మగధ సామ్రాజ్యం

కికాటా ప్రస్తుత భారతదేశంలోని ఒక పురాతన రాజ్యం. వేదాలలో ఈ రాజ్యప్రస్తావన ఉంది. కికాతాను తరువాతి గ్రంథాలలో మగధకు పర్యాయపదంగా (కికాటా) ఉపయోగించినందున వారు మగధలకు పూర్వీకులు అని విశ్వసించారు.^[2]. ఇది మగధ రాజ్యానికి దక్షిణాన కొండప్రాంతంలో ఉంటుంది.^[3]ఋగ్వేదం (RV 3.53.14) లోని ఒక విభాగం కాకానా (హిందీ: कीकट) ను సూచిస్తుంది. చాలా మందిని పరిశోధకులు వీరిని బీహారు (మగధ) లోని వీబరు, జిమ్మెరు తెగలకు చెందిన ప్రజలని సూచిస్తున్నారు.^[4] ఓల్డెనుబర్గు, హిల్బ్రాండు వంటి కొంతమంది పరిశోధకులు ఆ. పురాణంలో ప్రస్తావించిన కికాటాను ప్రాంతం గయా దగ్గర ఉందని సూచించారు. ఇది కరణ్-అడ్రి నుండి గ్రిధరకుట (రాబందు శిఖరం), రాజుగీరు వరకు విస్తరించిందని వర్ణించబడింది. ఎఎన్ చంద్ర వంటి కొందరు పరిశోధకులు మగధ, సింధులోయా ప్రాంతాలు కురు, కోసల వంటివి ప్రాంతాలుగా ప్రస్తావించబడలేదనే వాదన ఆధారంగా కికాట సింధు లోయలోని ఒక కొండ ప్రాంతంగా ఉందని వాదించారు. కికాటాలు అనార్యులు, వేదం ప్రామాణికంగా అంగీకరించని వ్యక్తులు అని భావించబడుతుంది. సోమ వంటి వేద ఆచారాలు, సయానా ఆధారంగా కికాటాలు దైవారాధన చేయలేదు. అవిశ్వాసులు, నాస్తికులైన కికాటాలు నాయకుడు ప్రమగండ (రాక్షసులు) అని పిలువబడ్డాడు.^[5][6] ఋగ్వేదకాలంలో మగధలో కికాటాలు ఉన్నారా లేదా వారు తరువాత అక్కడకు వలస వచ్చారా అనేది అస్పష్టంగా ఉంది.^[7] కికాటాల గురించి ఋగ్వేదం ప్రస్తావించిన మాదిరిగానే, అధర్వవేదం మగధ, అంగ వంటి ఆగ్నేయ తెగల గురించి ప్రస్తావిస్తూ వారు భరతఖండంలోని బ్రాహ్మణీచలం సరిహద్దులలో నివసించిన శత్రు తెగలుగా సూచించింది.^[5] భగవత పురాణం కికాతలలో బుద్ధుని పుట్టుక గురించి ప్రస్తావించింది.^[5]

క్రీ.పూ 600 కంటే చాలా ముందుగానే వేద గ్రంథాలలో మగధ ఉనికి నమోదు చేయబడింది. మగధ ప్రజల గురించి అధర్వవేదంలో మొట్టమొదటిసారిగా ప్రస్తావించబడింది. ఇక్కడ వారు అంగా ప్రజలు, గాంధారి ప్రజలు, ముజావతులతో చేర్చి జాబితాలో చేర్చబడ్డారు. గంగానదికి దక్షిణాన బీహారు ప్రాంతం రాజ్యం ప్రధాన భాగంగా ఉంది. దాని మొదటి రాజధాని రాజగ్రిహ (ఆధునిక రాజుగీరు), తరువాత రాజధానిగా పాటాలీపుత్ర (ఆధునిక పాట్నా)ఉన్నాయి. రాజగ్రిహను మొదట 'గిరివ్రజ' అని పిలువబడింది. తరువాత దీనిని అజాతశత్రు పాలించాడు. మగధ వరుసగా బీహారులో విస్తరించి వాజ్జీ సమాఖ్య విజయం తరువాత బెంగాలు, అంగా వరకు విస్తరించింది.^[8] మగధ రాజ్యం చివరికి బీహారు, జార్ఖండు, ఒరిస్సా, పశ్చిమ బెంగాలు, తూర్పు ఉత్తర ప్రదేశ్, ప్రస్తుత బంగ్లాదేశ్, నేపాలు దేశాలుగా ఉన్న ప్రాంతాలను కలిగి ఉంది.^[9]

జైన, బౌద్ధ గ్రంథాలలో పురాతన మగధ రాజ్యం గురించి అధికంగా ప్రస్తావించబడింది. ఇది రామాయణం, మహాభారతం, పురాణాలలో కూడా ప్రస్తావించబడింది.

