ევროპა

• უმაღალაში კონკა - იალბუზი (5642 მ)
  
• უგჷრძაში წყარმალუ - ვოლგა (3 530 კმ)
  
• უკაბეტაში ტობა - ლადოგიშ ტობა (17 700 კმ²)
  
• უკაბეტაში ნოღა - მოსკოვი (მახორობა 11 503 500)
  
• უკაბეტაში ქიანა - რუსეთი (თიში ევროპული ნორთი)
  
• უჭიჭაში ქიანა - ვატიკანი
  
• უკაბეტაში კოკი - დიდი ბრიტანეთი
  

ევროპაშ უკაბეტაში გვალეფი რე:

1. მონბლანი
2. მონტე-როსა
3. დომი

დო შხვა

ევროპაშ უკაბეტაში ნოღა რე რუსეთიშ ნანანოღა - მოსკოვი. თექ ოხორანს 11 503 500 ადამიერი. შხვა კაბეტი ნოღეფი რე:

• პარიზი
• სტამბოლი
• ლონდონი
• სანქტ-პეტერბურგი
• მილანი
• რომი
• ბერლინი

უკაბეტაში წყარმალეფი რე ვოლგა (3531 კმ.) დო დუნაი (2858 კმ.).

ევროპას იდვალუაფუ 4 დიდი ჩქონი: სკანდინავიაშ, იბერიაშ (პირენეშ), აპენინიშ დო ბალკანეთიშ ჩქონეფი. უკაბეტაში კოკი რე - კოკი დიდი ბრიტანეთი.

ზიტყვა „ევროპა“ ბერძენული მითოლოგიაშე მოურს. თაშ ჯოხოდჷ ფინიკიაშ მაფაშ, აგენორიშ დო ტელეფასაშ ოსურსქუას, ნამუთ ზუღას ბონუაშ ბორჯის ზევსიქ ქოძირჷ დო მეწონჷ. ზევსიქ თე ოსურსქუას ჩე ხოჯიშ სახეთ გეგმაცხადჷ, ქიხვამილუ დო კოკი კრეტაშა მიდეჸონჷ. თაქ თენეფს სუმი სქუაქ ქჷმაძინეს: მინოსი (მუმალს კრეტაშ ლეგენდარული მაფა), რადამანთისი დო სარპედონი. გვალო თე ოსურსქუაშ ჯოხო გიოდვეს ბერძენეფქ კონტინენტის. ეიოშანალი რე, ნამჷ-და ჰომეროსიშო „ევროპა“ კრეტაშ მითიური ოსურმაფა რდჷ დო ვართ გეოგრაფიული ჯოხოდვალა.

ევროპაშ ფართობი დოხოლაფირო 10 მლნ კმ²-იე, თენეფს შქას კოკეფი აკმადგინანა 730 ვითოშ კმ²-ს. ევროპას ელმოლს ალაჸუნს ატლანტიშ დო ოორუეშ ჸინუამი ოკიანეეფი დო თინეფიშ ზუღეფი. ევროპაშ წყარპიჯიშ ღოზი ართობურო აკოწიწონელი რი, ჩქონეფიშ (კოლიშ, სკანდინავიაშ, პირენეშ, აპენინიშ, ბალკანეთიშ) თიაშა მოურს ევროპაშ ფართობიშ 25%.თიშ უმკუჯინალო, ნამჷ-და ვართფერი დიდი ფართობიშე აკმოდირთჷნ, ევროპა ორთაშ შანულამი მუშობურობათ დო ანდანერობათ გიშეგორუაფუ. ანდაფერუანი რე ხვალე ევროპაშ ორთა ვარინ, მახორობაშ ეთნიკური აკოდგინალუა, ომეურნე საქვარუა,მეურნალაშ გოვითარაფაშ ისტორია დო თიში დონე, პოლიტიკური რუკა დო შხვა ხოლო. მოსოფელიშ ეკონომიკურო გოვითარაფილი 31 ქიანაშე 24 ევროპას რე, თინეფს შქას 4 დიდი შქვითიანიშე. ევროპა ოერეფშქაშე ტურიზმიშ თარი რეგიონი რე, თეწკჷმა თირელი ტყარი ორთათ. ევროპა მოსოფელიშ ცივილიზაციაშ ართ-ართი შანულამი ონწე რე. მოსოფელიშ ცივილიზაციაშ ისტორიაშ არძაშე რჩქინელი 100 პიჯიშე, 71 ევროპალი რე. თაჸურეშე გოძუდჷ უჯვეშაში ოვაჭარე შარეფი.

