Гулаг

Некои сугерираат дека 14 милиони луѓе биле затворени во Гулаг логорите од 1929 до 1953 година (проценките за периодот 1918–1929 се потешки за пресметување).^[23] Другите пресметки, од историчарот Орландо Фигес, се однесуваат на 25 милиони затвореници на Гулаг во 1928–1953 година. Други 6–7 милиони биле депортирани и прогонети во оддалечените области на СССР, а 4–5 милиони поминале низ работничките колонии, плус 3,5 милиони кои веќе биле таму или биле испратени во работни населби. Според некои проценки, вкупното население во логорите варирало од 510,307 во 1934 година до 1,727,970 во 1953 година. Според други проценки, на почетокот на 1953 година вкупниот број на затвореници во логорите бил повеќе од 2,4 милиони од кои повеќе од 465.000 политички затвореници.^[24]

ГУЛАГ наспроти ГУПВИ

Институционалната анализа на Советскиот концентрационен систем е комплицирана од формалната разлика помеѓу ГУЛАГ и ГУПВИ.

ГУПВИ (ГУПВИ) била главната управа за работи на воени заробеници и интернирани лица (руски: Главное управление по делам военнопленных и интернированных, „Главна дирекција за воени заробеници и притвореници“), оддел на НКВР (подоцнежен МВР) цивилни интернирани и воени заробеници (воени заробеници) во Советскиот Сојуз за време и по завршувањето на Втората светска војна (1939–1953). На многу начини системот ГУПВИ бил сличен на Гулаг.^[25] Неговата главна функција била организација на странска принудна работа во Советскиот Сојуз. Највисокото раководство на ГУПВИ доаѓало од системот ГУЛАГ. Главната забележлива разлика од ГУЛАГ беше отсуството на осудени криминалци во логорите ГУПВИ. Инаку, условите во двата система на логори биле слични: тешка работа, лоша исхрана и услови за живот и висока стапка на смртност.^[26]

За Советските политички затвореници, како Солженицин, сите странски цивилни притворениците и странски воени заробеници биле затворени во ГУЛАГ; преживеаните странски цивили и странски воени заробеници се сметале себеси за затвореници во ГУЛАГ. Според проценките, вкупно, во текот на целиот период на постоењето на ГУПВИ, имало над 500 странски военозатворенички логори (во рамките на Советскиот Сојуз и во странство), кои се наоѓале во затвор со над 4.000.000 странски воени заробеници.^[27] Повеќето Гулаг затвореници не биле политички затвореници, иако значителен број на политички затвореници, можело да се најдат во логорите во било кое време.^[28]

Ситни злосторства и шеги на сметка на советската влада и службеници се казнувале со затвор.^[29][30] Околу половина од политичките затвореници во логорите Гулаг биле затворени без судење; официјалните податоци сугерираат дека имало над 2,6 милиони затворски казни за случаи што ги истражувала тајната полиција во текот на 1921–53 година.^[31] ГУЛАГ биле намалени во големина по смртта на Сталин во 1953 година, во период познат како Одмрзнување на Хрушчов.

Во 1960 година, боти (МВР) престанало да функционира како советска администрација на логорите во корист на одделните републички гранки на МВР. Централизираните простории за притвор привремено престанале да функционираат.^[32][33]

Иако терминот Гулаг првично се однесувал на државна агенција, на англиски и на многу други јазици, кратенката се здобила со квалитети на заедничка именка, означувајќи го Советскиот систем на затворен, неслободен труд.^[34]

Дури и пошироко, „Гулаг“ стана термин за самиот советски репресивен систем, збир на процедури што затворениците некогаш ги нарекувале „мелница за месо“: апсења, испрашувања, транспорт со ладни автомобили за добиток, присилна работа, уништување на семејства, години поминати во егзил, рани и непотребни смртни случаи.

Западните автори го користат терминот Гулаг за означување на сите затвори и логори за притвор во Советскиот Сојуз. Современата употреба на терминот на моменти не е директно поврзана со СССР, како што е изразот „Гулаг на Северна Кореја“^[35] за логорите што се во функција денес.^[36]

Зборот Гулаг не бил често се користен во рускиот, официјално или колоквијално; доминантните термини биле „логори“ (лагеря, lagerya) и „зоната“ (зона), обично еднина, за системот на работни логори и за поединечните логори. Официјалниот термин „поправен работен логор“ бил предложен за официјална употреба од страна на политбирото на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз на сесијата на 27 јули 1929 година.

Позадина

Царот и Руската Империја користеле присилно прогонство и принудна работа како форми на судска казна. Каторга, категорија на казна резервирана за оние осудени за најтешки злосторства, имала многу од одликите поврзани со затворот во работниот логор: затворање, поедноставени установи (наспроти затворите) и присилна работа, обично вклучувајќи тешка, неквалификувана или полу -квалификувана работа. Според историчарот Ен Еплбаум, каторга не била вообичаена пресуда; приближно 6.000 осудени катарга издржуваа казни во 1906 година и 28,600 во 1916 година.^[37] Според царскиот руски казнен систем, осудените за помалку сериозни злосторства биле испраќани во поправните затвори и исто така биле принудени на работа. Присилното прогонство во Сибир се користело од XVII век за широк спектар на прекршоци и било вообичаена казна за политичките неистомисленици и револуционери. Во XIX век, членовите на неуспешниот Декемвриски револт, полските благородници кои се спротивставиле на руското владеење, и членовите на различните социјалистички револуционерни групи, вклучувајќи ги и болшевиците како Григориј Орџоникиѕе, Лав Троцки и Јосиф Сталин, биле испратени во егзил.^[38] Осудениците кои издржувале работни казни и прогонетите биле испратени во недоволно населените области на Сибир и Рускиот Далечен Исток - региони кои имале малку градови или извори на храна и немале организирани системи за превоз. И покрај изолираните услови, имало затвореници кои успешно избегале во населените места. Самиот Сталин избегал три од четири пати кога бил испратен во егзил.^[39] Од овие времиња, Сибир ја добила својата страшна конотација на казна, што уште повеќе го зајакнало советскиот систем на Гулаг. Сопствените искуства на болшевиците во егзил и присилната работа им дало модел врз кој понатаму го засновале нивниот систем, вклучувајќи ја и важноста на строгото спроведување.

Во текот на 1920–50 година, водачите на Комунистичката партија и Советската држава сметале дека репресијата била алатка што требала да се користи за обезбедување на нормално функционирање на Советскиот државен систем, како и за зачувување и зајакнување на позициите во нивната социјална база - работничката класа (кога болшевиците ја презеле власта, селаните претставувале 80% од населението). Среде руската граѓанска војна, Ленин и болшевиците воспоставиле „специјален“ систем на затворски логори, одделен од нивниот традиционален затворски систем и под контрола на „Чека“ (главна тајна руска полиција). Овие логори, како што ги замислувал Ленин, имале изразито политичка цел. Овие рани логори на системот ГУЛАГ биле воведени со цел да се изолираат и елиминираат странците, социјално опасните, нарушувачките, сомнителните и други нелојални елементи, чии дела и мисли не придонесувале за зајакнување на диктатурата на пролетаријатот. Принудната работа како „метод на реедукација“ била применета во затворскиот логор Соловки уште во 1920-тите, врз основа на експериментите на Троцки со логори за присилна работа за чешки воени заробеници од 1918 година и неговите предлози за воведување на „задолжителна работна служба“ изразени во „Тероризам и Комунизам“. Биле дефинирани различни категории затвореници: ситни криминалци, воени заробеници од руската граѓанска војна, официјални лица обвинети за корупција, саботажа и проневера, политички непријатели, неистомисленици и други луѓе што се сметаат за опасни за државата. Во првата деценија на советското владеење, судскиот и казнениот систем не биле ниту унифицирани ниту координирани и постоела разлика помеѓу криминални затвореници и политички или „специјални“ затвореници. „Традиционалниот“ судски и затворски систем, кој се занимавал со криминални затвореници, најпрво бил надгледуван од Народниот комесаријат за правда до 1922 година, по што тие биле надгледувани од Народниот комесаријат за внатрешни работи, познат и како НКВР. Чека и нејзините наследнички организации, ДПД или Државниот политички директорат и ЗДПД (Заедничка државна политичка дирекција), ги надгледувале политичките затвореници и „специјалните“ логори во кои биле испратени. Во април 1929 година, судските разлики меѓу криминалните и политичките затвореници биле елиминирани, а контролата врз целиот советски казнен систем била предадена на ЗДПД. Во 1928 година имало интернирано 30.000 лица; властите биле против присилна работа. Во 1927 година службеникот одговорен за затворската администрација напишал:

Експлоатацијата на затворскиот труд, системот на истиснување на „златната пот“ од нив, организацијата на производство во затворските места, што иако е профитабилно од комерцијална гледна точка, во суштина нема никакво корективно значење - овие се целосно недопуштени во советските затворски места.^[40]

Правната основа и насоките за создавање на системот на „корективни работни логори“ (руски: исправи́тельно-трудовые лагеря, Ispravitel'no-trudovye lagerya), столбот на она што обично се нарекува „Гулаг“, бил таен декрет од Совнарком од 11 јули 1929 година, за употреба на казнена работа што го удвоила соодветниот додаток на записникот од состанокот на Политбирото на 27 јуни 1929 година.

Еден од основачите на Гулаг системот бил Нафталиј Френкел. Во 1923 година бил уапсен за нелегално преминување на границите и криумчарење. Тој бил осуден на 10 години тешка работа во Соловки, што подоцна станал познат како „првиот Гулаг логор“. Додека ја служел казната, тој и напишал писмо на администрацијата на логорот во кое детално биле опишани предлозите за „подобрување на продуктивноста“, вклучувајќи го и озлогласениот систем на трудова експлоатација, додека рациите за храна на затворениците требало да бидат поврзани со нивната стапка на производство, предлог познат како скала на исхрана (шкала питания). Овој озлогласен јадеш-како-што-работиш систем често ги убивал послабите затвореници за неколку недели и предизвикувал безброј жртви. Писмото го привлекло вниманието на голем број високи комунистички претставници, вклучувајќи ги Генрих Јагода и Френкел наскоро од затвореник станал командант на логорот и важен функционер во Гулаг. Неговите предлози наскоро забележале широка распространетост и усвојување во системот Гулаг.^[41]

Откако се појавил како инструмент и место за изолирање на контрареволуционерни и криминални елементи, Гулаг, заради својот принцип на „исправка со присилна работа“, тој брзо станал независна гранка на националната економија обезбедена на евтина работна сила, претставена од затвореници. Оттука, тоа е проследено со уште една поважна причина за постојаноста на репресивната политика, имено, интересот на државата за непостојани стапки на примање евтина работна сила што била присилно користена, главно во екстремни услови на исток и север.^[42] Гулаг имал казнени и економски функции.^[43]

Формирање и проширување под Сталин

Гулаг официјално бил основан на 25 април 1930 година како УЛАГ од Заедничката државна политичка дирекција (ЗДПД) со налог 130/63 во согласност со наредбата Совнарком 22 стр. 248 од 7 април 1930 година. Во ноември истата година бил преименуван во ГУЛАГ.

