Pad (gramatika)
Pad (tež kazus) je w gramatice fleksiska kategorija nomena (=deklinacija). Z nim pokaza nomen swoju funkciju znutřka zmysłoweho zwiska sady. W morfologiji je kazus morfologiska kategorija, kotraž je přez system na sebi napřećo stejacych formowych rjadow woznamjenjowany, při tym tute formy poćah předmjeta k druhim předmjetam w dokładnej situaciji wróći. Typisce njese słowo jenož jeničke kazusowe markěrowanje, w někotrych rěčach tola eksistuja tež słowa z dwěmaj a wjace kazusowymi markěrowanjemi .
Etymologija
Pomjenowanje kazus etymologisce wot grjekskeho gramatikarja Dionysios Thrax wróćo chodźe. Wón je nomeny jako wot werba wotpadowacy (němsce 'abfallend' ('abhängig')) wopisował a woznamjenjował tutón proces jako ptosis (πτῶσις) 'pad'. Přejimanje zapřijeća łaćonšćiny je hač dźensniša wobchowało.
Kazusy w hornjoserbšćinje
Hornjoserbšćina ma sydom kazusow (padow):
Kazusy w delnjoserbšćinje
Delnjoserbšćina ma jenož šěsć kazusow, dokelž wokatiw faluje.
Kazusy w słowjanskich rěčach
Ličba kazusow je zdźěla rozdźělna we słowjanskich rěčach, dokelž bołharšćina a makedonšćina wjace nimatej kazusy při nomenach, ale małe kazusy při pronomenach. Wšě druhe rěče maja šěsć abo sydom kazusow.
Prasłowjanska rěč měješe sydom kazusow.
Zapadosłowjanske a wuchodosłowjanske rěče maja rozdźěl mjezy mjechkej a twjerdej deklinaciju, ale w južnosłowjanskich rěčach tutón rozdźěl wjace njeeksistuje.
Kazus w indoeuropskich a druhich rěčach
Indoeuropšćina měješe wósom abo dźewjeć kazusow:
Z toho nastawane rěče (baltiske, słowjanske rěče, ale tež łaćonšćina abo starogrjekšćina) su tute dospołnje abo jenož zdźěla wobchowowałe (zdźěla z druhimi mjenami). Tež němčina měješe před 1.000 lětami hišće instrumental.
Njeindoeuropske rěče (na př. finougriske) znaja zdźěla jasnje wjace kazusow. W finšćinje su na přikład pjatnaće, w madźaršćinje wósomnaće.
Tola je prawje ćežko, dać zapřijeću powšitkownje płaćacu definiciju. Někotre fachowcy dwěluja na tym, zo hodźi so wón na wšě rěče (na př. jendźelšćinu abo madźaršćinu) nałožować.
Kazus w rěčach swěta
| Kazus | woznam | přikład | rěče (přikłady) |
|---|---|---|---|
| abesiw | njepřitomnosć wot něčeho | bjez wučerja | madźaršćina, finšćina, estišćina |
| ablatiw (2) | preč pohibowanje | preč wot wučerja | madźaršćina, finšćina, estišćina, turkowšćina |
| ablatiw (1) | njedirektny pad | wučerja nastupajo | Sanskrit, łaćonšćina |
| absolutiw | Subjekty intransitiwnych werbow; Objekty transitiwnych werbow | wučer resp. wučerja | Ergatiwne rěče |
| adesiw | blisko při | při wučerju | madźaršćina, finšćina, estišćina, litawšćina (něhdy) |
| akuzatiw | direktny objekt | wučerja, dub | wjele indoeuropskich rěčow, arabšćina, madźaršćina, Esperanto |
| allatiw abo direktiw | připohibanje | k wučerjej | baskišćina, madźaršćina, finšćina, estišćina, litawšćina (něhdy), tibetišćina |
| ekwatiw | přirunanje | kaž wučer | sumerišćina |
| datiw | směr abo adresat; njedirektny objekt | wučerjej | wjele indoeuropskich rěčow, madźaršćina, turkowšćina |
| delatiw | preč pohibowanje dele z čeho | dele z łódźe | madźaršćina |
| delimitatiw (lokalny genitiw) | městna přisłušnosć | wučerja, k wučerjej słušacy | baskišćina |
| derivatiw | pochad | Hamburgowy wučer | turkowšćina |
| elatiw | won pohibowanje | won z doma | madźaršćina, finšćina, estišćina |
| ergatiw | Subjekt, kotryž transitiwny werb wuwjedźe | wučer (twori dom...) | baskišćina, samoanišćina, tibetišćina, Inuktitut |
| esiw | markěrowanje stawa | jako wučer | finšćina, estišćina, Samiske rěče |
| genitiw | wobsydstwo, poćah | wučerja | wjele indoeuropskich rěčow, arabšćina, tibetišćina(?) |
| ilatiw | nutř pohibowanje | do doma | madźaršćina, finšćina, estišćina, samiske rěče, litawšćina |
| inesiw | nutřka | w domu | Baskišćina, madźaršćina, finšćina, estišćina, litawšćina |
| instruktiw (1) | wasnje | z pomocu wučerja | finšćina |
| instrumental abo instruktiw (2) | markěrowanje wužića | z wučerjom | Sanskrit, słowjanske rěče, baskišćina, finšćina, madźaršćina |
| komitatiw | hromadźe z | z wučerjom | baskišćina, estišćina, madźaršćina, tibetišćina, finšćina, samiske rěče |
| lokatiw | městno | na domu | Sanskrit, słowjanske rěče, letišćina, tibetišćina, samiske rěče, turkowšćina |
| nominatiw | subjekt | wučer | wšitke indoeuropske rěče, arabšćina, madźaršćina, finšćina, estišćina, samiske rěče |
| oblikwus | Umfassend?? | nastupajo wučerja | Zazaki, Kurmandźišćina, starofrancošćina, jendźelšćina |
| partitiw | mnóstwo | ??an Lehrern | baskišćina, finšćina, estišćina |
| perlatiw | pohibowanje přez něčo | přez dom | Tocharišćina |
| posesiw | wobsydstwo | słušejo wučerja | baskišćina |
| postpozicional | kazus před postpozicijemi | Hindi | |
| prepozitiw | kazus po prepozicijach | rušćina | |
| prolatiw (1) | pohibowanje na powjerchu | přez dom | estišćina |
| prolatiw (2) | za abo město | za wučerja | baskišćina |
| sublatiw | pohibowanje na něčo | na łódź | madźaršćina |
| superesiw | pozicija na | na łódźi | madźaršćina |
| tendencial | zaměr pohibowanja | w zaměrje wučerja | baskišćina |
| terminatiw | kónc pohibowanja abo časa | hač do wučerja | baskišćina, estišćina, tibetišćina |
| translatiw | změna stawa | k wučerjej | madźaršćina, finšćina, estišćina |
| wokatiw | zarěčenje | (knjezo) wučerjo! | Sanskrit, łaćonšćina, rumunšćina, grjekšćina, Štokawišćina, čěšćina, pólšćina, ukrainšćina, iršćina, serbšćina |
Hlej tež:
- Deklinacija
- Rekcija