యెరెవాన్

యెరెవాన్ అనే పేరు ఒరోన్టిడ్ వంశంలోని చివరి రాజయిన యెర్వాన్ద్ (ఒరంటీస్) 4 పేరు నుండి వచ్చిందని ఒక సిద్ధాంతం ఉంది. అయితే, క్రీ.పూ. 782 లో అర్గిష్టి-1 ఈ ప్రదేశాన్ని పరిపాలించడానికి ఎరెబునీలో ఒక కోటను నిర్మించారు. తరువాత యురేషియన్లు దానిని వాడడం వలన ఈ పేరు వచ్చిందని ప్రతీతి. 

ఆర్మేనియా ప్రధాన చిహ్నం అరారట్ పర్వతం, ఇది రాజధాని ప్రాంతంలోని ఏ ప్రదేశం నుండయినా కనపడుతుంది. నగర ముద్రలో కిరీటంతో ఉన్న సింహం ఒకటి పీఠం మీద కూర్చుని ఉంటుంది. ఎంబ్లెమ్‌లో నీలం రంగు సరిహద్దు కలిగిన చతురస్రం ఉంటుంది.^[11]

27 సెప్టెంబరు 2004 న, "ఎరెబునీ-యెరెవాన్" అనే గీతాన్ని స్వీకరించారు, దీనిని పరూయ్ర్ సేవక్ రచించగా ఎడ్గార్ హొవ్హానిస్యాన్ కంపోస్ చేశారు. నగరానికి కొత్త గీతం ప్రకటించే పోటీలలో దీనికి చోటు దొరికింది. ఎంపిక చేసిన జెండా - తెలుపు రంగు నేపథ్యంలో మధ్య నగరపు ముద్ర, చుట్టూ పన్నెండు చారిత్రక రాజధానులకు చిహ్నంగా పన్నెండు చిన్న ఎరుపు త్రిభుజాలతో ఉంటుంది. ఈ జెండాలో దేశ జాతీయ జెండాలో ఉండే మూడు రంగులు ఉంటాయి.^[12]

పూర్వ చరిత్ర, ప్రీ-క్లాసికల్ యుగం

యెరెవాన్ నగరం క్రీ.పూ. 4వ శతాబ్దం నుండి ఉంది. నగర దక్షిణ భాగంలో ఉన్నటువంటి షెంగావిత్ జిల్లాలో కనీసం క్రీ.పూ. 3200 అనగా కురా-అరాక్సెస్ సంసృతి (కాంస్య యుగం ప్రారంభదిశ) నుండి జనాభా ఉంటున్నారు. ఇక్కడ మొదటి త్రవ్వకాలు పురావస్తు పరిశోధనాకారుడయిన యెవ్గెని బాయ్బుర్ద్యాన్ ఆధ్యర్యంలో 1936 - 1938 మధ్య షెంగావిత్ లోని చారిత్రక ప్రదేశంలో జరిగాయి. రెండు దశాబ్దాల తర్వాత 1958 నుంచి 1983 వరకు, పరిశోధకుడుసాన్డ్రో సర్దరియన్ త్రవ్వకాలను కొనసాగించాడు.^[13] మూడవ దశ త్రవ్వకాల్లో 2000లో హకోబ్ సిమోన్యాన్ మార్గదర్శకత్వంలో జరిగాయి. 2009, పెన్సిల్వేనియాలోని వైడనర్ విశ్వవిద్యాలయానికి చెందిన ప్రొఫెసర్ మిచెల్ ఎస్. రాత్మాన్ సాన్డ్రోతో కలిశారు. వారు మూడు దశలలో (2009, 2010, 2012) జరిపిన త్రవ్వకాల్లో క్రీ.పూ 3200 నుంచి క్రీ.పూ. 2500 మధ్య కాలపు అవశేషాలు బయటపడ్డాయి. వాటిలో కొన్ని భారీ భవంతులను, అందులోని గదులనూ వారు ప్రపంచానికి పరిచయం చేశారు.

ఎరెబునీ

ఉరార్టు రాజ్యాం క్రీ.పూ. తొమ్మిదవ శతాబ్దంలో వాన్ సరస్సు ఒడ్డున రూపుదిద్దుకుంది.^[14] కునెఫార్ం మీద రాసిన దాని ప్రకారం,^[15] యురేర్షియన్ సైనిక కోట క్రీ.పూ. 782 లో చక్రవర్తి ఆర్గిష్టి ఆదేశాలనుసారం ఉత్తర కాకసస్ నుండి జరిగే వ్యతిరేక దాడుల నుండి నగరాన్ని కాపాడడానికి స్థాపించబడింది. ప్రపంచంలోని అత్యంత పురాతనమైన నగరాలలో యెరెవాన్ ఒకటి.^[16]

యురర్టియన్ అధికారంలో ఉన్న సమయంలో ఎరెబునీ, దాని పరిసర ప్రాంతాలలో పెద్ద ఎత్తున నీటిపారుదల కాలువలను, ఒక కృత్రిమ జలాశయాన్నీ నిర్మించారు.