Хипотезата дека економските размислувања биле одговорни за масовните апсења за време на сталинизмот била побиена врз основа на поранешните советски архиви, кои станале достапни од 90-тите години на минатиот век, иако некои архивски извори, исто така, имале тенденција да поддржуваат економска хипотеза.^[44][45] Во секој случај, развојот на системот на логори следел економски линии. Растот на системот на логори се совпаднал со врвот на советската кампања за индустријализација. Повеќето логори биле основани за да се сместат масите на затвореници кои доаѓале, им биле доделени различни економски задачи. Ова вклучувало експлоатација на природни ресурси и колонизација на оддалечени области, како и реализација на огромни инфраструктурни објекти и индустриски градежни проекти. Планот за постигнување на овие цели со „специјални населби“ наместо работни логори бил отфрлен по откривањето на аферата Назино во 1933 година; последователно, системот Гулаг се проширил.

Архивите од 1931–32 година покажуваат дека Гулаг имал приближно 200.000 затвореници во логорите; додека во 1935 година, приближно 800.000 биле во логори и 300.000 во колонии (годишни просеци).^[46]

Во раните 30-ти години на минатиот век, заострувањето на советската казнена политика предизвикало значителен пораст на населението во затворскиот логор. За време на Големата чистка од 1937–38 година, масовните апсења предизвикале уште едно зголемување на бројот на затвореници. Стотици илјади лица беа уапсени и осудени на долги затворски казни заради еден од повеќекратните пасуси на озлогласениот член 58 од Кривичниот законик на републиките на Унијата, кој дефинираl казна за разни форми на „контрареволуционерни активности“. Според наредбата на НКВР бр. 00447, десетици илјади затвореници во Гулаг биле погубени во 1937–38 година за „продолжување на контрареволуционерните активности“.

Помеѓу 1934 и 1941 година, бројот на затвореници со високо образование се зголемил повеќе од осум пати, а бројот на затвореници со високо образование се зголемил за пет пати.^[42] Тоа резултирало во нивно зголемено учество во вкупниот состав на затворениците во логорот.^[42] Меѓу затворениците во логорот, бројот и уделот на интелигенцијата растел со најбрзо темпо.^[42] Недовербата, непријателството, па дури и омразата кон интелигенцијата била вообичаена одлика на советските водачи.^[42] Информациите во врска со затворските трендови и последиците врз интелигенцијата произлегувале од екстраполациите на Виктор Земсков од збирката на податоци за движењето на населението во затворскиот логор.^[42][47]

Раните години на Сталиновиот Гулаг (1929-31)

Гулаг бил административно тело што ги надгледувало логорите; на крајот, неговото име би се користело за овие логори ретроспективно. По смртта на Ленин во 1924 година, Сталин бил во можност да ја преземе контролата врз владата, и започнал да го формира системот гулаг. На 27 јуни 1929 година, Политбирото создало систем на самохрани логори кои на крајот ќе ги заменеле постојните затвори низ земјата. Овие затвори требало да примат затвореници кои добиле затворска казна поголема од 3 години. Затворениците кои имале пократка затворска казна од три години требало да останат во затворскиот систем кој сè уште бил под надлежност на НКВР. Целта на овие нови логори беше да се колонизираат оддалечената и непријателска околина низ Советскиот Сојуз. Овие промени се случија во исто време кога Сталин започна да воспоставува колективизација и брз индустриски развој. Колективизацијата резултираше со голема чистка на селаните и таканаречените Кулаци. Кулаците биле наводно богати (компаративно со другите советски селани) и се сметале за капиталисти од страна на државата и од екстензивните непријатели на социјализмот. Терминот исто така ќе се поврзе со секој што се противи или дури изгледаше незадоволен од советската влада.

Експропријација

До крајот на 1929 година, Сталин започнал програма позната како „Раскулачивание“ или Експропријација. Сталин побарал кулак класата да биде целосно избришана, што резултирало во затвор и погубување на советски селани. За само четири месеци, 60.000 луѓе биле испратени во логорите, а други 154.000 биле прогонети. Ова било само почеток на процесот на експропријација. Само во 1931 година биле протерани 1,803,392 луѓе.^[48]

Иако овие масивни процеси за преместување биле успешни во добивање голема потенцијална бесплатна работна сила онаму каде што требала да биде. „Специјалните доселеници“, како што им се обраќала советската влада, сите живееле на минимални порции храна, а многу луѓе умирале од глад во логорите, а секој што бил доволно здрав да избега се обидел да го стори токму тоа. Ова резултирало во тоа што владата морала да дава оброци на група луѓе од кои едвај имала корист и само ја чинеле пари. Заедничката државна политичка дирекција (ЗДПД) брзо го сфатила проблемот и започнала да го реформира процесот на експропријација. За да го спречи масовното бегство, ЗДПД започнала да регрутира луѓе во колонијата за да ги спречи луѓето кои се обиделе да заминат и да постават заседи околу познатите популарни патишта за бегство. ЗДПД, исто така, се обидела да ги подигне условите за живот во овие логори со цел да ги намали активните обиди на луѓето да бегаат, а на кулаците им било ветено дека ќе ги поврателе своите права по 5 години. Дури и овие ревизии на крајот не успеале да го решат проблемот, а процесот на експропријација бил неуспех во обезбедувањето на владата со стабилна принудна работна сила. Овие затвореници имале и среќа да бидат во гулаг во раните триесетти години на минатиот век. Затворениците биле релативно добро во споредба со она што ќе требало да го поминат затворениците во последните години на гулагот.

За време на Втората светска војна

Политичката улога

Во пресрет на Втората светска војна, советските архиви укажуваат 1,6 милиони луѓе во логорите и колониите, во 1939 година, според В.П. Козлов. Ен Еплбаум и Стивен Роузефилд проценувале дека 1,2 до 1,5 милиони луѓе биле во затворските логори и колонии во системот Гулаг кога започнала војната.^[49][50]

По германската инвазија на Полска што го означило почетокот на Втората светска војна во Европа, Советскиот Сојуз ги нападнал и окупирал источните делови на Втората Полска Република. Во 1940 година Советскиот Сојуз ги окупирал Естонија, Латвија, Литванија, Бесарабија (сега Република Молдавија) ​​и Буковина. Според некои проценки, стотици илјади полски граѓани и жители на другите припоени земји, без оглед на нивното етничко потекло, биле уапсени и испратени во Гулаг логорите. Сепак, според официјалните податоци, вкупниот број казни за политички и антидржавни (шпионажа, тероризам) злосторства во СССР во периодот 1939–41 година бил 211,106.^[51]

Приближно 300 000 полски воени заробеници биле заробени од СССР за време и по „Полската одбранбена војна“.^[52] Скоро сите заробени офицери и голем број обични војници потоа биле убиени (види Катински масакр) или испратени во Гулаг.^[53] Од 10.000–12.000 Полјаци испратени во Колима во 1940–41 година, повеќето воени заробеници, преживеале само 583 мажи, ослободени во 1942 година за да се приклучат на полските вооружени сили на Исток.^[54] Од 80.000 евакуирани на генерал Андерс од Советскиот Сојуз, собрани во Велика Британија, само 310 се пријавиле доброволно да се вратат во контролирана Полска од Советскиот Сојуз, во 1947 година.^[55]

За време на Големата патриотска војна, населението во Гулаг нагло се намалило поради стрмниот пораст на смртноста во 1942–43 година. Зимото 1941 година четвртина од населението во Гулаг умрело од глад.^[56] 516,841 затвореник умреле во затворските логори во периодот 1941–43 година,^[57][58] од комбинација на нивните тешки работни услови и гладот ​​предизвикан од германската инвазија. Овој период претставува околу половина од смртните случаи на гулазите, според руската статистика.

Во 1943 година, терминот каторга работи (каторжные работы) бил повторно воведен. Тие првично биле наменети за нацистички соработници, но потоа и други категории политички затвореници (на пример, припадници на депортирани народи кои избегале од егзил), исто така, биле осудени на „каторга работа“. Затворениците осудени на „каторга работа“ биле испраќани во гулазите со најсуровиот режим и многу од нив загинале.^[59]

Економската улога

До Втората светска војна, Гулаг системот се прошири драматично за да се создаде Советското „логорско стопанство“. Непосредно пред војната, принудната работа обезбедила 46.5% од никелот на национално ниво, 76% од калајот, 40% кобалт, 40.5% хром-железна руда, 60% од своето злато, и 25.3% од своите дрва.^[60] И во подготовка за војна, НКВР () изградил многу повеќе фабрики и градел автопати и железници.

Гулаг брзо се префрлиле на производство на оружје и набавки за армијата откако започнале борбите. Најпрвин, превозот останал приоритет. Во 1940 година НКВР поголемиот дел од својата енергија ја насочил кон изградба на пруги.^[61] Ова се покажало како исклучително важно кога германскиот напредок во Советскиот Сојуз започнал во 1941 година. Покрај тоа, фабриките се преиначиле во производство на муниција, униформи и други материјали. Покрај тоа, НКВР собрал квалификувани работници и специјалисти од целиот Гулаг во 380 специјални колонии кои произведувале тенкови, авиони, вооружување и муниција.^[60]

И покрај ниските капитални трошоци, економијата на логорот страдала од сериозни недостатоци. Како прво, реалната продуктивност скоро никогаш не одговарала на проценките: проценките се покажале премногу оптимистички. Покрај тоа, недостигот на машини и алатки ги мачел логорите, а алатките што ги правеле логорите брзо ги кршеле. Довербата на Источен Сибир во Главната управа на логори за изградба на автопати, уништила 94 камиони за само три години.^[62] Но, најголемиот проблем бил едноставен - принудната работа била помалку ефикасна од слободната. Всушност, затворениците во Гулаг биле, во просек, половина продуктивни од слободните работници во СССР во тоа време,^[62] што делумно можело да се објасни со неисхранетоста.

