంతర్జాతీయ ప్రతినిధులు లేరు. బదులుగా ఒక జూనియరు లేదా జాతీయ స్థాయిలో ఉంటాయి.

జింబాబ్వే చెందిన ప్రొఫెషినలు రగ్బీ లీగు క్రీడాకారులు మాసింబాషె, జుడా మిసైను విదేశీక్రీడలలో పాల్గొంటున్నారు.^[194][195] మాజీ ఆటగాళ్ళు సంజారు సియో, ఆండీ మినోనసు " సూపరు లీగు వరల్డు నైనెలో " దక్షిణాఫ్రికా తరఫున క్రీడలో పాల్గొన్నారు. అలాగే సిడ్నీ బుల్ డాగ్సు క్రీడలో పాల్గొన్నారు.^[196]

మాధ్యమం

జింబాబ్వే మాధ్యమం మరోసారి వైవిధ్యంగా ఉంది. దేశంలో పెరుగుతున్న ఆర్ధిక, రాజకీయ సంక్షోభ సమయంలో 2002 - 2008 మధ్యకాలంలో మాధ్యమానికి గట్టి పరిమితి విధించబడింది. జింబాబ్వే రాజ్యాంగం మాధ్యమం, వ్యక్తీకరణ స్వేచ్ఛకు హామీ ఇస్తుంది. 2013 లో ఒక కొత్త మాధ్యమం, సమాచార మంత్రిత్వశాఖ నియామకం తరువాత మీడియా తక్కువ రాజకీయ జోక్యాన్ని ఎదుర్కొంటోంది. సుప్రీం కోర్టు మాధ్యమ చట్టాల కొన్ని విభాగాలను రాజ్యాంగ విరుద్ధంగా భావించింది.^[197] 2009 జూలైలో బి.బి.సి, సి.ఎన్.ఎన్. పునఃప్రారంభించబడ్డాయి. ఇవి జింబాబ్వే నుండి చట్టపరంగా, బహిరంగంగా వార్తానివేదికలు అందిస్తున్నాయి. సి.ఎన్.ఎన్. చర్యను స్వాగతించింది. జింబాబ్వే మంత్రిత్వ శాఖ ఇన్ఫర్మేషను అండ్ పబ్లిసిటీ "జింబాబ్వే ప్రభుత్వం జింబాబ్వేలోని చట్టబద్ధమైన కార్యకలాపాలను నిర్వహించకుండా బి.బి.సి. ని ఎన్నడూ నిషేదించలేదు." అని పేర్కొన్నది.^[198] "మరోసారి జింబాబ్వేలో బహిరంగంగా పనిచేయగలగడంతో మేము సంతోషిస్తున్నాము" అని బిబిసి ఈ చర్యను స్వాగతించింది.^[199]

2010 లో అధికారం - భాగస్వామ్య విధానంలో పనిచేస్తున్న ప్రభుత్వం " జింబాబ్వే మీడియా కమీషను " ఏర్పాటు చేసింది. 2010 మే లో కమిషను ప్రచురణ కొరకు గతంలో నిషేధించిన డైలీ న్యూసుతో సహా మూడు ప్రైవేటు యాజమాన్యంలోని వార్తాపత్రికలకు లైసెన్సు ఇచ్చింది. ^[200] రిపోర్టర్సు వితౌటు బోర్డర్సు ఈ నిర్ణయాలు "మేజరు అడ్వాంసు" గా వర్ణించింది.^[201] 2010 జూన్ లో న్యూస్ డే 7 సంవత్సరాలలో జింబాబ్వేలో ప్రచురించబడిన మొట్టమొదటి స్వతంత్ర దినపత్రికగా మారింది.^[202]

2012 లో ప్రసార రంగంలో ఆధిఖ్యతలో ఉన్న జె.బి.సి. రెండు ప్రైవేటు రేడియో స్టేషన్లకు అనుమతితో పొందింది.^[203]

2002 నుండి యాక్సెస్ అండ్ ప్రొటెక్షన్ ఆఫ్ ప్రైవసీ యాక్ట్ (AIPPA) అమలు కావడంతో అనేక ప్రైవేటు యాజమాన్యంలోని న్యూసు అవుట్లెటనులు ప్రభుత్వం మూసివేసింది. డైలీ న్యూసుతో సహా మేనేజింగు డైరెక్టరు విల్ఫు మబంగా ప్రభావవంతమైన ది జింబాబ్వేను స్థాపించడానికి వెళ్ళారు.^[204][205] దాని ఫలితంగా బహిష్కరించబడిన జింబాబ్వేయులు పొరుగు దేశాలు, పాశ్చాత్య దేశాలలో అనేక ప్రెసు సంస్థలు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి. ఇంటర్నెటు నిరంతరాయంగా ఉన్నందున అనేక జింబాబ్వేయులు బహిష్కరించిన పాత్రికేయులు ఏర్పాటు చేసిన ఆన్లైను వార్తల సైటులను సందర్శించడానికి ^[206] రిపోర్టర్సు వితౌటు బోర్డర్సు జింబాబ్వేలో మాధ్యమ పర్యావరణం "నిఘా, బెదిరింపులు, ఖైదు, సెన్సార్షిపు, బ్లాక్మెయిలు, అధికార దుర్వినియోగం, న్యాయం తిరస్కారం, న్యాయబద్ధను నిరాకరిస్తుంది." అని పేర్కొన్నది.^[204] ప్రధాన ప్రచురణ వార్తాపత్రికలు ది హెరాల్డు, ది క్రోనికలు వరుసగా హరారే, బులేవేయోలో ముద్రించబడ్డాయి. 2009 లో మాధ్యమం భారీగా మందగించింది.