క్రీ.పూ. ఏడవ శతాబ్దం మధ్యలో, నగరంలోని ఎరెబునీ కోట నుండి 7 కి.మీ. పశ్చిమాన తెషిబైనిను ఉరార్టు వంశానికి చెందిన రూసా-2 నిర్మించారు.^[17] అది ప్రస్తుతం బలవర్థకమైన గోడలతో షెంగావిత్ జిల్లాలో ఉంది. ఉరార్టు తూర్పు సరిహద్దులను మొరటు సిమ్మెరియన్లు, సితియన్ల నుండి రక్షించడానికి దీన్ని నిర్మించారు. త్రవ్వకాల్లో సమయంలో, 40,000 చ.మీ. వైశాల్యం కలిగిన  గవర్నరు ప్యాలెస్ యొక్క అవశేషాలు కనుగొన్నారు. వాటిలో 120 గదులు ఉన్నాయి. వీటి నిర్మాణం క్రీ.పూ. ఏడవ దశాబ్ధం నాటికి రుస-3 ఆధ్వర్యంలో పూర్తయ్యాయి. అయితే, ఈ ప్రాంతాన్ని క్రీ.పూ. 585 లో సిమ్మెరియన్లు, సితియన్లు నాశనం చేశారు.

నైసర్గిక స్వరూపం, నగర దృశ్యం

యెరెవాన్ సముద్ర మట్టం నుండి సగటున 990 మీ (3,248.03 అడుగులు) ఎత్తున, కనిష్టంగా 856 మీ., గరిష్ఠంగా 1,390 మీ, మధ్యనా ఉంటుంది.^[18] ఈ నగరం హ్రజ్డాన్ నదిఒడ్డున, ఈశాన్య అరారట్ లోయలో, దేశానికి పశ్చిమ కేంద్రంలో ఉంది. నగరానికి మూడు వైపులా పర్వతాలు ఉన్నాయి. దక్షిణాన హ్రజ్దాన్ నది ఉంది. హ్రజ్దాన్ నది ప్రవహించే క్రమంలో ఒక సుందరమైన గండి (కాన్యన్) ని ఏర్పరచింది. ఈ గండి నగరాన్ని రెండు భాగాలుగా విభజిస్తుంది. రాజధాని కావడం వలన యెరెవాన్ ఏ  రాష్ట్రంలోనూ భాగంగా లేదు. యెరెవాన్ కు ఉత్తర, తూర్పు దిక్కున కొటాయ్క్, దక్షిణాన, పశ్చిమాన అరారట్,  పశ్చిమాన  అర్మవిర్, వాయవ్యాన అరగట్సన్  రాష్టాలు ఉన్నాయి.

ఎరెబునీ అభయారణ్యం 1981లో ఏర్పాటు చేసారు. ఇది నగర కేంద్రం నుండి ఆగ్నేయంగా 8 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సముద్ర మట్టానికి 1300 నుండి 1450 మీటర్ల ఎత్తున, 120 హెక్టార్లలో ఈ అభయారణ్యం ఉంది. పాక్షిక ఎడారి పర్వతాలు కలిగిన గడ్డి మైదానాలలో ఈ రిజర్వ్ ఆక్రమించి ఉంది.^[19]

వాతావరణం

యెరెవాన్ లో వాతావరణం ఒక చిన్న ఎడారిని పోలి ఉంటుంది. ఎండాకాలం బాగా వేడిగా, పొడిగా ఎక్కువ రోజులు ఉంటుంది. చలికాలం బాగా చల్లగా, మంచు పడుతూ ఉంటుంది. తక్కువ రోజులు ఉంటుంది. ఇందుకు కారణం యెరెవాన్ నగరానికి మూడు ప్రక్కలా పర్వతాలు ఉండడం. ముఖ్యంగా ఆగస్టులో వాతావరణం వేడిమి 40 °C (104 °F) లను దాటుతుంది. జనవరిలోని శీతాకాలంలో ఉష్ణోగ్రత −15 °C (5 °F) ఉంటుంది. సగటున ప్రతి సంవత్సరం 318 మి.మి.(12.5 అంగుళాల) వర్షపాతం నమోదవుతుంది. సగటున సంవత్సరానికి 2,700 గంటలు సూర్యకాంతి ఉంటుంది. యెరెవాన్‌లో వేసవి, శీతాకాలాల సగటు ఉష్ణోగ్రతల మధ్య ఉండే తేడా మధ్య యూరోపియన్ రాజధాని నగరాలలో కెల్లా అత్యధికం.