మగధ ప్రారంభ పాలకుల గురించిన కొంత సమాచారం మాత్రమే అందుబాటులో ఉంది. అతి ముఖ్యమైన వనరులు బౌద్ధ పాలి కానను, జైన ఆగమాలు, హిందూ పురాణాలు అందిస్తున్నాయి. ఈ మూలాల ఆధారంగా మగధను సుమారు 200 సంవత్సరాలు హర్యంకా రాజవంశం పాలించినట్లు తెలుస్తుంది. సి. క్రీస్తుపూర్వం 543 నుండి 413 వరకు.^{[ఆధారం చూపాలి]}

బౌద్ధమతం స్థాపకుడైన గౌతమ బుద్ధుడు తన జీవితంలో ఎక్కువ భాగం మగధ రాజ్యంలో గడిపాడు. అతను బోధగయలో జ్ఞానోదయం పొందాడు. బుద్ధుడు సారనాథులో మొదటి ఉపన్యాసం ఇచ్చాడు. మొదటి బౌద్ధమండలి రాజగ్రిహాలో జరిగింది.^[10]

హిందూ మహాభారతంలో బృహద్రదుడిని మగధ మొదటి పాలకుడు అని పేర్కొనబడింది. హర్యంకా రాజవంశం రాజు బింబిసారా చురుకైన, ధారాళమైన విధానానికి నాయకత్వం వహించాడు. బిబిసారుడు ప్రస్తుతం పశ్చిమ బెంగాలులో ఉన్న అంగ రాజ్యాన్ని జయించాడు. బింబిసారా రాజును అతని కుమారుడు రాజకుమారుడు అజాతశత్రు చంపాడు. పొరుగున ఉన్న కోసల రాజు, రాజు బింబిసారా సోదరుడూ అయిన పసేనాడి బహుమతిగా ఇచ్చిన కాశీ భుభాగాన్ని బహుమతిని వెంటనే తిరిగి పొందారు.

గంగా నదికి ఉత్తరాన ఉన్న లిచావితో రాజు అజాతశత్రు యుద్ధానికి కారణాలలో కొద్దిగా తేడా ఉంది. లిచావీలలో ఐక్యతను దెబ్బతీసేందుకు అజాతశత్రు ఒక మంత్రిని లిచావీల ప్రాంతానికి పంపినట్లు తెలుస్తోంది. ఆయన అక్కడ మూడు సంవత్సరాల కాలం పనిచేసాడు. గంగా నది మీదుగా తన దాడిని ప్రారంభించడానికి, అజతాషాత్రు పాటాలిపుత్ర పట్టణంలో ఒక కోటను నిర్మించాడు. భిన్నాభిప్రాయాలతో నలిగిపోయిన లిచావీలు అజతాషాత్రుతో పోరాడారు. అజతాశాత్రు వారిని ఓడించడానికి పదిహేనేళ్ళు పట్టింది. అజాతశత్రు రెండు కొత్త ఆయుధాలను ఎలా ఉపయోగించాడో జైన గ్రంథాలు చెబుతున్నాయి: ఒక కాటాపుల్టు, ఆధునిక ట్యాంకుతో పోల్చబడిన సైనికవాహనం (జాపత్రితో కప్పబడిన రథం). పాటలీపుత్ర వాణిజ్య కేంద్రంగా ఎదగడం ప్రారంభించి అజాతశత్రు మరణం తరువాత మగధ రాజధానిగా మారింది.

హర్యంకా రాజవంశాన్ని శిశునాగ రాజవంశం పడగొట్టింది. క్రీస్తుపూర్వం 345 లో చివరి శిశునాగ పాలకుడు మహానందిని మహాపద్మ నందుడు హత్య చేసాడు. ఈయన "నవ నందులు" అని పిలవబడే వారిలో మొదటివాడు. ఈ మహాపద్మనందుడు, ఆయన ఎనిమిది మంది కుమారులు నవనందులు అని పిలువబడ్డారు.