2008 నివేదికలో రిపోర్టర్సు వితౌటు బోర్డర్సు జింబాబ్వే మీడియాను 173 లో 151 వ స్థానంలో ఉందని పేర్కొంది.^[204] సిబిసి, స్కై న్యూసు, ఛానలు 4, అమెరికను బ్రాడ్క్యాస్టింగు కంపెనీ, ఆస్ట్రేలియను బ్రాడ్కాస్టింగు కార్పోరేషను (ఎ.బి.సి), ఫాక్సు న్యూసుతో సహా జింబాబ్వే నుండి అనేక విదేశీ ప్రసార స్టేషన్లను ప్రభుత్వం నిషేధించింది. ఇతర పాశ్చాత్య దేశాలు, దక్షిణాఫ్రికా వార్తా సంస్థలు, వార్తాపత్రికలు కూడా దేశం నుండి నిషేధించబడ్డాయి.

స్కౌటింగు

రెండవ మటెబెలె యుద్ధంలో స్కౌటింగు స్థాపకుడైన రాబర్టు బాడెను-పోవెలు, అమెరికాలో జన్మించిన చీఫ్ ఫ్రెడెరికు రస్సెలు బర్నుహాం జింబాబ్వేలో ఉన్న మటబెలెల్యాండు ప్రాంతంలో మొదటిసారి కలుసుకుని వారి జీవితకాల స్నేహాన్ని ప్రారంభించారు.^[207] 1896 జూన్ మధ్యకాలంలో, మాటోబో కొండలలో ఒక స్కౌటింగు పెట్రోలు సమయంలో బర్నుహాం బాడెను-పావెలు వడ్రంగిపని నేర్పించడం ప్రారంభించాడు. బాడెను-పావెలు, బర్నుహాం యువకుల కొరకు ఒక విస్తృతమైన శిక్షణ కార్యక్రమం గురించి చర్చించి యువకులకు వడ్రంగి పనిలో శిక్షణ ఇవ్వాలని, ఇది అన్వేషణ, ట్రాకింగు, ఫీల్డు క్రాఫ్టు, స్వీయ-రిలయన్సు ఉండాలని భావించారు.^[208]మటోబో కొండలలో స్కౌటు శిక్షణ ఇస్తున్న సమయంలో బుడను-పావెలు మొట్టమొదటిగా బర్బోం తనకు చిహ్నంగా మారిన టోపీని ధరించడం ప్రారంభించాడు.^[209]

1909 లో మొట్టమొదటి బాలల స్కౌటు దళం నమోదు చేయడంతో మాజీ రోడేషియా, న్యాసాలాండులలో స్కౌటింగు ప్రారంభమైంది. తరువాత స్కౌటింగు త్వరగా వృద్ధి చెందింది. 1924 లో రోడేషియా నైసాలాండు డెన్మార్కులోని ఎర్మెలండులో నిర్వహించబడిన రెండవ ప్రపంచ స్కౌటు జంబోరీకి ఒక పెద్ద బృందాన్ని పంపింది. 1959 లో రోడేషియాలోని రువాలో సెంట్రలు ఆఫ్రికా జంబోరీకి ఆతిథ్యమిచ్చింది. 2009 లో స్కౌట్సు జింబాబ్వేలో 100 సంవత్సరాల స్కౌటింగు ఉత్సవాన్ని జరుపుకుంది. ఈ ఉత్సవాలలో భాగంగా గోర్డాను పార్కులోని ఒక స్కౌటు క్యాంపుగ్రౌండు శిక్షణా ప్రాంతంలోని స్థావరంలో వందల స్కౌట్సు కేపు వేసుకున్నారు.^[210]

స్కౌటింగుతో, నాయకత్వం, జీవిత నైపుణ్యాలు, జనరలు నాలెడ్జి విద్యా కోర్సులతో కూడిన శిక్షణ ప్రధమిక పాఠశాల నుండి, ఉన్నత పాఠశాల విద్యార్థుల వరకు, కొన్నిసార్లు ఉన్నత పాఠశాలకు మించిన విద్యార్ధులకి కూడా ఉన్నాయి. ఈ కోర్సులలో అవుటింగులు ఉదాహరణకు;, లాంగ్డింగు ఇంప్రెషన్సు (లాంగ్డింగు ఇంప్రెషన్సు~ జింబాబ్వే ఇన్ వీడియో), ఫార్ అండ్ వైడు జింబాబ్వే (ఫార్ అండ్ వైడ్.), ఛిమానిమాని అవుట్వర్డు బౌండు (బయటబ్యాకు మెషిను వద్ద బాహ్య మార్గంలో జింబాబ్వే (16 జూన్ 2007 ఆర్కైవ్ చేయబడింది))లలో నిర్వహించబడుతూ ఉంటాయి.

