ચાગસ રોગ
ચાગસ રોગ /ˈtʃɑːɡəs/, અથવા અમેરિકન ટ્રાયપાનોસોમિયાસીસ, એક ઉષ્ણકટિબંધીય પરોપજીવી રોગ છે જે પ્રજીવટ્રાયપેનોસોમા ક્રુઝી ને કારણે થાય છે.[૧] તે મોટેભાગેકિસિંગ બગ્સનામના જંતુથી ફેલાતો રોગ છે.[૧] ચેપના સમયગાળા દરમિયાન લક્ષણો બદલાતા રહે છે.શરૂઆતના તબક્કામાં,લક્ષણો જોવા મળતા નથી અથવા સાવ હળવા લક્ષણો જોવા મળે છે જેમ કે: તાવ, સોજેલી લસિકા ગાંઠો, માથાનો દુ:ખાવો, અથવા ડંખ માર્યો હોય તે જગ્યાએ સોજો. [૧] 8-12 અઠવાડિયા બાદ, વ્યક્તિઓ આ રોગના ગંભીર તબક્કામાં આવી જાય છે અને 60-70% લોકોમાં આ રોગના વધારે લક્ષણો જોવા મળતા નથી.[૨][૩] અન્ય 30 થી 40% લોકોમાં પ્રારંભીક ચેપ બાદ 10 થી 30 વર્ષના સમયગાળામાં આગળના લક્ષણો વિકસે છે.[૩] 20 થી 30% લોકોમાં તે હૃદયના વેન્ટ્રિકલ ની વૃદ્ધિનો સમાવેશ કરે છે જે હૃદય પાતમાં પરિણમે છે.[૧] 10% લોકોમાં તે વિસ્તૃત અન્નનળી અથવા વિસ્તૃત અન્નનળીમાં પાણ પરિણમી શકે છે.[૧]
| ચાગસ રોગ | |
|---|---|
| ખાસિયત | Infectious diseases, parasitology  |
કારણ અને નિદાન
ટી. ક્રુઝી સામાન્ય રીતે મનુષ્ય અને અન્ય સસ્તન પ્રાણીઓમાં ટ્રાયટોમીને ના પેટા પરિવારના લોહી ચુસીનાર નામના “કિસિંગ બગ” જંતુ”થી ફેલાતો રોગ છે.[૪] આ જંતુ કેટલાક સ્થાનીક નામથી પણ જાણીતા છે,જેમ કે: અર્જેન્ટીના, બોલિવિયા, ચાઈલ અને પ્રાગમાં વિંચુકા બ્રાઝીલમાં બાર્બેરીઓ(બાર્બર), કોલમ્બીયામાંપિટો, મધ્ય અમેરિકામાં ચિંચે, અને વેનેઝુએલામાં ચિપો. આ રોગ લોહી ચડાવાથી, અંગ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ,પરોપજીવીથી દુષિત થયેલ ખોરાક ખાવાથી, અને માતા દ્વારા તેના ગર્ભ ને ચેપ લાગવાથી ફેલાય છે.[૧] રોગનું શરૂઆતી તબક્કાનું નિદાન માઇક્રોસ્કોપની મદદથી રક્તમાં પરોપજીવી શોધીને કરવામાં આવે છે.[૩] ગંભીર રોગનું નિદાન ટી. ક્રુઝી માટે લોહીમાંથી પ્રતિદ્રવ્યો શોધીને કરવામાં આવે છે.[૩]
નિવારણ અને સારવાર
નિવારણમાં મોટે ભાગે કિસિંગ બગ્સથી દૂર રહેવુ અને તે ડંખ ન મારે તેનું ધ્યાન રાખવાનો સમાવેશ થાય છે.[૧] નિવારણનાં અન્ય પ્રયાસમાં, લોહી ચડાવતી વખતે તેનુ પરિક્ષણ કરવાનો સમાવેશ થાય છે.[૧] આ રોગની રસી 2013 સુધી શોધાઇ ન હતી.[૧] પ્રારંભીક ચેપની સારવાર બેન્ઝીનોડેઝોલ અથવા નિફુર્તીમોક્સ દવા થી કરવામાં આવે છે.[૧] જો પ્રારંભીક તબક્કમાં દવા આપવામાં આવે તો ઇલાજ થઇ શકે છે પણ જો વ્યક્તિ લાંબા સમયથી ચાગસ રોગથી પીડાતી હોય તો દવા ઓછી અસરકારક રહે છે.[૧] ગંભીર રોગમાં આ દવાનો ઉપયોગ કરવાથી અંતિમ તબક્કાનાં લક્ષણોમાં વિલંબ થઈ શકે છે અથવા તેમાં અટકાવ આવી શકે છે.[૧] 40% લોકોમાં બેન્ઝીનોડેઝોલ અને નિફુર્તીમોક્સ અસ્થાયી ધોરણે ત્વચાની વિકૃતીઓ, મગજમાં ઝેરી અસર, પાચનક્રિયાની સમસ્યા જેવી આડઅસરમાં પરિણમે છે. [૨][૫][૬]
રોગશાસ્ત્ર
એવુ અનુમાન કરવામાં આવ્યુ છે કે સૌથી વધુ મેક્સીકો, મધ્ય અમેરિકા અને દક્ષિણ અમેરિકા ના આશરે 7 થી 8 કરોડ લોકોમાં ચાગસ રોગ જોવા મળ્યો છે.[૧] તેના કારણે 2006 માં આશરે 12,500 લોકોનાં મૃત્યુ થયા છે.[૨] આ રોગ થયો હોય તેવા મોટા ભાગનાં લોકો ગરીબ હોય છે [૨] અને લોકોને ખ્યાલ આવતો નથી કે તેઓને આ રોગનો ચેપ લાગ્યો છે.[૭] વધુ વસ્તી ધરાવતા વિસ્તારોને કારણે ચાગસ રોગ વધુ પ્રમાણમાં ફેલાતો જોવા મળે છે અને હવે ઘણા યુરોપના દેશો અને અમેરિકાનો પણ સમાવેશ થાયો છે.[૧] આ વિસ્તારોમાં પણ 2014 સુધીના વર્ષમાં વધારો જોવા મળ્યો છે.[૮] સૌપ્રથમ વખત આ રોગ 1909 માં કાર્લોસ ચાગસદ્વારા વર્ણવામાં આવ્યો હતો, જેમના નામ ઉપર થી આ રોગને નામ આપવામાં આવ્યુ છે.[૧] તે 150 થી વધુ અન્ય પ્રાણીઓને અસર કરે છે.[૨]