క్రీస్తుపూర్వం 326 లో అలెగ్జాండరు సైన్యం మగధ పశ్చిమ సరిహద్దులను చేరుకుంది. గంగానది వద్ద మరో భారీ భారతీయ సైన్యాన్ని ఎదుర్కొని విసిగిపోయిన సైన్యం, హైఫాసిసు (ఆధునిక బియాసు నది) వద్ద తిరుగుబాటు చేసి తూర్పు వైపు విజయయాత్ర చేయడానికి నిరాకరించింది. అలెగ్జాండరు తన అధికారి కోనసుతో సమావేశం జరిపిన తరువాత, సింధు నుండి మహాసముద్రం వరకు జయించి తిరిగి రావడం మంచిదని ఒప్పించి దక్షిణ దిశగా తిరిగాడు.

క్రీ.పూ 321 నాటికి ధననందుని పతనం తరువాత చంద్రగుప్త మౌర్యుడు చాణుక్యుడి సహాయంతో మొదటి మౌర్యరాజవంశరాజుగా సింహాసనం అధిష్ఠించి మౌర్యసామ్రాజ్య స్థాపన చేసాడు. ఈ సామ్రాజ్యం తరువాత అశోకచక్రవర్తి ఆధ్వర్యంలో దక్షిణ ఆసియాలో విస్తరించింది. ఆయన మొదట 'అశోక ది క్రూయలు' అని పిలువబడ్డాడు. కాని తరువాత బౌద్ధమతం స్వీకరించి శిష్యుడు 'ధర్మ అశోకుడు' అని పిలువబడ్డాడు. ఆయన తరువాత మౌర్య సామ్రాజ్యం ముగిసింది. తరువాత గుప్త సామ్రాజ్యం స్థానంలో షుంగా, ఖరాబియా సామ్రాజ్యాలు స్థాపించబడ్డాయి. గుప్తా సామ్రాజ్యం కాలంలో మగధకు పటాలిపుత్ర రాజధానిగా మిగిలిపోయింది.

భారతదేశ చరిత్ర

సరస్వతీ, సింధూ నదీ నాగరికత

వైదిక నాగరికత

మహా జనపదాలు

మగధ సామ్రాజ్యం

శాతవాహనులు

తొలి మధ్య యుగపు రాజ్యాలు

చివరి మధ్య యుగపు రాజ్యాలు

ముస్లిం దండయాత్రలు

విజయనగర రాజ్యం

మొఘల్ పరిపాలన

ఈష్టిండియా కంపెనీ పాలన

బ్రిటీషు పాలన

భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం

భారతదేశ గణతంత్ర చరిత్ర

మగధ రాజ్యం విస్తరించడానికి ముందు మగధరాజ్యంలో ఆధునిక జిల్లాలైన పాట్నా, జెహానాబాదు, నలంద, ఔరంగాబాదు, దక్షిణ బీహారులోని అర్వాలు నవాడా, గయా, ఉత్తర జార్ఖండులోని కొన్ని ప్రాంతాలు మాత్రమే అందులో అంతర్భాగంగా ఉన్నాయి. మగధకు ఉత్తర సరిహద్దులో గంగా నది, తూర్ప సరిహద్దులో చంపా నది, దక్షిణసరిహద్దులో చోటా నాగపూరు పీఠభూమి, పశ్చిమాన సోను నది సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

గ్రేటరు మగధలోని ఈ ప్రాంతంలో హిందూ మతానికి పూర్వం ఒక సంస్కృతి, మతవిశ్వాస వ్యవస్థ ఉంది. క్రీస్తుపూర్వం 500 నుండి మొదలైన రెండవ పట్టణీకరణ చాలా వరకు ఇక్కడ ప్రారంభం అయింది. ఇక్కడే జైన మతం బలంగా మారి, బౌద్ధమతం ఉద్భవించింది. మగధ సంస్కృతి ప్రాముఖ్యతను బౌద్ధమతం, జైన మతం, హిందూ మతం వాటికి సంబంధించిన కొన్ని లక్షణాలను (ముఖ్యంగా పునర్జన్మ, కర్మ సిద్ధాంతం మీద నమ్మకం) అవలంబించాయి. ^[11]