ఆర్కిటెక్చర్

యెరెవాన్ టి.వి. టవరు నగరంలోని ఎత్తైన నిర్మాణం.

నగరంలోని  రిపబ్లిక్  స్క్వేర్, యెరెవాన్  ఒపేరా థియేటర్, Yerevan కోన ప్రధాన కేంద్రాలు. నగర అభివృద్ధి ఆర్కిటెక్ట్ జిమ్ టొరొస్యాన్ ఇచ్చిన ప్లాన్ ప్రకారం కొనసాగుతుంది.

2017 మే నాటికి, యెరెవాన్ లో 4,883 అపార్టుమెంట్లు ఉన్నాయి. 1,514 కి.మీ. పొడవున ఏర్పాటు చేసిన 39,799 విద్యుద్దీప స్తంభాలపై 65,199 వీధి దీపాలు, 750 కి.మీ. పొడవైన 1,080 రోడ్లూ ఉన్నాయి.^[20]

పార్కులు

యెరెవాన్ ఎంతో సాంద్రంగా నిర్మించిన నగరం. కానీ అనేక ప్రజా పార్కులు జిల్లాలంతటా వ్యాపించి ఉన్నాయి. ఎరెబునీలోని కృత్రిమ సరస్సు చుట్టుప్రక్కల ఒక సుందరమైన పబ్లిక్ పార్క్ ఉంది. 17 హెక్టార్లలో ఆక్రమించి ఉన్న ఈ పార్కును, కృత్రిమ సరస్సునూ అర్గిష్టి రాజు క్రీ.పూ. 8వ శతాబ్దంలో నిర్మించారు. 2011లో ఈ తోటను పూర్తిగా పునర్నిర్మించడమే కాకుండా దానికి లియోన్ పార్క్ అని నామకరణం చేశారు.^[21]

యెరెవాంత్సిస్ లోని మార్షల్ బహ్రామ్యన్ పై ఉన్న లవర్స్ పార్కు, నగర మధ్యభాగంలో ఉన్న ఇంగ్లీష్ పార్కులను 18, 19 శతాబ్దాలలో నిర్మించారు. యెరెవాన్ బొటానికల్ గార్డెన్ ను 1935 లో ప్రారంభించారు, 1950లో స్థాపించబడిన విక్టరీ పార్కు, 1950లో ప్రారంభించిన సర్కులర్ పార్కులు నగరంలోని అతిపెద్ద పార్కులలో కొన్ని.

1960 లో ఏర్పాటయిన యెరెవాన్ ఒపేరా గార్డెన్, దానిలోని కృత్రిమ హంసల సరస్సు నగరంలోని చాలా మందిని ఆకట్టుకుంటున్నాయి. ఈ సరస్సు శీతాకాలంలో ఐస్-స్కేటింగ్ కు నిలయంగా మారుతుంది.

యెరెవాన్ సరస్సు 1967లో ప్రారంభమైన ఒక కృత్రిమ జలాశయం. నగరపు దక్షిణ భాగంలో ఉన్న ఈ సరస్సు 0.65 చ.కీ. ఉపరితల వైశాల్యం కలిగి ఉంటుంది.

రాజధాని

1918 లో మొదటి రిపబ్లిక్ గా స్వాతంత్ర్యం వచ్చినప్పటి నుండి యెరెవాన్ అర్మేనియా రాజధానిగా ఉంది. చారిత్రిక అరారట్ మైదాన ప్రాంతంలో నెలకొని ఉన్న యెరెవాన్ రాజధానికి సహజమైన ఎంపిక అయ్యింది.

సోవియట్ యూనియన్ నుండి స్వాతంత్ర్యం వచ్చినప్పుడు అన్ని విధాలుగా నగరం అభివృద్ధి చెందింది. 1991 లో స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తరువాత ఈ నగరం, దేశానికి రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రంగా మారింది. ఇక్కడే అన్ని జాతీయ సంస్థలు - గవర్నమెంట్ హౌస్, నేషనల్ అసెంబ్లీ, రాష్ట్రపతి భవనం, కేంద్ర బ్యాంకు, రాజ్యాంగ కోర్టు, అన్ని మంత్రిత్వ శాఖలు, న్యాయ సంస్థలు, ఇతర ప్రభుత్వ సంస్థల భవనాలు ఉన్నాయి.

