Esperanto
Esperanto je najznaćiša, najčasćišo wužiwana planowa rěč, kotruž Ludwig Lazarus Zamenhof hižo w lěće 1887 w měsće Waršawa wutwori. Prěnja kniha je w rušćinje, pólšćinje, němčinje a francošćinje wušła a měješe 44 stronow. Mjeno rěče běše prěnjotnje pseudonym awtora (dr. Esperanto, serbsce: nadźijacy (wosoba)).
| alternatiwne mjeno | Internacia lingvo | |
| přełožk alternatiwneho mjena | mjezynarodna rěč1 | |
| awtor | Ludwig Lazarus Zamenhof | |
| lěto | 1887 | |
| kraje | we wjace hač 115 krajach | |
| rěčnicy | njeznate (trochowanja mjez 100 000–1,6 milionami) | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | planowe rěče | |
| družina pisma | łaćonski alfabet | |
| oficielny status | ||
| hamtska rěč | nihdźe; oficialnje wužiwana w někotrych mjezynarodnych organizacijach | |
| regulowaca institucija | Akademio de Esperanto | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-1: | eo | |
| ISO 639-2: | epo | |
| ISO 639-3 (SIL): | ESP | |
| komentar | ||
| 1 Po titulu prěnjeje knihi: "Международный язык" | ||
| wikipedija | ||
| Esperantowej symbolej | |
|---|---|
| Chorhoj | Jubilejny symbol |
 |  |
Wužiwanje
Esperanto so we wjele krajach wužiwa, mjez druhim w Němskej hižo wot wjace hač 100 lět.
Rěčnicy so na pućowanjach a zarjadowanjach zetkawaja, wužiwaja Esperanto w městnych skupinach a w interneće, maja listowe přećelstwa, čitaja literaturu w Esperanće, posłuchaja esperantsku hudźbu a wužiwaja Esperanto we wjele žiwjenskich wokruhach. Druhdy Esperanto funguje jako swójbna rěč. Tež eksistuja radijowe wusyłanja w tutej rěče. Ale tež podkasty hižo eksistuja.
Alfabet
Esperanto wužiwa łaćonski alfabet z někotrymi diakritiskimi pismikami: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. Pismiki q, x, y njeeksistuja w prawych esperantskich słowach. Alfabet je fonematiski.
| Esperance | hornjoserbsce | druhi | přikład | přełožk |
|---|---|---|---|---|
| ĉ | č | němsce tsch | ĉapo | čapka |
| ĝ | dź | čěsce, chorwatsce: dž | ĝangalo | dźungl |
| ĥ | ch | tež němsce, pólsce, čěsce ch | ĥoro | chór |
| ĵ | ž | tež čěsce, chorwatsce ž | ĵurnalisto | žurnalist |
| ŝ | š | tež čěsce, chorwatsce š | ŝanco | šansa |
| ŭ | w | tež swahilsce, jendźelsce w | aŭto | awto |
| v | němsce a pólsce w | vazo | waza |
Gramatika
W Esperanće ma kóžda słowna družina swoje wosebite kóncowki, po kotrychž móžeš słownu družinu jasnje spóznać.Substantiwy a adjektiwy maja dwaj padaj, nominatiw (-) a akuzatiw (-n), ale tež dwě gramatiskej čisle, singular (-) a plural (-j). Pluralowy akuzatiw kónči so na -jn, znamješko plurala tuž před tym akuzatiwa steji. Na přikład Paŭlo havas suprasorabajn librojn. "Pawoł ma hornjoserbske knihi."
Lokalne adwerby móža akuzatiwny n měć, hdyž směr zwuraznjeja, na př. tie "tam, tamle" - tien "tam".
Z werba danci "rejować" móže substantiw nastać danco "reja", adjektiw danca "rejowanski" a adwerb dance "rejowansce", ale tež z substantiwa martelo "hamor" móže nastać werb marteli "klepać z hamorom", adjektiw martela "hamorowy" a adwerb martele "z hamorom".
| słowna družina | kóncowka | přikład | funkcija | komentar | |
|---|---|---|---|---|---|
| substantiw | o | kato "kóčka" | dika kato "tołsta kóčka" | ||
| adjektiw | a | dika "tołsty" | |||
| adwerb | e | ofte "husto, často" | |||
| werb | i | danci "rejować" | infinitiw | njeprawidłowne werby njejsu | |
| as | mi dancas "ja rejuju" | prezens | |||
| is | mi dancis "ja rejowach" | imperfekt | |||
| os | mi dancos "ja budu rejować" | futur | |||
| u | dancu "rejuj(će)" | imperatiw | |||
| us | mi dancus "ja by rejował(a)" | konjunktiw | |||
Někotři spisowaćeljo
Hižo w lěće 1887 počachu někotři spisowaćeljo knihi w rěči Esperanto spisować abo literaturu z druhich rěčow přełožować.
- Claude Piron (*1931-†2008)
- Feliks Zamenhof (bratr załožerja tuteje rěče) (*1868-†1933)
- Ludwik Lejzer Zamenhof (*1859-†1917)
- Marjorie Boulton (*1924)
- William Auld (*1924-†2006)
- Rikardo Ŝulco (*1906-†1997)
- Trevor Steele (*1940)
Eksterne wotkazy
- Wikipedija w Esperantskej rěči
- Wikisłownik w Esperantskej rěči
- Esperantomondo - Esperantoportalo kaj koresponda servo
- esPodkasto wot Rolfo z Šwicarskeje
Mjezynarodowe pomocne rěče
Basic English • Esperanto • Ido • Interlingua • Interlingue-Occidental • Lingua Franca Nova • Mjezysłowjanšćina • Novial • Volapük
Logiske a filozofiske rěče
láadan • loglan • lojban • ro • Toki Pona
Rěče fiktiwnych swětow a ludźi
Rěče Srjedźozemje • Sewjerosłowjanske rěče
brithenig • enochianska • klingonšćina • nadsat • nowomowa • simska • Starsza Mowa • wenedyk
Rěčne hry
damin • louchébem • swinska łaćonska • verlan • socceranto