క్రీస్తుపూర్వం 6 వ శతాబ్దానికి ముందు ఉనికిలో ఉన్న అనేక శ్రమణ ఉద్యమకారులు భారతీయ తత్వశాస్త్రం ఆస్థిక, నాస్థిక సంప్రదాయాలను ప్రభావితం చేశారు.^[12] ఆత్మ, అణువాదం, యాంటినోమియను నీతి, భౌతికవాదం, నాస్థికత్వం, అజ్ఞేయవాదం, స్వేచ్ఛా సంకల్పానికి ప్రాణాంతకం, కుటుంబ జీవితానికి తీవ్ర సన్యాసం, ఖచ్ఛితమైన అహింసా వంటి అనేక రకాలైన భిన్నమైన విశ్వాసాలకు (అహింస), శాకాహారతత్వం ఉద్యమాలకు శ్రమణౌద్యమం దారితీసింది.^[13] మగధ రాజ్యం ఈ ఉద్యమానికి కేంద్రం అయింది.

చివరి 24 వ తీర్థంకరులైన మహావీరుడు జైన మతం పునరుద్ధరించబడి, పునఃస్థాపించబడింది. ఆయన మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం మొదటి జైన తీర్థంకర రిషభనాథుడు నిర్దేశించిన పురాతన శ్రమణ సంప్రదాయాల తత్వాలు, ప్రకటనలను సంకలనం చేసి, పునరుద్ధరించారు.^[14] బుద్ధుడు స్థాపించిన బౌద్ధమతాన్ని రాజ్యంలో రాజపోషణను అందుకుంది.

ఇండోలాజిస్టు జోహన్నెసు బ్రోంఖోర్స్టు అభిప్రాయం ఆధారంగా మగధా సంస్కృతి ఇండో-ఆర్యన్ల వేద రాజ్యాల కంటే కొన్ని విధాలుగా భిన్నంగా ఉంది. ఆయనను "గ్రేటర్ మగధ" అని పిలువబడే సాంస్కృతిక ప్రాంతం ఉనికిని ప్రతిపాదించాడు. ఇది బుద్ధుడు, మహావీరుడు నివసించి మతబోధన చేసిన భౌగోళిక ప్రాంతంగా నిర్వచించబడింది.^[11]

బుద్ధుడికి సంబంధించి ఈ ప్రాంతం వాయవ్య దిశలో కోసల రాజధాని శ్రావస్తి నుండి ఆగ్నేయంలో మగధ రాజధాని రాజగ్రిహ వరకు విస్తరించి ఉంది. ^[15] బ్రోనుఖోర్స్టు అభిప్రాయం ఆధారంగా “వాస్తవానికి అక్కడ గ్రేటరు మగధ సంస్కృతి, ఇది వ్యాకరణ పతంజలి (క్రీ.పూ. 150), అంతకు ముందు కాల వేద సంస్కృతికి భిన్నంగా ఉంది ”. ^[16] సతపాత బ్రాహ్మణ వంటి వేద గ్రంథాలు ఈ ప్రాంత నివాసులను మాట్లాడేటప్పుడు ఒక అనాగరిక ప్రసంగులుగా భావించారని బౌద్ధ శాస్త్రవేత్త అలెగ్జాండర్ వైన్ వ్రాస్తూ, వేద ఆర్యులకు ఈ ప్రత్యర్థి సంస్కృతి ప్రారంభ బౌద్ధ కాలంలో తూర్పు గంగా మైదానంలో ఆధిపత్యం చెలాయించిందని సూచించడానికి "అధిక సాక్ష్యాలు" ఉన్నాయని వ్రాశారు. కనుక వేద బ్రాహ్మణులు ఈ ప్రారంభ కాలంలో మగధలో అల్పసంఖ్యక వర్గంగా ఉన్నారని భావించబడుతుంది.^[17]

మగధలో శ్రమణ సంప్రదాయాలు, జైన మతం, బౌద్ధమతం, అజివికా ఉన్నాయి. బౌద్ధమతం, జైన మతం ప్రాధాన్యత కలిగి ఉన్నాయి. ప్రారంభ మగధ రాజులు శ్రీనికా, బింబిసారా, అజాతశత్రు మొదలైన రాజులు బుద్ధిజం, జైనిజం వంటి మతాలకు ప్రోత్సాహం అందించారు. తరువాత వచ్చిన నంద రాజవంశం (క్రీ.పూ. 345–321) జైన మతాన్ని అనుసరించారు. ఈ శ్రమణ మతాలు వేద దేవతలను ఆరాధించలేదు. ఒకరకమైన సన్యాసం, ధ్యానం విధానాలను అభ్యసించాయి. వీరు గుండ్రని ఖననంచేసిన గుట్టలను (బౌద్ధమతంలో స్థూపాలు అని పిలుస్తారు) నిర్మించారు. ^[16] ఈ మతాలు ఆధ్యాత్మిక జ్ఞానం ద్వారా పునర్జన్మ, కర్మసిద్ధాంతం చక్రం నుండి విముక్తిని కూడా కోరింది.