За да се надополни оваа нееднаквост, НКВР работел на затвореници потешко од кога било. За да се задоволи зголемената побарувачка, затворениците работеле подолго и подолго со часови и на пониски оброци за храна од кога и да било порано. Администратор на еден логор рекол на состанок: „Има случаи кога на еден затвореник му се даваат само четири или пет часа од дваесет и четири за одмор, што значително ја намалува неговата продуктивност“. Според зборовите на поранешен затвореник во Гулаг: "До пролетта 1942 година, логорот престана да функционира. Тешко беше да се најдат луѓе кои дури беа во можност да соберат огревно дрво или да ги закопаат мртвите".^[62] Недостатокот на храна делумно потекнувал од општото оптоварување на целиот Советски Сојуз, но и од недостатокот на централна помош за Гулаг за време на војната. Централната влада го насочила целото внимание на војската и ги оставила логорите да се снаоѓаат. Во 1942 година Гулаг ја основале Управата за снабдување, за да пронајдат своја храна и индустриска стока. За тоа време, не само што храната станала оскудна, туку НКВР ги ограничила оорциите во обид да ги мотивира затворениците да работат повеќе за повеќе храна, политика што траела до 1948 година.^[63]

Покрај недостигот на храна, Гулаг страдале од недостиг на работна сила на почетокот на војната. Големиот терор од 1936–1938 година обезбедил голем обем на бесплатна работна сила, но со почетокот на Втората светска војна чистките се забавиле. Со цел да ги завршат сите свои проекти, администраторите на логорите ги преместувале затворениците од проект на проект. За да се подобри ситуацијата, во средината на 1940 година биле спроведени закони кои дозволувале да се даваат кратки логорски казни (4 месеци или една година) на оние кои биле осудени за ситни кражби, хулиганство или кршење на работната дисциплина. До јануари 1941 година работната сила во Гулаг се зголемила за приближно 300.000 затвореници. Но, во 1942 година започнал сериозен недостиг на храна и популацијата во логорите повторно се намалила. Логорите изгубиле уште повеќе затвореници од воените напори. (Советскиот Сојуз влегол во тотална воена основа во јуни 1941 година.) Многу работници добиле предвремени ослободувања за да можат да бидат подготвени и испратени на фронтот.^[64]

Дури и кога работниот фонд се намалувал, побарувачката за излез продолжувала рапидно да расте. Како резултат на тоа, советската влада го турнала Гулаг да „направи повеќе со помалку“. Со помалку работоспособни работници и малку материјали од надвор од системот на логори, администраторите на логорите морале да најдат начин да го одржат производството. Решението што го нашле било уште повеќе да ги подбутнат преостанатите затвореници. НКВР користел систем за поставување нереално високи производствени цели, затегнувајќи ги ресурсите во обид да поттикне поголема продуктивност. Бидејќи армиите на Оската се наметнувале на советска територија од јуни 1941 година, работните ресурси дополнително се затегнале, и многу од логорите морале да се евакуираат од Западна Русија. Од почетокот на војната до половина на 1944 година, биле поставени 40 логори, а 69 биле распуштени. За време на евакуацијата, машините добиле приоритет, оставајќи ги затворениците да стигнат до безбедноста пеш. Брзината на напредувањето на операцијата „Барбароса“ спречило евакуација на сите работници навремено, а НКВР масакрирал многумина за да спречи да паднат во германските раце. И покрај тоа што оваа практика им негирала на Германците извор на бесплатна работна сила, тоа исто така дополнително ги ограничило капацитетите на Гулаг за да бидат во чекор со барањата на Црвената армија. Сепак, кога бранот на војната се свртел, и Советите започнале да ги туркаат натрапниците на Оската назад, нова серија работници ги надополниле логорите. Како што Црвената армија ги повратила териториите од Германците, прилив на поранешни советски воени заробеници во голема мера го зголемило населението во Гулаг.^[63]

По Втората светска војна

По Втората светска војна бројот на затворениците во затворски логори и колонии, повторно, нагло се зголемил, достигнувајќи околу 2,5 милиони луѓе од раните 1950-тите (1,7 милиони од нив биле во логори).

Кога војната во Европа завршила во мај 1945 година, дури 2 милиони поранешни руски граѓани биле насилно вратени во СССР.^[65] На 11 февруари 1945 година, на крајот на Конференцијата во Јалта, Соединетите држави и Велика Британија потпишале Договор за Репатријација со Советскиот Сојуз.^[66] Едно толкување на овој договор резултирало со присилно враќање на сите Совети. Британските и американските цивилни власти им наредиле на нивните воени сили во Европа да депортираат во Советскиот Сојуз до 2 милиони поранешни жители на Советскиот Сојуз, вклучувајќи лица кои ја напуштиле Руската Империја и воспоставиле различно државјанство години порано. Операциите за присилна репатријација се случиле од 1945–47 година.^[67]

Повеќе извори наведуваат дека советските воени војници, по враќањето во Советскиот Сојуз, биле третирани како предавници (види наредба бр. 270).^[68][69][70] Според некои извори, над 1,5 милиони преживеани војници на Црвената армија затворени од Германците биле испратени во Гулаг.^[71][72][73] Сепак, тоа било конфузија со уште два типа на логори. За време и по Втората светска војна, ослободените воени заложници заминале во специјални логори за „филтрација“. Од нив, до 1944 година, повеќе од 90% биле расчистени, а околу 8% биле уапсени или осудени на казнени баталјони. Во 1944 година, тие биле испратени директно во резервни воени формации што требало да ги расчисти НКВР (Народен комесаријат за внатрешни работи). Понатаму, во 1945 година, биле поставени околу 100 филтрациони логори за вратените Остарбајтер, заробени лица и други раселени лица, кои преработувале повеќе од 4.000.000 луѓе. До 1946 година, најголемиот дел од населението во овие логори било расчистено од НКВР и/или било испратено дома или регрутирано (види табела за детали).^[74] 226,127 од 1,539475 воени припадници биле пренесени во НКВР, односно во Гулаг.^[75]

По поразот на нацистичка Германија, десет „специјални логори“ под раководство на НКВР, подредени на Гулаг биле поставени во Советската зона на окупација на повоена Германија. Овие „специјални логори“ биле поранешни шталаг, затвори или нацистички логори како што се Заксенхаузен (специјален логор број 7) и Бухенвалд (специјален логор број 2). Според проценките на германската влада „65.000 луѓе загинаа во тие логори управувани од Советскиот Сојуз или при транспорт до нив“. Според германските истражувачи, Заксенхаузен, каде што биле откриени 12.500 жртви од советската ера, требало да се гледа како составен дел на Гулаг системот.^[76]

Сепак, главната причина за повоениот пораст на бројот на затвореници било заострување на законодавството за имотни деликти во летото 1947 година (во ова време имало голема глад во некои делови на Советскиот Сојуз, одземајќи околу 1 милион животи), што резултирало со стотици илјади осудувања до долги затворски казни, понекогаш врз основа на случаи на ситна кражба или проневера. На почетокот на 1953 година вкупниот број на затвореници во затворските логори бил повеќе од 2,4 милиони од кои повеќе од 465.000 биле политички затвореници.^[59]

Државата продолжила да го одржува широкиот систем на логори некое време по смртта на Сталин во март 1953 година, иако периодот ослабнала власта на логорот и се случиле голем број конфликти и востанија (види „Војни на кучки“; „Востание на Кенгир“; „Востание на Воркута“).

Амнестијата во март 1953 година била ограничена на неполитички затвореници и на политички затвореници осудени на не повеќе од 5 години, па затоа во главно биле ослободени осудените за мали злосторства. Ослободувањето на политичките затвореници започнало во 1954 година и станало широко распространето, а исто така заедно со масовните рехабилитации, по откажувањето на сталинизмот од страна на Никита Хрушчов, во неговиот таен говор на 20-от конгрес на КПСС во февруари 1956 година.

Институцијата Гулаг била затворена со наредбата МВРД бр. 020 од 25 јануари 1960 година, но колониите за присилна работа за политички и криминални затвореници продолжлеа да постојат. Политичките затвореници продолжлеа да се чуваат во еден од најпознатите логори Перм-36 сè до 1987 година кога тој бил затворен. (Поврзано: Странска принудна работа во Советскиот Сојуз.)

Рускиот казнен систем, и покрај реформите и намалување на затворската популација, неформално или формално продолжува многу практиен ендемичен Гулаг систем, вклучувајќи и присилна работа, затворениците кои земале улога на полиција врз други затвореници, и заплашување на затвореници.^[20]

Кон крајот на 2000-тите, некои активисти за човекови права ги обвиниле властите за постепено отстранување на споменот на Гулаг од места како што се Перм-36 и затворскиот логор Соловки.^[77]

Пред распаѓањето на Советскиот Сојуз, проценките за жртвите на Гулаг се движеле од 2,3 до 17,6 милиони (видете историја на населението во Гулаг). Смртноста во гулазите во 1934–40 година била 4-6 пати поголема од просечната во Советскиот Сојуз. Истражувањата на историчарите по 1991 година, со пристап до архивски материјали, значително го намалило овој опсег.^[78][79] Според студијата за архивски советски податоци од 1993 година, вкупно 1,053,829 лица починале во Гулаг од 1934 до 1953 година. Сепак, имајќи го предвид фактот дека вообичаена практика било ослободување на затвореници кои или страдале од неизлечиви болести или биле близу смрт,^[17][18] комбинирана статистика за смртност во логорите и смртност предизвикана од логорите давала веројатна бројка од околу 1,6 милиони.^[3] Спротивно на тоа, Анатолиј Вишневски проценил дека вкупниот број на оние кои починале во затвор во периодот 1930–53 година бил најмалку 1,76 милиони, од кои околу половина се случиле меѓу 1941–43 година по германската инвазија.^[80][81] Ако се вклучат и смртни случаи на затвореници од работнички колонии и специјални населби, бројот на загинати според Ј.Ото Пол се искачува на 2,749,163, иако историчарот кој ја составил оваа проценка (Ото Пол) нагласувал дека е нецелосна и не ги опфаќа сите категории затвореници за секоја година.^[6][18] Ана Еплбаум проценувала дека 3 милиони загинале поради логорите Гулаг.