რელიეფი

ოშქაშე სიმაღალა 300 მეტრი რე, მაქსიმალური — 5,642 მეტრი (გვალა იალბუზი). ევროპაშ რელიეფიშ უმენტაში ნორთი რზენეფს უკებჷ, ნამუეფს შქას ეიოშინალი რე — ბჟაეიოლი ევროპაშ ვე, შქაევროპაშ რზენი, შქადუნაიშ, გიმენ დუნაიშ, პარიზიშ ღანჩო), გვალეფს ევროპაშ ტერიტორიაშ 17% უკებჷ. თარი გვალამი მასივეფი რე: ალპეფი, კარპატეფი, პირენეეფი, აპენინეფი, ურალიშ გვალეფი, სკანდინავიაშ გვალეფი, ბალკანეთიშ გვალეფი. მოქიმინჯე ვულკანეფი რე ისლანდიას დო სქირონაშქა ზუღაშ წყარპიჯიშ ღოზის.

წყაპიჯიშ ზოლი

შხვა კონტინენტეფწკჷმა ელაზჷმაფათ, ევროპას ძალამ აკოწიწონილი წყარპიჯიშ ღოზი უღუ (წყარპიჯიშ ღოზიშ 1 კმ-შა მოურს ტერიტორიაშ 246 კვ კმ). წყარპიჯიშ ღოზიშ ედომუშამი სიგჷრძა დოხოლაფირო 38 000 კმ-იე. მაქსიმალური გოძვენა სქირონაშ დინოხოლენი ნორთეფიშე ზუღაშახ 1600 კილომეტრი რე. ევროპაშ ფართობიშ 25% უკებჷ ჩქონეფს. ბრელი მუდანობათ რე მორზენილი აკუმულაციური დო აბრაზიული წყარპიჯეფი. მაღალი დო აკოწეწილი ტექტონიკური წყარპიჯეფი უღჷნა: კოლიშ ჩქონს, პირენეიშ ჩქონს ოორუე ნორთის, ნორვეგიას, ყირიმს ობჟათე ნორთის, ხორვატიას, საბერძნეთის დო შხვა.

წყარპიჯიშ ღოზი დინდარი რე კოკეფით (კრეტა, სარდინია, სიცილია, კორსიკა, ზელანდია, ირლანდია,დიდი ბრიტანეთი დო შხვა), ჩქონეფით (პელოპონესი, ყირიმი, კოლი, აპენინიშ ჩქონი, პირენეიშ ჩქონი, სკანდინავიაშ ჩქონი, ბალკანეთიშ ჩქონი დო შხვა), ჸუჯეფით (ბოტნიაშ ჸუჯი, რიგაშ ჸუჯი, ბისკაიშ ჸუჯი დო შხვა). ევროპას გოძჷ სქირონაშქაშა ტომბათ მიშაჭკირილი ზუღეფი (უჩა ზუღა, სქირონაშქა ზუღა, ბალტიაშ ზუღა დო შხვა).

.