వంశాలు : బృహద్రథ వంశం, ప్రద్యోత వంశం, శిశునాగ వంశం, (క్రీ.పూ 684 - 424 ), నంద వంశం, మౌర్య వంశం, సుంగ వంశం, కాణ్వ వంశం, గుప్త వంశం.

16 మహా జనపాదలలో, మగధ జనపదం, అశోకుని కాలంలో ఉత్థాన దశకు చేరుకున్నది.

బృహద్రథ సామ్రాజ్యం

ప్రద్యోత సామ్రాజ్యం

శిశునాగ సామ్రాజ్యం

నంద సామ్రాజ్యం

నంద వంశ స్థాపకుడు, మహానందిన్ కుమారుడు మహాపద్మనందుడు. ఇతను తన 88వ యేట మరణించాడు. నందవంశం తరువాత మౌర్య వంశం రాజ్యం స్థాపించింది.

నంద వంశంలో చివరి వాడు ధననందుడు. ఇతని కాలంలోనే అలెగ్జాండర్ భారత్పై

మౌర్య సామ్రాజ్యం

సుంగ సామ్రాజ్యం

కాణ్వ సామ్రాజ్యం

గుప్త సామ్రాజ్యం

బృహద్రథ వంశము

పురాణాలలో కానవచ్చే రాజ్యాలు, రాజులు.

• బృహద్రథుడు
• జరాసంధుడు
• సహదేవ
• సోమాపి (1678-1618 BC)
• శ్రుతశ్రావుడు (1618-1551 BC)
• ఆయుతాయుశుడు (1551-1515 BC)
• నిరామిత్రుడు (1515-1415 BC)
• సుక్షత్ర (1415-1407 BC)
• బృహత్కర్మణ్య (1407-1384 BC)
• సేనాజిత (1384-1361 BC)
• శ్రుతంజయ (1361-1321 BC)
• విప్రుడు (1321-1296 BC)
• శుచి (1296-1238 BC)
• క్షేమ్య (1238-1210 BC)
• సుబ్రత (1210-1150 BC)
• ధర్మ (1150-1145 BC)
• శుశుమ (1145-1107 BC)
• దృఢసేన (1107-1059 BC)
• సుమతి (1059-1026 BC)
• శుభల (1026-1004 BC)
• సునీత (1004-964 BC)
• సత్యజిత్ (964-884 BC)
• బిస్వజిత్ (884-849 BC)
• రుపుంజయ (849-799 BC)

ప్రద్యోత వంశం

వాయు పురాణం అనుసారం క్రీ.పూ. 799-684 పాలించిన సామ్రాజ్యం.

• ప్రద్యోత
• పాలక
• వైశాఖయుప
• అజక
• వర్తివర్ధన

హరియాంక వంశం (క్రీ.పూ. 545 - 346 ) , శిశునాగ వంశం (క్రీ.పూ. 430-364)

• బింబిసారుడు (క్రీ.పూ. 545-493 ), మొదటి మగధ సామ్రాజ్య స్థాపకుడు.^[18][19]
• అజాతశత్రు (493-461 BC)
• దర్శక (from 461 BC)
• ఉదాయిన్
• శిశునాగ (క్రీ.పూ. 430), మగధ రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు.
• కాకవర్ణ (394-364 BC)
• క్షేమధర్మన్ (618-582 BC)
• క్షత్రాజ (582-558 BC)
• నందివర్ధన
• మహా నందిన్ (క్రీ.పూ. 424 వరకు), ఇతని సామ్రాజ్యం ఇతని కుమారుడు మహాపద్మ నందుడికి సంక్రమించింది.

నంద వంశం (424-321 BC)

• మహపద్మ నంద (క్రీ.పూ. 424 ), మహా నందిన్ కుమారుడు, నంద సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు.
• పంఢూక నంద
• పంఘుపతి నంద
• భూతపాల నంద
• రాష్ట్రపాల నంద
• గోవిషంక నంద
• దశసిద్ధక నంద
• కైవర్త నంద
• ధన నంద (అగ్రమ్మెస్, క్జాండ్రమ్మెస్) (క్రీ.పూ. 321 వరకు), చంద్రగుప్త మౌర్యుడు ఇతడిని ఓడించి, సామ్రాజ్యాన్ని తన ఆధీనంలో తీసుకున్నాడు.