Во нејзината неодамнешна студија, Голфо Алексопулос се обидела да ја оспори оваа бројка за консензус опфаќајќи ги оние чиј живот бил скратен поради условите на ГУЛАГ.^[15] Алексопулос заклучила од своето истражување дека систематска практика на Гулаг била ослободување на болни затвореници на работ на смртта; и дека сите затвореници кои ја добиле здравствената класификација „невалиден“, „лесен физички труд“, „лесен индивидуализиран труд“ или „физички неисправен“, кои заедно според Алексопулос опфаќале најмалку една третина од сите затвореници што поминале низ Гулаг, умреле или им се скратил животот заради притворот во Гулаг во заробеништво или кратко време по ослободувањето.^[82] Вака проценетата смртност од ГУЛАГ дава бројка од 6 милиони смртни случаи.^[7] Историчарот Орландо Фигес и рускиот писател Вадим Ерликман се изјасниле слично.^[9][16] Проценката на Алексопулос, сепак; имала очигледни методолошки потешкотии^[15] и била поткрепена со погрешно протолкувани докази како претпоставка дека стотици илјади затвореници „насочени кон други места на притвор“ во 1948 година претставувале еуфемизам за ослободување на затвореници на работ на смрт во работнички колонии, кога навистина се однесувало на внатрешен транспорт во Гулаг наместо ослободување.^[83]

Обичниот историски консензус меѓу архивските истражувачи и историчари кои имале пристап до такви податоци е дека од 18 милиони луѓе што поминале низ гулагот од 1930 до 1953 година, е дека најмалку^[84] 1,5 и 1,7 милиони луѓе загинале како резултат на нивното притворање,^[15] иако некои историчари верувале вистинскиот број на загинати бил „нешто поголем“.

Генерална стапка на смртност

Сертификати за смрт во Гулаг систем за периодот од 1930 до 1956 година.^[85]

Условите за живот и работа во логорите значително се разликувале низ времто, а и местото, меѓу другото, во зависност од влијанието на пошироките настани (Втора светска војна, Голема глад, бранови на терор, ненадеен прилив или ослободување на голем број затвореници). Меѓутоа, до еден или друг степен, најголемиот дел од затворениците во повеќето моменти се соочувале со ситни оброци на храна, несоодветна облека, пренатрупаност, слабо изолирано домување, лоша хигиена и несоодветна здравствена заштита. Повеќето затвореници биле принудени да вршат груб физички труд.^[89] Во повеќето периоди и стопански гранки, степенот на механизација на работните процеси бил значително помал отколку во цивилната индустрија: алатите често биле примитивни, а машините, доколку постоеле, биле недостижни. Официјално утврдените работни часови во повеќето периоди биле подолги, а слободните денови биле помалку отколку за цивилните работници.

Андреј Вишински, прокуратор на Советскиот Сојуз, му напишал меморандум на началникот на НКВР Николај Јежов во 1938 година кој вели:^[90]

Меѓу затворениците има такви толку парталави и полни со вошки, што претставуваат санитарна опасност за останатите. Овие затвореници се влошија до степен да изгубат каква било сличност со човечките суштества. Недостасува храна ... тие собираат ѓубре и, според некои затвореници, јадат стаорци и кучиња.

Општо земено, органите на централната администрација покажале видлив интерес за одржување на работната сила на затворениците, во состојба што овозможува исполнување на плановите за градба и производство предадени од горе. Покрај широкиот спектар на казни за затворениците кои одбивале да работат (кои, во пракса, понекогаш се применувале на затвореници кои биле премногу пати ослободени и не ја исполниле квотата на производство), тие воспоставиле бројни позитивни стимулации наменети за зголемување на продуктивноста. Овие вклучувале парични бонуси (од раните 30-ти години на минатиот век) и исплати на плати (од 1950 година наваму), кратење на поединечните казни, општи шеми за предвремено ослободување за исполнување на нормите и прекумерно исполнување (до 1939 година, повторно во избрани логори од 1946 година наваму), повластен третман, и привилегии за најпродуктивните работници (шок-работници).^[91]

Карактеристична шема за поттикнување што вклучувала и принудни и мотивациски елементи и била применета универзално во сите логори, се состоела во стандардизирана „скалична исхрана“: големината на порциите на затворениците зависела од процентот на испорачаната квота. За воведувањето на оваа политика бил заслужен Нафталиј Френкел. Иако била ефикасна принудата за многу затвореници да работат понапорно, за многумина затвореници имало негативен ефект, забрзувајќи ја исцрпеноста и понекогаш предизвикувајќи смрт на лица кои не можеле да ја исполнат високата квота за производство.

Веднаш по нападот на Германците врз Советскиот Сојуз во јуни 1941 година, условите во логорите драстично се влошиле: квотите биле зголемени, порциите на храна се намалиле, а медицинскиот материјал скоро и да го немало, а сето тоа доведе до нагло зголемување на смртноста. Ситуацијата полека се подобрила во последниот период и по завршувањето на војната.

Имајќи ги предвид вкупните услови и нивното влијание врз затворениците, важно е да се разликуваат три главни слоеви на затворениците во Гулаг:

• Кулак, доселеници, указници (луѓе осудени за прекршување на различни декрети, на пр уредба за работа, дисциплина итн.), повремени прекршителите на кривично право .
• Посветени криминалци: "крадци во право ".
• Луѓе осудени од разни политички и религиозни причини.

Гулаг и Голема глад (1932-33)

Голема глад од 1931-1933 година зафатила многу различни региони во Советскиот Сојуз. За тоа време, се проценува дека околу 6-7.000.000 луѓе умреле од глад.^[92] На 7 август 1932 година, новиот декрет изготвен од Сталин навел минимална казна од 10 години или погубување за кражба од колективни фарми или на кооперативна сопственост. Во текот на следните неколку месеци, обвинителството се зголемило четирикратно. Голем дел од случаите што се гонеле според законот биле за кражба на мали количини жито вредни помалку од педесет рубли. Законот подоцна бил олабавен на 8 мај 1933 година.^[93] Генерално, во текот на првата половина на 1933 година, затворите забележале повеќе нови притворени затвореници отколку три претходни години заедно.

Затворениците во логорите се соочувале со тешки услови за работа. Еден советски извештај наведува дека, на почетокот на 1933 година, месечно умирале до 15% од затворското население во Советски Узбекистан. За тоа време, затворениците добивале храна во вредност од околу 300 калории (1.300 kJ) на ден. Многу затвореници се обиделе да побегнат, предизвикувајќи наплив на присилни и насилни мерки. Логорите биле насочени „да не штедат куршуми“.^[94] Телата на затворениците кои се обиделе да избегаат обично биле изложени во дворовите на логорите, а администраторите како порака насилно ги придружувале затворениците околу мртвите тела. До 1934 година, недостатокот на храна и појавата на болести започнале да го дестабилизираат системот Гулаг. Дури кога завршил гладот, системот започнал да се стабилизира.

Социјални услови

Осудените во таквите логори биле активно вклучени во секаков вид труд, а еден од нив бил сеча (lesopoval). Работната територија на сеча претставувала сама по себе квадрат и била опкружена со расчистување на шумите. Така, сите обиди за излез или бегство од него биле добро забележани од четирите кули поставени на секој нејзин агол.

Мештаните кои заробиле бегалец, добивале награди.^[95] Исто така, се вели дека логорите во постудените области биле помалку загрижени за наоѓање на избегани затвореници бидејќи тие би умреле во секој случај од силно студените зими. Во такви случаи, затворениците кои бегале без да бидат застрелани, честопати биле наоѓани мртви на неколку километри од логорот.

Во раните денови на Гулаг, местата за логори биле бирани првенствено за вклучените изолирани услови. Особено далечните манастири честопати биле повторно користени како места за нови логори. Местото на Соловецките острови во Бело Море била една од најраните и исто така најзабележителни, која се вкоренила набргу по Револуцијата во 1918 година.^[21] Колоквијалното име на островите, „Соловки“, влегло на народен јазик како синоним за работниот логор генерално. На светот му бил презентиран како пример за новиот советски метод за „превоспитување на класните непријатели“ и нивно повторно интегрирање преку трудот во советското општество. Првично, затворениците, главно руска интелигенција, уживале релативна слобода (во природниот затвор на островите). Биле објавени локални весници и списанија, па дури биле извршени и некои научни истражувања (на пример, се одржувала локална ботаничка градина, но за жал подоцна целосно се изгубила). На крајот Соловки се претворил во обичен логор Гулаг; всушност, некои историчари тврдат дека станувало збор за пилот-логор од ваков тип. Во 1929 година Максим Горки го посетил логорот и објавил извинување за тоа. Извештајот за патувањето на Горки во Соловки бил вклучен во циклусот на впечатоци насловен „По Сојузу Советов“, Дел V, поднаслов „Соловки“. Во извештајот, Горки напишал дека „логорите како Соловки се апсолутно неопходни“.^[96]

Со новиот акцент на Гулаг како средство за концентрација на евтина работна сила, тогаш биле изградени нови логори низ целата советска сфера на влијание, каде и да била економската задача што го диктирала нивното постоење (или била дизајнирана специјално за да ги искористи, како што бил Беломорско-балтички Канал или магистралата Бајкал Амур), вклучувајќи објекти во големите градови - делови од познатото метро во Москва и новиот кампус на Московскиот државен универзитет биле изградени со присилна работа. Уште многу проекти за време на брзата индустријализација во 1930-тите, воените и повоените периоди биле исполнети на грбот на осудените лица. Активноста на логорите Гулаг опфаќала широк пресек на советската индустрија. Горки во 1933 година организирал патување на 120 писатели и уметници на Беломорско-балтичкиот Канал, 36 од нив напишале пропагандна книга за конструкцијата објавена во 1934 година и уништена во 1937 година.

Поголемиот дел од логорите Гулаг биле позиционирани во екстремно оддалечени области на североисток на Сибир (најпознати јата се Севостлаг (Североисточните логори) покрај реката Колима и Норилаг близу Нориљск) и во југоисточните делови на Советскиот Сојуз, главно во степите на Казахстан (Луглаг, Степлаг, Пешанлаг). Фондацијата Меморијал направила многу прецизна мапа. Овие биле огромни и ретко населени региони без патишта (всушност, самата изградба на патиштата им била доделена на затворениците на специјализираните железнички логори) или извори на храна, но богати со минерали и други природни ресурси (како дрва). Сепак, логорите генерално биле распространети низ целиот Советски Сојуз, вклучително и во европските делови на Русија, Белорусија и Украина. Имаше неколку логори надвор од Советскиот Сојуз, во Чехословачка, Унгарија, Полска и Монголија, кои биле под директна контрола на Гулаг.