(Outwardbound Zimbabwe at the Wayback Machine (archived 16 జూన్ 2007)).

జాతీయ చిహ్నాలు

రాతితో చెక్కిన జింబాబ్వే బర్డు జింబాబ్వే, రోడేషియా జాతీయ జెండా, అలాగే బ్యాంకు నోట్లు, నాణేలు (మొదటి రోడెసియా పౌండు, రోడెసియా డాలరు) లలో కనిపిస్తుంది. ఇది బహుశా బాటిల్పూరు గ్రద్ధ, ఆఫ్రికా చేప గ్రద్ధను సూచిస్తుంది.^[211][212]

ప్రసిద్ధి చెందిన పురాతన నగరమైన గ్రేటు జింబాబ్వే గోడలలో ఒకే రాతిలో చెక్కిన సోపుస్టోను పక్షి శిల్పాలు ఉన్నాయి. 13, 16 వ శతాబ్దాల మధ్యకాలంలో ఇది షోనా పూర్వీకులు నిర్మించారని విశ్వసిస్తున్నారు. ఆధునిక జింబాబ్వేకు వారి పేరును ఇచ్చిన ఈ శిధిలాలు 1,800 చ. ఎకరాల (7.3 కిలో మీటర్లు) ప్రాంతంలో విస్తరించి ఉన్నాయి. ఇది జింబాబ్వేలో అతిపెద్ద పురాతన రాతి నిర్మాణంగా ఉంది.^[213]

బ్యాలెన్సింగు రాక్సు జింబాబ్వే భూగోళ నిర్మాణాలు. రాళ్ళు ఇతర మద్దతు లేకుండా సంపూర్ణ సమతుల్యత కలిగి ఉంటాయి. ఇవి పురాతన గ్రానైటు చొరబాట్లు వాతావరణంలో బహిర్గతం అయినప్పుడు సృష్టించబడ్డాయి. వాటి చుట్టూ మృదువైన రాతి రూపాలు ఏర్పడ్డాయి. అవి జింబాబ్వే, రోడేసియా డాలరు బ్యాంకు నోట్ల మీద ముద్రించబడ్డాయి. బ్యాంక్నోటు రాక్సు అని పిలవబడే జింబాబ్వే ప్రస్తుత నోట్లలో ఉన్నవి. ఇవి హరేరుకు సుమారు 9 మైళ్ళు (14 కి.మీ.) దక్షిణ తూర్పు ప్రాంతంలో ఉన్నాయి.^[214]విడి విడిగా, 3 లేదా అంతకంటే ఎక్కువ శిలల, జత నిలువులను కలుపుతూ, రాళ్ళ అనేక విభిన్న రూపాలుగా ఉన్నాయి. ఈ నిర్మాణాలు దక్షిణాన, తూర్పు ఉష్ణమండల ఆఫ్రికా నుండి ఉత్తర ఆఫ్రికా నుండి సూడాను వరకు విస్తరించి ఉన్నాయి. జింబాబ్వేలో గుర్తించదగిన నిర్మాణాలు మటబెలెల్యాండులో మాటోబో నేషనల్ పార్కులో ఉన్నాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}జింబాబ్వే జాతీయ గీతం "బ్లెస్డు బి ది ల్యాండు అఫ్ జింబాబ్వే". ఇది "ఇషీ కొమ్బోరేరా ఆఫ్రికా" ను ప్రత్యేకంగా జింబాబ్వేన్ పాటగా మార్చడానికి దేశవ్యాప్త పోటీ తర్వాత 1994 మార్చిలో ప్రవేశపెట్టబడింది. విజేతగా నిలిచిన ఈ జాతీయగీతాన్ని ప్రొఫెసరు సోలమను మత్సువైరో గీతరచన చేయగా ఫ్రెడు చంగుండేగా స్వరకల్పన చేసాడు. ఇది జింబాబ్వేలోని మూడు ప్రధాన భాషలలోకి అనువదించబడింది.^{[ఆధారం చూపాలి]}

ప్రభుత్వం

• Parliament of Zimbabwe — official government site
• Zimbabwe Government Online Archived 2008-10-24 at the Wayback Machine — official government site and mirror site