Jemen

Podstawy ustroju politycznego Jemenu zostały określone w konstytucji z 16 maja 1991 z poprawkami wprowadzonymi w latach 1994 i 2001.Jemen jest republiką, na czele której stoi prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 7-letnią kadencję (od 2001). Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament. Licząca 301 członków Izba Reprezentantów wybierana jest w wolnych wyborach co 6 lat. Senat – druga izba parlamentu składająca się ze 111 osób jest mianowana przez prezydenta (od 2001). Władzę wykonawczą sprawuje rząd pod przewodnictwem premiera.

Osobny artykuł: Podział administracyjny Jemenu.

Jemen jest podzielony na 21 prowincji (muhafazah) i miasto wydzielone (stolica – Sana):

• 
  Prowincja Sana
• 
  Prowincja Amran
• 
  Prowincja Ibb
• 
  Prowincja Hadramaut

Osobny artykuł: Geografia Jemenu.

Jemen leży na południowej krawędzi Płaskowyżu Arabskiego. W rzeźbie kraju dominują góry i wyżyny. W jego zachodniej części, równolegle do wybrzeża Morza Czerwonego ciągną się pasma gór krawędziowych As-Sirat z najwyższym szczytem w całym Jemenie Dżabal an-Nabi Szuajb (3760 m n.p.m.) Od morza oddziela je nizina Tihama. Południowa część kraju jest górzysta z najwyższym szczytem regionu Adaran (2513 m n.p.m.). We wschodniej części Jemenu dominują wyżyny i płaskowyże poprzecinane dolinami rzek okresowych. Północ kraju zajmuje pustynia Ar-Rab al-Chali. Jemen jest państwem dwóch kontynentów, ponieważ należy do niego także afrykański archipelag Sokotra.
Jemen leży w strefie klimatu zwrotnikowego suchego. Wielkość opadów waha się od 80–130 mm na nizinach nadbrzeżnych do 800 mm rocznie w najwyższych pasmach górskich. Niektóre regiony na północy i północnym wschodzie kraju (pustynia Ar-Rab al-Chali) pozbawione są opadów przez 5–10 lat. Średnie temperatury w styczniu wynoszą od 25 °C na nizinach nadbrzeżnych do 13 °C w górach. Średnie temperatury lipca wahają się od 32 °C na nizinach do 20 °C w górach.
Z powodu niesprzyjających warunków klimatycznych w Jemenie występują wyłącznie rzeki okresowe. Dominują ubogie gleby pustynne, jedynie w dolinach rzek okresowych zdarzają się żyźniejsze gleby aluwialne, a na obszarach wyżynnych czerwone buroziemy.
Na nizinach dominuje pustynna i półpustynna roślinność krzewiasta z gajami daktylowymi w miejscach o większej wilgotności. W środkowej części kraju spotkać można rzadkie sawanny i kolczaste zarośla. W górach występują lasy akacjowe w najwyższych partiach zastąpione przez karłowate oliwki i drzewiaste jałowce.
Wśród zwierząt żyjących na terytorium Jemenu występuje wiele gatunków pochodzących z terenu Afryki m.in.: pawian płaszczowy, koziorożec nubijski, gazele, oryks arabski. Żyją tam również: hiena pręgowana, karakal, szakal złocisty, waran szary i żmija rogata.

Na terenie dzisiejszego Jemenu istniały w starożytności państwa minejskie (XII-VII wiek p.n.e.) oraz Królestwo Saba (X/IX-II wiek p.n.e.). W II wieku p.n.e. północnym Jemenem zaczęli władać Himjaryci, a w 525 n.e. zdobyli te terytoria Abisyńczycy. W 575 n.e. tereny te zostały przyłączone do Persji. W VII wieku całe terytorium Jemenu zostało opanowane przez Arabów. Od XVI wieku Jemen wchodził w skład Imperium Osmańskiego. Jemen Północny uzyskał niepodległość od Turcji w 1918 (jako monarchia, a od 1962 – Jemeńska Republika Arabska ze stolicą w Sanie).