Не биле утврдени сите логори; некои во Сибир биле обележани само со стража. Бегството било одвратено од грубите елементи, како и кучињата трагачи кои биле распоредени во секој логор. Додека во текот на дваесеттите и триесеттите години од минатиот век, родните племиња често им помагале на бегалците, многу од племињата биле жртви на избегани крадци. Изнервирани и поттикнати од големите награди, тие започнале да им помагаат на властите во апсењето на затворениците во Гулаг. На чуварите на логорот им бил даден строг поттик да ги држат своите затвореници во ред по секоја цена; ако некој затвореник избегал во смена на стражарот, честопати ќе бил лишен од униформа и самиот би станал затвореник во Гулаг. Понатаму, ако некој заробеник бил застрелан, чуварите би можеле да бидат казнети со износи што честопати биле еквивалентни на една или две недели плата.

Во некои случаи, тимови на затвореници биле исфрлани на нова територија со ограничено снабдување со ресурси и оставени да постават нов логор или да умрат. Понекогаш биле потребни неколку бранови колонисти пред да преживее некоја група за да се основа логорот.

Пределот покрај Индигирка реката бил познат како Гулаг во Гулаг. Во 1926, Ојмјакон (Оймякон) село во овој регион, регистрирал температура од −71.2 °C.

Под надзор на Лавренти Берија, кој раководел и со програмата НКВР и советската атомска бомба до неговата смрт во 1953 година, илјадници зекс (затвореници во Гулаг) биле искористени за минирање на руда од ураниум и за подготовка на постројки за тестирање на Новаја Земја, островот Вајгач, Семипалатинск, меѓу другите страници.

Низ историјата на Советскиот Сојуз имало најмалку 476 одделни администрации во логорите.^[97][98] Руската истражувачка Галина Иванова изјавила дека,^[98]

До денес, руски историчари откриле и опишале 476 логори што постоеле во различно време на територијата на СССР. Добро е познато дека практично секој од нив имаше неколку гранки, од кои многу беа доста големи. Покрај големиот број логори, имало и помалку од 2.000 колонии. Би било практично невозможно да се рефлектира целата маса на објектите во Гулаг на мапа, која исто така би ги сметала различните периоди од нивното постоење.

Бидејќи многу од нив постоеле само за кратки периоди, бројот на администрации во логорите во која било дадена точка бил помал. Врвот го достигнала во раните 1950-ти, кога имало повеќе од 100 администрации во логорите низ Советскиот Сојуз. Повеќето администрации на логорите надгледувале неколку единици на единечни логори, некои дури десетици, па дури и стотици.^[99] Неславните комплекси биле оние во Колима, Нориљск и Воркута, сите во арктичките или субарктичките региони. Сепак, смртноста на затворениците во Нориљск во повеќето периоди била всушност пониска отколку во логорот како целина.^[100]

• Имало посебни логори или зони во рамките на логорите за малолетници (малолетки), инвалиди (во Спаск) и мајки (мамки) со бебиња.
• Членовите на семејството на „Предавниците на татковината“ (ЧСИР, член семьи изменника Родины) биле ставени под посебна категорија на репресија.
• Тајни лаборатории за истражување познати како Шарашка држеле уапсени и осудени научници, од кои некои биле истакнати, каде што тие анонимно развиле нови технологии и исто така спроведувале основи истражувања.

Потекло и функции на Гулаг

Според историчарот Стивен Барнс, постојат четири главни начини на разгледување на потеклото и функциите на Гулаг:^[101]

• Првиот пристап го поддржува Александар Солженицинин и е она што Барнс го означувал како морално објаснување. Според ова гледиште, советската идеологија ги елиминирала моралните проверки на потемната страна на човечката природа - обезбедувајќи погодни оправдувања за насилство и злосторства на сите нивоа: од политичко донесување одлуки до лични односи.
• Друг пристап е политичкото образложение, според кое Гулаг (заедно со погубувањата) бил првенствено средство за елиминирање на перцепираните политички непријатели на режимот (ова разбирање го поддржувал историчарот Роберт Конквест, меѓу другите).
• Економското објаснување, за возврат, изнесено од историчарот Ен Еплбаум, тврдела дека советскиот режим го инструментализирал Гулаг за неговите проекти за економски развој. Иако никогаш не бил економски профитабилен, се сметало како таков сè до смртта на Сталин во 1953 година.
• Конечно, Барнс го унапредил сопственото, четврто објаснување, кое го сместува Гулаг во контекст на современите проекти за „чистење“ на општественото тело од непријателски елементи, преку просторна изолација и физичка елиминација на поединците дефинирани како штетни.

Хана Арент тврдела дека како дел од тоталитарниот систем на управување, таборите на системот Гулаг биле експерименти во „целосна доминација“. Според нејзиното мислење, целта на тоталитарниот систем не било само воспоставување граници на слободата, туку напротив, укинување на слободата во целост во функција на нејзината идеологија. Таа тврдела дека системот Гулаг не бил само политичка репресија, затоа што системот преживеал и растел долго откако Сталин го избришал целиот сериозен политички отпор. Иако различните логори првично биле исполнети со криминалци и политички затвореници, на крајот тие биле исполнети со затвореници кои биле уапсени, без оглед на што било што се однесувало на нив како поединци, туку само врз основа на нивното членство во некоја некогаш менувачка категорија на замислени закани кон држава.:437–59.^[102]:437-59

Таа исто така тврдела дека функцијата на системот Гулаг не била навистина економска. Иако советската влада ги сметала за логори за „принудна работа“, ова всушност истакнало дека работата во логорите била намерно бесмислена, бидејќи сите руски работници можеле да бидат предмет на присилна работа.^[102]:444-5 Единствената реална економска цел што тие обично ја имале било финансирање на трошоците за сопствен надзор. Инаку, извршената работа била генерално бескорисна, или по дизајн или направена на начин со исклучително лошо планирање и извршување; некои работници дури претпочитале потешка работа ако таа била навистина продуктивна. Таа направила разлика помеѓу „автентичните“ логори за присилна работа, логорите за концентрација и „логорите за уништување“. Во автентичните работни логори, затворениците работеле во „релативна слобода и се осудени на ограничени периоди“. Концентрационите логори имале исклучително високи стапки на смртност и сепак биле „суштински организирани за работни цели“. Логорите за уништување биле оние каде што затворениците биле „систематски избришани преку глад и занемарување“. Таа го критикувала заклучокот на другите коментатори дека целта на логорите била снабдување со евтина работна сила. Според неа, Советите биле во можност да го ликвидираат системот на логори без сериозни економски последици, покажувајќи дека логорите не биле важен извор на труд и биле генерално економски ирелевантни.^:444-5

Арент тврдела дека заедно со систематизираната, произволна суровост во логорите, ова служело на целта на целосна доминација со елиминирање на идејата дека уапсените имале какви било политички или законски права. Моралот бил уништен со максимизирање на суровоста и со внатрешно организирање на логорите за да се направат соучесници затворениците и чуварите. Теророт што произлегол од операцијата на Гулаг системот ги натерало луѓето надвор од логорите да ги прекинат сите врски со секој што бил уапсен или прочистен и да избегнат формирање врски со други од страв да не бидат поврзани со некој што бил мета. Како резултат, логорите биле неопходни како јадро на системот што ја уништил поединечноста и ги распуштил сите социјални врски. Притоа, системот се обидел да го елиминира секој капацитет за отпор или самостојно дејствување кај поголема популација.^[102]:437-59

Архивски документи

Статистичките извештаи направени од руската Заедничката државна политичка дирекција (ЗДПД), Народниот комесаријат за внатрешни работи (НКВР), Министерството за внатрешна безбедност (МВБ) и Министерството за внатрешни работи (МВР) помеѓу 30-тите и 50-тите години на минатиот век се чувале во Државниот архив на Руската Федерација, порано наречен Централен државен архив на Октомвриската револуција. Овие документи биле високо класифицирани и недостапни. Во услови на гласност и демократизација кон крајот на 80-тите години на минатиот век, Виктор Земсков и другите руски истражувачи успеале да добијат пристап до документите и ги објавиле високо класифицираните статистички податоци собрани од ЗДПД, НКВР, МНБ и МНР поврзани со бројот на затворениците Гулаг, специјални доселеници, итн. Во 1995 година, Земсков напишал дека странски научници започнале да се примаат во рестриктивните сегменти на овие документи во Државниот архив на Руската Федерација од 1992 година.^[103] Сепак, само еден историчар, имено Земсков, бил примен во архивите, а подоцна повторно биле „затворени“, според Леонид Лопатников.^[104]

Додека се разгледува прашањето за веродостојноста на примарните податоци обезбедени од корективни трудови институции, потребно е да се земат предвид следниве две околности. Од една страна, нивната администрација не била заинтересирана да го потценува бројот на затвореници во своите извештаи, бидејќи тоа автоматски би довело до намалување на планот за снабдување со храна за логорите, затворите и корективните работнички колонии. Намалувањето на храната би било придружено со зголемување на смртноста што би довело до уништување на огромната програма за производство на Гулаг. Од друга страна, преголемата проценка на податоците за бројот на затвореници, исто така, не била во согласност со одделенските интереси, бидејќи била опремена со истото (т.е. невозможно) зголемување на производствените задачи поставени од телата за планирање. Во тие денови, луѓето биле многу одговорни за неисполнување на планот. Се чини дека резултат на овие објективни одделенски интереси бил доволен степен на веродостојност на извештаите.^[105]

Помеѓу 1990 и 1992 година, првите прецизни статистички податоци за Гулаг врз основа на Гулаг архивите биле објавени од Виктор Земсков.^[106] Овие биле општо прифатени од водечките западни научници, и покрај фактот што во оваа статистика биле пронајдени голем број недоследности.^[107] Исто така, потребно е да се напомене дека не се општо прифатени сите заклучоци извлечени од Земсков врз основа на неговите податоци. Така, Сергеј Максудов тврдел дека иако литературните извори, на пример, книгите на Лев Разгон или Александар Солженицин, не го предвидувале многу добро вкупниот број на логори и значително ја преувеличувале нивната големина, од друга страна, Виктор Земсков, кој објавил многу документи од НКВР и КГБ, бил далеку од разбирање на суштината на Гулаг и природата на општествено-политичките процеси во земјата. Тој додал дека без да се разликува степенот на точност и сигурност на одредени бројки, без да се направи критичка анализа на изворите, без да се споредат нови податоци со веќе познати информации, Земсков ги апсолутизирал објавените материјали, презентирајќи ги како крајна вистина. Како резултат, Максудов го обвинил Земсков во неговите обиди да даде генерализирани изјави со наводи од одреден документ, како правило, не држат вода.^[108]