మౌర్య సామ్రాజ్యం (324-184 BC)

• చంద్రగుప్త మౌర్యుడు (సంద్రకొత్తోసు) (క్రీ.పూ. 324-301 ), నంద సామ్రాజ్యం, మెసిడోనియన్ సెల్యూకిడ్ సామ్రాజ్యాలను ఓడించి మౌర్య సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు.
• బిందుసారుడు (301-273 BC)
• అశోక వర్ధనుడు (అశోకుడు) (క్రీ.పూ. 273-232), భారతదేశ చరిత్రలో ఓ గొప్ప చక్రవర్తి. భారత ఏకీకరణ చేసిన మొదటివాడు (after conquering most of దక్షిణాసియా, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ లను జయించాడు. బౌద్ధ మతాన్ని అవలంబించాడు, జంతువుల హక్కులను ప్రవేశపెట్టాడు, అహింసను ప్రోత్సహించాడు. ఒక సెక్యులర్ పాలకుడు, ఇతడికి అనేక సార్లు "అనేక తరాలకు రాజు"గా అభివర్ణిస్తారు.
• దశరథ (232-224 BC)
• సంప్రతి (224-215 BC)
• సాలీసుక (215-202 BC)
• దేవవర్మన్ (202-195 BC)
• శతధన్వాన్ (195-187 BC), ఇతడి కాలంలో మౌర్య సామ్రాజ్యం కుంచించుకు పోయింది.
• బృహద్రథ (187-184 BC), పుష్యమిత్ర సుంగ చే హత్య గావింపబడ్డాడు.

సుంగ వంశం (క్రీ.పూ. 185-73)

• పుష్యమిత్ర సుంగ (185-149 BC), బృహద్రథుడిని చంపి తన సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు.
• అగ్నిమిత్ర (149-141 BC), పుష్యమిత్రుని కుమారుడు, వారసుడు
• వసుజ్యేష్ట (141-131 BC)
• వసుమిత్ర (131-124 BC)
• ఆంధ్రాక (124-122 BC)
• పులిందక (122-119 BC)
• ఘోష
• వజ్రమిత్ర
• భాగభద్ర, పురాణాలు పురాణాలలో ప్రస్తావింపబడినవాడు
• దేవభూతి (క్రీ.పూ. 83-73), సుంగ రాజులలో ఆఖరివాడు.

కాణ్వ వంశం (క్రీ.పూ. 73-26)

• వసుదేవ (క్రీ.పూ. 73 నుండి)
• వసుదేవుని వారసులు (క్రీ.పూ. 26 వరకు)

గుప్త సామ్రాజ్యం (సా.శ. 240-550)

• శ్రీగుప్తుడు I (సా.శ. 240-290)
• ఘటోత్కచుడు (290-305)
• మొదటి చంద్రగుప్తుడు (305-335), గుప్త సామ్రాజ్య స్థాపకుడు, ఇతడి కాలానికి భారతీయ సంస్కృతిలోస్వర్ణయుగం అనిపేరు.
• సముద్ర గుప్తుడు (335-370)
• రామగుప్తుడు (370-375)
• రెండవ చంద్రగుప్తుడు (చంద్రగుప్త విక్రమాదిత్యుడు) (375-415), సముద్రగుప్తుని కుమారుడు, ఇతని కాలంలో గుప్తసామ్రాజ్యం తన ఉచ్ఛ స్థానానికి చేరుకున్నది. ఇతడి కాలంలో చైనా యాత్రికుడు ఫాహియాన్ భారత్ ను సందర్శించాడు.
• మొదటి కుమారగుప్తుడు (415-455)
• స్కంద గుప్తుడు (455-467)
• రెండవ కుమార గుప్తుడు (467-477)
• బుద్ధ గుప్తుడు (477-496)
• మూడవ చంద్రగుప్తుడు (496-500)
• వైణ్య గుప్తుడు (500-515)
• నరసింహ గుప్తుడు (510-530)
• మూడవ కుమార గుప్తుడు (530-540)
• విష్ణు గుప్తుడు (c. 540-550)

• శిశునాగ సామ్రాజ్యం
• నంద సామ్రాజ్యం