დინოხოლენი წყარეფი

ევროპაშ დინოხოლენი წყარეფი ძალამი კაბეტი ონტირუეში რე. ევროპაშ წყარმალუეფიშ უმენტაში ატლანტიშ ოკიანეშ ღანჩოს ორხველჷ, დოსქილადირი - ოორუე ჸინუამი ოკიანეს დო კასპიაშ ზუღას. დიდი წყარმალუეფი ბჟაეიოლი ევროპაშ რზენეფს მეურს. არძა მაძირაფალით მაართა აბანს რე წყარმალუ ვოლგა (სიგჷრძა 3530 კმ, ღანჩოშ ფართობი 1360 ვითოში კვ. კმ, ოშქაშე წანმოწანური წყარიშ ულა 800 მ³/მრ). ბჟაეიოლი ევროპაშ შხვა უკაბეტაში წყარმალუეფიე ურალი, დნეპრი, დონი, პეჩორა, დნესტრი, ოორუეშ დვინა. ბჟადალი ევროპაშ უდიდაში წყარმალუეფიე: დუნაი (სიგჷრძა 2888 კმ (სიგჷრძათ მაჟირა რე ვოლგაშ უკული), ღანჩოშ ფართობი 817 000 კმ²), ვისლა, ოდრა, ელბა, რაინი, ლუარა, რონა, ტახო. ევროპაშ ტერიტორიას ტობეფი ვაწორწოთი რე გორთილი. გჷშაკერზაფილო ანდა ტობა რე რზენეფს დო ნაჸინა გვალეფს. ტობეფიშ უმენტაში იდვალუაფუ ტექტონიკურ რღამილეფს, ნორთი დინოხვილირი რე მორენეფით (ლადოგიშ, ონეგიშ, იმანდრიშ დო შხვა ტობეფი). ევროპაშ უკაბეტაში ტობეფი რე: ლადოგიშ, ონეგიშ, ჩუდიშ, ვენერნი, ბალატონი, ჟენევაშ დო შხვა.

ორთაშობური ზონეფი

არქტიკაშ კოკეფს დო ოორუეშ ჸინუამი ოკიანეშ წყარპიჯეფს იდვალუაფუ არქტიკული ტიოზეფი დო ტუნდრეფი, თიშ ობჟათეშე — ტყატუნდრეფი, ესვარილი დო ფართოფურცელამი ტყალეფი, სტეპეფი, სუბტროპიკული ტყალეფი სქირონაშქაზუღაშპიჯის, ობჟათე-ბჟაეიოლს — ნორთოტიოზეფი.

სარგებელი დინოხურიში

ევროპას იპალუჷ ნაფთობი დო ორთაშობური გაზი, ნამუშ ობადეშეფი მიკორსხილი რე, ართ განშე, ბაქანეფიშ პალეოზოურ დო მეზოზოურ ნოლექეფწკჷმა, მაჟირა განშე, ალპური ჭირაკილი ორტყაფუშ გვალაშპიჯიშ დო შქაგვალეფიშ როფეფიშ ნეოგენურ გაჭყაფუეფწკჷმა. ნაფთობიშ ობადეშეეფი გროზნოს დო აფშერონიშ ჩქონს, თაშნეშე კასპიაშ ზუღას. თაშნეშე რე ქუანოშქერი (რუსეთი, გერმანია, პოლონეთი, ბელგია, გოართოიანაფილი ომაფე, საქორთუო), რკინაშ მადენი (ურალი, უკრაინა, კოლიშ ჩქონი, შვედეთი, საფრანგეთი, ლუქსემბურგი), მანგანუმიშ მადენი (უკრაინა, საქორთუო), ბოქსიტეფი (ურალი, უნგრეთი, საფრანგეთი, იტალია, საბერძნეთი), ფერამი ლითონეფი (გერმანია, ესპანეთი, ბულგარეთი, პოლონეთი) დო შხვა.