Како одговор, Земсков напишал дека обвинението што наводно не споредувал нови податоци со веќе познати информации, не можело да се нарече праведно. Според неговите зборови, проблемот со повеќето западни писатели бил што тие немале корист од ваквите споредби. Земсков додал дека кога се обидел да не го употреби прекумерното поставување на нови информации со „старите“, тоа било само заради чувството на деликатес, за уште еднаш психолошки да не ги трауматизирал истражувачите чии дела користеле неточни фигури, како што се покажало по објавување на статистичките податоци од страна на ЗДПД, НКВР, МНБ и МНР.^[109]

Според францускиот историчар Никола Верт, планините од материјалите во архивите Гулаг, кои се чувале во фондовите на Државниот архив на Руската Федерација и биле постојано изложени во последните петнаесет години, претставувале само многу мал дел од бирократската проза со огромна големина оставена во текот на децениите на „креативност“ од „досадна и влекачка“ организација, која менаџирала со Гулаг. Во многу случаи, архивите на локалните логори, кои биле чувани во бараки или други згради што брзо се распаѓале, едноставно исчезнале на ист начин како и повеќето од зградите на логорите.^[110]

Во 2004 и 2005 година, некои архивски документи биле објавени во едицијата „Историја на Сталинскиот Гулаг“ од крајот на 1920 до првата половина на 1050 години. Зборник на документи во 7 тома, каде што секој од неговите седум тома опфаќал одредено издание наведено во насловот на томот:

1. Масовните Репресии во СССР (Massovye Repressii v SSSR);^[111]
2. Казнени Систем. Структура и Кадри (Karatelnaya Sistema. Struktura i Kadry);^[112]
3. Економијата на Гулаг (Ekonomika Gulaga);^[113]
4. Населението на Гулаг. Бројот и Условите за ограничување на движењето (Naselenie Gulaga. Chislennost i Usloviya Soderzhaniya);^[114]
5. Специјалци во СССР (Specpereselentsy v SSSR);^[115]
6. Востанија, Немири и Штрајкови на Затворениците (Vosstaniya, Bunty јас Zabastovki Zaklyuchyonnykh);^[116] и
7. Советската Репресивна и Казнена Политика. Коментиран индекс на случаи на СА РФ (Советска Pepressivno-karatelnaya Политика јас Penitentsiarnaya Sistema. Annotirovanniy Ukazatel Del GA RF).^[117]

Изданието содржи кратки воведи од страна на двајцата „патријарси на науката Гулаг“, Роберт Конквест и Александар Солженицин и 1431 документ, од кои огромно мнозинство биле добиени од средства на Државниот архив на Руската Федерација.^[118]

Историја на проценки на Гулаг населението

За време на децениите пред распаѓањето на СССР, дебатите за големината на населението во ГУЛАГ не успеале да дојдат до општо прифатените бројки; понудени се широки проценки,^[119] а пристрасноста кон повисоката или долната страна понекогаш се припишувало на политичките ставови на конкретниот автор. Некои од претходните проценки (и високи и ниски) се прикажани во табелата подолу.

Политичките реформи „Гласност“ кон крајот на 1980-тите и последователното распаѓање на СССР довеле до објавување на голема количина на претходно класифицирани архивски документи,^[130] вклучително и нови демографски и податоци за НКВР.^[17] Анализата на официјалната статистика на ГУЛАГ од западни научници веднаш покажала дека и покрај нивната недоследност, тие не поддржувале претходно објавени повисоки проценки.^[119] Важно е дека објавените документи овозможиле појаснување на терминологијата што се користела за да се опишат различни категории на население во присилна работа, бидејќи употребата на термините „принудна работа“, „ГУЛАГ“, „логори“ наизменично од раните истражувачи довело до значителна конфузија и резултирало во значителна недоследности во претходните проценки.^[119] Архивските студии откриле неколку компоненти на казнениот систем НКВР во сталинистичкиот СССР: затвори, работни логори, работнички колонии, како и разни „населби“ (егзил) и принудна работа без притвор. Иако повеќето од нив се вклопувале во дефиницијата за присилна работа, само работни логори и работнички колонии биле поврзани со казнена принудна работа во притвор. Логори за принудна работа („ГУЛАГ логори“) биле логори на тврдиот режим, чии затвореници служеле повеќе од тригодишни мандати. Како по правило, тие се наоѓале во оддалечените делови на СССР, а условите за работна сила биле крајно тешки таму. Тие формирале јадро на системот ГУЛАГ. Затворениците на „корективните работнички колонии“ служеле пократко; овие колонии се наоѓале во помалку оддалечените делови на СССР, и биле водени од локалната администрација на НКВР. Прелиминарната анализа на статистичките податоци за логорите и колониите ГУЛАГ (видете ја табелата десно) покажала дека населението достигнало максимум пред Втората светска војна, а потоа нагло опаднало, делумно поради масовните ослободувања, делумно поради високата смртност во војната, а потоа било постепено се зголемува до крајот на ерата на Сталин, достигнувајќи го глобалниот максимум во 1953 година, кога комбинираното население од ГУЛАГ логори и работнички колонии изнесувало 2.625.000.^[131]

Резултатите од овие архивски студии убедиле многу научници, вклучително и Роберт Конквест^[132] или Стивен Виткрофт да ги преиспитаат своите претходни проценки за големината на популацијата ГУЛАГ, иако „големиот број“ на уапсени и смртни случаи не бил радикално различен од претходните проценки.^[133] Иако таквите научници како Роузефилд или Вишневски посочувале на неколку недоследности во архивските податоци со Роузфелд укажувајќи на архивската бројка од 1,196,369 за населението во Гулаг и работничките колонии комбинирани на 31 декември 1936 година била помалку од половина од 2,75 милиони популации на трудовиот логор дадени на пописниот одбор на НКВР за пописот во 1937 година,^[107][134] генерално се верувало дека овие податоци обезбедувале посигурни и детални информации што индиректните податоци и литературните извори ги имало на научниците за време на ерата на Студената војна.^[17] Иако Конквест го цитирал извештајот на Берија до Политбирото за бројот на работничките логори на крајот од 1938 година во кој се наведува дека имало околу 7 милиони затвореници во работните логори, трипати повеќе од архивската бројка за 1938 година и официјален извештај до Сталин од страна на советскиот министер за Државната безбедност во 1952 година наведувајќи дека има 12 милиони затвореници во работните логори.^[135]

Овие податоци им овозможилеа на научниците да заклучат дека во периодот од 1928–53 година, околу 14 милиони затвореници поминале низ системот на работни логори ГУЛАГ и 4–5 милиони минале низ работничките колонии.^[136] Така, овие бројки го одразувлет бројот на осудени лица и не го земале предвид фактот дека значителен дел од затворениците во Гулаг биле осудувани повеќе од едаше, така што реалниот број на осудени биле донекаде преценет од овие статистички податоци.^[17] Од друга страна, за време на некои периоди од историјата на Гулаг, официјалните податоци за населението во ГУЛАГ го одразувале капацитетот на логорите, а не реалниот број на затвореници, така што реалните бројки биле за 15% повисоки, на пр. 1946 година.

Култура

Гулаг траел скоро четири децении од историја на Советскиот Сојуз и Источна Европа и погодил милиони лица. Неговото културно влијание било огромно.

Гулаг станал големо влијание врз современото руско размислување и важен дел од современиот рускиот фолклор. Многу песни од автори-изведувачи познати како бардови, пред се Владимир Висоцки и Александар Галич, ниту еден од нив никогаш не служел време во логорите, го опишувале животот во Гулаг и го величале животот на „Зекс“. Зборовите и фразите кои потекнувале од работните логори станале дел од рускиот/советскиот народен јазик во 1960-тите и 1970-тите. Мемоарите на Александар Долгун, Александар Солженицин, Варлам Шаламов и Евгенија Гинзбург, меѓу другите, станале симбол на пркос во советското општество. Овие списи остро го казниле советскиот народ за нивната толеранција и апатија во однос на Гулагот, но истовремено дале доказ за храброста и одлучноста на оние што биле затворени.

Друг културен феномен во Советскиот Сојуз поврзан со Гулаг била присилната миграција на многу уметници и други луѓе од културата во Сибир. Ова резултирало со ренесанса на разни видови на места како Магадан, каде што, на пример, квалитетот на театарската продукција бил споредлив со московскиот и Еди Роснер свиреле џез.

Литература

Биле објавени многу извештаи на очевидци на затворениците во Гулаг:

• Варлам Шаламов, „Колима приказни“ е збирка раскази, цитирана од повеќето големи дела за Гулаг и широко се смета за една од главните советски извештаи.
• Виктор Кравченко ја напишал „Јас ја избрав слободата“ откако пребегнал воСоединетите Држави во 1944 година. Како водач на индустриски погони, тој се сретнал со логори за принудна работа низ Советскиот Сојуз од 1935 до 1941 година. Тој опишувал посета на еден логор во Кемерово на реката Том во Сибир. Фабриките плаќале фиксна сума на КГБ за секој осуден вработен.
• Анатоли Грановски ја напишал „Јас бев агент на НКВР“ откако пребегнал воШведска во 1946 година и ги вклучил неговите искуства гледајќи ги затвореницитево гулаг како младо момче, како и неговите искуства како затвореник во 1939 година. Таткото на Грановски бил испратен во гулаг во 1937 година.
• Книгата на Јулиус Марголин „Патување до земјата Зе-Ка“ била завршена во 1947 година, но било невозможно да се објави таква книга за Советскиот Сојуз во тоа време, веднаш по Втората светска војна.
• Густав Херлинг-Груџиски ја напишал „Еден свет подалеку“, која ја превел на англиски јазик Анджеј Чиолкош и ја објавил со вовед од Бертранд Расел во 1951 година. ,Обезбедува длабинска, оригинална анализа на природата на советскиот комунистички систем.
• Книгата на Виктор Херман „Излегување од мразот: неочекуван живот“. Херман искусил од прва рака многу места, затвори и искуства што Александар Солженицини можел да ги осети само во минување или преку кратки извештаи од втора рака.
• Александар Солженицин книгата „Архипелагот Гулаг“ не било првото книжевно дело за работните логори. Неговата претходна книга на оваа тема, „Еден ден во животот на Иван Денисович“, за типичен ден од животот на еден затвореник во Гулаг, првично била објавена во најпрестижниот советски месечник, „Нови Мир“ („Нов Свет“), во ноември 1962 година, но набргу бил забранет и повлечен од сите библиотеки. Тоа било првото дело што го демонстрирало Гулаг како инструмент на масовна владина репресија врз сопствените граѓани. „Првиот круг“, извештај од три дена во животот на затворениците во „шарашка“ или специјалниот затвор „Марфино“ или „специјалниот затвор“ било доставен за објавување до советските власти веднаш по „Еден ден во животот на Иван Денисович", но бил одбиен и подоцна објавен во странство во 1968 година.
• Книга на Славомир Равич „Долгата прошетка: Вистинската приказна за патот до слободата“: Во 1941 година, авторот и уште шест други затвореници избегале од советскиот работен логор во Јакутск - логор каде издржувале секојдневни ужаси како глад, студ, рани без лекување, нелекувани болести и избегнување на секојдневни погубувања.
• Јанос Рожас, унгарски писател, честопати се нарекува унгарскиот Солженицин,^[137] напишал многу книги и написи за прашањето за Гулаг.
• Золтан Салкаи, унгарски режисер на документарци, снимил неколку филмови за логорите гулаг.
• Карло Штајнер, хрватски комунист кој бил активен во поранешнотоКралство Југославија и управител на издавачката куќа „Коминтерн“ во Москва 1932–39, бил уапсен една ноќ и однесен од неговиот дом во Москва откако бил обвинет на антиреволуционерни активности. Следните 20 години ги поминал во логори од Соловки до Нориљск. По политичката нормализација на СССР - Југославија тој повторно бил суден и брзо бил прогласен за невин. Тој го напуштил Советскиот Сојуз со неговата сопруга, која го чекала 20 години, во 1956 година и го поминал остатокот од својот живот воЗагреб, Хрватска. Тој напишал импресивна книга со наслов „7.000 дена во Сибир“.
• „Танцувајќи под Црвена Ѕвезда“ од Карл Тобиен (ISBN 1-4000-7078-3) ја раскажува приказната за Маргарет Вернер, атлетска девојка која се сели во Русија непосредно пред почетокот на теророт на Сталин. Таа се соочува со многу тешкотии, бидејќи нејзиниот татко и е одземен и затворен. Вернер е единствената Американка која го преживеала Гулагот и раскажала за тоа.
• '„Приказната на Александар Долгун: Американец во Гулаг“ (ISBN 0-394-49497-0), од член на американската амбасада и „Јас бев роб во Русија“ (ISBN 0-8159-5800-5), син на американски сопственик на фабрика, биле интернирани уште двајца американски државјани кои пишувале за нивната мака. Тие биле интернирани поради нивното американско државјанство околу осум години, 1946–55 г.
• Евгенија Гинзбург напишала две познати книги за нејзините сеќавања, „Патување во виорот“ и „Во рамките на виорот“.
• Савиќ Марковиќ Штедимлија, про - хрватски црногорски идеолог. Фатен во Австрија одЦрвена армија во 1945 година, тој бил испратен во СССР и поминал десет години во Гулаг. По ослободувањето, Марковиќ го напишал својот автобиографски извештај во два тома со наслов „Десет години во Гулаг“, „Матица црногорска“, Подгорица, Црна Гора, 2004 година.
• Книгата на Аниша Нандриќ-Кудла, „20 години во Сибир [20 де ани на Сибир]“ е извештај за сопствениот живот напишан од романска селанка од Буковина (село Махала близу Чернчуши), која успеала да го преживее суровиот, присилен систем на работа заедно со нејзините три сина. Заедно со нејзиниот сопруг и нејзините три малолетни деца, таа била депортирана од селото Махала во Советскиот автономен округ Јамало-ненецки, во поларникот, без судење, па дури и соопштено обвинение. Истата ноќ од 12 до 13 јуни 1941 година (тоа е пред почетокот на Втората светска војна), вкупно 602 соселани биле уапсени и депортирани, без претходно известување. Нејзината мајка ја добила истата казна, но била поштедена од депортација откако властите го признале фактот дека таа била параплегичарка. Подоцна било откриено дека причината за нејзината депортација и присилна работа било лажното и бесмислено тврдење дека, наводно, нејзиниот сопруг бил градоначалник во романската администрација, политичар и богат селанец, од кои ништо не било точно. Одвоена од нејзиниот сопруг, таа ги воспитала трите момчиња, надминалатифус, скорбут,неисхранетост, екстремен студ и тешки маки, за подоцна да се вратат во Буковина по рехабилитација. Нејзиниот ракопис бил напишан кон крајот на нејзиниот живот, на едноставен и директен јазик на селанец со тригодишно образование во државно училиште, и бил тајно донесен во Романија пред падот на романскиот комунизам, во 1982 година. Нејзиниот ракопис за прв пат бил објавен во 1991. Нејзината депортација била споделена главно со Романци од Буковина и Бесарабија, фински и полски затвореници, како доказ дека ќе се докаже дека логорите во Гулаг биле користени и за разбивање/истребување на староседелците на новозафатените територии на Советскиот Сојуз.
• Францишак Алјахнович – Соловки затвореник
• Благој Попов , комунист обвинет во судењето во Лајпциг , заедно со Георги Димитров и Васил Танев, бил уапсен во 1937 година за време на сталинистичките чистки и поминал седумнаесет години во Норилаг. Попов бил ослободен во 1954 година, по смртта на Сталин, и отишол воБугарија.^[138] Hеговиот автобиографски извештај го напишал во книгата „Од судењето во Лајпциг до логорите во Сибир“ (ISBN 978-619-152-025-1).
• Мкртич Армен, ерменски писател кој беше затворен во 1937 година и рехабилитиран во 1945 година, објавил колекција од неговите спомени под наслов „Тие наредија да ви дадат“ во 1964 година.
• Гурген Махари, ерменски писател и поет, кој бил уапсен во 1936 година, ослободен во 1947 година, повторно уапсен во 1948 година и испратен во сибирски егзил како „неверодостоен тип“ до 1954 година, ја напишал „Бодликави жици во цут“, новела заснована главно на неговите лични искуства во советски гулаг.
• „Гулаг Шеф: Советски мемоари“ е мемоар на Фјодор Василевич Мочулски (1918–1999) од 2011 година, советски инженер и евентуален шеф на бројни логори Гулаг во северниот руски регион Печорлаг, Печора, од 1940 до 1946 година.

Колонизација

Советските државни документи покажуваат дека целите на гулаг вклучувале колонизација на ретко населени оддалечени области. За таа цел, бил воведен поимот „слободно порамнување“.

Кога добро воспитаните лица би го отслужиле мнозинството од нивните мандати, тие би можеле да бидат ослободени за „бесплатно решавање“ (вольное поселение) надвор од затворот на логорот. Тие биле познати како „слободни доселеници“ (вольнопоселенцы; не треба да се меша со терминиот ссыльнопоселенцы, „доселеници во егзил“). Покрај тоа, за лица кои одлежале цел мандат, но на кои им бил одбиен слободниот избор на место на живеење, се препорачувало да им се доделело „бесплатно населување“ и да им се дало земјиште во општата близина на местото на затворање.

Овој пристап гулаг го наследил од системот каторга.

Се проценува дека од 40.000 луѓе кои собирале државни пензии во Воркута, 32.000 биле заробени поранешни затвореници на гулаг, или нивни потомци.^[139]

Живот после ослужена казна

Лицата кои отслужувале мандат во логор или затвор биле ограничени да преземаат широк спектар на работни места. Прикривањето на претходната затворска казна беше дело за кое може да се верува. Лицата кои служеле како „политички“ лица биле мака за „Првите оддели“ (Первый Отдел, Первиј Отдел), места на тајната полиција во сите претпријатија и институции), затоа што поранешните „политичари“ морале да се следат

На многу луѓе кои биле ослободени од логорите им било забрането да се населат во поголемите градови.

Гулаг меморијални споменици

И Москва и Санкт Петербург имаат спомен-обележја за жртвите на Гулаг направени од камења од логорот Соловки - првиот затворски логор во системот Гулаг. Спомен-обележјето на Москва е на плоштадот Лубјанка, местото на седиштето на НКВР. Луѓето се собираат на овие споменици секоја година на Денот на жртвите од репресија (30 октомври).

Гулаг Музеј

Москва има Државен музеј Гулаг чиј прв директор бил Антон Антонов-Овсејенко.^{[140][141][142][143]} Во 2015 година бил отворен уште еден музеј посветен на Гулаг во Москва.^[144]

• СПОМЕНИЦИ
• 
  Соловетскиот камен, споменик на жртвите од политичко потиснување, во позадина е зградата Лубијанка, канцеларија на бившата КГБ.
• 
  Споменик во Санкт Петербург.
• 
  Споменик во Астана, Казахстан, посветен на жените затвореници од трудовиот логор Акмола.

• ГУЛАГ МУЗЕЈ
• 
  Гулаг Музеј во Москва, основан во 2001 година од страна на историчарот Антон Антонов-Овсејенко.
• 
  Мапа на сталиновите гулази во Музеј на гулагот, Москва.

• УМЕТНИЧКИ СКУЛПТУРИ
• 
  Лак на тагата.
• 
  Маска на тагата (1).
• 
  Маска на тагата (2).

• Корективна колонија на трудот
• Список на гулази
• 101виот километар
• Федерален систем на затвори на Руската Федерација
• Уапсените во Гулаг
• Човекови права во Советскиот Сојуз
• Масовни гробници во Советскиот Сојуз
• Меморијално друштво
• Прогонство на христијаните во Советскиот Сојуз
• Политичка злоупотреба на психијатрија во Советскиот Сојуз
• Политичка репресија во Советскиот Сојуз
• Трансфер на население во Советскиот Сојуз
• Шарашка, форма на советското експериментално биро за дизајн (ЕБД) во системот на логори Гулаг
• Антирелигиозна кампања на СССР (1917–1921)
• Антирелигиозна кампања на СССР (1921–1928)
• Антирелигиозна кампања на СССР (1928–1941)
• Антирелигиозна кампања на СССР (1958–1964)
• Антирелигиозна кампања на СССР (1970 - 1990)
• Концентрациони логори во Независна држава Хрватска
• Франкоистички логори - Франсоистичка Шпанија
• Интерни логори во Шведска за време на Втората светска војна
• Казнена работа во САД
• Дунав – Црноморски канал
• Остров на ѓаволот - Француска Гвајана
• Голи Оток - Југославија
• Каторга - систем на казнена работа што постоел и во Руската Империја и во Советскиот Сојуз
• Превоспитни логори во Синѓанг - Синѓанг, Кина
• Нацистички концентрациони логори
• Квалисо - Северна Кореја
• Лаогај - Кина
• Воени единици за помош на производството - Куба
• Затвор Пиштести - Социјалистичка Република Романија
• Превоспитен логор - Виетнам
• Преобразование преку труд - Кина
• Затвор Спач - Народна Социјалистичка Република Албанија