మున్సిపాలిటీ

1879 అక్టోబరు 1న రష్యాకు చెందిన అలెగ్జాండర్-2 ఆదేశాలతో యెరెవాన్, నగర స్థాయిని పొందింది. మొదటి సిటీ కౌన్సిల్ ఏర్పాటయిన తరువాత హొవ్హన్నెస్ ఘోర్గన్యన్ మొదటి మేయరుగా ఎన్నికయ్యారు.

1995 జూలై 5న ఆర్మేనియా రాజ్యాంగం ఏర్పడిన తరువాత యెరెవాన్ కు రాష్ట్రస్థాయిని ఇచ్చారు. అందువలన, చిన్న మార్పులతో యెరెవాన్ ఆర్మేనియాలోని రాష్ట్రాలవలె పనిచేస్తుంది.

యెరెవాన్ పన్నెండు "పరిపాలనా జిల్లాలు"గా విభజించబడింది.^[22] వాటి పూర్తి వైశాల్యం 223 చ.కి.^[23][24][25]

• అనీ ప్లాజా హోటల్
• అర్మేనియా మారియట్ హోటల్, యెరెవాన్
• రడిస్సన్ బ్లూ హోటల్, యెరెవాన్
• గ్రాండ్ హోటల్ యెరెవాన్
• యెరెవాన్ మాల్

• రష్యన్-అర్మేనియన్ (స్లావోనిక్) విశ్వవిద్యాలయం
• అర్మేనియన్ స్టేట్ యూనివర్శిటీ ఆఫ్ ఎకనామిక్స్

• హ్రిప్సైం బాలికల పాఠశాల (యెరెవాన్)

• జ్వర్ట్నాట్స్ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం

• అరా షిరాజ్ : ఆర్మేనియన్ శిల్పి
• ఆర్పైన్ హోవ్హన్నిస్యాన్ : రాజకీయ నాయకురాలు
• బగ్రాత్ అసత్ర్యాన్ : ఆర్థికవేత్త
• టిగ్రాన్ కజ్మల్యాన్ : చిత్రనిర్మాత, రచయిత
• సైమన్ అఛిక్గ్యొజ్యాన్ : సైనిక కమాండరు
• వర్దుహి వర్దన్యాన్ : గాయకురాలు
• ఎడ్వార్డ్ మిర్జోయాన్ : సంగీత దర్శకుడు
• రూబెన్ సఫ్రస్త్యాన్ : ఆర్మేనియన్ నేషనల్ అకాడమీ ఆఫ్ సైన్సెస్ లో పూర్తి సభ్యుడు, ప్రొఫెసర్
• గాగిక్ దాగ్బాష్యన్ : ఫుట్బాల్ క్రీడాకారుడు
• మార్టిన్ అగోల్లాన్ : కళాకారుడు
• మరియాం పెట్రోస్యాన్ : చిత్రకారురాలు, కార్టూనిస్ట్, రష్యన్-భాష నవలా రచయిత
• టిగ్రాన్ బలయాన్ : దౌత్యవేత్త
• మార్టిన్ బెర్బర్యాన్ : కుస్తీ పోటీదారుడు
• ఆంధ్రానిక్ వోస్కన్యాన్ : ఫుట్బాల్ క్రీడాకారుడు
• రూబెన్ హఖ్వెర్ద్యాన్ : కవి, గిటారిస్ట్, గాయకుడు, పాటల రచయిత
• నొరాయ్ర్ ముషెగియన్ : కుస్తీ పోటీదారుడు
• సాస్ హాయ్రాపెత్యాన్ : హాకీ క్రీడాకారుడు
• అర్మాన్ యెరెమ్యాన్ : టైక్వాండో అథ్లెట్

• అర్మేనియన్ వైద్య సంగ్రహాలయం
• అర్మేనియా చరిత్ర సంగ్రహాలయం
• ఎ.ఆర్.ఎఫ్ చరిత్ర మ్యూజియం
• ఎరెబుని సంగ్రహాలయం
• కిలికియా ఎఫ్.సి
• హోవ్హాన్నెస్ తుమాన్యెన్ తోలుబొమ్మల థియేటరు
• ఆర్మేనియన్ రైల్వే మ్యూజియం
• తుమన్యాన్ పార్కు
• పరోన్యాన్ హాస్య సంగీత థియేటరు