ტერიტორიაშ სიჭიჭარეშ მიუკუჯინალო, ევროპაშ ლანდშაფტეფი შინობურამი მიარეფერობუამობათ იხასიათებუაფუ. სკანდინავიაშ დო პირინეიშ ჩქონეფი,

ბრიტანეთიშ კოკეფიშ დიდი ნორთი დო კონტინენტიშ ბჟაეიოლი წუმორინელიე ჯვეში გვალეფით. ობჟთეს იფაჩუ ალპური გვგვალეფი. კონტინენტი დიდარიე, მუჭოთ ენერგეტიკული, თეშ ლითონური დო ვალითონური სახეშ სასარგებლო წიაღისეულით. კლიმატიშ გიმოქიმინუას შინობურამიე ატლანტიშ ოკიანეშ გოლინა. ტერიტორიაშ უდიდაშ ნორთის იფაჩუ ზომიერი კლიმატი. ბჟადალს უმენტაშო ოკეანური, დო ბჟაეიოლით - კონტინენტური პირობეფიე. ოორუეს კონწარი არქტიკული დო სუბარქტიკული, ობჟათეს - შქასქირონაზუღაური კლიმატიე. ევროპა დიდარიე ჰიდრორესურსეფით. ტერიტორიაშ უდიდაშ ნორთის იფაჩუ ტყალეფიშ ზონა, ნამუშჷთ შინობურამი ნორთი ათვისებულიე. ევროპაშ კანკალე რაიონი სერიზოული ეკოლოგიური პრობლემაშ წოხოლე რე.

ტრადიციაშობურო, ევროპას რთუნა 5 რეგიონო:

1. ოორუე ევროპა
2. ობჟათე ევროპა
3. ცენტრალური ევროპა
4. ბჟაეიოლი ევროპა
5. ბჟადალი ევროპა

თე დორთუალა ძალამი პიჯალობურიე, თიშ უმენტაშო, ნამდა თაქ წიმინდე გეოგრაფიულიშ მოხ გოთოლწონაფილიე პოლიტიკური ფაქტორეფი ხოლო. კანკალე ქიანა გორკვეული თოლოზირეშ გეშა შილებე ორხველდას შხვადოშხვა რეგიონს. მაგალითო, სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკეფიშ რსხუშ არსებობაშ ბორჯის, ევროპაშ დორთუალა ბჟაეიოლო დო ბჟადალო უმოსო პოლიტიკური რდჷ, ვინდარო გეოგრაფიული. ბჟაეიოლ ნორთის ორხველჷდეს თ.გ. „ოკათე დემოკრატიაშ“ ქიანეფი: გერმანიაშ დემოკრატიული რესპუბლიკა (გდრ), პოლონეთი, ჩეხოსლოვაკია, უნგრეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი, ალბანეთი, იუგოსლავია. ასე ევროპაშ გეოგრაფიული ცენტრი უკრაინასიე, გეჸვენჯით ჟიშინელი ქიანეფი ცენტრალურ ევროპას იდვალუაფუნა, დო ბჟაეიოლი ევროპა ახალი ქიანეფით აკიფშჷ. თენეფი რენა: რუსეთი, ბელარუსი, უკრაინა, მოლდოვა, საქორთუო დო ობჟათე კავკაციაშ ქიანეფი.

2003 წანაშ სტატისტიკური მუნაჩამეფით ევროპაშ მახორობა, რუსეთიშ მოხ, 800 მლნ-ს აკმადგინანს. თაქ ოხორანს 6 ნინაშ ფანიაშ 209 ნინაშა მორაგადე კათა. ევროპას დო ევროპალეფს ისტორიულო დო კულტურო უდიდაში გოლინა უღუდეს მოსოფელიშ ცივილიზაციაშ ფორმირაფაშ პროცესის.