See also: Гулаг § Белешки

• Applebaum, Anne. 2003. Gulag: A History. Broadway Books. hardcover, 720 pp., ISBN 0-7679-0056-1.
• Ciszek, Walter. 1997. With God in Russia. Ignatius Press. 433 pp., ISBN 0-89870-574-6.
• Ertz, Simon. 2006. Zwangsarbeit im stalinistischen Lagersystem: Eine Untersuchung der Methoden, Strategien und Ziele ihrer Ausnutzung am Beispiel Norilsk, 1935–1953. Duncker & Humblot. 273 pp., ISBN 978-3-428-11863-2.
• Figes, Orlando. 2007. The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. Allen Lane. hardcover, 740 pp., ISBN 0-14-101351-6.
• Getty, J. Arch, and Oleg V. Naumov. 1999. The Road to Terror: Stalin and the Self-Destruction of the Bolsheviks, 1932–1939. New Haven, CT: Yale University Press. 635 pp., ISBN 0-300-07772-6.
• Gheith, Jehanne M., and Katherine R. Jolluck. 2010. Gulag Voices: Oral Histories of Soviet Detention and Exile, (Palgrave Studies in Oral History). Palgrave Macmillan. ISBN 0-230-61063-3
• Rawicz, Slawomir. 1995. The Long Walk. ISBN 1-55821-684-7
• Gregory, Paul R., and Valery Lazarev, eds. 2003. The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag. Stanford: Hoover Institution Press. ISBN 0-8179-3942-3.
• Herling-Grudzinski, Gustaw. 1996. A World Apart: Imprisonment in a Soviet Labor Camp During World War II. Penguin. 284 pp., ISBN 0-14-025184-7.
• Hochschild, Adam. 2003. The Unquiet Ghost: Russians Remember Stalin. Boston: Houghton Mifflin. 304 pp., paperback: ISBN 0-618-25747-0.
• Khlevniuk, Oleg V. 2004. The History of the Gulag: From Collectivization to the Great Terror. New Haven, CT: Yale University Press. hardcover, 464 pp., ISBN 0-300-09284-9.
• Kizny, Tomasz. 2004. Gulag: Life and Death Inside the Soviet Concentration Camps 1917–1990. Firefly Books Ltd. 496 pp., ISBN 1-55297-964-4.
• Kozlov, V. P., et al., eds. 2004-5. Istorija stalinskogo Gulaga: konec 1920-kh – pervaia polovina 1950-kh godov; sobranie dokumentov v 7 tomach, 7 vols.. Moskva: ROSSPEN. ISBN 5-8243-0604-4
• Rossi, Jacques. 1989. The Gulag Handbook: An Encyclopedia Dictionary of Soviet Penitentiary Institutions and Terms Related to the Forced Labor Camps. ISBN 1-55778-024-2.
• Solzhenitsyn, Aleksandr. 1973. The Gulag Archipelago. Harper & Row. 660 pp., ISBN 0-06-080332-0.
• —— The Gulag Archipelago: Two. Harper & Row. 712 pp., ISBN 0-06-080345-2.
• Tobien, Karl. 2006. Dancing Under the Red Star: The Extraordinary Story of Margaret Werner, the Only American Woman to Survive Stalin's Gulag. WaterBrook Press. ISBN 1-4000-7078-3.
• Werth, Nicolas. 1999. "A State Against Its People: Violence, Repression, and Terror in the Soviet Union." Pp. 33–260 in The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression, edited by S. Courtois et al. Harvard University Press. ISBN 0-674-07608-7.
• —— 2007. Cannibal Island: Death in a Siberian Gulag (Human Rights and Crimes against Humanity) with an introduction by J. T. Gross. Princeton University Press. 248 pp., ISBN 0-691-13083-3.
• "Remembering Stalin." Azerbaijan International 13(4). 2005.
• "The Literature of Stalin's Repressions." Azerbaijan International 14(1). 2006.
• Петров Н. В.; Кокурин А. И. (2000). ГУЛАГ: Главное управление лагерей. 1918–1960 [Gulag. Main camp administration. 1918–1960] (PDF, immediate download). Moscow. ISBN 978-5-85646-046-8. Архивирано од изворникот November 13, 2015.

Написи

• Barenberg, Alan. 2015. "The Gulag in Vorkuta: Beyond Space and Time." Laboratorium: Russian Review of Social Research 7(1)
• Barenberg, Alan, Wilson T. Bell, Sean Kinnear, Steven Maddox, and Lynne Viola. 2017. "New directions in Gulag studies: a roundtable discussion." Canadian Slavonic Papers 59(3/4):376–95. doi:10.1080/00085006.2017.1384665
• Bell, Wilson T. 2013. "Was the Gulag an Archipelago? De‐Convoyed Prisoners and Porous Borders in the Camps of Western Siberia." The Russian Review 72(1).
• Kravchuk, Pavel. 2013. Gulag far and near. The story of the penitentiary system.
• Viola, Lynne. 2018. "New sources on Soviet perpetrators of mass repression: a research note." Canadian Slavonic Papers 60(3/4):592–604. doi:10.1080/00085006.2018.1497393.
• Hardy, Jeffrey S. 2017. "Of pelicans and prisoners: avian–human interactions in the Soviet Gulag." Canadian Slavonic Papers 60(3/4):375–406. doi:10.1080/00085006.2017.1396837.
• Healey, Dan. 2015. "Lives in the Balance: Weak and Disabled Prisoners and the Biopolitics of the Gulag." Kritika 16(3)

Мемоари

• Baghirov, Ayyub. [1999] 2006. "Bitter Days of Kolyma." Azerbaijan International 14(1):58–71.
• Hollander, Paul, ed. 2006. "Editor’s Introduction: The Distinctive Features of Repression in Communist States." Pp. xv–lxxviii in From the Gulag to the Killing Fields: Personal Accounts of Political Violence and Repression in Communist States, with a foreword by A. Applebaum. Intercollegiate Studies Institute. ISBN 1-932236-78-3. (From the annotation: "more than forty dramatic personal memoirs of Communist violence and repression from political prisoners across the globe.")
• Bardach, Janusz. 1999. Man Is Wolf to Man: Surviving the Gulag. University of California Press. ISBN 0-520-22152-4
• Dolgun, Alexander, and Patrick Watson. 1975. Alexander Dolgun's Story: An American in the Gulag." New York: Knopf. 370 pp., ISBN 978-0-394-49497-5.
• Ginzburg, Eugenia. [1967] 2002. Journey into the Whirlwind, Harvest/HBJ Book. 432 pp., ISBN 0-15-602751-8.
• —— 1982. Within the Whirlwind, Harvest/HBJ Book, 448 pp., ISBN 0-15-697649-8.
• Gliksman, Jerzy. 1948. Tell the West: An account of his experiences as a slave laborer in the Union of Soviet Socialist Republics. Gresham Press. 358pp.
  • Abridged edition: New York: National Committee for a Free Europe, 95pp. c. 1948.
• Margolin, Julius. 1952. ПУТЕШЕСТВИЕ В СТРАНУ ЗЭ-КА A Travel to the Land Ze-Ka, full text, according to the original manuscript (written in 1947) (руски)
• Mochulsky, Fyodor V. Gulag Boss: A Soviet Memoir. Oxford University Press. 272 pp., the first memoir from an NKVD employee translated into English
• Petkevich, Tamara. 2010. Memoir of a Gulag Actress. Northern Illinois University.
• Noble, John H. 1961. I Was a Slave in Russia, Broadview, Illinois: Cicero Bible Press.
• Sadigzade, Ummugulsum. [2005] 2006. "Prison Diary: Tears Are My Only Companions," translated by A. Mustafayeva, edited by B. Blair. Azerbaijan International 14(1):40–45.
• Sadigzade, Ummugulsum, and her children. 2006. "Letters from Prison." Azerbaijan International 14(1):48–53. (Children/family: Seyid Husein, Sayyara Sadigzade, Ogtay Sadigzade, Jighatay Sadigzade, Toghrul Sadigzade, and Gumral Sadigzade.)
• Sadikhli, Murtuz. [1991] 2006. "Memory of Blood." Azerbaijan International 14(1):18–19.
• Shalamov, Varlam. 1995. Kolyma Tales. Penguin Books. 528 pp., ISBN 0-14-018695-6.
• Shumuk, Danylo. 1974. Za Chidnim Obriyam [Beyond the Eastern Horizon]. Paris: Smoloskyp. 447 pp.
• —— 1984. Life sentence: Memoirs of a Ukrainian political prisoner. Canadian Institute of Ukrainian Study. 401 pp., ISBN 978-0-920862-17-9.
• Volovich, Hava. 1999. My Tale is Told: Women's Memoirs of Gulag, by Simeon Vilensky. Indiana University Press.
• Solzhenitsyn's, Shalamov's, Ginzburg's works at Lib.ru (in original Russian)
• Вернон Кресс (alias of Петр Зигмундович Демант) "Зекамерон XX века", autobiographical novel (руски)
• Бирюков А.М. Колымские истории: очерки. Новосибирск, 2004

Фикција

• Amirejibi, Chabua. 2001. Gora Mborgali. Tbilisi, Georgia: Chabua. 650 pp., ISBN 99940-734-1-9.
• Amis, Martin. 2006. House of Meetings. New York: Vintage Books. 242 pp. ISBN 978-1-4000-9601-5.
• Booth, Martin. 1998. The Industry Of Souls. United Kingdom: Dewi Lewis Publishing. 250 pp., ISBN 0-312-26753-3.
• Huseyn, Mehdi. [1964] 2006. "Underground Rivers Flow Into the Sea." Azerbaijan International 14(1):96–99. (First Novel About Exile to the Gulag by an Azerbaijani Writer.)
• Müller, Herta. 2009. Everything I Possess I Carry With Me.
• Solzhenitsyn, Aleksandr. 1962. One Day in the Life of Ivan Denisovich. Signet Classic. 158 pp., ISBN 0-451-52310-5.
• —— 1968. In the First Circle. Northwestern University Press. 580 pp., ISBN 978-0-8101-1590-3.

• GULAG Online Exhibit, Global Museum on Communism, Victims of Communism Memorial Foundation Архивирано на 21 септември 2022 г.
• GULAG: Many Days, Many Lives, Online Exhibit, Center for History and New Media, George Mason University
• Gulag: Forced Labor Camps, Online Exhibition, Open Society Archives
• The website of the Virtual Gulag Museum Архивирано на 17 август 2011 г. projected by the scientific information center Memorial
• GULAG History Museum in Moscow
• Sound Archives. European Memories of the Gulag
• Gulag prisoners at work, 1936–1937 Photo album at NYPL Digital Gallery
• The GULAG, Revelations from the Russian Archives at Library of Congress