Jemen Południowy w okresie 1839-1967 był brytyjską kolonią i protektoratem z głównym ośrodkiem w Adenie. W 1962 tereny te podzielono na Protektorat Arabii Południowej i rządzoną przez lokalnych emirów Federację Arabii Południowej^[7]. W 1963 utworzony został antykolonialny Narodowy Front Wyzwolenia. Ruch inspirował się ideologią panarabską. Działalność ruchu wywołała konflikt adeński między nacjonalistami a rządem kolonialnym. Już w czasie powstania część działaczy Narodowego Frontu Wyzwolenia przyjęła poglądy zbliżone do marksizmu^[8]. Wskutek działalności separatystów, jak również kryzysu sueskiego, 28 listopada 1967 Brytyjczycy opuścili Jemen Południowy. Dwa dni później ogłoszono utworzenie Republiki Ludowej Jemenu Południowego. W 1970 państwo przemianowano na Ludowo-Demokratyczna Republika Jemenu. Jemen Południowy przyjął model socjalistyczny i nawiązał bliższe relacje z blokiem wschodnim. Rewolucyjne zmiany w Jemenie południowym wpłynęły na północnego sąsiada, gdzie w 1970 powstała zbrojna Organizacja Jemeńskiego Oporu Rewolucyjnego, która rozpoczęła trwającą do 1973 kampanię partyzancką^[9]. Rząd północnego Jemenu, obawiając się dalszej destabilizacji państwa, podjął się w 1972 krótkotrwałej wojny z południowym sąsiadem, która nie została rozstrzygnięta. Jemen Południowy po zakończeniu wojny w dalszej mierze kontynuował wspieranie ruchów rebelianckich na północy. Gdy w 1978 Południe poparło rebelię prowadzoną przez Narodowy Front Demokratyczny, Jemen Północny rok później wdał się z Południem w kolejną krótkotrwałą i nierozstrzygniętą wojnę. Jemen Południowy starał się też wywierać wpływ na sąsiedni Oman, gdzie wsparł antyrządową rebelię w Zufarze^[10].

Do zjednoczenia Jemenu doszło w 1990^[11][12]. Pierwsze demokratyczne wybory miały miejsce w 1993. Rok później doszło do próby secesji dawnego Jemenu Południowego i wybuchu krótkiej wojny domowej (maj-lipiec 1994), która zakończyła się zwycięstwem wojsk rządowych. W wyborach prezydenckich 20 września 2006 dotychczasowy prezydent Ali Abd Allah Salih został wybrany z poparciem 77,2% na kolejną siedmioletnią kadencję.

W styczniu 2011 doszło do masowych protestów w tym kraju na fali Arabskiej Wiosny, w wyniku których 25 lutego 2012 Salih przekazał stanowisko szefa państwa nowo wybranemu prezydentowi Abdowi Rabbuhowi Mansurowi Hadiemu. Ofensywa szyickich bojówek ruchu Huti na stolicę kraju – Sanę w styczniu 2015, doprowadziła do odsunięcia od władzy prezydenta oraz rządu premiera Chalida Bahaha^[13]. 6 lutego 2015 rebelianci zawiązali Radę Rewolucyjną jako najwyższy organ władzy państwowej, na jej czele stanął Muhammad Ali al-Husi. Społeczność międzynarodowa uznała, że samozwańczy szyicki rząd Jemenu jest nielegalny. W marcu 2015 międzynarodowa koalicja pod przywództwem Arabii Saudyjskiej (Bahrajn, Bangladesz, Egipt, Jordania, Katar, Kuwejt, Maroko, Senegal, Sudan i Zjednoczone Emiraty Arabskie)^[14] rozpoczęła zbrojną interwencję w tym kraju, mającą na celu obalenie rządu ruchu Huti i zwrócenie pełnej władzy nad krajem prezydentowi.

Osobny artykuł: Wojna domowa w Jemenie (od 2015).

Jemen zamieszkują prawie wyłącznie Arabowie. Spotkać można tam również nielicznych mieszkańców pochodzenia afrykańskiego, europejskiego lub hinduskiego. Religią dominującą jest islam (ok. 99% populacji, w tym 50% sunnici, 48% zajdyci, pozostali to imamici i kilka wyznań isma’ilickich). Około 1/3 ludności zamieszkuje w miastach. Prognozy przewidują, że do 2050 ludność Jemenu ma wzrosnąć do 60 milionów mieszkańców.

Wzrost populacji na obszarze dzisiejszego Jemenu od 1950[15]
Rok	1950	1972	1985	1995	2010	2050
Populacja	5600 tys.	6062 tys.	7700 tys.	14 700 tys.	23 495 361	66 775 029
Zmiana	–	462 tys.	1 638 tys.	7 mln	8 795 361	43 279 668

Struktura etniczna

Ważniejsze grupy etniczne w Jemenie:

Jemen jest jednym z najbiedniejszych krajów świata. Produkt krajowy brutto w 2003 wynosił 15,09 mld USD, co dawało 800 USD w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wzrost gospodarczy wynosił 2,8%. Wskaźnik inflacji od kilku lat utrzymuje się na poziomie około 10% (10,8% w 2003). Maleje wskaźnik zadłużenia kraju, który w 1997 sięgał 67,3% wartości PKB. Dane za 2003 mówią o 39,5% zadłużeniu. Wysoka jest stopa bezrobocia wynosząca 35% (2003).
Większość zatrudnionych pracuje w rolnictwie i pasterstwie. Produkcja rolnicza to: zboża, owoce, warzywa, rośliny strączkowe, kawa, bawełna, zwierzęta hodowlane (owce, wielbłądy, kozy, bydło, drób). Istotne znaczenie ma również rybołówstwo. Największe znaczenie w przemyśle ma wydobycie oraz przetwarzanie ropy naftowej. Mniejsze zaś wytwarzanie wyrobów bawełnianych, ze skóry oraz materiałów budowlanych. Największym ośrodkiem przemysłowym jest Aden.
W 2003 Jemen zanotował nadwyżkę w handlu zagranicznym. Eksportuje się głównie ropę naftową, poza tym kawę oraz suszone i solone ryby. Importuje: żywność, maszyny i urządzenia oraz produkty chemiczne. Według danych z 2003 największy udział w eksporcie Jemenu mają: Chiny – 28,5%, Tajlandia – 18,3%, Indie – 14%, Korea Południowa – 10,5%, Malezja – 5,1%. Najwięcej importuje się z: Zjednoczonych Emiratów Arabskich – 13,5%, Arabii Saudyjskiej – 10,8%, Chin – 9,4%, Stany Zjednoczone – 5,2%, Kuwejtu – 4,7%, Francji – 4,3%.

Rządowa agencja prasowa (Aden News Agency) została założona w 1970^[17]. Większość dzienników i czasopism ukazuje się w stolicy kraju Sanie^[17]. Do najpopularniejszych dzienników należą: „Al-Dżumhurijja”, „Ar-Rabi Aszar Min Uktubir”, „Asz-Szarara”, „As-Saura”, natomiast czasopism: „Al-Bilad”, „Al-Dżundi”, „Al-Funun”, „Al-Wahda al-Watanijja”, „Dar as-alam” oraz „The Yemen Times”^[17]. Radio i telewizja znajdują się pod kontrolą rządu^[17].

Jemen dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[18]. Uzbrojenie sił lądowych Jemenu składało się w 2014 z: 1260 czołgów, 2957 opancerzonych pojazdów bojowych, 25 dział samobieżnych, 398 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 280 zestawów artylerii holowanej^[18]. Marynarka wojenna Jemenu dysponowała w 2014 następującymi okrętami: dwiema korwetami, 21 okrętami obrony przybrzeża oraz trzema okrętami obrony przeciwminowej^[18].

Wojska jemeńskie w 2014 liczyły 66,7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 71,2 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) jemeńskie siły zbrojne stanowią 45. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 1,4 mld dolarów (USD)^[18].

Zobacz też: Jemeńskie Siły Powietrzne.

Struktura religijna kraju w 2010 według Pew Research Center^[19][20]:

• islam – 99,1% (23,83 mln)
• hinduizm – 0,6% (150 tys.)
• chrześcijaństwo – 0,16% (40 tys.)
  • protestantyzm – 0,12% (30 tys.)
  • prawosławie – 0,04% (10 tys.)
• pozostali – 0,12% (30 tys.)

  • Osobny artykuł: Wikariat apostolski Arabii Południowej.

  • Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Jemenie.

• Beeston, Richard; Simpson, John (2007). Looking for Trouble: The Life and Times of a Foreign Correspondent (2007 ed.). Tauris Parke Paperbacks. ISBN 978-1-84511-277-6. 4
• Colburn, Marta; Catholic Institute for International Relations (2002). The Republic of Yemen: development challenges in the 21st century (2002 ed.). CIIR. ISBN 978-1-85287-249-6.
• Dean, Lucy (2004). The Middle East and North Africa 2004 (2004 ed.). Routledge. ISBN 978-1-85743-184-1.
• Kitchen, Martin (1994). Empire and after: a short history of the British Empire and Commonwealth (1994 ed.). Centre for Distance Education, Simon Fraser University. ISBN 978-0-86491-142-1.
• Kostiner, Joseph (1984). The struggle for South Yemen (1984 ed.). Taylor & Francis. ISBN 978-0-7099-1504-1.
• Mawby, Spencer (2005). British policy in Aden and the protectorates 1955-67: last outpost of a Middle East empire (2005 ed.). Routledge. ISBN 978-0-7146-5459-1.

• Rządowa strona Jemenu (arab.)
• Przemysław Majka, Między młotem a kowadłem. Historia Jemenu, „Histmag.org”, 7 lipca 2009.