• ქიანეფი. ევროპაშ არძაშე მიარეკათამი ქიანეფიე (2004 წანაშ ფასებათ, რუსეთიშ დო თურქეთიშ მოხ): გერმანია — 82 მლნ, საფრანგეთი — 64.5 მლნ, გოართოიანაფილი ომაფე — 60.5 მლნ, იტალია — 59.5 მლნ, უკრაინა — 48 მლნ, პოლონეთი — 39 მლნ.
• ნოღეფი. ევროპაშ უდიდაში ნოღეფიე: მოსკოვი — 13,6 მლნ, ლონდონი — 11,8 მლნ, პარიზი — 11,6 მლნ, სტამბოლი- 10,9 მლნ, მადრიდი — 5,6 მლნ, სანქტ-პეტერბურგი 5,6 მლნ, ბერლინი — 4,2 მლნ.
• ეთნოსეფი. ევროპას ეთნიკურ ბუნეფს შქას არძაშე მიარემუდანობამიე: გერმანალეფი — 90 მლნ, იტალიარეფი — 66 მლნ, ფრანგეფი — 48 მლნ, ინგლისარეფი — 48 მლნ, უკრაინალეფი — 46 მლნ, პოლონარეფი — 44 მლნ.
• რელიგია. ევროპაშ ტერიტორიას 4 თარი რელიგიური მიმალობა რე გოფაჩილი. თაურეშე 23 ქიანას კათოლიკური უმენტაშობა რე (საფრანგეთი, ესპანეთი, პორტუგალია, იტალია, ობჟათე გერმანია, პოლონეთი, ავსტრია, ...), 10 ქიანას — მართალმადიდებელური (რუსეთი, საბერძნეთი, უკრაინა, რუმინეთი, სერბეთი, ბულგარეთი, საქორთუო), 9 ქიანას — პროტესტანტული (გოართოიანაფილი ომაფე, სკანდინავიაშ ქიანეფი, ოორუე გერმანია, ...), დო 5 ქიანას მუსულმანური მახორობა რე (აზერბაიჯანი, ალბანეთი, ბოსნია დო ჰერცეგოვინა, თურქეთი, კოსოვო).

ევროპაშ ტერიტორიას ედომუშამო ვარდა ნორთობურო იდვალუაფუ 49 სუვერენული სახენწჷფო, 2 დუდმართუ ტერიტორია (ფაროშ კოკეფი, ორხველჷ დანიას, ალანდიშ ოკეფი, ორხველჷ ფინეთის) დო 1 კოლონია (გიბრალტარი). თე სახენწჷფოეფიე:

შილა	ჯოხო	ნანანოღა	ფართობი კმ²	მახორობაშ მუდანობა	მეჭედალა (კმ²-ს)	ოფიციალური ნინა (ნინეფი)
	ავსტრია	ვენა	83 858	8 169 929	97,4	გერმანული
	აზერბაიჯანი1	ბაქო	86 600	9 165 000	105,8	აზერბაიჯანული
	ალბანეთი	ტირანა	28 748	2 831 741	98,5	ალბანური
	ანდორა	ანდორა-ლა-ველა	468	68 403	146,2	კატალანური
	ბელარუსი	მინსკი	207 560	9 459 000	105,8	ბელარუსული
	ბელგია	ბრიუსელი	30 528	11 007 000	360,6	ნიდერლანდური ფრანგული გერმანული
	ბულგარეთი	სოფია	110 910	7 621 337	68,7	ბულგარული
	ბოსნია დო ჰერცეგოვინა	სარაევო	51 129	3 843 126	75,2	ბოსნიური სერბული ხორვატული
	გერმანია	ბერლინი	357 021	83 251 851	233,2	გერმანული
	გოართოიანაფილი ომაფე	ლონდონი	244 820	61 100 835	244,2	ინგლისური
	დანია	კოპენჰაგენი	43 094	5 564 219	129	დანიური
	ესპანეთი	მადრიდი	504 851	47 059 533	93,2	ესპანური
	ესტონეთი	ტალინი	45 226	1 340 194	29	ესტონური
	ვატიკანი	ვატიკანი	0,44	900	2 045,5	იტალიური
	თურქეთი2	ანკარა	783 562	75 627 384	98	თურქული
	ირლანდიაშ რესპუბლიკა	დუბლინი	70 280	4 234 925	60,3	ირლანდიური ინგლისური
	ისლანდია	რეიკიავიკი	103 000	307 261	2,7	ისლანდიური
	იტალია	რომი	301 230	59 530 464	197,7	იტალიური
	კვიპროსი	ნიქოზია	9251	788 457	85	ბერძნული თურქული
	ლატვია	რიგა	64 589	2 067 900	34,2	ლატვიური
	ლიეტუვა	ვილნიუსი	65 200	2 988 400	45,8	ლიეტუვური
	ლიხტენშტაინი	ვადუცი	160	32 842	205,3	გერმანული
	ლუქსემბურგი	ლუქსემბურგი	2 586	448 569	173,5	ფრანგული გერმანული ლუქსემბურგული
	ოორუე მაკედონია	სკოპიე	25 713	2 054 800	81,1	მაკედონური
	მალტა	ვალეტა	316	397 499	1 257,9	მალტური
	მოლდოვა	კიშინიოვი	33 843	4 434 547	131	მოლდავური
	მონაკო	მონაკო	1,95	31 987	14 403,6	ფრანგული
	ნიდერლანდი	ამსტერდამი	41 526	16 318 200	393	ნიდერლანდური
	ნორვეგია	ოსლო	385 178	5 018 836	15,5	ნორვეგიული (ბუკმოლი დო ნიუნორსკი)
	პოლონეთი	ვარშავა	312 685	38 625 478	123,5	პოლონური
	პორტუგალია	ლისაბონი	91 568	10 409 995	110,1	პორტუგალიური
	რუმინეთი	ბუქარესტი	238 391	21 698 180	91	რუმინული
	რუსეთი³	მოსკოვი	17 075 400	142 200 000	8,3	რუსული
	საბერძნეთი	ათენი	131 957	11 123 034	80,7	ბერძნული
	სან-მარინო	სან-მარინო	61	27 730	454,6	იტალიური
	საფრანგეთი	პარიზი	547 030	63 182 000	115,5	ფრანგული
	საქორთუო1	ქართი	69 700	4 661 473	64	ქორთული
	სერბეთი	ბელგრადი	88 361	7 120 660	91,9	სერბული
	სლოვაკეთი	ბრატისლავა	48 845	5 422 366	111	სლოვაკური
	სლოვენია	ლუბლიანა	20 273	2 050 189	101	სლოვენური
	სომხეთი1	ერევანი	29 800	3 229 900	101	სომხური
	უკრაინა	კიევი	603 700	48 396 470	80,2	უკრაინული
	უნგრეთი	ბუდაპეშტი	93 030	10 075 034	108,3	უნგრული
	ფინეთი	ჰელსინკი	336 593	5 175 537	15,3	ფინური შვედური
	ყაზახეთი4	ასტანა	2 724 900	15 217 711	5,6	ყაზახური რუსული
	შვედეთი	სტოკჰოლმი	449 964	9 090 113	19,7	შვედური
	შვეიცარია	ბერნი	41 290	7 507 000	176,8	ფრანგული გერმანული იტალიური რეტორომანული
	მონტენეგრო	პოდგორიცა	13 812	616 258	44,6	მონტენეგრული
	ჩეხეთი	პრაღა	78 866	10 256 760	130,1	ჩეხური
	ხორვატია	ზაგრები	56 542	4 437 460	77,7	ხორვატული

¹ გოთანჯუაშ მეჯინათ, ნამუთ კავკაციონს მიორხველუანს ევროპას, თე ქიანეფს ევროპას მიაზრენა.
² ევროპული თურქეთი აკმადგინანს ტერიტორიას ბოსფორიშ დო დარდანელიშ საროტეფიშ ბჟადალშე დო ოორუეშე.
³ ურალიშ გვალეფიშ ბჟადალშე მადვალუ რუსეთიშ ტერიტორია ევროპას ორხველჷ.
⁴ ყაზახეთიშ ევროპული ტერიტორია იდვალუაფუ წყარმალუ ურალიშ ბჟადალშე.

• ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 4, ხს. 38-42, ქართი, 1979 წანა.
  

• ევრაზია
• ევროპაშ ისტორია
• აზია
• ევროპა-აზიაშ ხურგა